Phát huy giá trị di sản Hán Nôm trong các di tích ở đảo Lý Sơn, Quảng Ngãi

Miền Trung - Tây Nguyên<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> PHÁT HUY GIÁ TRỊ DI SẢN HÁN NÔM<br /> TRONG CÁC DI TÍCH Ở ĐẢO LÝ SƠN, QUẢNG NGÃI<br /> ? Cao Nguyễn Ngọc Anh - Nguyễn Thái Hòa<br /> * **<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Mở đầu<br /> Di sản Hán Nôm là những thư tịch, tài liệu được<br /> viết bằng chữ Hán và chữ Nôm, chứa đựng nhiều<br /> giá trị văn hóa tinh thần của cộng đồng. Nhiều nhà<br /> nghiên cứu cho rằng, di sản Hán Nôm là sợi dây liên<br /> kết giữa quá khứ và hiện tại, nơi lưu trữ những giá trị<br /> văn hóa lịch sử của dân tộc và di sản này, hiện nay vẫn<br /> còn tồn tại khá nhiều trên khắp cả nước ta, trong đó<br /> có Lý Sơn - một huyện đảo thuộc tỉnh Quảng Ngãi.<br /> Theo Nguyễn Đăng Vũ trong bài viết “Bằng cấp đi<br /> Hoàng Sa thời Minh Mạng và mấy điều suy luận” có<br /> đề cập đến di sản Hán Nôm ở đảo Lý Sơn: “Trong số<br /> hàng nghìn trang tư liệu Hán Nôm mà chúng tôi sưu tập Theo đánh giá của nhiều nhà nghiên cứu, “…đó là<br /> được hoặc do các dòng họ cung cấp không phải tất cả thời kỳ giáo dục Hán tự ở Giao Châu khá phát triển,<br /> đều ghi chép về hoạt động của đội Hoàng Sa, có khi chỉ có ảnh hưởng khá lâu dài trong lịch sử Việt Nam…”.2<br /> nói về việc mua bán đất đai, thuế má, lập đền miếu, gia<br /> Sau thế kỷ thứ X, mặc dù Việt Nam đã giành được<br /> phả, hôn nhân hoặc có khi chỉ là đơn kiện tụng, nhưng<br /> độc lập tự chủ, thoát  khỏi ách thống trị của phong<br /> tất cả đều có giá trị. Bởi nhờ các tài liệu này mà chúng<br /> kiến phương Bắc, nhưng do hơn một ngàn năm phải<br /> tôi hiểu hơn về lịch sử, nguồn gốc cư dân, chính sách<br /> chịu ách đô hộ, nên chữ Hán và tiếng Hán vẫn tiếp tục<br /> phát triển kinh tế, xã hội, các địa danh thời trước, những<br /> được duy trì và sử dụng như một phương tiện quan<br /> lễ nghi ….”.1 Tuy nhiên, theo thời gian, khối tài liệu này<br /> trọng để phát triển văn hóa Việt Nam.3<br /> đang đứng trước nguy cơ thất thoát, mai một. Bài viết<br /> này, chúng tôi đề cập đến thực trạng di sản Hán Nôm Còn chữ Nôm, theo Từ điển Bách khoa Việt Nam:<br /> ở đảo Lý Sơn và đề ra một số ý kiến nhằm bảo tồn “Chữ Nôm (ngôn ngữ) là chữ viết cổ ghi tiếng Việt,<br /> phát huy loại hình di sản độc đáo này. thuộc loại hình chữ vuông, được tạo ra trên nguyên<br /> tắc và trên cơ sở của chữ Hán với cách đọc Hán - Việt.<br /> 1. Di sản Hán Nôm - nơi lưu giữ những giá trị<br /> Ngôn ngữ này có thể hình thành vào thế kỷ IX, X và<br /> văn hóa của dân tộc<br /> hoàn chỉnh dần vào các thế kỷ sau. Nó được dùng<br /> Từ thế kỷ thứ nhất trước Công nguyên, chữ Hán trong sáng tác văn học từ thế kỷ XIII - XV. Và đặc biệt<br /> vào Việt Nam theo con đường giao lưu và thống trị ở thế kỷ XVIII - XIX, đã xuất hiện ngày càng nhiều tác<br /> của người Hán. Văn tự này càng trở nên phổ biến dưới phẩm tiêu biểu viết bằng chữ Nôm (ví dụ Truyện Kiều).<br /> thời Đông Hán, khi Sĩ Nhiếp làm Thái thú Giao Châu. Đến cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX khi chữ Quốc ngữ<br /> <br /> *<br /> ThS., Trường Đại học Văn hóa Thành phố Hồ Chí Minh.<br /> **<br /> TS., Trường Đại học Văn hóa Thành phố Hồ Chí Minh.