Phê bình sinh thái qua một số tác phẩm thơ đương đại

KHOA HOÏC XAÕ HOÄI - NHAÂN VAÊN 3<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> SỐ 06 NĂM 2019<br /> Phê bình sinh thái qua một số<br /> tác phẩm thơ đương đại<br /> ĐẶNG VĂN DU<br /> Trường Trung học phổ thông Pleiku, tỉnh Gia Lai<br /> <br /> <br /> <br /> I. MỞ ĐẦU cộng đồng. Nhận thức vai trò quan trọng của<br /> 1. Lí do nghiên cứu văn chương sinh thái nên các trường đại học ở<br /> châu Âu đã bắt buộc giảng dạy môn Văn học<br /> Trong kỉ nguyên hiện đại, đồng hành cùng<br /> và sinh thái. Trường học phổ thông Việt Nam<br /> ngành khoa học phát triển là nền kinh tế tăng<br /> chúng ta cũng nên cập nhật lĩnh vực kiến thức<br /> trưởng, nhờ đó chất lượng sống và đời sống này theo quan điểm: Giáo dục nhà trường phải<br /> tiện nghi của con người được nâng lên đáng kể gắn với cuộc sống, học đi đôi với hành, đó là lí<br /> nhưng cái giá của sự phát triển và thách thức do mà đề tài này được chọn.<br /> mang tính toàn cầu là môi trường sống ngày<br /> Văn học sinh thái đã xuất hiện trong các<br /> càng bị tàn phá, con người đang đứng trước<br /> thể loại nhưng kịch thì còn im lặng. Thơ và<br /> nhiều mối đe dọa từ thời tiết khí hậu, nguồn<br /> truyện đã xuất hiện những thành tựu đáng<br /> thực phẩm, bệnh tật, thiên tai... Vấn đề môi<br /> kể; như truyện của Nguyễn Ngọc Tư, Võ Diệu<br /> trường sinh thái là vấn đề sống còn của nhân<br /> Thanh, Trần Duy Phiên... thơ thì có Mai Văn<br /> loại và trở thành mối quan tâm hàng đầu của<br /> Phấn, Đặng Bá Tiến, Đỗ Hồng Ngọc, Nguyễn<br /> các ngành khoa học và văn chương cũng cùng<br /> Văn Toan... Chúng tôi chỉ lựa chọn tác phẩm thơ<br /> chung sứ mệnh nên từ nửa cuối thế kỉ XX, trên<br /> tiêu biểu cho xu hướng này để thuận lợi hơn<br /> thế giới đã xuất hiện xu hướng sáng tác mới:<br /> trong việc nghiên cứu.<br /> Văn học sinh thái và ngành phê bình sinh thái<br /> được ra đời. 2. Mục tiêu nghiên cứu<br /> <br /> Trong dòng chảy chung của văn chương Phổ biến kiến thức cơ bản về văn chương<br /> nhân loại, Việt Nam chúng ta cũng xuất hiện sinh thái trong học sinh phổ thông<br /> văn chương sinh thái và phê bình sinh thái. Đánh thức trách nhiệm bảo vệ môi trường<br /> Tuy còn khá non trẻ nhưng thời gian gần đây sinh thái, khôi phục cân bằng sinh thái; thay đổi<br /> xu hướng văn học này đã gặt hái một số thành tập quán sinh hoạt, phương thức sống; thay đổi<br /> tựu đáng quý và còn một khoảng trống lớn chờ tư duy nhận thức mối quan hệ giữa con người<br /> đợi người nghiên cứu để góp phần thúc đẩy với thiên nhiên; xây dựng thái độ tôn trọng<br /> xu hướng văn học sinh thái phát triển phục vụ người mẹ thiên nhiên trong độc giả.<br />  4 KHOA HOÏC XAÕ HOÄI - NHAÂN VAÊN<br /> TẠP CHÍ KHOA HỌC CÔNG NGHỆ VÀ MÔI TRƯỜNG<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU bình sinh thái mang đến phương pháp tiếp cận<br /> 1. Khái luận về văn học sinh thái và phê trái đất là trung tâm (earth-centered approach)<br /> bình sinh thái để nghiên cứu văn học”.