Phân lập β-sitosterol và tectoridin từ lá xạ can tại Việt Nam

Bùi Thị Bình và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 187(11): 51 - 54<br /> <br /> PHÂN LẬP β-SITOSTEROL VÀ TECTORIDIN TỪ LÁ XẠ CAN<br /> TẠI VIỆT NAM<br /> Bùi Thị Bình1, Lê Công Huân1,*, Khổng Thị Hoa1, Nguyễn Thị Hồng1,<br /> Đặng Thu Hằng1, Nguyễn Thị Hồng Hạnh2, Đỗ Thị Hà3<br /> 1<br /> Trường Đại học Y Dược Thái Bình,<br /> Trường Đại học Y Dược - ĐH Thái Nguyên, 3Viện Dược liệu<br /> <br /> 2<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Xạ can là một dược liệu quý được dùng làm thuốc chữa các bệnh viêm đường hô hấp trên như: Ho,<br /> tiêu đờm, viêm họng, viêm amidan có nhiều đờm, khản tiếng. Trong nước, đã có nhiều bài báo<br /> nghiên cứu thành phần hóa học của rễ xạ can mà chưa có nhiều công bố về thành phần hóa học của<br /> lá. Vì vậy, trong bài báo này chúng tôi đã nghiên cứu dịch chiết ethanol từ lá xạ can Belamcada<br /> chinensis (L.) DC. Kết quả đã phân lập hai hợp chất: β-sitosterol (1), tectoridin (2). Cấu trúc các<br /> hợp chất được xác định dựa trên cơ sở dữ liệu hóa lý và phân tích phổ NMR, MS, IR và so sánh<br /> với các dữ liệu phổ đã công bố.<br /> Từ khóa: Xạ can, lá, flavonoid, β-sitosterol, tectoridin.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ**<br /> Xạ can có tên khoa học là Belamcanda<br /> chinensis (L.) DC. thuộc chi Belamcada<br /> Adans họ Lay ơn (Iridaceae). Cây phân bố ở<br /> Ấn Độ, Trung Quốc, Nhật Bản, Philipin, Việt<br /> Nam…[1]. Trong dân gian, lá xạ can được<br /> làm thuốc chữa ho, tiêu đờm, viêm họng,<br /> viêm amidan có nhiều đờm, khản tiếng, còn<br /> dùng chữa sốt, sưng tắc tia sữa dùng dạng<br /> thuốc sắc, bột làm viên ngậm hoặc dùng tươi<br /> [1]. Nghiên cứu thành phần hóa học của thân<br /> rễ xạ can cho thấy có mặt của các chất như<br /> các hợp chất stillben, các hợp chất phenolic<br /> và các triterpen, iridal triterpenoid,<br /> isoflavonoid và flavonoid, [5], [6]. Trong<br /> nước, một số tác giả bước đầu nghiên cứu<br /> thành phần hóa học trong rễ xạ can cho thấy<br /> sự có mặt của các hợp chất flavonoid và<br /> triterpenoid [2], [3]. Tuy nhiên, tại Việt Nam<br /> vẫn chưa có nhiều công trình nghiên cứu<br /> thành phần hóa học trên bộ phận lá. Trong bài<br /> báo này, chúng tôi báo cáo những kết quả<br /> nghiên cứu mới về phân lập và xác định cấu<br /> trúc hóa học của hợp chất chiết được trên bộ<br /> phận lá xạ can.<br /> NGUYÊN LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> Nguyên liệu<br /> *<br /> <br /> Email: huanc3d@gmail.com<br /> <br /> Nguyên liệu dùng trong nghiên cứu là lá xạ<br /> can (Belamcada chinensis (L.)DC.) được thu<br /> hái tại huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình tháng<br /> 11/ 2014. Tên khoa học được ThS. Nguyễn<br /> Quỳnh Nga, Khoa Tài nguyên - Viện Dược<br /> liệu giám định bằng phương pháp so sánh<br /> hình thái. Tiêu bản mẫu hiện được lưu tại Khoa<br /> Tài nguyên - Viện Dược liệu. Toàn bộ lá xạ can<br /> chất lượng tốt được lựa chọn, sấy ở 50oC đến độ<br /> ẩm còn dưới 2%, xay thành bột làm nguyên liệu<br /> nghiên cứu thành phần hóa học.