Phát triển phê bình luận lí học văn học ở Việt Nam hiện nay

JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE<br /> Social Sci., 2016, Vol. 61, No. 5, pp. 53-58<br /> This paper is available online at http://stdb.hnue.edu.vn<br /> <br /> DOI: 10.18173/2354-1067.2016-0059<br /> <br /> PHÁT TRIỂN PHÊ BÌNH LUÂN LÍ HỌC VĂN HỌC Ở VIỆT NAM HIỆN NAY<br /> Đỗ Văn Hiểu<br /> Khoa Ngữ văn, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội<br /> Tóm tắt. Từ sau cải cách 1986 đến nay, trong hoạt động phê bình nghiên cứu văn học ở<br /> Việt Nam không hề nhắc đến phê bình luân lí học văn học. Nhưng theo tôi, ở Việt Nam<br /> phát triển phê bình luân lí học văn học có một tiềm năng rất lớn. Bài viết này sẽ khái quát,<br /> phân tích tiềm năng phát triển phê bình luân lí học văn học ở Việt Nam từ thực tiễn sáng<br /> tác văn học, các phương pháp phê bình đang tồn tại ở Việt Nam, tâm lí tiếp nhận của độc<br /> giả cũng như từ nhu cầu phát triển của hoạt động văn học nói chung.<br /> Từ khóa: Phê bình luân lí học văn học, phê bình văn học, luân lí học.<br /> <br /> 1.<br /> <br /> Mở đầu<br /> <br /> Hiện nay, trong nghiên cứu phê bình văn học Việt Nam tồn tại rất nhiều phương pháp phê<br /> bình văn học, hình thành cục diện đa nguyên, nhưng từ sau Đổi mới, thuật ngữ phê bình luân lí học<br /> văn học chưa một lần được chú ý [1, 4, 8, 9]. Bài viết này muốn từ những vận động trong nghiên<br /> cứu văn học thế giới và thực tiễn hoạt động văn học trong nước, giới thiệu phương pháp phê bình<br /> luân lí học văn học và phân tích khả năng phát triển của phương pháp này ở Việt Nam.<br /> <br /> 2.<br /> 2.1.<br /> <br /> Nội dung nghiên cứu<br /> Chuyển hướng luân lí trong nghiên cứu văn học thế giới – cơ hội đến từ bên<br /> ngoài<br /> <br /> Nghiên cứu mối quan hệ giữa văn học và đạo đức luân lí ngay từ thời cổ đại đã được chú ý<br /> đến. Bởi từ rất xa xưa, các học giả đã nhận ra mối quan hệ tất yếu giữa văn học và đạo đức luân lí.<br /> Trên tổng thể, luân lí học phương Tây quan tâm khảo sát sâu rộng các hiện tượng ý thức đạo đức,<br /> quy phạm đạo đức,à hoạt động đạo đức và giải thích bản chất, chức năng, quy luật của các phương<br /> diện đạo đức trên phương diện thế giới quan và phương pháp luận. Đạo đức với tư cách là hình<br /> thái ý thức phản ánh tồn tại xã hội, chính điều này đã quyết định quan hệ tương hỗ giữa nghiên<br /> cứu luân lí và tồn tại xã hội. Trong khi đó, văn học thông qua tưởng tượng nghệ thuật và miêu tả<br /> nghệ thuật chuyển hóa hiện thực thành thế giới nghệ thuật tập trung thể hiện một cách kinh điển<br /> các hiện tượng đạo đức xã hội của nhân loại, miêu tả các mâu thuẫn, xung đột của đời sống xã hội.