Phân tích khả năng hiến thận ở một số cộng đồng tại Thành phố Hồ Chí Minh

TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ CHUYÊN ĐỀ GHÉP TẠNG - 2012<br /> <br /> PHÂN TÍCH KHẢ NĂNG HIẾN THẬN Ở MỘT SỐ CỘNG ĐỒNG<br /> TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH<br /> Trần Ngọc Sinh*; Lê Hoàng Ninh**; Hoàng Thị Diễm Thúy***<br /> TÓM TẮT<br /> Phỏng vấn 1.068 người > 18 tuổi dựa vào bộ câu hỏi tự điền. Kết quả cho thấy: 77% đồng ý hiến<br /> thận sau chết và 63,8% đồng ý hiến thận người thân sau chết. Tỷ lệ người có kiến thức chưa đúng<br /> về bệnh thận và chết não chiếm 5 - 36%; 21% còn có thái độ không tích cực. Những yếu tố tương<br /> quan với hành vi hiến thận: nghề nghiệp, kinh tế, kiến thức đúng về chết não, quan điểm nhân đạo<br /> tích cực, việc bàn bạc với người thân. Lý do chủ yếu của việc từ chối hiến là sợ người nhà không<br /> đồng ý. Yêu cầu chính sau khi hiến là công bằng. Kết quả nghiên cứu cho thấy đa số người dân ủng<br /> hộ hiến thận, cần có chiến lược tuyên truyền và can thiệp, đây là nền tảng giúp khoa học ghép tạng<br /> nước ta phát triển bền vững.<br /> * Từ khoá: Hiến thận; Kiến thức; Thái độ; Chết não.<br /> <br /> Analysis of kidney donation potency in some communities at<br /> HoChiMinh city<br /> SUMMARY<br /> Interviewing of 1,068 people over 18 years old by qiestionnaire,the interviewees filled in themselves.<br /> Results: 77% and 63.8% agreed to donate their own kidney and the kidney of their relatives<br /> respectively after death. 5 - 36% had incorrect knowledges. 21% had negative attitude over donation.<br /> The factors associated with donation comprised of profession, economic status, good knowledges<br /> about organ shortage and brain death, positive attitude especially the conversation into family.<br /> The main reason of refusal was the family constraint. The main requirement when a person<br /> donates was the egality of organ using. Most people agreed with donation at Hochiminh City. We<br /> need education campaign to ameliorate the public point of view. The education must be the<br /> background for the development of transplantation in our country.<br /> * Key words: Kidney donation; Knowledges; Attitude; Brain death<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> <br /> ghép. Đây là một hiện trạng đang đồng hành<br /> <br /> Từ cuối thế kỷ XX, tỷ lệ suy thận mạn<br /> trên toàn cầu ngày càng gia tăng, y học<br /> phải đối đầu với khó khăn là tình trạng mất<br /> cân bằng cung - cầu trầm trọng của thận<br /> <br /> với các tiến bộ không ngừng của khoa học<br /> ghép thận. Vấn đề này đã, đang và sẽ trở<br /> thành một thách thức đối với sức khoẻ cộng<br /> đồng trên toàn thế giới. Vì thế, cùng với việc<br /> <br /> * Bệnh viện Chợ Rẫy<br /> ** Viện Vệ sinh Y tế Cụng cộng<br /> *** Bệnh viện Nhi Đồng 2<br /> Phản biện khoa học: PGS. TS. Hoàng Trung Vinh<br /> TS. Nguyễn Thị Ánh Hường<br /> <br /> 27<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ CHUYÊN ĐỀ GHÉP TẠNG - 2012<br /> <br /> phát triển kỹ thuật ghép, hầu hết các quốc<br /> gia đều quan tâm đến khía cạnh xã hội và<br /> pháp lý của vấn đề này nhằm tìm ra giải<br /> pháp cho nguồn thận ghép, tạo cơ sở để<br /> thúc đẩy khoa học ghép thận phát triển bền<br /> vững. Một trong những rào cản quan trọng<br /> của công tác ghép thận là tình trạng thiếu<br /> hụt nguồn thận để ghép. Nguồn thận từ<br /> người cho sống rất giới hạn, trong khi đó,<br /> nguồn thận từ người cho chết não chưa<br /> được huy động hết.<br /> Ngày 29 - 11 - 2006, tại Việt Nam, Luật<br /> Hiến, lấy, ghép mô, bộ phận cơ thể người<br /> đã được Quốc hội thông qua... Tuy nhiên,<br /> nhận thức của cộng đồng về hiến thận nói<br /> riêng và các bộ phận cơ thể nói chung còn<br /> rất hạn chế. Có rào cản nào xét về góc độ<br /> kinh tế, văn hóa, xã hội trong việc hiến thận<br /> ở người Việt Nam?.<br /> Trên cơ sở này, chúng tôi thực hiện khảo<br /> sát kiến thức - thái độ - hành vi về việc hiến<br /> thận của một số cộng đồng tại Thành phố<br /> Hồ Chí Minh nhằm góp phần đề ra chiến<br /> lược cụ thể để vận động hiến thận trong<br /> dân chúng.<br /> ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tƣợng nghiên cứu.<br /> Nghiên cứu 1.068 người, > 18 tuổi, bao<br /> gồm: Thiên chúa giáo: tại nhà thờ Thủ Đức:<br /> 250 người; Phật giáo: tại chùa Thiền Lâm Quận 8: 250 người; sinh viên: Trường Đại<br /> học Luật TP Hồ Chí Minh, Đại học Y khoa<br /> Phạm Ngọc Thạch: 568 người.<br /> 2. Phƣơng pháp nghiên cứu.<br /> - Thiết kế nghiên cứu: nghiên cứu cắt<br /> ngang mô tả và phân tích trên 3 nhóm: sinh<br /> viên, Thiên Chúa giáo, Phật giáo.<br /> - Phát phiếu câu hỏi bao gồm 35 câu, tự<br /> điền.<br /> <br /> KÕT QU¶ Nghiªn cøu<br /> 1. Đặc điểm đối tƣợng nghiên cứu.<br /> - Tuổi trung bình: 28 ± 12,86 (dao động<br /> 15 - 73).<br /> - Giới: nam 413 người (39,04%); nữ: 615<br /> người (60,96%).<br /> - Học vấn: phổ thông 260 người (24,62%);<br /> đại học 782 người (74,05%); sau đại học 14<br /> người (1,33%).<br /> - Dân tộc: Kinh 986 người (93,82%); Hoa<br /> 37 người (3,52%). Khmer 16 (1,52%), Chăm:<br /> 12 người (1,14%).<br /> - Tôn giáo: Phật giáo: 292 người (25,6%);<br /> Thiên Chúa: 281 người (24,6%); thờ ông bà:<br /> 330 người (28,9%); không theo một tôn giáo<br /> nào: 227 người (19,9%); khác: 10 người (0,8%).<br /> - Tình trạng hôn nhân: có gia đình 231<br /> người (21,73%), độc thân 832 người (78,27%).<br /> - Kinh tế: giàu có 37 người (3,51%); khá<br /> giả 225 người (21,37%); trung bình 681 ng-êi<br /> (64,67%); nghèo 110 người (10,45%).<br /> * Phân bố nghề nghiệp:<br /> Học sinh sinh viên: 707 người (67,14%);<br /> công nhân viên: 135 người (12,82%); nội trợ:<br /> 59 người (5,6%); buôn bán nhỏ: 52 người<br /> (4,94%); lao động phổ thông: 39 người (3,7%);<br /> chủ doanh nghiệp: 29 người (2,75%); khác:<br /> 29 người (2,75%); nông dân: 3 người (0,28%).