<br /> Dung môi, hóa chất<br /> Các dung môi dùng cho chiết xuất và phân<br /> lập hoạt chất: ethanol, n-hexan, ethylacetat,<br /> methanol, n-butanol... Dung môi, hóa chất sử<br /> dụng trong nghiên cứu đều đạt tiêu chuẩn tinh<br /> khiết phân tích (PA).<br /> Thiết bị dụng cụ<br /> Các chất được phân lập bởi các cột sắc ký<br /> (cột thủy tinh) với hạt silicagel 160 cỡ hạt<br /> 0,04 - 0,063 mm (Merck). Sắc ký lớp mỏng<br /> sử dụng bản mỏng nhôm tráng sẵn silicagel<br /> GF254. Nhiệt độ nóng chảy được đo bằng máy<br /> đo điểm chảy nhiệt điện Gallenkamp (Sanyo<br /> electrothermal digital). Phổ hồng ngoại (IR)<br /> được ghi bằng máy Impac 410-Nicolet FT-IR.<br /> Phổ khối lượng (MS) được ghi bằng máy khối<br /> phổ phun mù điện tử (MS) Hewlett Packard<br /> HP 5890. Phổ cộng hưởng từ hạt nhân (NMR)<br /> 51<br /> <br /> Bùi Thị Bình và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> được ghi bằng máy Bruker AV-500 dùng<br /> DMSO-d6 làm dung môi. Độ chuyển dịch hóa<br /> học () được biểu thị bằng đơn vị phần triệu<br /> (ppm), lấy mốc là pic của chất chuẩn nội<br /> tetramethylsilan (TMS).<br /> Phương pháp nghiên cứu<br /> Phương pháp phân lập các hợp chất<br /> Phân lập các hợp chất từ lá xạ can bằng sắc<br /> ký lớp mỏng và sắc ký cột<br /> Sắc ký lớp mỏng (TLC): Sắc ký lớp mỏng<br /> được thực hiện trên bản mỏng nhôm tráng sẵn<br /> silicagel GF254. Phát hiện chất bằng đèn tử<br /> ngoại bước sóng 254 và 365 nm hoặc dùng<br /> thuốc thử hiện màu H2SO4 10% được phun<br /> đều khi hiện màu, hoặc dung dịch<br /> FeCl3/ethanol 5%.<br /> Sắc ký cột (CC): Sắc ký cột được tiến hành<br /> với chất hấp phụ là silicagel pha thường (cỡ<br /> hạt 0,040 - 0,063 mm, Merck).<br /> Phương pháp xác định các cấu trúc hóa học<br /> các hợp chất<br /> Nhiệt độ nóng chảy được đo bằng máy đo<br /> điểm chảy nhiệt điện Gallenkamp (Sanyo<br /> electrothermal digital). Phổ hồng ngoại (IR)<br /> được ghi bằng máy Impac 410-Nicolet FT-IR.<br /> Phổ khối lượng (MS) được ghi bằng máy khối<br /> phổ phun mù điện tử (MS) Hewlett Packard<br /> HP 5890. Phổ cộng hưởng từ hạt nhân 1HNMR và 13C-NMR được ghi bằng máy Bruker<br /> AV-500 dùng DMSO-d6 làm dung môi. Độ<br /> chuyển dịch hóa học () được biểu thị bằng<br /> đơn vị phần triệu (ppm), lấy mốc là pic của<br /> chất chuẩn nội tetramethylsilan (TMS).<br /> THỰC NGHIỆM<br /> Lá xạ can phơi khô ở 50oC, nghiền nhỏ (2,5<br /> kg) lá cây được chiết nóng với EtOH 96% ở<br /> nhiệt độ 80oC, trong thời gian 3 giờ × 3 lần.<br /> Lọc và gộp các dịch chiết, cất thu hồi dung<br /> <br /> môi dưới áp suất giảm thu được 420,63 g cao<br /> lá xạ can. Hòa cao trong 1 lít nước và chiết<br /> lần lượt với n-hexan (3 × 1,5 l), ethyl acetat (3<br /> × 1,5 l), gộp các dịch chiết, sau đó đem cất<br /> quay dưới áp suất giảm, thu được các cắn nhexan (30,49 g), ethyl acetat (18,63 g) và<br /> nước (271,63 g).