<br /> Không chỉ thần thoại, mà cả sử thi Home, kịch, thơ ca, truyện kí Hi Lạp. . . đều thể hiện nội dung<br /> luân lí đạo đức. Ở phương Tây, ngay từ thời cổ đại Hi - La đã có những biện luận kịch liệt về quan<br /> hệ giữa văn học và luân lí học, nhưng công trình nghiên cứu luân lí học văn học chỉ thực sự xuất<br /> Ngày nhận bài: 5/1/2016. Ngày nhận đăng: 20/5/2016<br /> Liên hệ: Đỗ Văn Hiểu, e-mail: dovanhieu@hotmail.com/ dovanhieu@hnue.edu.vn<br /> <br /> 53<br /> <br /> Đỗ Văn Hiểu<br /> <br /> hiện vào nửa sau thế kỉ XIX. Bài diễn giảng Luân lí học văn học ở Dartmouth College năm 1838<br /> của Ralph Waldo Emerson, Bàn về văn học và luân lí học (1853) của White có ảnh hưởng tương<br /> đối lớn. . . Sau đó, nửa sau thế kỉ XIX xuất hiện những chuyên luận học thuật như Luân lí học<br /> và mĩ học thơ cơ hiện đại (J.B.Selkir, 1878), Luân lí học tiểu thuyết hiện đại (Trevor Creighton,<br /> 1884), Tuyển tập văn học và luân lí học (Wiliam E.A.Xon, 1889), Luân lí học văn học nghệ thuật<br /> (Maurice Thompson, 1893), Luân lí học văn học (John A.Kersey, 1894). . . Đầu thế kỉ XX, dưới<br /> ảnh hưởng của chủ nghĩa duy mĩ và lí luận ngôn ngữ của Saussure, chủ nghĩa thực chứng, nghiên<br /> cứu văn học phương Tây đã thực hiện sự chuyển hướng ngôn ngữ luận, với Phê bình mới, Chủ<br /> nghĩa hình thức Nga, Chủ nghĩa cấu trúc, Kí hiệu học. . . đều nhấn mạnh vị trí trung tâm của ngôn<br /> ngữ, nhấn mạnh quy luật nội tại của bản thân văn học, từ đó tiến thêm một bước phân tách quan<br /> hệ gữa văn học và ngôn ngữ. Vấn đề đạo đức luân lí luân lí trong nghiên cứu văn học bị mờ hơn<br /> khi nghiên cứu văn học bước vào giai đoạn hậu hiện đại với sự xuất hiện của chủ nghĩa tương đối,<br /> đa nguyên giá trị. . . . Tuy nhiên, nghiên cứu văn học và luân lí học vẫn là đối tượng được quan tâm<br /> của xã hội nhà văn và bạn đọc, như cuốn Dẫn luận luân lí học kịch thời đại Elizabeth: nhạc giao<br /> hưởng Shakepear (Harold Bayley, 1906), Văn học Hi Lạp và Tôn giáo luân lí học và luân lí học<br /> của toàn thư cựu ước (Stella Louise Lange, 1935). . . Nhưng nhìn chung, nghiên cứu luân lí học<br /> văn học đã trầm xuống.<br /> Từ những năm 80 của thế kỉ XX, nghiên cứu văn học thế giới lại có bước chuyển hướng<br /> văn hóa với hàng loạt khuynh hướng nghiên cứu như Chủ nghĩa nữ quyền, Chủ nghĩa hậu thực<br /> dân, Phê bình sinh thái. . . Lúc này, nghiên cứu luân lí học văn học lại được phục hưng. Có khuynh<br /> hướng nghiên cứu giá trị luân lí của văn học nhà văn và việc đọc, như Tưởng tượng đạo đức: bàn<br /> về văn học và luân lí học (Chrristopher Laurensen, 1986), Luân lí học của sự đọc (J.Hills Miller,<br /> 1987). . . luân lí học văn học đã trở thành một khoa học mới được đông đảo giới học thuật chú ý.<br /> Bên cạnh đó còn có xu hướng chuyển từ nghiên cứu giá trị đạo đức thông thường của văn học sang<br /> phân tích vấn đề luân lí của tác phẩm, nhà văn. Gray. Wei và David Williams chủ biên cuốn Văn<br /> học và luân lí học (1988) đã thể hiện rõ ràng khuynh hướng này. Sang thế kỉ XXI thì hướng này<br /> phát triển thêm một bước với những công trình như Song trùng điểm nhìn: triết học đạo đức và<br /> Kịch Shakepear (2007), Tưởng tượng đạo đức của T.S.Eliot thế kỉ XX (2008). Như vậy phê bình<br /> luân lí văn học đã thoát khỏi sự chèn ép của các trường phái nghiên cứu khác và trở lại, đồng thời<br /> đã có những biểu hiện mới. Có học giả cho rằng, sang thế kỉ XXI nhân loại phải đối diện thường<br /> xuyên với vấn đề sinh thái tự nhiên, sinh thái xã hội, cho nên, luân lí đạo đức và môi trường tự<br /> nhiên trở thành vấn đề chủ yếu của thế kỉ mới, chính điều này đã thúc đẩy sự chuyển hướng của<br /> luân lí học văn học.