Phương pháp sử dụng Bảng I/O đánh giá tác động của thuế môi trường, thuế xăng dầu đến giá cả tiêu dùng

<br /> <br /> <br /> <br /> sử dụng Bảng I/O đánh giá tác động của<br /> thuế môi trường, thuế xăng dầu đến giá cả tiêu dùng<br /> ThS. Nghiêm Thị Vân*<br /> Tóm tắt:<br /> Bài viết giới thiệu phương pháp sử dụng Bảng Đầu vào - đầu ra (Bảng I/O) phân tích thay<br /> đổi về giá để đánh giá tác động của thuế môi trường, thuế xăng dầu đến giá sản phẩm và giá<br /> tiêu dùng các nhóm hàng hóa và dịch vụ của hộ gia đình.<br /> 1. Mô hình giá trong phân tích từ khoản chi phí không chỉ bao gồm các khoản<br /> Bảng I/O và chỉ số giá tiêu dùng thanh toán cho các đầu vào từ cùng ngành và<br /> từ các ngành công nghiệp khác mà bao gồm cả<br /> a) Mô hình giá trong phân tích từ<br /> Bảng I/O giá trị gia tăng, trong đó chủ yếu đại diện cho<br /> các khoản thanh toán đến do các yếu tố ngoại<br /> Bảng I/O là công cụ mô tả toàn diện<br /> sinh, ví dụ vốn, lao động và đất đai. Trong Bảng<br /> bức tranh kinh tế của một quốc gia từ<br /> I/O, các chi phí sản xuất cho từng ngành được<br /> công nghệ sản xuất được áp dụng để tạo<br /> thể hiện trong cột tương ứng của ma trận.<br /> ra sản phẩm đến sử dụng kết quả sản<br /> xuất do nền kinh tế trong nước tạo ra và Mô hình giá<br /> nhập khẩu (phản ánh qua cơ cấu tích lũy, Giả sử nền kinh tế có 3 ngành sản phẩm là<br /> tiêu dùng và xuất khẩu) và thu nhập được nông nghiệp, công nghiệp và dịch vụ, tương ứng<br /> tạo ra từ sản xuất (cơ cấu thu của người x1; x2; x3. Ta có hệ phương trình cân bằng đầu<br /> lao động; khấu hao tài sản cố định; thuế vào - đầu ra như sau:<br /> sản xuất và thặng dư sản xuất). Ngoài ra,<br /> Bảng I/O còn là công cụ, mô hình phân (1) x11p1 + x21p2 + x31p3 + z1q = x1p1<br /> tích và dự báo kinh tế hữu hiệu giúp cho (2) x12p1 + x22p2 + x32p3 + z2q = x2p2<br /> các nhà quản lý và điều hành kinh tế đưa<br /> (3) x13p1 + x23p2 + x33p3 + z3q = x3p3<br /> ra những quyết định, những giải pháp<br /> kinh tế - xã hội có lợi cho quá trình phát Trong đó:<br /> triển của đất nước. xij : sản phẩm trung gian từ ngành i sang<br /> Giá được xác định trong hệ thống đầu ngành j (sản lượng)<br /> vào - đầu ra từ một tập hợp các phương<br /> xj : sản lượng ngành j (sản lượng)<br /> trình trong đó nói rằng giá mà mỗi ngành<br /> của nền kinh tế trên mỗi đơn vị sản phẩm pi :giá sản phẩm i<br /> phải bằng với tổng chi phí phát sinh trong zj : đầu vào ngành j (sản lượng)<br /> quá trình sản xuất của ngành đó. Các<br /> q : giá của nhân tố đầu vào (ví dụ: tiền lương)<br /> *<br /> Vụ Hệ thống Tài khoản quốc gia<br /> <br /> 16<br />  <br /> Giả định tất cả các ngành đều có cùng hàm Mô hình giá trong ma trận được<br /> sản xuất Leontief; các điều kiện là cạnh tranh hoàn định nghĩa như sau:<br /> hảo (nhiều nhà cung cấp, nhiều người mua, tự do (17) A‟p + Qv = p<br /> tiếp cận thị trường, đầy đủ thông tin).<br /> (18) p-A‟p = Qv<br /> (4) aij = xij/xj Hệ số đầu vào cho các trung<br /> (19) (I-A‟)p =Qv<br /> gian trong nước<br /> Giải phương trình tuyến tính:<br /> (5) vj = zj/xj Hệ số đầu vào cho nhân tố đầu<br /> vào (giá trị gia tăng) (20) p = (I - A‟)-1 Qv<br /> <br /> Các nhu cầu trung gian có thể được định nghĩa A‟ = ma trận hoán vị của hệ số<br /> là hệ số đầu vào với quyề số là mức sản lượng đầu vào cho nhu cầu trung gian (ma<br /> tương ứng. trận kỹ thuật)<br /> <br /> (6) xij =aij xj Nhu cầu trung gian (hàng hóa và I = ma trận đơn vị<br /> dịch vụ) (I - A‟) = hoán đổi ma trận Leontief<br /> (7) zj = vjxj Nhu cầu đầu vào (vốn, lao động) (I - A‟)-1 = hoán đổi ma trận<br /> aij = hệ số đầu vào cho sản xuất nghịch đảo Leontief<br /> <br /> zj = nhu cầu đầu vào (số lượng) v = véc tơ cột của hệ số đầu vào<br /> cho nhân tố đầu vào<br /> vj = hệ số đầu vào cho nhân tố đầu vào<br /> Q = ma trận đường chéo với giá<br /> Các hệ số đầu vào trung gian và nhân tố đầu<br /> các nhân tố đầu vào<br /> vào trong hệ phương trình.