<br /> <br /> 1.1. Khái luận về văn học sinh thái Nguyên tắc của phê bình sinh thái là lấy<br /> chủ nghĩa chỉnh thể sinh thái làm tư tưởng chủ<br /> Mỗi nhà nghiên cứu đưa ra những định đạo và lập trường là đạo đức sinh thái, nhìn<br /> nghĩa khác nhau về văn học sinh thái, thừa thế giới tự nhiên trong văn bản bằng ý thức<br /> hưởng từ thành quả của người đi trước Giáo sư sinh thái. Chú trọng đến sự hài hòa giữa con<br /> Vương Nặc (Trung Hoa) định nghĩa tương đối người với tự nhiên, thống nhất quyền tồn tại<br /> hoàn chỉnh: “Văn học sinh thái là loại văn học và phát triển trong sự tương hỗ giữa hai sinh<br /> lấy chủ nghĩa chỉnh thể sinh thái làm cơ sở tư mệnh, từ đó thay đổi quan niệm về cách nhìn<br /> tưởng, lấy lợi ích chỉnh thể của hệ thống sinh nhận thế giới, xây dựng ý thức sinh thái, tinh<br /> thái làm giá trị cao nhất để khảo sát và biểu hiện thần sinh thái.<br /> mối quan hệ giữa con người với tự nhiên và truy<br /> Phê bình sinh thái thực chất là phê bình<br /> tìm nguồn gốc xã hội của nguy cơ sinh thái”.<br /> đạo đức sinh thái. Môi trường bị phá hoại là do<br /> Còn Vương Nhạc Xuyên thì cho rằng: “Theo tôi,<br /> hệ thống đạo đức của loài người, đặt bên cạnh<br /> cái gọi là văn học sinh thái chủ yếu là chỉ những<br /> chỉ tiêu phát triển kinh tế thì chỉ tiêu bảo vệ<br /> tác phẩm mẫn cảm góp phần phơi bày nguy cơ<br /> môi trường còn xem nhẹ, thậm chí vì mục tiêu<br /> sinh thái thế giới hiện đại, phê phán quan điểm<br /> kinh tế mà có Chính phủ đã hi sinh môi trường.<br /> giá trị chủ nghĩa nhân loại trung tâm, phản tỉnh<br /> Hệ thống luật pháp nhiều khi chưa đủ tính răn<br /> đối với nền văn minh hiện đại dẫn đến nguy cơ<br /> đe trước hành động khai thác tài nguyên vượt<br /> sinh thái. Văn học sinh thái không coi con người<br /> mức cho phép. Do đó cần bồi dưỡng, khơi dậy<br /> là trung tâm của thế giới tự nhiên, cũng phản<br /> năng lực sinh thái nhân văn trong cộng đồng.<br /> đối coi lợi ích của con người là thước đo tuyệt<br /> đối phán đoán giá trị tự nhiên”. Phê bình sinh thái nhất thiết phải kết hợp<br /> văn học với các ngành khoa học khác: Sinh vật,<br /> Từ đó có thể hiểu rõ tác phẩm văn học sinh<br /> địa lí, lịch sử, đạo đức... thậm chí là thần học, để<br /> thái lấy tự nhiên làm đối tượng trung tâm, quan có nhiều góc nhìn mới mẻ, làm phong phú nội<br /> tâm đến số phận của nó ảnh hưởng đến con dung và thuyết phục.<br /> người và con người ảnh hưởng đến tự nhiên,<br /> Như các mục tiêu phê bình khác, phê bình<br /> phơi bày thực trạng và lên tiếng cảnh báo và<br /> sinh thái cũng lấy tác phẩm văn học làm đối<br /> đánh động ý thức bảo vệ tự nhiên. Một tác<br /> tượng nghiên cứu chính, phân tích phát hiện<br /> phẩm có thể không có hình tượng tự nhiên<br /> vấn đề thông qua hệ thống hình tượng và các<br /> nhưng có góc nhìn sinh thái, tư tưởng sinh thái<br /> yếu tố thẩm mĩ, nhờ đó mới thấy giá trị sinh thái<br /> thì vẫn xem là văn học sinh thái. Tư tưởng ấy là<br /> trong giá trị thẩm mĩ của tác phẩm.