<br /> Ở Trung Quốc, hình thức biểu hiện sớm nhất của phê bình luân lí – phê bình đạo đức - bắt<br /> đầu từ thời Chu. Chỉ có điều phê bình luân lí lúc đó chủ yếu dùng ý thức đạo đức chính trị và<br /> quan hệ luân lí để phân tích và bình giá tác phẩm văn học nghệ thuật, sau đó, thông qua sự khuếch<br /> trương của Khổng Tử, nó có ảnh hưởng sâu sắc đến sáng tác và phê bình văn nghệ sau này. Đến<br /> những năm 80 của thế kỉ XX, giáo sư Chu Hiến bắt đầu nghiên cứu công trình của đại diện cho<br /> phê bình luân lí Mĩ Wayne Clayson Booth, năm 1984 đã đăng bài Một vài khuynh hướng nghiên<br /> cứu văn học phương Tây hiện đại trong đó đặc biệt đã nói đến phê bình luân lí hiện đại phương<br /> Tây. Cuốn Tu từ học tiểu thuyết của Booth do Chu Hiếu dịch năm 1987 đã đánh dấu phê bình luân<br /> lí Mĩ bắt đầu được tiếp nhận và truyền bá ở Trung Quốc, đặt cơ sở cho phê bình luân lí phát triển<br /> mạnh ở Trung Quốc đầu thế kỉ XXI. Năm 2009 Mục Lôi chủ biên và cho xuất bản cuốn Sự phục<br /> hưng của tu từ của Clayson Booth tập hợp 17 bài kinh điển giới thiệu quan điểm chủ yếu và phê<br /> bình mang tính chất đại diện cho phê bình luân lí Mĩ của ông. Nhưng phê bình luân lí học văn học<br /> ở Trung Quốc chỉ thực sự phát triển mạnh với giáo sư Đại học Sư phạm Hoa Trung Nhiếp Trân<br /> 54<br /> <br /> Phát triển phê bình luân lí học văn học ở Việt Nam hiện nay<br /> <br /> Chiêu. Từ năm 2004 đến nay ông đã chủ trì 5 hội thảo quốc tế về phê bình luân lí học văn học thu<br /> hút sự tham gia của hàng trăm học giả trong nước và quốc tế mỗi lần tổ chức, đồng thời cho xuất<br /> bản cuốn Dẫn luận phê bình luân lí học văn học (2014).<br /> <br /> 2.2.<br /> <br /> Phê bình luân lí học văn học – phương pháp nghiên cứu văn học đặc thù<br /> <br /> Cho đến nay, phương pháp phê bình luân lí học văn học vẫn chưa thực sự được chú ý ở Việt<br /> Nam. Ấn tượng về một thời phê bình văn học có khuynh hướng chụp mũ, quy kết, phán xét khá<br /> nặng nề đã dẫn đến tình trạng dị ứng với phương pháp phê bình luân lí đạo đức trong nghiên cứu<br /> văn học, mặc dù ở chỗ này chỗ khác, trong quá trình nghiên cứu các nhà nghiên cứu văn học Việt<br /> Nam vẫn khắc khoải về tình trạng tha hóa về đạo đức. Để xóa bỏ định kiến này, trước hết, chúng ta<br /> cần phải giới định về phương pháp phê bình luân lí học văn học trong tương quan với luân lí học<br /> và phê bình đạo đức.