<br /> <br /> Phaùt trieån Kinh teá - Xaõ hoäi<br /> Ñaø Naüng<br /> 23<br /> Miền Trung - Tây Nguyên<br /> <br /> <br /> được dùng phổ biến thì chữ Nôm không còn được Đảo Lý Sơn, là nơi hiện còn lưu giữ nhiều di sản<br /> sử dụng nữa”.4 Như vậy, chữ Nôm là một sản phẩm Hán Nôm, bao gồm tờ lệnh, gia phả, phổ hệ, khế ước,<br /> sáng tạo của trí tuệ người Việt trong hoàn cảnh lịch thuế khóa… của triều đình, của quan lại địa phương,<br /> sử cuối thời Bắc thuộc, đầu thời tự chủ. Bản thân sự của tộc họ vẫn được truyền đời nâng niu, gìn giữ. Qua<br /> ra đời của nó cũng đã phản ánh một ý chí tự lực tự việc tìm hiểu nguồn tư liệu này, sẽ giúp chúng ta biết<br /> cường dân tộc. Được hình thành và tồn tại qua hàng được nguồn gốc hình thành các làng, vạn, miếu, đền<br /> ngàn năm, chữ Nôm không chỉ đóng vai trò là một thờ, chùa... phong tục tập quán, văn hóa đặc trưng<br /> công cụ giao tiếp sinh động của người Việt mà còn là của cư dân và đặc biệt là chủ quyền của Việt Nam đối<br /> phương tiện chuyển tải giá trị và những biểu đạt văn với hai quần đảo thiêng liêng của Tổ quốc - Hoàng Sa,<br /> hóa, phản ánh nhân sinh quan, thế giới quan của cha Trường Sa.<br /> ông ta trong nhiều thế kỷ.5<br /> 2. Đảo Lý Sơn và các di tích tại đảo Lý Sơn<br /> Ngày nay, khi bước vào các di tích, hầu như đều<br /> Lý Sơn là một huyện đảo thuộc tỉnh Quảng Ngãi,<br /> bắt gặp các di sản Hán Nôm. Chúng là nguồn tài liệu<br /> có diện tích 9,965 km2, dân số 20.195 người, nằm cách<br /> không chỉ chứa đựng những thông tin về di tích mà<br /> đất liền khoảng 25 hải lý về phía đông bắc gồm một<br /> còn nhiều thông tin liên quan đến các lĩnh vực khác<br /> đảo lớn (Cù Lao Ré) và một đảo bé (Cù Lao Bờ Bãi).6<br /> như kiến trúc, lịch sử, tôn giáo… Cũng nhờ vào các<br /> văn bia, văn bản chữ Nôm và chữ Hán mà các nhà Theo tài liệu lịch sử, người Việt Bắc Bộ di cư vào<br /> nghiên cứu xác định được tuổi và cả những thông Quảng Ngãi theo ba đợt: Đợt thứ nhất ở thời nhà Hồ<br /> tin về lịch sử hình thành hay kỹ thuật xây dựng, chế vào hai châu Thăng Hoa và Tư Nghĩa năm 1402. Năm<br /> tác, niên đại xây dựng và số lần trùng tu… Ngoài ra, 1471, đợt di dân thứ hai vào thời vua Lê Thánh Tông.<br /> những văn bản được lưu giữ trong các nhà thờ tộc họ Đợt di dân thứ ba khi Nguyễn Hoàng vào Nam mở<br /> như gia phả, địa bạ, văn tế… còn cho chúng ta biết về mang vùng đất phương Nam vào năm 1558. Đây là<br /> quá trình di dân của dòng họ, nguồn gốc cư dân và ba cuộc di dân chính do nhà nước tổ chức, ngoài ra<br /> bối cảnh lịch sử của xã hội đương thời. còn có những cuộc di dân tự do của nông dân miền<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 24 Phaùt trieån Kinh teá - Xaõ hoäi<br /> Ñaø Naüng<br />  Miền Trung - Tây Nguyên<br /> <br /> <br /> Bắc ở thời Trần hay thời loạn Nam Bắc triều.7 đề cập đến cai đội Phạm Văn Nguyên. Đến năm Ất<br /> Mùi (1835), vua Minh Mạng đã phái Cai đội Thủy quân<br /> Cư dân Việt đến khai khẩn làng mạc trên đảo Lý<br /> Phạm Văn Nguyên đem lính và giám thành cùng các<br /> Sơn vào khoảng cuối thế kỷ XVI đầu thế kỷ XVII. Trong<br /> phu thuyền hai tỉnh Quảng Ngãi và Bình Định, chuyên<br /> Non nước xứ Quảng của Phạm Trung Việt cho rằng<br /> chở vật liệu ra dựng miếu và dựng bia đá trên đảo<br /> thời điểm khai khẩn đảo Lý Sơn của người Việt là vào<br /> Hoàng Sa.