<br /> trách nhiệm sinh thái, phân tích căn nguyên<br /> đạo đức phản sinh thái, nhìn nhận sinh thái 2. Phê bình một số tác phẩm thơ đương<br /> là một giá trị ngang hàng với các giá trị con đại viết về sinh thái và ý nghĩa của nó<br /> người... nói chung là lí tưởng sinh thái. 2.1. Sự xuất hiện của xu hướng văn<br /> 1.2. Khái luận về phê bình sinh thái chương sinh thái Việt Nam<br /> <br /> Nhà phê bình sinh thái hàng đầu Cheryll Từ tự phát đến tự giác...<br /> Glotfelty nói: “Phê bình sinh thái là phê bình bàn Văn chương nói chung và thơ ca nói riêng,<br /> về mối quan hệ giữa văn học và tự nhiên... Phê hấp dẫn bạn đọc một phần bởi tiếng nói hồn<br />  KHOA HOÏC XAÕ HOÄI - NHAÂN VAÊN 5<br /> nhiên trước cuộc sống. Tiếng nói ấy được bật 2.2. Nội dung đề tài, cảm hứng và tư<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> SỐ 06 NĂM 2019<br /> lên khi tâm hồn va chạm với những vấn đề tưởng chính của các bài thơ sinh thái tiêu biểu<br /> đau đớn của cuộc đời, những trằn trọc suy tư Đề tài chính của văn chương sinh thái là<br /> về phận mình, về phận người, về thế giới xung thiên nhiên - môi trường. Thiên nhiên đã xuất<br /> quanh. Thế giới vốn bình yên bỗng dưng bị hiện từ lâu trong văn chương nhưng đó là đối<br /> sụp đổ, môi trường bị tàn phá, thiên tai dữ dội tượng thẩm mĩ, cái hình xác bên ngoài, nếu có<br /> hơn... Bức xúc và đau đớn, lo âu và bất bình, mẫn sự sống linh hồn riêng thì vẫn chưa quan hệ<br /> cảm với vấn đề môi trường có ý nghĩa toàn cầu, tương sinh với con người như trong văn chương<br /> cũng có nghĩa là tính mệnh con người bị đe dọa, sinh thái. Có khi thiên nhiên chuyển sang sinh<br /> những tiếng nói tự phát bằng văn nghệ đã cất thái tinh thần cho con người nương náu ẩn dật:<br /> lên. Không cần chịu ảnh hưởng hay học tập từ Núi láng giềng, chim bầu bạn / Mây khách khứa,<br /> nước ngoài, tự thân văn học Việt Nam đã vận nguyệt anh tam (Nguyễn Trãi). Thiên nhiên cũng<br /> động và hình thành xu hướng mới: Văn chương còn là môi trường khắc nghiệt trong thế giới<br /> sinh thái. Bài thơ Xin đổi kiếp này của Nguyễn vô tri: Sương như búa, bổ mòn gốc liễu / Tuyết<br /> Bích Ngân (14 tuổi) là một minh chứng. Nhờ dường cưa xẻ héo cành ngô (Chinh phụ ngâm).<br /> đó văn chương sinh thái Việt Nam hòa chung Phần lớn thiên nhiên trong thơ cũ là hình tượng<br /> dòng chảy với văn chương thế giới đương đại. ẩn dụ, là đối thể trữ tình theo quan niệm Thiên<br /> - Nhân nhất thể của phương Đông: Cảnh nào<br /> Đến khi lí luận phê bình sinh thái được khởi<br /> cảnh chẳng đeo sầu / Người buồn cảnh có vui đâu<br /> xướng từ Hoa Kỳ ở thập niên 90 của thế kỉ XX,<br /> bao giờ (Nguyễn Du). Còn thiên nhiên trong văn<br /> lan rộng ảnh hưởng sang các nước châu Âu<br /> chương sinh thái là hình tượng độc lập, được<br /> và châu Á trong đó có Việt Nam thì hoạt động<br /> khám phá với sự sống riêng, những vận động<br /> sáng tác chuyển sang giai đoạn tự giác và gặt<br /> nội tại riêng, chuẩn thẩm mĩ riêng mà không lệ<br /> hái những thành công vượt trội với đội ngũ nhà<br /> thuộc vào ý chí con người: Thần rừng không bao<br /> văn đông đảo. Văn xuôi có những tên tuổi như giờ ngủ (Nguyễn Văn Toan) và Trái đất cũng biết<br /> Nguyễn