<br /> Phê bình luân lí học văn học và luân lí học có mối quan hệ gần gũi bởi vì phê bình luân lí<br /> học văn học đã mượn phương pháp luân lí học để nghiên cứu văn học. Tuy nhiên, khi vận dụng<br /> phương pháp luân lí học nghiên cứu văn học, phê bình luân lí học văn học vẫn không xa rời các<br /> phương pháp nghiên cứu văn học khác. Đối tượng nghiên cứu của phê bình luân lí học văn học và<br /> luân lí học cũng khác nhau. Đối tượng nghiên cứu của luân lí học là các hiện tượng đạo đức trong<br /> xã hội hiện thực, hoặc nếu có nghiên cứu các hiện tượng đạo đức trong tác phẩm văn học thì luân<br /> lí học cũng chỉ coi nó như một tư liệu để đánh giá vấn đề đạo đức trong đời sống hiện thực xã hội,<br /> từ đó đưa ra các phán đoán giá trị thiện ác. Trong khi đó, đối tượng nghiên cứu của phê bình luân<br /> lí học văn học lại là các hiện tượng đạo đức trong thế giới sáng tạo bằng ngôn từ nghệ thuật, giống<br /> hiện thực mà không phải là hiện thực, từ đó đưa ra các phán đoán thẩm mĩ. Nhiếp Trân Chiêu<br /> khẳng định: “phương pháp phê bình luân lí học văn học và luân lí học vừa có điểm tương đồng<br /> vừa có điểm khác biệt trên phương diện đối tượng, nội dung và mục đích đạt tới” [5;9].<br /> Cũng cần phải phân biệt Phê bình luân lí học văn học với Phê bình đạo đức. Về bản chất,<br /> phê bình luân lí học văn học là một phương pháp nghiên cứu văn học, cho nên điều mà nó quan<br /> tâm là phân tích, lí giải các hiện tượng đạo đức trong thế giới do nhà văn sáng tạo ra, một thế giới<br /> nghệ thuật có không gian, thời gian, quy luật và số phận riêng. Trong quá trình phân tích lí giải<br /> đó, phương pháp phê bình này chú ý đảm bảo nguyên tắc thẩm mĩ, ứng xử với vấn đề đó như ứng<br /> xử với một sản phẩm của sáng tạo nghệ thuật. Trong khi Phê bình đạo đức lại ứng xử với các hiện<br /> tượng đạo đức từ lập trường của hiện thực, quy kết nó về thực tại. Chính điều này khiến cho giới<br /> nghiên cứu phê bình Việt Nam dị ứng với phê bình đạo đức. Bởi phương pháp này dễ dẫn đến quy<br /> chụp, phán xét không để ý đến bản chất thẩm mĩ của văn học. Nhiếp Trân Chiêu từng chỉ ra: “Phê<br /> bình luân lí học văn học và phê bình đạo đức khác nhau ở chỗ phê bình luân lí học văn học kiên trì<br /> bình giá văn học từ lập trường của hư cấu nghệ thuật, còn phê bình đạo đức lại phê bình văn học<br /> từ lập trường hiện thực và chủ quan” [5;11].<br /> Trên tổng thể, sang thế kỉ mới, giới nghiên cứu văn học Trung Quốc đã tiến hành giới định<br /> lại, tiến tới hoàn thiện trong quan niệm về phê bình luân lí học văn học. Ở phương diện này, người<br /> có đóng góp khá lớn là Nhiếp Trân Chiêu. Ông đã xuất phát từ nhiều góc độ để có một cái nhìn<br /> tương đối toàn diện về phương pháp phê bình cổ điển mà hiện đại này. Từ góc độ quan hệ giữa<br /> nhà văn và sáng tác, phê bình luân lí nghiên cứu quan niệm đạo đức luân lí của nhà văn và đặc<br /> điểm, nguyên nhân, bối cảnh thời đại, quá trình hình thành những quan niệm này; quan hệ giữa<br /> quan niệm đạo đức của nhà văn và khuynh hướng đạo đức mà tác phẩm biểu hiện; ảnh hưởng của<br /> quan niệm đạo đức luân lí của nhà văn đến sáng tác của họ. Riêng đối với sáng tác của nhà văn,<br /> phê bình luân lí nghiên cứu các quan hệ giữa tác phẩm và