<br /> Phân tách cặn n-hexan (30,49 g) bằng sắc ký<br /> cootk silicagel với hệ dung môi n-hexan : ethyl<br /> acetat (5:1) thu được thu được 5 phân đoạn:<br /> D1-1(A-E). Phân đoạn D1-1B (2,5 g) tiếp tục<br /> được chạy sắc ký cột với hệ dung môi n-hexan<br /> : aceton (2,5:1) thu được 3 phân đoạn D1-2(AC). Trong đó, phân đoạn D1-Bs-2B cô cho bay<br /> hết dung môi, kết tinh lại trong methanol thu<br /> được 1 hợp chất ký hiệu là 1 (300 mg).<br /> Phân tách cặn trong nước tiến hành chạy qua<br /> cột Dainion HP-20 lần lượt với các dung môi<br /> nước, cồn 25o, 50o, 75o, 96o. Thu hồi dung<br /> môi dưới áp suất giảm thu được 5 phân đoạn.<br /> Phân đoạn cồn 75o (6,95 g) tiếp tục được chạy<br /> sắc ký cột silicagel với hệ dung môi rửa giải<br /> DCM : MeOH : H2O (6:1:0,1) thu được 4<br /> phân đoạn D2-2(A-D). Phân đoạn D2-2A<br /> (430 mg) tiến hành phân lập bằng sắc kí cột<br /> pha thường với hệ dung môi DCM : MeOH :<br /> H2O (10:1:0,1) thu được 3 phân đoạn D25(A-C). Trong đó, phân đoạn D2-5B (80 mg)<br /> kết tinh trong hệ dung môi DCM : MeOH :<br /> H2O (1:1) thu được 1 hợp chất màu trắng kí<br /> hiệu là 2 (15 mg).<br /> KẾT QUẢ VÀ BÀN LUẬN<br /> Bằng các phương pháp hóa lý và phân tích<br /> phổ cộng hưởng từ hạt nhân phối hợp với các<br /> dữ liệu hóa lý và dữ liệu phổ đã công bố,<br /> chúng tôi xác định được cấu trúc của 2 hợp<br /> chất như sau:<br /> <br /> Hình 1. Cấu trúc của các hợp chất 1, 2<br /> <br /> 52<br /> <br /> 187(11): 51 - 54<br /> <br /> Bùi Thị Bình và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> Hợp chất 1: Không màu; tonc: 168-169oC; Rf<br /> = 0,61 (DCM : MeOH = 7:1); IR (KBr, cm-1):<br /> 3304 (OH), 3060 (CH), 1728/ 1610 (C=O),<br /> 1509, 1471, 1426 (C=C); ESI-MS (m/z):<br /> 415,31 [M+H]+. 1H-NMR (500 MHz, CDCl3,<br /> ppm): δH 5,3 (t, J = 5,1 Hz, H-6), 3,5 (d-t, J =<br /> 5,1 Hz, H-3), 0,7 (3H, s, H-18), 1,02 (3H, s,<br /> H-19), 0,9 (3H, d, J = 6,5 Hz, H-21), 0,8 (<br /> 3H, t, J = 7,3 Hz, H-26), 0,84 (3H, d, J = 7,0<br /> Hz, H-27); 0,80 (3H, d, J = 6,8 Hz, H-28),<br /> 0,81 (3H, d, J = 7,5 Hz, H-29); 13C-NMR<br /> (125 MHz, CDCl3, ppm): δ 38,5 (C-1), 32,4<br /> (C-2), 72,8 (C-3), 42,0 (C-4), 155,1 (C-5),<br /> 117,9 (C-6), 32,3 (C-7), 32,7 (C-8), 52,2 (C9), 35,9 (C-10), 22,2 (C-11), 38,5 (C-12),<br /> 42,0 (C-13), 68,0 (C-14), 24,4 (C-15), 28,2<br /> (C-16), 52,9 (C-17), 14,9 (C-18), 19,2 (C-19),<br /> 33,5 (C-20), 19,3 (C-21), 33,5 (C-22), 27,8<br /> (C-23), 46,4 (C-24), 30,1 (C-25), 14,9 (C-26),<br /> 22,3 (C-27), 19,3 (C-27), 20,52 (C-29).<br /> Phổ 1H-NMR xuất hiện tín hiệu của sáu nhóm<br /> methyl δH 0,7 (3H, s, H-18), 1,02 (3H, s, H19); 0,80 (3H, t, J = 7,3 Hz, H-26); 0,84 (3H,<br /> d, J = 7,0 Hz, H-27); 0,80 (3H, d, J = 6,8 Hz,<br /> H-28), 0,81 (3H, d, J = 7,5 Hz, H-29). Ngoài<br /> ra phổ 1H-NMR cũng cho thấy tín hiệu của<br /> một proton olefin tại δH 5,3 (t, J = 5,1 Hz, H6). Trên phổ 13C-NMR cho thấy xuất hiện tín<br /> hiệu của 29 carbon (3 cacbon tứ cấp, 11 nhóm<br /> CH2, 6 nhóm CH3 và 9 nhóm CH), trong đó<br /> xuất hiện tín hiệu của một nhóm metin tại δC<br /> 72,8 (C-3), tín hiệu liên kết olefin δC 155,1<br /> (C-5) và 117,9 (C-6) cùng với tín hiệu của 6<br /> nhóm methyl tại δC 14,9 (C-18); 19,2 (C-19);<br /> 19,3 (C-21); 14,9 (C-26); 22,3 (C-27); 20,52<br /> (C-29). So sánh số liệu phổ NMR của hợp<br /> chất 1 với hợp chất -sitosterol ở tài liệu [4].