Huy Thiệp, Lê Văn Thảo, Nguyễn Ngọc rùng mình (Đỗ Hồng Ngọc). Trong thơ Trần Anh<br /> Tư, Võ Diệu Thanh, Trương Gia Hòa... Thơ ca thì Thái, khi con người bổ chiếc rìu vào đất để khai<br /> có Mai Văn Phấn, Đặng Bá Tiến, Trần Anh Thái, phá thiên nhiên vì sự sinh tồn của nòi giống thì<br /> Đỗ Hồng Ngọc... biển thức giấc gào lên giận dữ: “Sóng gào biển<br /> Con đường phía trước... động”; “Sóng gió bập bùng”; “Sóng đổ dưới chân<br /> người tê buốt”. Có thể nói tri thức khoa học liên<br /> Phê bình sinh thái không chỉ giúp người<br /> ngành giúp nhà thơ có cái nhìn mới về thiên<br /> đọc lĩnh hội tác phẩm văn chương ở góc nhìn<br /> nhiên, hình tượng thiên nhiên đã và đang nổi<br /> mới theo lập trường sinh thái mà còn đưa ra<br /> loạn trước sự tàn phá của con người, khác hẳn<br /> quan niệm mỹ học sinh thái - cái đẹp của tự<br /> với loại thiên nhiên vô tri khắc nghiệt của thơ<br /> nhiên không phụ thuộc vào lợi ích của con xưa. Từ đó, văn chương sinh thái giúp thay đổi<br /> người, mỹ học này sẽ tác động lại hoạt động quan niệm và ý thức về môi trường.<br /> sáng tác, mở rộng chân trời sáng tạo và hứa<br /> Trong đề tài sinh thái, thiên nhiên là hình<br /> hẹn những điều kì diệu, bất ngờ ở tương lai.<br /> tượng chính như một chủ thể tự biểu hiện:<br /> Nhà thơ Mai Văn Phấn quan niệm: “Thơ ca Rừng, biển, sông, núi, cây cỏ... bị tàn phá nên<br /> nhằm khai mở tiếng nói mới, hoặc tìm lại thuở luôn ở trong trạng thái nổi giận và mang một<br /> hoàn nguyên đã mất”. Tiếng nói mới ấy là một sự sống khác hẳn trong thơ xưa. Mai Văn Phấn<br /> xu hướng sinh thái, phản ánh quy luật vận động cho rằng: “Mục đích của thi ca là tạo lập một<br /> phát triển của văn chương. từ trường, để trong không gian đặc biệt ấy, tất<br />  6 KHOA HOÏC XAÕ HOÄI - NHAÂN VAÊN<br /> cả từ đồ vật đến linh hồn đều được cất tiếng Nhưng tất cả đều dồn vào chiếc túi phê<br /> TẠP CHÍ KHOA HỌC CÔNG NGHỆ VÀ MÔI TRƯỜNG<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> nói, được công bằng như nhau trong một trật phán:<br /> tự mới”. Nó là hình tượng sinh thái chỉnh thể ...Người rùng mình hỏi vì sao động đất sóng<br /> bị phá vỡ cấu trúc nên nảy ra tai họa như một thần cứ triền miên hết ngày này sang ngày khác<br /> lời thông báo. Nhà văn chỉ nói hộ nó như thay<br /> Vì sao núi lửa cứ phun trào?<br /> lời cho nhà khoa học: Trái đất cũng đang rùng<br /> mình tự hỏi vì sao những ngọn núi cứ triền miên Vì sao băng tan vì sao bão táp?<br /> đổ sập? Đó là vì mũi đao cứ xoáy sâu vào lòng Vì sao trẻ con người già bị cuốn trôi bị thiêu<br /> đất (Đỗ Hồng Ngọc) và tất nhiên là do rừng bị đốt thành phố tan hoang cửa nhà đổ nát như<br /> phá, bị trọc hóa. món đồ chơi của một đứa trẻ đang giận dữ?<br /> Nếu theo thi pháp cũ thì thiên nhiên trong Vì sao và vì sao?<br /> thơ sinh thái còn là đối thể trữ tình, cái tôi trữ<br /> (Đỗ Hồng Ngọc)<br /> tình cảm nhận đối tượng sinh thái bị phá vỡ với<br /> niềm cảm thông sâu xa, những đau đớn, lo âu Từ cảm hứng và chủ đề, thơ sinh thái nói<br /> khắc khoải để truyền đi thông điệp về tai họa riêng và văn chương sinh thái nói chung góp<br /> môi trường: Xin đổi kiếp này - Nguyễn Bích Ngân, tiếng nói phản biện để lay gọi, thức tỉnh thái độ,<br /> Chiều trên dòng Vu Gia - Nguyên Cẩn, Tiếng tù-và thay đổi tư duy của con người về môi trường.