<br /> * Phương tiện tiếp cận thông tin về hiến<br /> thận:<br /> Truyền hình: 649 người (61%); sách: 544<br /> người (51%); báo: 539 người (50,5%); người<br /> khác: 338 người (31,6%); người thân bị<br /> bệnh: 158 người (14,8%); radio: 105 người<br /> (9,8%); chưa bao giờ nghe: 38 người (3,6%).<br /> <br /> 29<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ CHUYÊN ĐỀ GHÉP TẠNG - 2012<br /> <br /> 2. Kết quả về kiến thức.<br /> * Kiến thức về nhu cầu hiến thận của xã<br /> hội:<br /> Câu 13: Suy thận nặng sẽ chết nếu không<br /> được lọc máu hay ghép thận. Đúng hay sai?<br /> <br /> trên cõi đời này. Ông bà, anh chị nghĩ sao<br /> về quan điểm này?<br /> Bảng 3: Kết quả thái độ về quan điểm<br /> nhân đạo.<br /> RẤT<br /> ĐỒNG Ý<br /> <br /> ĐỒNG Ý<br /> <br /> KHÔNG<br /> ĐỒNG Ý<br /> <br /> RẤT<br /> KHÔNG<br /> ĐỒNG Ý<br /> <br /> 18<br /> <br /> 1.064<br /> 364<br /> (99,4%) (34,3%)<br /> <br /> 654<br /> (61,2%)<br /> <br /> 38<br /> (3,6%)<br /> <br /> 6<br /> (0,56%)<br /> <br /> 20<br /> <br /> 1.054<br /> 231<br /> (98,7%) (21,9%)<br /> <br /> 573<br /> (54,4%)<br /> <br /> 230<br /> (21,8%)<br /> <br /> 20<br /> (5,1%)<br /> <br /> Câu 14: Những người bị suy thận hiện<br /> nay đang rất cần có những người cho thận<br /> để được cứu sống. Anh/chị, ông/bà có biết<br /> về thông tin này?<br /> <br /> CÂU<br /> <br /> Bảng 1: Kết quả dựa vào hiểu biết về<br /> nhu cầu ghép thận.<br /> <br /> * Quan điểm tuyên truyền, chia sẻ:<br /> <br /> CÂU<br /> <br /> SỐ TRẢ LỜI<br /> (%)<br /> <br /> ĐÚNG<br /> (%)<br /> <br /> SAI<br /> (%)<br /> <br /> Câu 13<br /> <br /> 1.049 (98,2%)<br /> <br /> 988 (94,2%)<br /> <br /> 61 (5,8%)<br /> <br /> Câu 14<br /> <br /> 1.051 (98,4%)<br /> <br /> 905 (86,1%)<br /> <br /> 12 (13,9%)<br /> <br /> * Kiến thức chết não:<br /> Câu 15: Chết não là tình trạng tim còn<br /> đập nhưng não hoàn toàn hư hại, không<br /> còn khả năng phục hồi. Đúng hay sai?<br /> Câu 16: Chết não thường xảy ra trong<br /> những cái chết “bất đắc kỳ tử” như: tại nạn,<br /> tai biến mạch máu não… Anh/chị có biết<br /> điều này không?<br /> Bảng 2: Kết quả hiểu biết về chết não<br /> nhận thức về quan điểm nhân đạo.<br /> CÂU<br /> <br /> SỐ TRẢ LỜI<br /> (%)<br /> <br /> ĐÚNG<br /> (%)<br /> <br /> Câu 22: Việc tuyên truyền giáo dục hiến<br /> thận trên các phương tiện thông tin đại chúng<br /> có cần không?<br /> Câu 23: Việc hiến thận sẽ dễ dàng hơn<br /> nếu được bàn bạc trước với người thân,<br /> ông bà, anh chị có nghĩ rằng mình sẽ bàn<br /> bạc với người thân khi quyết định không?<br /> Câu 24: Ông bà, anh chị có nghĩ rằng<br /> mình cũng có thể có lúc cần được người<br /> khác cho thận không?<br /> Bảng 4: Kết quả nhận biết về tuyên truyền<br /> hiến thận.