<br /> năm 1604. Họ là những cư dân vùng An Hải, Sa Kỳ của<br /> huyện Bình Sơn, Sơn Tịnh. Theo các cụ già kể lại, ở Lý Nhà thờ họ Phạm Văn ở thôn Đông, xã An Vĩnh,<br /> Sơn có thờ 15 vị tiền hiền của 15 dòng họ khác nhau, còn lưu giữ bài vị Phạm Hữu Nhật và mộ Thủy quân<br /> được xem là những người đầu tiên đến khai phá vùng Chánh đội trưởng suất đội Phạm Hữu Nhật.<br /> đất này. Ở phía tây đảo Lý Sơn có 7 vị tiền hiền của các<br /> Đình làng An Vĩnh, nơi lính Hoàng Sa tế thần trước<br /> dòng họ: Phạm Khắc, Phạm Văn, Võ Xuân, Võ Văn, Lê, khi xuất quân. Sau chiến tranh, đình làng An Vĩnh đã<br /> Nguyễn, Đặng đã đến lập nên phường An Vĩnh. Tám bị hư hại nhiều, chỉ còn lại nền đất. Đầu năm 2010,<br /> vị tiền hiền còn lại của các dòng họ: Nguyễn, Dương, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Quảng Ngãi đã<br /> Trương, Trần, Võ, Nguyễn Đình, Nguyễn Văn, Lê đã đến có dự án khôi phục đình làng An Vĩnh, đến ngày 16<br /> khai khẩn một vùng đất rộng lớn ở phía đông đảo Lý tháng 4 năm 2010 dự án đã hoàn thành.<br /> Sơn, lập nên phường An Hải. Trải qua thời gian, không<br /> rõ vì lý do gì ở làng An Hải và An Vĩnh đều không có Ngoài ra, trên đảo Lý Sơn có nhiều di tích khác<br /> thờ vị tiền hiền của dòng họ Lê.8 như: Dinh Bà Thiên Y A Na, các lăng thờ cá Ông ở mỗi<br /> xóm, chùa Hang… Tại những di tích này, tư liệu Hán<br /> Với đặc điểm là một hải đảo, nằm ở vị trí có khoảng Nôm cũng rất phong phú.<br /> cách gần quần đảo Hoàng Sa nhất so với các nơi khác<br /> nên ở Lý Sơn đã hình thành hải đội Hoàng Sa hoạt 3. Thực trạng di sản Hán Nôm ở Lý Sơn<br /> động trên biển Đông từ rất sớm. Dù đội Hoàng Sa đã Di sản Hán Nôm gắn liền với sự hình thành và phát<br /> chấm dứt hoạt động từ lâu, nhưng hình ảnh về những triển của các di tích lịch sử văn hóa. Theo thống kê<br /> người lính trong đội Hoàng Sa xưa vẫn tồn tại bởi dấu bước đầu của chúng tôi qua các đợt khảo sát9 cũng<br /> ấn của họ còn để lại trong nhiều di tích. Tại đảo Lý như qua các công trình nghiên cứu về Lý Sơn của<br /> Sơn, hiện nay còn rất nhiều di tích gắn liền với hoạt những người đi trước, thì số lượng di sản Hán Nôm ở<br /> động của đội Hoàng Sa như: Âm Linh tự, mộ cai đội Lý Sơn còn lại chủ yếu bao gồm: tờ lệnh, hoành phi,<br /> Phạm Quang Ảnh, nhà thờ tộc họ Phạm Quang, nhà câu đối, gia phả, văn tế, địa bạ và hương ước.<br /> thờ họ Phạm Văn, đình làng An Vĩnh…<br /> Tờ lệnh: Được lưu giữ ở các họ tộc: Võ Văn, Phạm<br /> Âm Linh tự nằm ở thôn Tây xã An Vĩnh, là nơi phối Quang, Phạm Văn, Đặng, Nguyễn. Nội dung về việc<br /> thờ linh vị của người đi lính Hoàng Sa và các vị thần cử người đi Hoàng Sa để làm nhiệm vụ đo đạc thủy<br /> khác. Âm Linh tự được xây dựng vào giữa thế kỷ XVII, trình, tìm kiếm sản vật, bảo vệ lãnh thổ. Đây là một tư<br /> thời các chúa Nguyễn. Âm Linh tự có kiến trúc theo liệu vô cùng quý giá không chỉ với họ tộc mà còn có ý<br /> hình chữ công: chính giữa là nhà thờ chính, phía đông nghĩa trong việc khẳng định chủ quyền thiêng liêng<br /> là nơi nhà hội và nơi nấu ăn khi cúng tế, phía tây là nơi của Tổ quốc.