các hiện tượng đạo đức tồn tại trong<br /> 55<br /> <br /> Đỗ Văn Hiểu<br /> <br /> xã hội; khuynh hướng đạo đức mà tác phẩm biểu hiện; giá trị xã hội và giá trị đạo đức trong tác<br /> phẩm. Đối với quan hệ giữa người đọc và tác phẩm, phê bình luân lí nghiên cứu cảm thụ của người<br /> đọc về quan niệm đạo đức của nhà văn và khuynh hướng đạo đức trong tác phẩm, sự bình giá của<br /> người đọc về quan niệm đạo đức của nhà văn và khuynh hướng đạo đức trong tác phẩm, ảnh hưởng<br /> của khuynh hướng đạo đức trong tác phẩm đối với người đọc và xã hội. Phê bình luân lí còn bao<br /> gồm: làm thế nào từ góc độ luân lí học bình giá khuynh hướng đạo đức của nhà văn và tác phẩm;<br /> quan hệ giữa quan niệm đạo đức của nhà văn và khuynh hướng đạo đức mà tác phẩm biểu hiện với<br /> truyền thống; ảnh hưởng của quan niệm đạo đức của nhà văn và khuynh hướng đạo đức của tác<br /> phẩm đến nhà văn và văn học đời sau; tác phẩm văn học, đạo đức xã hội và giáo dục đạo đức xã<br /> hội. Mục đích của phê bình luân lí học văn học không chỉ là thuyết minh đặc điểm của luân lí đạo<br /> đức trong văn học hoặc vấn đề luân lí học của việc nhà văn sáng tác văn học, mà còn là từ góc độ<br /> đạo đức luân lí nghiên cứu các vấn đề về quan hệ giữa tác phẩm văn học và xã hội, văn học và nhà<br /> văn, văn học và người đọc<br /> Như vậy, trong khái quát giới định lại về phê bình luân lí học văn học của giới nghiên cứu<br /> Trung Quốc đã cho thấy diện mạo mới của phê bình luân lí học văn học trong thời kì mới. Phê bình<br /> luân lí học văn học khôi phục lại vị trí của tác giả trong quá trình hình thành văn bản; thừa nhận<br /> tính xã hội của văn bản. Nhấn mạnh vai trò của người đọc, có điều, văn học bị coi là kẻ khác của<br /> người đọc, người đọc là tham tố của vấn đề luân lí mà tác giả - người thiết kế văn bản quan tâm.<br /> Phê bình luân lí phát hiện ra diện mạo đạo đức, mục đích đạo đức ngay trong kết cấu hình thức,<br /> mô hình thể loại, mô hình diễn ngôn cụ thể. Tất nhiên, phê bình luân lí học văn học cũng không<br /> quên vai trò của chính trị, xã hội. Cuối cùng, phê bình luân lí học văn học tiếp tục bàn luận vai trò<br /> của chính trị, xã hội. Rõ ràng, trong thời kì mới, phê bình luân lí học văn học chú ý đến quan hệ<br /> tương tác giữa việc làm thế nào để miêu tả kẻ khác, xác lập quan hệ trách nhiệm với kẻ khác, so<br /> sánh thể nghiệm kẻ khác và việc đọc văn bản. Thông qua việc đọc văn bản có thể thu được kinh<br /> nghiệm đối xử một cách luân lí với kẻ khác và bản thân việc đọc chính là trải nghiệm đối xử luân<br /> lí với người khác. Có thể thấy, phê bình luân lí học văn học hiện đại đã hấp thu được những thành<br /> quả mới nhất của nghiên cứu văn học để tự hình thành nên một diện mạo mới.<br /> <br /> 2.3.