<br /> CÂU<br /> <br /> SỐ TRẢ<br /> LỜI (%)<br /> <br /> CÓ<br /> (%)<br /> <br /> KHÔNG<br /> (%)<br /> <br /> SAI<br /> (%)<br /> <br /> Câu 22<br /> <br /> 1.056<br /> (98,9%)<br /> <br /> 957<br /> (90,6 %)<br /> <br /> 99<br /> (9,4%)<br /> <br /> Câu 23<br /> <br /> 1.057<br /> (99 %)<br /> <br /> 971<br /> (91,9%)<br /> <br /> 86<br /> (8,1%)<br /> <br /> Câu 24<br /> <br /> 1.044<br /> (97,7%)<br /> <br /> 893<br /> (85,4%)<br /> <br /> 151<br /> (14,6%)<br /> <br /> Câu 15<br /> <br /> 1.046 (97,9%) 880 (84,1%)<br /> <br /> 166 (15,9%)<br /> <br /> Câu 16<br /> <br /> 1.052 (98,5%)<br /> <br /> 196 (18,6%)<br /> <br /> 856 (81,4%)<br /> <br /> SỐ<br /> TRẢ LỜI<br /> <br /> 3. Kết quả về thái độ.<br /> - Quan điểm nhân đạo:<br /> Câu 18: Việc cho thận cho người bị bệnh<br /> là một nghĩa cử nhân đạo?<br /> Câu 20: Khi người ta chết đi, nhưng còn<br /> một bộ phận trên cơ thể đem cho lại cho<br /> người khác thì giống như thân xác vẫn còn<br /> <br /> Câu 25: Về đối tượng cần được tuyên<br /> truyền hiến thận.<br /> 207 người (19,64%) đồng ý nên bắt đầu<br /> ở đại học.<br /> <br /> 30<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ CHUYÊN ĐỀ GHÉP TẠNG - 2012<br /> <br /> 700 người (66,41%) đồng ý nên bắt đầu<br /> ở cấp 3.<br /> 147 người (13,95%) không đồng ý tuyên<br /> truyền.<br /> 4. Kết quả về hành vi.<br /> <br /> CÂU<br /> <br /> Nghe về bệnh thận<br /> Chết nếu không được lọc máu<br /> <br /> Bảng 5: Kết quả về hành vi hiến thận.<br /> CÂU<br /> <br /> SỐ TRẢ<br /> LỜI<br /> <br /> ĐỒNG Ý<br /> <br /> KHÔNG<br /> ĐỒNG Ý<br /> <br /> Câu 30: Hiến thận<br /> của bản thân.<br /> <br /> 1.020<br /> (95,5%)<br /> <br /> 785<br /> (77%)<br /> <br /> 235<br /> (23%)<br /> <br /> Câu 31: Hiến thận<br /> lúc còn sống<br /> <br /> 1.032<br /> (96,7%)<br /> <br /> 812<br /> (78,7%)<br /> <br /> 220<br /> (21,3%)<br /> <br /> Câu 33: Hiến thận<br /> của người thân<br /> <br /> 1.005<br /> (94,1%)<br /> <br /> 641<br /> (63,8%);<br /> <br /> 364<br /> (36,2 %)<br /> <br /> * Lý do không đồng ý hiến thận:<br /> - Lý do từ chối hiến thận:<br /> Gia đình không đồng ý: 185 ng-êi (44,8%);<br /> sợ: 115 ng-êi (27,8%); lý do khác: 70 ng-êi<br /> (19,6%); tôn giáo: 20 ng-êi (4,8%). Lý do khác<br /> muốn giữ nguyên vẹn cơ thể, sợ mai táng<br /> chậm trễ, sợ sử dụng không đúng mục đích.<br /> 5. Tƣơng quan với việc đồng ý hiến<br /> thận.<br /> Bảng 6: T-¬ng quan hµnh vi ®ång ý hiÕn<br /> thËn víi c¸c yÕu tè.<br /> BIẾN SỐ<br /> <br /> Bảng 7: Tương quan giữa hành vi đồng<br /> ý hiến thận với câu trả lới thuận.<br /> <br /> p<br /> <br /> Tuổi (< 30 và ≥ 30)<br /> <br /> 0,41<br /> <br /> Giới<br /> <br /> 0,836<br /> <br /> Tình trạng hôn nhân<br /> <br /> 0,158<br /> <br /> Kinh tế<br /> <br /> 0,02<br /> <br /> Học vấn<br /> <br /> 1<br /> <br /> Tôn giáo<br /> <br /> 0,45<br /> <br /> Nghề nghiệp<br /> <br /> 0,022<br /> <br /> * Hành vi hiến thận và kiến thức, thái độ:<br /> các câu có tương quan thống kê với hành vi<br /> đồng ý hiến thận<br /> <br /> p<br /> <br /> 0,014<br /> < 0,005<br /> <br /> Kiến thức chết não<br /> <br /> 0,019<br /> <br /> Rất cần có những người cho thận<br /> <br /> 0,026<br /> <br /> Giống như thân xác vẫn còn trên cõi đời<br /> <br /> < 0,005<br /> <br /> Việc tuyên truyền giáo dục hiến thận<br /> trên các phương tiện thông tin<br /> <br /> < 0,005<br /> <br /> Bàn bạc trước với người thân<br /> <br /> < 0,005<br /> <br /> Người khác cho thận<br /> <br /> < 0,005<br /> <br /> Hiến thận của thân nhân<br /> <br /> < 0,005<br /> <br /> Các yêu cầu khi hiến thận (câu 34): tài<br /> chính: 30 người (19,8%); công bằng: 69 người<br /> (45,4%); khác: 53 người (34,8%): công bằng,<br /> bí mật, bảo đảm thành công cho người nhận,<br /> nếu là người cho sống, cần bảo đảm được<br /> chăm sóc tốt sau khi hiến.<br /> BÀN LUẬN<br /> Ở nước ta, trung bình mỗi ngày có 30<br /> người tử vong vì tai nạn giao thông. Những<br /> người này tử vong trong tình trạng chết<br /> não, nghĩa là hoàn toàn không có khả năng<br /> phục hồi dù tim vẫn còn đập và tuổi đời còn<br /> rất trẻ. Nếu nạn nhân và gia đình đồng ý<br /> hiến tặng, đây sẽ là nguồn tạng quý giá để<br /> cứu sống những người suy thận giai đoạn<br /> cuối nói riêng và suy tạng mạn nói chung.<br /> Tuy nhiên, nhận thức của cộng đồng về<br /> hiến thận nói riêng và các bộ phận cơ thể<br /> nói chung còn rất hạn chế.<br /> Vì chưa có nhiều thông tin về hiến tạng<br /> tại Việt Nam, chúng tôi chọn 3 đối tượng<br /> trên để khảo sát với mục đích thuận tiện,<br /> giả thuyết rằng đây là 3 đối tượng dÔ tiếp<br /> cận nhất để có chương trình can thiệp sau<br /> này. Đối tượng nghiên cứu của chúng tôi<br /> chưa có tính đại diện cho dân số Việt Nam,<br /> mà chỉ là khảo sát bước đầu để tạo tiền đề<br /> <br /> 31<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ CHUYÊN ĐỀ GHÉP TẠNG - 2012<br /> <br /> cho các nghiên cứu khác quy mô hơn. Nhiều<br /> tác giả trên thế giới [1, 2, 3] cũng chọn sinh<br /> viên và đối tượng tôn giáo để can thiệp, đặc<br /> biệt, sinh viên là nhóm đối tượng trẻ, có tư<br /> tưởng thoáng và dễ tạo hiệu ứng thứ phát,<br /> do có mức độ trao đổi cao.<br /> Kiến thức đúng về bệnh thận và chết<br /> não không thấp có ý nghĩa so với kết quả<br /> nghiên cứu ở các nước phát triển. Theo<br /> khảo sát đa quốc gia của Manninen [1],<br /> 92,7% người có kiến thức về sự thiếu hụt<br /> mô tạng để ghép; 66,5% đồng ý bản thân<br /> họ có thể là người phải nhận thận; 64% có<br /> kiến thức đúng về chết não.<br /> Trong nghiên cứu của chúng tôi, tỷ lệ<br /> người đồng ý hiến thận cao, không khác<br /> biệt giữa hiến lúc còn sống hay đã chết. Tỷ<br /> lệ đồng ý hiến thận của người thân thấp<br /> hơn, phù hợp với những nghiên cứu khác<br /> và phù hợp với nhiều tác giả: nhận thấy<br /> hành vi hiến thận có tương quan với nghề<br /> nghiệp, mức độ kinh tế, kiến thức đúng về<br /> chết não và sự bàn bạc với người thân [4].