<br /> thờ thần. Mặt trước sân Âm Linh tự là tháp thờ ghi 4<br /> Ngày 9.4.2009, tộc họ Đặng ở thôn Đồng Hộ, xã<br /> chữ Hán: “Chiến sĩ trận vong”, nhằm tưởng nhớ những<br /> An Hải, huyện Lý Sơn đã hiến tặng tư liệu này cho nhà<br /> người lính đã hi sinh khi bảo vệ đảo Hoàng Sa. Vào<br /> nước. Đó là tư liệu cổ, được viết bằng chữ Hán, do gia<br /> ngày 16.3 âm lịch hàng năm, ở Âm Linh tự tổ chức<br /> tộc họ Đặng truyền đời lưu giữ suốt 175 năm qua. “Tài<br /> tế lính Hoàng Sa và những người bỏ mạng trên biển.<br /> liệu gồm 4 trang giấy dó, khổ 24 x 35,5 cm, tương đối<br /> Nhà thờ tộc họ Phạm Quang ở thôn Đông, xã An còn nguyên vẹn. Nội dung chính của tài liệu nêu rõ:<br /> Vĩnh, còn lưu giữ các tài liệu, gia phả bằng chữ Hán Việc tỉnh Quảng Ngãi được lệnh của Bộ Binh và triều<br /> có liên quan đến cai đội Phạm Quang Ảnh và những đình quyết định cử binh thuyền đi Hoàng Sa thi hành<br /> người trong tộc họ đi lính Hoàng Sa... Theo nhiều tài việc công. Binh thuyền gồm 3 chiếc, mỗi chiếc 8 thủy<br /> liệu lịch sử, vào tháng Giêng năm Ất Hợi (1815), vua thủ, tổng cộng có 24 thủy thủ. Các ông Võ Văn Hùng<br /> Gia Long sai Phạm Quang Ảnh đi Hoàng Sa để đo đạc lo việc tuyển chọn ngư dân giỏi, có nhiều kinh nghiệm<br /> thủy trình. Trong gia phả của tộc họ Phạm Quang còn đi biển và thông hiểu biển cả; Đặng Văn Siểm làm đà<br /> <br /> Phaùt trieån Kinh teá - Xaõ hoäi<br /> Ñaø Naüng<br /> 25<br /> Miền Trung - Tây Nguyên<br /> <br /> <br /> công cùng 8 người khác (đều có tên và quê quán ở chúng tôi được biết, ở nhà thờ họ Nguyễn Quang ở<br /> trang cuối). Tài liệu cổ trên được ban hành ngày 15 thôn Tây, An Hải, nhà thờ họ Võ Văn ở thôn Tây An<br /> tháng 4 năm Minh Mạng thứ 15 (tức năm Giáp Ngọ - Vĩnh và các nhà thờ tiền hiền khác vẫn còn lưu giữ<br /> 1834). Người thừa hành là Đặng Văn Siểm và Dương nguồn tư liệu này.<br /> Văn Định. Trên văn bản có nhiều dấu ấn. Ngoài dấu<br /> Gia phả: Là bản ghi chép tên họ, tuổi tác, ngày giỗ,<br /> ấn của quan Bố Chánh sứ và quan Án sát Quảng Ngãi,<br /> vai trò và công đức của cha mẹ, ông bà, tiên tổ và mộ<br /> cùng nhiều dấu ấn nhỏ đóng nơi ghi tên người và<br /> phần của một gia đình lớn hay một dòng họ. Trước<br /> những chữ cần lưu ý đối với người tiếp nhận văn bản.<br /> đây, các nhà thờ tộc họ ở Lý Sơn đều có gia phả viết<br /> Tư liệu quý giá này sở dĩ vẫn còn nguyên vẹn suốt 175<br /> bằng chữ Hán Nôm, tuy nhiên hiện nay, chỉ có nhà<br /> năm qua là nhờ được làm bằng chất liệu giấy dó, viết<br /> thờ họ Võ Văn là còn lưu giữ, còn các tộc họ khác đều<br /> bằng mực tàu, đựng trong hộp gỗ làm từ một loại gỗ<br /> viết lại bằng chữ Quốc ngữ.<br /> quý chịu đựng được sự khắc nghiệt của khí hậu hải<br /> đảo, và nhất là sự bảo quản, giữ gìn hết sức cẩn thận Hoành phi, liễn đối: Chữ trên hoành phi thường<br /> của tộc họ Đặng. Theo quy định của tộc họ Đặng, từ ngắn gọn, súc tích, chủ yếu nhằm ghi nhận dấu vết,<br /> 20 đến 30 năm gia tộc họ Đặng mới được mở hộp gỗ tên tuổi, đặc điểm nổi bật và công trạng của các vị<br /> một lần để cho con cháu được nhìn thấy báu vật này thần gắn bó với nguồn gốc lịch sử của những nơi thờ<br /> trong dịp tế xuân vào tháng 2 âm lịch”.10 phụng.12 Hầu hết các hoành phi, liễn đối được sắp đặt<br /> ở những vị trí chính diện và trang trọng nhất trong<br /> Văn tế: Văn tế trong các di tích ở Lý Sơn cũng chiếm<br /> các đình, chùa, miếu, lăng. Dinh Bà Thiên Y A Na ở<br /> một tỷ lệ đáng kể. Hiện nay, hầu như ở đình làng, nhà<br /> thôn Đông, xã An Hải có các câu đối như sau:<br /> thờ tộc họ, âm linh tự đều còn lưu giữ văn tế.