<br /> <br /> Đời sống văn học Việt Nam – cơ hội đến từ bên trong<br /> <br /> Từ góc độ thực tiễn sáng tác, có thể thấy văn học Việt Nam từ xưa đã thấm đậm tinh thần<br /> đạo đức luân lí. Đây là cơ sở lí tưởng cho phê bình luân lí học văn học phát triển. Ngự trị trong<br /> thời trung đại là quan niệm sáng tác “văn dĩ tải đạo”. Dòng chủ lưu của sáng tác thời kì đó là văn<br /> học thể hiện các phạm trù luân lí đạo đức phong kiến, ngay kiệt tác Truyện Kiều cũng không xa<br /> rời quan hệ, xung đột đạo đức. Đến những năm đầu thế kỉ XX, vấn đề lớn trong văn học lãng mạn<br /> cũng là vấn đề xung đột giữa quan niệm đạo đức truyền thống và hiện đại, vấn đề khát vọng hạnh<br /> phúc cá nhân và nền tảng đạo đức phong kiến. Văn học hiện thực phê phán cũng tập trung vào vấn<br /> đề quan hệ giữa con người và xã hội hiện thực, vào việc xử lí vấn đề đạo đức nhân phẩm trong<br /> quan hệ với hiện thực nghiệt ngã. Đến văn học cách mạng, bao trùm lên tất cả là vấn đề đạo đức<br /> cách mạng, vấn đề đạo đức của con người trong công cuộc xây dựng xã hội mới, đạo đức của con<br /> người trong ứng xử với chiến tranh, kẻ thù, chiến hữu. . . Rồi văn học thời kì hậu chiến, vấn đề<br /> đạo đức trong thời kì mới được đặt ra mãnh liệt hơn, đặc biệt là khi cơ chế thị trường, đồng tiền<br /> can thiệp mạnh mẽ vào các mối quan hệ xã hội, vấn đề ứng xử với quá khứ, với những tàn dư của<br /> chiến tranh như thế nào. Điều này có thể thấy rất rõ trong sáng tác của Nguyễn Huy Thiệp, Ma<br /> Văn Kháng, Chu Lai. . . Thực tiễn sáng tác như vậy là mảnh đất màu mỡ để phê bình luân lí học<br /> văn học phát triển. Chúng ta có thể sử dụng các thuật ngữ công cụ như ý thức luân lí, trật tự luân<br /> lí, cấm kị luân lí, hoàn cảnh luân lí, căn cước luân lí, hỗn loạn luân lí, tuyến luân lí chi phối, liên<br /> 56<br /> <br /> Phát triển phê bình luân lí học văn học ở Việt Nam hiện nay<br /> <br /> kết các sự kiện luân lí và xung đột luân lí. Các thuật ngữ này giúp nhà phê bình có thể thao tác<br /> được lí thuyết nhằm ứng dụng vào nghiên cứu các hiện tượng văn học cụ thể. Từ xưa đến nay, mặc<br /> dù trải qua nhiều lần đổi mới, nhưng về đại thể, sáng tác văn học Việt Nam chưa bao giờ là những<br /> trò chơi hình thức thuần túy.<br /> Từ thực tiễn nghiên cứu phê bình văn học Việt Nam, cũng có thể nhận thấy, hiện nay là thời<br /> điểm thuận lợi để phát triển phê bình luân lí học văn học. Nghiên cứu văn học trước đổi mới chịu<br /> ảnh hướng của không khí văn học phục vụ chính trị, cho nên đã coi nhẹ bản chất thẩm mĩ của văn<br /> học. Muốn thoát khỏi không khí đó, dòng chính của nghiên cứu văn học sau 1986 là dòng truy tìm<br /> bản chất nghệ thuật của văn học, khẳng định giá trị tự thân của tác phẩm văn học. Nhưng cuối thế<br /> kỉ XX đầu thế kỉ XIX, hướng nghiên cứu nội tại tồn tại trên dưới 20 năm đã không còn giữ vị trí<br /> độc tôn nữa, bên cạnh chủ nghĩa hình thức Nga, kí hiệu học, Chủ nghĩa cấu trúc, Tự sự học, Thi<br /> pháp học đã xuất hiện Phân tâm học, Chủ nghĩa nữ quyền, Phê bình hậu thực dân, Phê bình sinh<br /> thái và sự trở lại của Mĩ học tiếp nhận. Giống như bối cảnh dẫn đến chuyển hướng luân lí học trong<br /> nghiên cứu văn học thế giới, đây cũng là cơ hội để phê bình luân lí học văn học