<br /> Trong số những người đã từng bàn bạc về<br /> hiến thận trong gia đình, 77% người hiến,<br /> trong khi đó chỉ có 42% đồng ý hiến ở nhóm<br /> chưa từng thảo luận [4].<br /> <br /> được quan tâm khảo sát sâu, tuy không<br /> phải là đa số, nhưng họ có thể tạo ảnh<br /> hưởng không tốt cho cộng đồng.<br /> KẾT LUẬN<br /> Nghiên cứu về kiến thức, thái độ và hành<br /> vi hiến thận cho thấy kết quả khả quan với<br /> 77% đồng ý hiến thận sau chết và 63,8%<br /> đồng ý hiến thận cho người thân sau chết.<br /> > 80% người được khảo sát có kiến thức<br /> đúng về tình hình bệnh thận hiện nay và nhu<br /> cầu ghép thận. > 80% người được khảo sát<br /> có kiến thức đúng vÒ chết não. 60 - 69%<br /> đồng ý với quan điểm nhân đạo khi hiến<br /> thận. Các yếu tố tương quan với hành vi<br /> hiến thận: nghề nghiệp, kinh tế, kiến thức<br /> đúng về chết não, hiểu biết về tình hình thiếu<br /> thận, quan điểm nhân đạo tích cực, việc bàn<br /> bạc với người thân. Chúng ta cần nghiên<br /> cứu trên nhiều đồi tượng khác trong cộng<br /> đồng để nghiên cứu có tính đại diện hơn cho<br /> người Việt Nam. Cần có chiến lược tuyên<br /> truyền, can thiệp, đây là nền tảng khoa học<br /> ghép tạng ở nước ta phát triển bền vững.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> <br /> Hành vi hiến thận trong nghiên cứu này<br /> thực chất chỉ là hành vi “ảo”. Theo các tác<br /> giả, con số thật của hiến tạng chỉ còn 1/3 1/4 con số khảo sát được do sự tác động<br /> chủ yếu từ người nhà [4]. Tuy nhiên, kết quả<br /> trên cũng cho thấy sự đón nhận của người<br /> Việt Nam về vấn đề hiến tạng có chiều<br /> hướng tích cực, đây lµ động lực thúc đẩy<br /> các chương trình vận động hiến tạng hoạt<br /> động. Ngoài ra, đòi hỏi chính ®¸ng của những<br /> người đồng ý hiến tạng là “công bằng”, trong<br /> khi đòi hỏi về tài chính chỉ chiếm 19,8%,<br /> thấp hơn các tác giả trên thế giới [3].<br /> <br /> 1. Manninen, R W Evans. Public attitudes and<br /> behavior regarding organ donation. JAMA. 1985;<br /> 253 (21), pp.3111-15.<br /> <br /> Về đối tượng cần được tuyên truyền<br /> hiến thận, đa số đồng ý đưa vào giáo dục<br /> từ cấp 3, tuy nhiên, số người không đồng ý<br /> còn cao (14,6%). Đây cũng là nhóm cần<br /> <br /> 5. M. Weaver, C. Spigner, M Pinela, K G<br /> Rabun, M D Allen. Knowledge and opinions<br /> among urban high school students: pilot test of<br /> a health education. JAMA. 2001, 286, pp.71-77.<br /> <br /> 2. Matas. A J, David E. R. Sutherland. The<br /> importance of innovative efforts to increase organ<br /> donation. JAMA. 2005, 294 (13),pp.1691-1693.<br /> 3. Price.D. Living kidney donation in Europe.<br /> Legal and ethical perspectives-the EUROTOLD<br /> Project. Transpl Int (1994) 7 [ Suppl 1]. 1994,<br /> S665-S667.<br /> 4. Siminoff L.A, N.Gordon, J. Hewlett. Factors<br /> influencing families’s consent for donation of<br /> solid organ for transplantation. JAMA. 2001, 286<br /> (1), pp.71-77.<br /> <br /> 32<br /> <br />