<br /> - “Thần minh phổ tế hộ an dân<br /> Địa bạ: Là loại sổ ghi chép, thống kê về ruộng đất<br /> của các làng, xã trên cơ sở sự khám đạc và xác nhận Linh trấn kim đài cư thưởng cảnh”.<br /> của chính quyền. Mục đích lập  địa bạ là  để quản lý Tạm dịch:<br /> ruộng đất, thu tô thuế, vạch định ranh giới giữa các<br /> Thần cứu giúp và bảo hộ dân được bình an rộng<br /> đơn vị hành chính và tránh sự tranh chấp ruộng đất.<br /> khắp<br /> Vua Minh Mệnh đã từng nhấn mạnh việc lập Địa bạ<br /> là để “vạch rõ bờ cõi cho hết mối tranh giành”.11 Theo Linh thiêng cõi trần ở nơi đài vàng cảnh đẹp.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 26 Phaùt trieån Kinh teá - Xaõ hoäi<br /> Ñaø Naüng<br />  Miền Trung - Tây Nguyên<br /> <br /> <br /> nhiều bài vị khắc tên của những người từng đi lính<br /> Hoàng Sa như bài vị của cai đội Phạm Quang Ảnh,<br /> Phạm Hữu Nhật, Võ Văn Khiết… Tại dinh thờ Thiên Y A<br /> Na, trước tượng Bà có linh vị khắc chữ Hán với những<br /> mỹ từ: “Sắc hoằng huệ phổ tuế linh mặc tướng trang uy<br /> dực bảo trung hưng Thiên Y A Na diễn ngọc phi thượng<br /> đẳng thần, tả linh châu thái tử thần tướng, hải linh bảo<br /> thái tử thần tướng”.13<br /> Hương ước: Để quản lý các thành viên, trong làng<br /> đã xây dựng hương ước làng, mọi người đều phải<br /> tuân theo với ý nghĩa “Phép vua thua lệ làng”. Hương<br /> ước là bản ghi chép các điều lệ liên quan đến tổ chức<br /> xã hội cũng như đời sống xã hội trong làng, các điều<br /> lệ hình thành dần trong lịch sử, được điều chỉnh và<br /> bổ sung mỗi khi cần thiết. Hiện nay, ở đình làng An<br /> Hải và An Vĩnh còn lưu giữ hương ước bằng chữ Nôm.<br /> Sắc phong: “Sắc phong là nguồn tư liệu có giá trị<br /> về nhiều phương diện: lịch sử, văn hóa, tín ngưỡng.<br /> Nó bao gồm sắc phong chức tước cho quý tộc, quan<br /> chức của các vương triều và sắc phong thần do nhà<br /> vua phong tặng và xếp hạng cho các vị thần được thờ<br /> phụng trong các đình, đền, miếu…”.14 Qua sắc phong<br /> có thể thấy được thái độ chính trị, khuynh hướng tôn<br /> giáo, tín ngưỡng, văn hóa của cả triều đại. Trước đây,<br /> ở Lý Sơn có sắc phong ở đình làng An Hải, An Vĩnh,<br /> lăng cá Ông… nhưng hiện nay, các sắc phong đều<br /> - “An hội thanh tâm duy đức thạnh<br /> không còn.<br /> Bảo phò xích tử hiển thần oai”.<br /> Tóm lại, thông qua các loại hình kể trên, để thấy<br /> Tạm dịch: rằng ở Lý Sơn hiện nay, vẫn còn lưu giữ nhiều di sản<br /> Hán Nôm rất có giá trị. Tuy nhiên, trong số đó, có lẽ<br /> An bình với tấm lòng sáng chỉ có đức hạnh<br /> chỉ có những tờ lệnh là được phiên âm, dịch nghĩa<br /> Che chở cho dân hiển bày oai dũng của thần. và phổ biến rộng rãi hơn cả, còn lại là chưa được<br /> Hay câu đối trước án thờ ở Âm linh tự: quan tâm, hoặc nếu có, thì cũng chỉ riêng lẻ, dưới góc<br /> độ khai thác tư liệu nhằm phục vụ cho các bài viết<br /> “Địa nhựt tịch, dân nhựt phiên, bạt hải lư vong nghiên cứu, tham luận hoặc kiểm chứng tư liệu lịch<br /> vòng lợi lạc. sử có liên quan… Vì vậy mà những di sản này, vẫn<br /> Sơn như lệ, hà như đới, thiên thu miếu mộ dũng chưa phát huy được giá trị của nó và ngày càng đối<br /> thần côn” diện với nguy cơ hư hỏng, hao hụt bởi thời gian.