<br /> Ma Kông - Đặng Bá Tiến... Và đối tượng này vẫn Có thể nói cảm hứng là điểm gặp gỡ của văn<br /> được thể hiện là một sinh thể riêng có linh hồn học sinh thái với văn học hiện thực phê phán.<br /> riêng cần tôn trọng. 2.3. Vài nét về thi pháp sinh thái qua các<br /> Từ đề tài cho thấy chủ đề sinh thái là thái bài thơ tiêu biểu<br /> độ quan tâm, tôn trọng môi trường - trái đất, là a. Không gian nghệ thuật sinh thái là<br /> ý thức bảo vệ môi sinh và phải nhận thức con không gian hẹp. Biển cả mênh mông nhưng<br /> người và trái đất song hành quyền lợi và tồn tại: cá vẫn chết hàng loạt vì ô nhiễm hóa chất và<br /> Ta nương tựa vào nhau rác thải; sông cạn dòng thổi cát vào đồng khô;<br /> rừng bị thu hẹp dần, núi sạt lở nên bầy nai ngơ<br /> Nay đã có vẻ đã không cần nhau nữa!<br /> ngác bị đẩy ra khỏi môi trường của nó:<br /> Đất rùng mình phận đất...<br /> Lời tha thiết vọng từ thăm thẳm núi<br /> Người rùng mình phận người...<br /> Bầy hươu sao tán loạn chạy trên đồng<br /> (Đỗ Hồng Ngọc)<br /> (Nguyên Cẩn)<br /> Theo Laurence Buell (Anh): Văn học sinh<br /> Cánh đồng cũng rướm máu chiều loang vì<br /> thái là văn học viết vì một thế giới lâm nguy” nên<br /> bị cắt đi cho những công trình... Nhiều không<br /> cảm hứng cơ bản của thơ sinh thái là cảm hứng<br /> gian sinh thái tự nhiên chỉ còn trong nỗi nhớ<br /> phê phán. Phê phán thói cẩu thả, vô đạo, vô ơn<br /> xa xăm:<br /> của con người gây nên thảm họa sinh thái. Bao<br /> nhiêu cảm xúc giận dữ, ai oán, đau đớn, dặn vặt, Còn đâu những tháng ba trời đất thơm lừng<br /> buồn thương xa xót... trăm thứ hoa rừng đua nhau khoe sắc<br /> Rừng xưa, giờ đã về đâu ong đập cánh cho ngợp trời phấn rắc <br /> Hỏi ai đây giữa ngàn lau bạc đầu? mật ngọt như mưa dưới tán biếc ròng ròng<br /> Ngàn lau xao xác u sầu:  <br /> Rừng xưa đã hóa nỗi đau nhân tình... Còn đâu điệu múa xòe của những bầy công<br /> (Trần Bá Tiến) cánh rừng bên sông chỉ còn đất trống<br />  KHOA HOÏC XAÕ HOÄI - NHAÂN VAÊN 7<br /> lau phơ phất một màu tang trắng Những tiện nghi vật chất có cứu sống muôn<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> SỐ 06 NĂM 2019<br /> hồn cẩm, hương... cũng hết gốc nương nhờ loài, những viên thuốc kháng sinh có thay thế<br /> mật ong rừng? Đôi khi những viên thuốc ấy<br />   cũng được lấy từ rừng. Đó là không gian vật<br /> Nơi đàn voi quần tụ dưới trăng mơ chất, không gian sinh thái. Bên cạnh ấy còn có<br /> giơ những đống xương khô tàn lạnh không gian tinh thần - không gian tâm hồn thi<br /> nhân. Được kết nối và cảm thông với sinh thái<br /> mùa săn voi chỉ còn ảo ảnh<br /> nên không gian tinh thần nếu không ngột ngạt<br /> trong hoài niệm hằng đêm lại vỗ cánh bay về như lời con hổ trong vườn bách thú (Nhớ rừng,<br /> (Đặng Bá Tiến) Thế Lữ) thì cũng trống rỗng:<br /> Rừng xưa đã mất, muôn loài vắng bóng, Bầy thây ma nhảy