<br /> Từ những điều này, cho phép khẳng định hợp<br /> chất 1 chính là -sitosterol, một hợp chất rất<br /> phổ biến trong thiên nhiên.<br /> Hợp chất 2: Màu trắng; tonc: 278-279oC; Rf =<br /> 0,57 (DCM : MeOH = 7:1); IR (KBr, cm-1):<br /> 3309 (OH), 3060 (CH), 1728/ 1610 (C=O),<br /> 1509, 1471, 1426 (C=C); 1240 (C-O); ESIMS (m/z): 328,31 [M+H]+; 1H-NMR (500<br /> <br /> 187(11): 51 - 54<br /> <br /> MHz, DMSO-d6, ppm): δ 8,43 (1H, s, H-2);<br /> 7,40 (2H, d,J = 8,5 Hz,H-2’, H-6’); 6,83 (2H,<br /> d, J = 8,5 Hz,H-3’, H-5’); 6,88 (1H, s, H-8);<br /> 5,08 (1H, d, J = 7,5 Hz, H-1’’); 3,73 (1H, d, J<br /> = 7,5 Hz, Ha-6’’); 3,45 (1H, d, J = 10,5, Hb6’’); 3,36 (1H, m, H-2’’); 3,34 (1H, m, H5’’), 3,19 (1H, m, H-4’’); 3,44 (1H, m, H5’’); 3,80 (3H, s, OCH3); 13C-NMR (125<br /> MHz, DMSO-d6, ppm): δ 154,6 (C-2); 121,09<br /> (C-3); 180,7 (C-4); 152,8 (C-5); 132,4 (C-6);<br /> 156,5 (C-7); 94,0 (C-8); 152,4 (C-9); 106,44<br /> (C-10); 112,04 (C-1’); 130,11 (C-2’, 6’);<br /> 115,05 (C-3’, 5’); 157,40 (C-4’); 100,17 (C1’’); 73,11 (C-2’’); 76,67 (C-3’’); 69,24 (C4’’); 77,26 (C-5’’); 60,64 (C-6’’); 60,24<br /> (OCH3).<br /> Dữ liệu phổ 1H-NMR của hợp chất 2 cho thấy<br /> sự có mặt của một vòng thơm thông qua sự<br /> xuất hiện của hai tín hiệu doublet tại H 7,40<br /> ppm (H-2‘ và H-6‘) và 6,83 (H-3‘ và H-5‘)<br /> với hằng số tương tác J = 8,5 Hz và tín hiệu<br /> singlet tại 8,43 ppm (1H, s, H-2) cho thấy sự<br /> có mặt của khung isoflavon trong phân tử hợp<br /> chất 2. Ngoài ra còn thấy sự có mặt của một<br /> gốc đường glucose với các tín hiệu trên phổ<br /> 1<br /> H-NMR tại H 5,08 ppm (d, J = 7,5 Hz, H1’’), 3,36 (m, H-2’’), 3,34 ppm (m, H-3’’),<br /> 3,19 ppm (dd, J = 9 Hz, 8Hz, H-4’’), 3,44<br /> ppm (m, H-5’’), 3,73 ppm (d, J = 10,5Hz, Ha6’’), 3,45 ppm (d, J = 7,5Hz, Hb-6’’) và các<br /> tín hiệu phổ 13C-NMR tại C 100,17 ppm (C1’’), 73,11 ppm (C-2’’), 76,67 ppm (C-3’’),<br /> 69,24 ppm (C-4’’), 77,26 ppm (C-5’’), 60,64<br /> ppm (C-6’’). Hằng số tương tác JH-1“/H-2“ là 7,5<br /> Hz cho thấy sự hình thành liên kết O-glucosid<br /> và cấu hình  của proton anome. Trên phổ<br /> 13<br /> C-NMR xuất hiện 20 tín hiệu tương ứng với<br /> 22 nguyên tử C do hai tín hiệu CH tại C<br /> 130,11 và 115,05 xuất hiện với cường độ cao<br /> gấp đôi các tín hiệu C khác. Tín hiệu singlet<br /> trên phổ 1H-NMR tại H 3,80 và tín hiệu trên<br /> phổ 13C-NMR tại C 60,24 gợi ý sự có mặt<br /> của một nhóm -OCH3. Từ dữ liệu phổ thu<br /> được ở trên, kết hợp so sánh với dữ phổ công<br /> bố của hợp chất tectoridin ở tài liệu tham<br /> 53<br /> <br /> Bùi Thị Bình và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> khảo [3] có thể khẳng định rằng hợp chất 2 là<br /> tectoridin.