<br /> <br /> Tạm dịch: 4. Bảo tồn và phát huy giá trị di sản Hán Nôm<br /> trong các di tích<br /> Đất mỗi ngày mỗi mở rộng ra, dân mỗi ngày mỗi<br /> đông thêm, vượt qua biển rộng đều sống đời lợi lạc “Theo thống kê của Hội Bảo tồn di sản Hán Nôm<br /> Việt Nam thì ngày nay, trên thế giới chưa đến 100<br /> Núi như đá mài, sông như đai áo, ngàn năm miếu<br /> người đọc được chữ Nôm. Riêng phần chữ Hán, tuy<br /> mộ còn rực rỡ cái oai dũng của thần.<br /> có nhiều người biết đọc và dịch hơn nhưng cũng<br /> Bài vị: Là những tấm thẻ ghi tên tuổi và chức vị của không phổ biến trong đời sống. Điều đó khiến một<br /> người được thờ tự. Bài vị khắc tên và chức vụ của các phần quan trọng của lịch sử và văn hóa Việt Nam<br /> thần, các vị tiền hiền hậu hiền,… Ở Lý Sơn còn lưu giữ không được người dân biết đến”.15<br /> <br /> Phaùt trieån Kinh teá - Xaõ hoäi<br /> Ñaø Naüng<br /> 27<br /> Miền Trung - Tây Nguyên<br /> <br /> <br /> Lý Sơn có rất nhiều đình, chùa, miếu, đền và nhà<br /> thờ họ còn lưu giữ tài liệu Hán Nôm, nhưng người đọc<br /> được hầu như rất ít. Nhiều nguồn tư liệu Hán Nôm đã<br /> bị mất do rất nhiều nguyên nhân như chiến tranh, khí<br /> hậu và một số chính sách mà chưa kịp phiên âm, dịch<br /> nghĩa hoặc sao chép. Nhiều di tích như đình làng An<br /> Vĩnh, An Hải, lăng cá Ông,… đã bị hủy hoại. Sau này,<br /> mặc dù nhà nước có chính sách khôi phục, nhưng các<br /> hiện vật, sắc phong, hoành phi, câu đối gắn liền với di<br /> tích còn lại cũng không nhiều... Vì vậy, để bảo tồn và<br /> phát huy giá trị di sản Hán Nôm ở đảo Lý Sơn, chúng<br /> tôi xin được đề xuất một số biện pháp như sau:<br /> Cần tiến hành nghiên cứu, thống kê chi tiết các<br /> loại hình di sản Hán Nôm trong di tích cũng như trong<br /> dân gian. Trên cơ sở đó, tiến hành đánh giá, phân loại<br /> những loại hình có nguy cơ mai một, hư hỏng để có<br /> những biện pháp bảo quản hiệu quả nhất. Đồng thời<br /> phép sao chụp, nhằm làm phong phú thêm kho tàng<br /> qua đó, hướng dẫn cho người dân - chủ sở hữu di sản<br /> di sản Hán Nôm của Lý Sơn - Quảng Ngãi nói riêng và<br /> Hán Nôm, những biện pháp bảo quản cơ bản nhằm<br /> cả nước nói chung; cung cấp những thông tin có liên<br /> hạn chế tình trạng hư hỏng của di sản trước sự tác<br /> quan đến di sản hoặc tham gia biên dịch, diễn giải<br /> động của thiên nhiên và con người.<br /> các di sản Hán Nôm…<br /> Những tư liệu Hán Nôm như gia phả, văn tế,<br /> Tổ chức trưng bày, giới thiệu các loại hình di sản<br /> hương ước của làng xã, họ tộc là không thể hiến tặng,<br /> Hán Nôm ở Lý Sơn đến với đông đảo quần chúng<br /> mua bán. Ngay cả việc tiếp cận cũng rất khó, vì những<br /> nhân dân trên đảo cũng như du khách, giúp họ hiểu,<br /> di sản này thường để trong tráp rồi khóa lại, chỉ đến<br /> trân quý và tự hào hơn về những di sản của cha ông.