múa man dại quanh thần<br /> chỉ còn lại một thứ duy nhất là màu trắng khăn Người chỉ còn một mình trên đỉnh ngôi nhà<br /> tang của hoa lau. Còn đau xót, mất mát nào hoang tàn<br /> hơn! Không gian hẹp này cũng là không gian<br /> (Nguyễn Văn Toan)<br /> ô nhiễm, bức bách, phản ánh thế giới sinh thái<br /> trên đà rạn vỡ gần như không thể cứu vãn. Từ Cảm thức không gian sinh thái nên thời<br /> đó ảnh chiếu về sự sa đọa đạo đức con người: gian nghệ thuật gần như vắng bóng, nếu có<br /> thì chỉ là thời gian quá khứ giả định, một thời<br /> Nhoài lên mỏm đá sắc gian hồi niệm lấp lánh những hình ảnh mĩ lệ;<br /> Thân thể gió trầy xước nó được nhắc đến chủ yếu để đối chiếu với<br /> thời gian hiện tại, do đó thời gian nghệ thuật<br /> Máu của gió là mưa thơ sinh thái là phi thời gian hay đồng chất với<br /> Nắng nhỏ xuống không gian.<br /> b. Cái tôi hướng ngoại<br /> Núi cuốn nụ hôn lên cao Phong trào Thơ Mới (1932-1942) có thể<br /> Cụm mây xám đúc thành khối nói là một cuộc cách mạng thơ, thay cái ta của<br /> (Mai Văn Phấn) thơ trung đại bằng cái Tôi, cái Tôi bản ngã được<br /> khai thác tối đa thế giới tinh thần phong phú và<br /> Bầu khí quyển ô nhiễm đến mức cơn gió<br /> đòi được khẳng định giá trị cá nhân. Đó là cái<br /> đi ngang qua cũng bị cào xé rồi thổ huyết. Núi<br /> Tôi hướng nội còn thơ sinh thái là cái tôi hướng<br /> đá trần trụi lạnh lùng chém bất cứ vật gì bay<br /> ngoại. Một cái tôi mở rộng các giác quan để<br /> ngang qua và dần hóa thành núi lửa phun khói<br /> thấu cảm với muôn loài (Nguyễn Bích Ngân...),<br /> độc muôn đời không tan. Hình tượng vận động<br /> cái tôi trải ra ba chiều không gian để lắng nghe<br /> thật khốc liệt...đầy dự báo.<br /> gió rít, núi thở, sông than (Mai Văn Phấn, Trần<br /> Hệ quả của không gian tự nhiên ấy đẩy Anh Thái, Đỗ Hồng Ngọc...). Nhờ tư tưởng sinh<br /> không gian con người cũng bó hẹp trong bốn thái nâng đỡ mà cái tôi (cũng là tiếng nói của<br /> bức tường bê tông, cả cộng đồng được dồn cái ta) lớn lao mang tầm vóc thời đại.<br /> sống trong những tổ ong là những tòa chung<br /> c. Chất bi ca<br /> cư chọc trời ngột ngạt: Khói bụi ngày đêm, ngột<br /> ngạt trưa hè (Nguyễn Bích Ngân). Cấu trúc sinh Từ cảm hứng phê phán mà các tác phẩm<br /> thái hài hòa với con người bị phá vỡ. Vì thương thơ đều đượm chất bi ca, dư âm của mỗi tác<br /> nhớ môi trường nên con người nghĩ ra cảnh giả, phẩm là nỗi buồn đau khắc khoải, là niềm sám<br /> biển giả, ao giả, cây giả...nhưng làm sao thay hối của lương tri con người.<br /> thế. Con người đô thị thật tội nghiệp. Vậy, chính Chất bi ca này biểu hiện qua những hình<br /> sách đô thị hóa nông thôn có còn đúng đắn? ảnh sống động giàu tính khái quát: Đồng ngập<br />  8 KHOA HOÏC XAÕ HOÄI - NHAÂN VAÊN<br /> mặn, triều cường, núi lửa, sóng thần, cơn mưa III. TỔNG KẾT, ĐỀ NGHỊ<br /> TẠP CHÍ KHOA HỌC CÔNG NGHỆ VÀ MÔI TRƯỜNG<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> đen, mưa máu... dội lên từng hình ảnh sinh thái Văn chương sinh thái nói chung và thơ ca<br /> là một niềm đau nhức nhối: Tôi ngồi thương cội<br /> sinh thái nói riêng đã xuất hiện tại Việt Nam gần<br /> hương già / Ngỡ cưa còn siết trên da thịt mình!