có thể được nhìn<br /> nhận và phát triển ở Việt Nam. Ngoài ra, việc tồn tại phong phú các phương pháp phê bình khác<br /> không hề mâu thuẫn với việc phát triển phê bình luân lí, ngược lại, còn tạo điều kiện thuận lợi để<br /> phê bình luân lí phát triển. Phê bình luân lí học văn học không hề tách rời các phương pháp phê<br /> bình khác. Chẳng hạn, cũng giống như phê bình lịch sử, phê bình luân lí quan tâm đến các hiện<br /> tượng văn học, xác lập địa vị lịch sử của nhà văn, tác phẩm, cũng đặt các hiện tượng văn học vào<br /> bối cảnh lịch sử để đánh giá. Tất nhiên phê bình luân lí trong thực tiễn phê bình không thể tách rời<br /> phê bình thẩm mĩ, không né tránh các yếu tố thuộc hình thức nghệ thuật. Đây cũng là xu hướng<br /> tồn tại chung của các phương pháp phê bình hiện nay. Nói như Trâu Kiến Quân: “Phê bình lịch sử<br /> văn học, phê bình xã hội học, phân tâm học, phê bình nữ quyền chú trọng tư liệu lịch sử, xã hội mà<br /> tác phẩm văn học cung cấp, nhưng cũng không xa rời sự thực thẩm mĩ văn học”. Sự phong phú đa<br /> dạng của các khuynh hướng phê bình văn học ở Việt Nam hiện nay trở thành điều kiện thuận lợi<br /> để phê bình luân lí học văn học phát triển. Thành tựu của các phương pháp phê bình văn học khác<br /> sẽ được tận dụng để giúp cho phê bình luân lí luân lí làm tốt hơn nhiệm vụ nghiên cứu của mình.<br /> Phê bình luân lí học văn học cũng có thể tìm thấy cơ hội phát triển trong tâm lí tiếp nhận<br /> của độc giả Việt Nam. Cho dù bản thân người viết chưa có dịp tiến hành điều tra xã hội học về vấn<br /> đề thị hiếu độc giả, nhưng thông qua những tác phẩm được sáng tác, dịch thuật ở Việt Nam có thể<br /> gián tiếp thấy được vấn đề tâm lí tiếp nhận. Bởi sáng tác văn học, dịch thuật văn học trước hết là<br /> sáng tác dịch thuật cho độc giả, nếu độc giả không hưởng ứng, thì tự nhiên tác phẩm không có lí<br /> do để tồn tại và tiếp tục xuất hiện. Từ thực tiễn sáng tác và dịch thuật có thể thấy độc giả Việt Nam<br /> chưa bao giờ tỏ ra lạnh nhạt với những vấn đề thuộc phạm trù luân lí đạo đức. Đó cũng là một<br /> trong những lí do khiến sáng tác mang nhiều trăn trở về vấn đề luân lí đạo đức gia đình, xã hội, về<br /> cách ứng xử với con người với tự nhiên của Nguyễn Huy Thiệp được hưởng ứng mạnh mẽ như vậy<br /> ở Việt Nam từ sau đổi mới đến nay. Xa rời những trăn trở về xã hội, cuộc sống con người, trong đó<br /> có vấn đề luân lí đạo đức, những thể nghiệm hình thức thuần túy hoặc thiên sang thể nghiệm hình<br /> thức chưa bao giờ được nhiệt liệt đón nhận ở Việt Nam.<br /> <br /> 3.<br /> <br /> Kết luận<br /> <br /> Nhìn chung, ở Việt Nam từ góc độ sáng tác, nghiên cứu văn học đến tâm lí tiếp nhận đều<br /> cho thấy phê bình luân lí học văn học có nhiều cơ hội phát triển. Không thể phủ nhận ảnh hưởng<br /> sâu sắc của luân lí đạo đức Nho giáo trong đời sống văn hóa văn học Việt Nam hàng nghìn năm.<br /> Cho nên, phát triển phê bình luân lí văn học cũng là xây dựng và vận dụng một phương pháp phê<br /> 57<br /> <br />