<br /> ngày vía thần tại đền miếu với đầy đủ các thành phần<br /> trong ban quý tế mới được mở ra. Do vậy, cần tạo Kết hợp với phòng Giáo dục và Đào tạo xây dựng<br /> dựng quan hệ, niềm tin và một tinh thần trách nhiệm chương trình giáo dục về lịch sử và văn hóa của địa<br /> vì cộng đồng… để người dân có thể cho phép sao phương, đặc biệt thông qua các tờ lệnh và nhiều tài<br /> chụp, ghi chép lại các di sản. liệu Hán Nôm khác, để nhấn mạnh đến vai trò của<br /> người dân Lý Sơn qua các thời kỳ đã góp phần bảo vệ<br /> Ứng dụng công nghệ thông tin trong việc bảo tồn<br /> chủ quyền biển đảo của đất nước. Ngoài ra, chương<br /> các di sản Hán Nôm, cụ thể là tư liệu hóa, số hóa các<br /> trình còn đưa các em học sinh đến tham quan tại các<br /> di sản này theo chuẩn Dublin Core.16 Bên cạnh đó, cần<br /> di tích và diễn giải về nội dung, ý nghĩa, giá trị của di<br /> biên dịch toàn bộ tư liệu Hán Nôm hiện có ra chữ Quốc<br /> sản Hán Nôm.<br /> ngữ, đưa lên mạng internet để nhiều người có thể<br /> truy cập, tìm hiểu, nghiên cứu, nhất là giới trẻ nhằm Cần khuyến khích, ưu tiên đầu tư kinh phí cho<br /> nâng cao tinh thần yêu nước, lòng tự hào dân tộc. những đề tài nghiên cứu về di sản Hán Nôm, đặc<br /> biệt là những đề tài Hán Nôm có liên quan đến chủ<br /> Có chính sách đào tạo, khuyến khích những người<br /> quyền của Việt Nam đối với hai quần đảo Hoàng Sa<br /> làm công tác quản lý, nghiên cứu, sưu tầm văn hóa<br /> và Trường Sa…<br /> Hán Nôm. Đặc biệt là đội ngũ làm công tác bảo tồn<br /> - bảo tàng cần được trang bị một trình độ nhất định, Kết luận<br /> để khi tiếp xúc với tư liệu Hán Nôm, có thể đọc và Di sản Hán Nôm ở Lý Sơn là nguồn tài liệu vô cùng<br /> hiểu được nội dung và giá trị của di sản này. quý giá. Nhưng di sản ấy đang ngày càng bị đe dọa<br /> Xã hội hóa hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị bởi nhiều nguyên nhân. Vì thế, cần ý thức rằng, việc<br /> của di sản Hán Nôm thông qua việc kêu gọi và khuyến bảo tồn và phát huy giá trị di sản Hán Nôm cũng<br /> khích người dân cùng tham gia như: có ý thức trong chính là bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa<br /> việc giữ gìn và phổ biến di sản; hiến tặng hoặc cho của dân tộc.<br /> <br /> 28 Phaùt trieån Kinh teá - Xaõ hoäi<br /> Ñaø Naüng<br />  Miền Trung - Tây Nguyên<br /> <br /> <br /> Những kết quả của việc nghiên cứu di sản Hán là một thông tin chính xác, cần tìm hiểu thêm. Hiện nay ở<br /> Nôm ở Lý Sơn sẽ là cơ sở pháp lý, khoa học quan đình làng An Vĩnh chỉ thờ lục tộc tiền hiền và làng An Hải<br /> trọng cho việc khẳng định chủ quyền biển đảo thiêng thờ thất tộc tiền hiền.<br /> liêng của Tổ quốc. Đồng thời, đó cũng là những tư 9<br /> Thời gian khảo sát: 2008, 2010, 2012 và tháng 3.2016<br /> liệu cần thiết cho những ai quan tâm đến vùng đất và 10<br /> http://daolyson.info/2016/01/dong-ho-dang-hien-<br /> con người nơi này. tang-tu-lieu-khang-dinh-chu-quyen-hoang-sa.html<br /> Việc nghiên cứu di sản Hán Nôm cũng là cách thể 11<br /> http://www.archives.gov.vn/Pages/Tin%20chi%20<br /> hiện sự trân trọng của hậu thế đối với di sản của cha ti%E1%BA%BFt.aspx?itemid=140&listId=c2d480fb-e285-<br /> ông, góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc. Thế 4961-b9cd-b018b58b22d0&ws=content<br /> nên, sự lãng quên đối với di sản này, dù vô tình hay cố 12<br /> http://www.baotangbrvt.org.vn/index.php?Module=<br /> ý, chúng ta đều sẽ có tội với tiền nhân - những người Content&Action=view&id=95&Itemid=300<br /> đã dày công tạo dựng. 13<br /> Sở Văn hóa thông tin Quảng Ngãi, Văn hóa cư dân đảo<br /> C.N.N.A. - N.T.H. Lý Sơn, (Quảng Ngãi, 2006), 154.