<br /> KẾT LUẬN<br /> Bằng các phương pháp sắc ký kết hợp với các<br /> phương pháp phổ, chúng tôi đã phân lập và<br /> nhận dạng cấu trúc của 2 hợp chất chủ yếu<br /> bằng các phương pháp phổ (MS, 1H-NMR,<br /> 13<br /> C-NMR) từ dịch chiết ethanol 96% của lá<br /> xạ can gồm -sitosterol (1) và tectoridin (2).<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Viện Dược liệu (2006), Cây thuốc và động vật<br /> làm thuốc ở Việt Nam, tập II, Nxb KH&KT, tr.<br /> 1095-1098.<br /> 2. Đỗ Thị Thanh Huyền, Nguyễn Mạnh Cường,<br /> Ngọ Thị Phương và cs (2013), “Các hợp chất<br /> flavonoid từ thân rễ xạ can”, Tạp chí Dược liệu,<br /> 18, tr. 243-248.<br /> <br /> 187(11): 51 - 54<br /> <br /> 3. Mingchuan Liu, Shengjie Yang, Linhong Jin,<br /> Deyu Hu, Zhibing Wu and Song Yang (2012),<br /> “Chemical Constituents of the Ethyl Acetate<br /> Extract of Belamcanda chinensis (L.) DC Roots<br /> and Their Antitumor Activities”, Molecules, 17,<br /> pp. 6156-6169.<br /> 4. Sanghuyn Lee, Jiyoung Jyu, Dongwook Son, et<br /> all (2004), “Dercusin from the Rhizome of<br /> Belamcanda chinnesis”, Nature Product Sciences,<br /> 10(2), pp. 89-91.<br /> 5. Xu M. P., He P., Duan C. X., Yang M. (2014),<br /> “Study on relieving effects of exogenous SNP,<br /> Spd on Belamcanda chinensis under salt-alkalline<br /> stress”, Phytomedicine, 39(23), pp. 4553-4558.<br /> 6. Wu C., Li Y., Chen Y., Lao X., Sheng L., Dai<br /> R., Meng W., Deng Y., (2011), “Hypoglycemic<br /> effect of Belamcanda chinensis leaf extract in<br /> normal and STZ-induced diabetic rats and its<br /> potential active faction”, Phytomedicine, 18(4),<br /> pp. 292-299.<br /> <br /> SUMMARY<br /> ISOLATION OF Β-SITOSTEROL, TECTORIDIN FROM THE LEAF OF<br /> BELAMCADA CHINENSIS (L.) DC. IN VIETNAM<br /> Bui Thi Binh1, Le Cong Huan1*, Khong Thi Hoa1, Nguyen Thi Hong1,<br /> Dang Thu Hang1, Nguyen Thi Hong Hanh2, Do Thi Ha3<br /> 1<br /> <br /> Thai Binh University of Medicine and Phamacy,<br /> 2<br /> TNU - University of Medicine and Pharmacy,<br /> 3<br /> National Institute of Medicinal Material<br /> <br /> Belamcada chinensis (L.) DC. is a a medicinal plant that has been used to treat cough, sputum,<br /> pharyngitis, tonsillitis, phlegmatic tonsillitis. In the country, there have been many papers on the<br /> chemical composition of radish roots, but there have not been many publications on the chemical<br /> composition of leaves. Therefore, in this article we have studied the leaf extracts of Belamcada<br /> chinensis (L.) DC. As a result, two compounds were isolated: β-sitosterol (1), tectoridin (2). Their<br /> structure were determined on the basis of physiological data and analysis of NMR, MS, IR spectral<br /> analysis in comparison with the pulish data.<br /> Keywords: Belamcada chinensis, leaf, flavonoid, -sitosterol, tectoridin<br /> <br /> Ngày nhận bài: 29/5/2018; Ngày phản biện: 30/6/2018; Ngày duyệt đăng: 31/10/2018<br /> *<br /> <br /> Email: huanc3d@gmail.com<br /> <br /> 54<br /> <br />