<br /> ba thập niên trở lại đây, đạt được những thành<br /> (Trần Bá Tiến) để từ đó bật lên niềm khát vọng:<br /> tựu cơ bản về nội dung tư tưởng song về thi tứ<br /> Tôi nhận về bao nhiêu? Tôi lấy gì trả lại? và bút pháp thì vẫn còn vận động theo quỹ đạo<br /> Tôi phá hoại những gì? Tôi đã từng hối cải? của văn chương nói chung, đã có những cách<br /> Xin đổi được kiếp này...! tân trong nghệ thuật biểu hiện nhưng chưa<br /> tạo ra diện mạo riêng, khả năng lôi cuốn độc<br /> Trời đất có cho tôi ???<br /> giả còn hạn chế.<br /> (Nguyễn Bích Ngân)<br /> Trong cuốn Lược sử loài người, tác giả Yuval<br /> Chất bi ca còn biểu hiện qua giọng điệu. Noah Harari luôn đau đáu một câu hỏi: Liệu<br /> Mỗi tác giả có một giọng điệu riêng. Dửng dưng người hiện đại có sung sướng bằng người trung<br /> như Mai Văn Phấn, Nguyễn Văn Toan; dằn vặt đại hay cổ đại? Câu trả lời là chưa chắc. Vậy nhân<br /> như Đỗ Hồng Ngọc, Nguyễn Bích Ngân... nhưng loại nên chăng giảm bớt các chỉ số phát triển<br /> giọng chung là buồn đau da diết mà tiêu biểu kinh tế để cân bằng văn hóa và phục hồi sinh<br /> Đặng Bá Tiến và Nguyên Cẩn. Đó là điệu hồn thái. Bởi cơ sở khoa học xã hội cho biết là của<br /> chung của các nhà thơ dù giọng điệu bên ngoài<br /> cải được làm ra chỉ rơi vào túi của người giàu,<br /> có khác nhau:<br /> mà họ chỉ chiếm tỷ lệ 20% dân số, nhưng toàn<br /> Biết nói gì cho con khi tắt niềm vui bộ ít nhiều đều là nạn nhân của môi trường.<br /> Dòng điện sáng là rừng xưa vĩnh biệt Cuối cùng đấu tranh bảo vệ môi trường cũng<br /> chính là bảo vệ ngôi nhà của chúng ta, bảo vệ<br /> Lời tha thiết vọng từ thăm thẳm núi<br /> tuổi thọ của trái đất./.<br /> Bầy hươu sao tán loạn chạy trên đồng<br /> Đêm qua ai khóc - không chỉ một dòng sông<br /> TƯ LIỆU THAM KHẢO<br /> Riêng Vu Gia nhớ Thu Bồn đứt ruột<br /> 1. Nhiều tác giả (2018), Phê bình sinh thái với văn xuôi<br /> Rượu Hồ Đào sao lại ném sông trôi? Nam Bộ, NXB Văn hóa văn nghệ, Hà Nội<br /> 2. Dương Thị Phú (2018), Thơ Mai Văn Phấn từ góc nhìn<br /> (Nguyên Cẩn) sinh thái. Luận văn thạc sĩ<br /> <br /> Giọng điệu buồn đau đắng đót ấy đã phản 3. Vương Nhạc Xuyên, (Đỗ Văn Hiểu dịch, 2016). Văn học<br /> sinh thái và lí luận phê bình sinh thái.<br /> ánh thời đại bi kịch của chúng ta: Khoa học<br /> 4. Trần Đình Sử. Phê bình sinh thái tinh thần trong nghiên<br /> phát triển nhưng bệnh tật thì nhiều hơn, có cứu văn học hiện nay. (khoavanhoc-ngonngu.edu.vn)<br /> bệnh bị trẻ hóa. 5. Hải Ngọc. Những tương lai của phê bình sinh thái và<br /> văn học. (khoavanhoc-ngonngu.edu.vn)<br /> Có thể nói nội hàm văn học sinh thái có ý 6. Mai Văn Phấn (1997), Tập thơ Bầu trời không mái che,<br /> nghĩa giáo dục bằng con đường phản cảm. Văn NXB. Hải Phòng.<br /> <br /> học phải cất lên tiếng nói đánh động ý thức, 7. Đặng Bá Tiến (2017) Tập thơ Hồn cẩm hương, NXB<br /> Hội Nhà văn.<br /> thay đổi quan niệm về sinh thái để cân bằng<br /> bảo vệ môi sinh và thời gian không chờ đợi.<br />