<br /> 14<br /> www.thongtinkhcndaklak.vn/thanhtuu/xhnv/xhnv_<br /> 51.doc<br /> 15<br /> http://dch.gov.vn/pages/news/preview.aspx?n=392<br /> &c=60<br /> 16<br /> Xem thêm: Ngô Thanh Nhàn, “Vấn đề số hóa kho tư<br /> liệu Hán Nôm theo chuẩn Dublin Core tại Viện thông tin<br /> Khoa học xã hội”, http://www.cla.temple.edu/vietnamese_<br /> center/nomstudies/issi_vsc_digitization.pdf, truy cập lúc<br /> CHÚ THÍCH 10g28, ngày 17.6.2016.<br /> 1<br /> Nguyễn Đăng Vũ, “Bằng chứng đi Hoàng Sa thời Minh Tài liệu tham khảo<br /> Mạng và mấy điều suy luận”, đăng trong Sở Văn hóa, Thể 1. Ban chấp hành Đảng Bộ huyện Lý Sơn. 2000. Lịch sử<br /> thao và Du lịch Quảng Ngãi, Biển đảo Quảng Ngãi lịch sử - Đảng bộ huyện Lý Sơn. Xí nghiệp in Quảng Ngãi.<br /> kinh tế - văn hóa, (Hà Nội: Lao động, 2013), 104.<br /> 2. Sở Văn hóa thông tin Quảng Ngãi. 2002. Quảng Ngãi<br /> Ngô Đức Thọ - Trịnh Khắc Mạnh, Cơ sở văn bản học Hán<br /> 2<br /> đất nước - con người - văn hóa. Quảng Ngãi.<br /> Nôm, (Khoa học Xã hội, 2007), 133.<br /> 3. Sở Văn hóa thông tin Quảng Ngãi. 2006. Văn hóa cư<br /> 3<br /> Thích Hoằng Trí, “Giá trị di sản Hán Nôm trong nghiên dân đảo Lý Sơn. Quảng Ngãi.<br /> cứu Phật học”, http://phatgiao.org.vn/nghien-cuu/201212/<br /> 4. Phạm Trung Việt. 2005. Non nước xứ Quảng. Hồ Chí<br /> Gia-tr i- di-san-Han-Nom-trong-nghien- cuu-Phat-<br /> Minh: Thanh Niên.<br /> hoc-9014/, truy cập lúc 11:06, ngày 15.6.2016.<br /> 5. Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Quảng Ngãi. 2013. Biển<br /> 4<br /> Hội đồng Quốc gia chỉ đạo biên soạn Từ điển Bách<br /> đảo Quảng Ngãi lịch sử - kinh tế - văn hóa. Hà Nội: Lao động.<br /> khoa Việt Nam, Từ điển Bách khoa Việt Nam, (Hà Nội: Trung<br /> tâm biên soạn Từ điển Bách khoa Việt Nam, 1995), Tập 1, 6. http://dch.gov.vn/pages/news/preview.aspx?n=392<br /> 543. &c=60<br /> 5<br /> Nguyễn Kim Dung, “Bảo tàng với việc khai thác và 7. http://www.thongtinkhcndaklak.vn/thanhtuu/xhnv/<br /> phát huy di sản chữ Nôm”, http://dch.gov.vn/pages/news/ xhnv_51.doc<br /> preview.aspx?n=392&c=60, truy cập lúc 13g45, ngày 8. http://daolyson.info/2016/01/dong-ho-dang-hien-<br /> 16.6.2016. tang-tu-lieu-khang-dinh-chu-quyen-hoang-sa.html<br /> 6<br /> Niên giám Thống kê huyện Lý Sơn 2010. 9. http://www.archives.gov.vn/Pages/Tin%20chi%20<br /> 7<br /> Sở Văn hóa thông tin Quảng Ngãi, Văn hóa cư dân đảo ti%E1%BA%BFt.aspx?itemid=140&listId=c2d480fb-e285-<br /> Lý Sơn, (Quảng Ngãi, 2006), 46-48. 4961-b9cd-b018b58b22d0&ws=content<br /> 8<br /> Theo tài liệu mà chúng tôi thu thập được khi đi điền 10. http://www.baotangbrvt.org.vn/index.php?Module<br /> dã ở Lý Sơn, các cụ già ở Lý Sơn giải thích lý do họ Lê bị mất =Content&Action=view&id=95&Itemid=300<br /> ngôi vị tiền hiền ở cả hai làng vì đã vi phạm quy ước trong 11. http://dised.danang.gov.vn/LinkClick.aspx?fileticke<br /> cúng tế ở đình, có tội với thần linh. Đây có thể chưa phải t=u5R%2FNnQRs8M%3D&tabid=61<br /> <br /> <br /> Phaùt trieån Kinh teá - Xaõ hoäi<br /> Ñaø Naüng<br /> 29<br />