<br /> p = véc tơ giá (chỉ số giá) sản phẩm<br /> (8) a11x1p1 + a21x1p2 + a31x1p3 + v1x1q = x1p1<br /> Mô hình giá Mục tiêu của mô hình giá là để<br /> tính toán giá thành sản phẩm (chỉ số<br /> (9) a12x2p1 + a22x2p2 + a32x2p3 + v2x2q = x2p2<br /> giá) cho hệ số đầu vào ngoại sinh cho<br /> (10) a13x3p1 + a23x3p2 + a33x3p3 + v3x3q = x3p3<br /> trước với quyền số là giá của từng<br /> Bằng cách chia mỗi hàng của hệ phương trình nhân tố.<br /> với các mức sản lượng xi, ta có:<br /> b) Chỉ số giá tiêu dùng (CPI)<br /> (11) a11p1 + a21p2 + a31p3 + v1q = p1<br /> Chỉ số giá tiêu dùng (CPI) là chỉ<br /> (12) a12p1 + a22p2 + a32p3 + v2q = p2 tiêu tương đối phản ánh xu hướng và<br /> (13) a13p1 + a23p2 + a33p3 + v3q = p3 mức độ biến động giá cả chung qua<br /> Nếu chúng ta giải hệ phương trình với các biến thời gian của một số lượng các loại<br /> ngoại sinh là “Tiền lương trên một đơn vị sản hàng hoá và dịch vụ đại diện cho tiêu<br /> phẩm”…, chúng ta nhận được phương trình dùng cuối cùng của người dân. Danh<br /> Leontief cho các mô hình giá. mục hàng hoá và dịch vụ đại diện gồm<br /> (14) (1-a11)p1 -a12p2 -a13p3 = v1q các mặt hàng và dịch vụ chủ yếu, đại<br /> diện cho tiêu dùng của dân cư trong<br /> Phương trình Leontief<br /> một giai đoạn nhất định, được sử dụng<br /> (15) -a21p1 +(1-a22)p2 -a23p3 = v2q để điều tra thu thập giá định kỳ, phục<br /> (16) -a31p1 -a32p2 +(1-a33)p3 = v3q vụ tính CPI.<br /> <br /> <br /> <br /> 17<br /> <br /> Quyền số tính CPI là tỷ trọng Bước 3: Tính chi phí (bằng tiền) để mua giỏ hàng<br /> chi tiêu cho các nhóm hàng hoá và hoá bằng cách dùng số lượng nhân với giá cả của<br /> dịch vụ trong tổng chi tiêu của dân từng loại hàng hoá rồi cộng lại.<br /> cư. Quyền số CPI là tỷ trọng chi tiêu<br /> Bước 4: Lựa chọn thời kỳ gốc (thường thay đổi<br /> của năm gốc so sánh được sử dụng<br /> trong vòng 5 đến 7 năm) để làm cơ sở so sánh rồi tính<br /> cố định trong 5 năm (đồng nhất với<br /> chỉ số giá tiêu dùng bằng công thức sau:<br /> năm cập nhật danh mục hàng hoá<br /> và dịch vụ đại diện). Chi phí để mua giỏ hàng hoá thời kỳ t<br /> CPIt = x 100%<br /> Sau mỗi chu kỳ 5 năm, danh Chi phí để mua giỏ hàng hoá kỳ gốc<br /> mục mặt hàng đại diện, quyền số lại<br /> được cập nhật cho phù hợp với thị 2. Tác động của thay đổi thuế môi trường,<br /> trường tiêu dùng và cơ cấu chi tiêu thay đổi thuế xăng dầu đến chỉ số giá CPI thông<br /> cho đời sống hàng ngày của người qua mô hình giá<br /> dân trong giai đoạn hiện tại. Để tính Các mô hình giá cả có thể được sử dụng để<br /> toán CPI người ta tính số bình quân nghiên cứu tác động của việc thay đổi đầu vào (hệ số<br /> gia quyền theo công thức Laspeyres đầu vào, giá nhân tố đầu vào) trên giá bán sản phẩm.<br /> của giá cả của kỳ báo cáo (kỳ t) so Khi mô hình giá được áp dụng, giả định rằng tất cả<br /> với kỳ cơ sở và thực hiện theo các các điều kiện là cạnh tranh hoàn hảo. Giá yếu tố đầu<br /> bước như sau: vào cao sẽ khiến giá sản phẩm cao hơn ở thị trường<br /> Bước 1: Cố định giỏ hàng hóa cạnh tranh. Cho đến nay, phương pháp này có khả<br /> thông qua điều tra, người ta sẽ xác năng mô phỏng tác động lạm phát do chi phí đẩy. Ví<br /> định lượng hàng hoá, dịch vụ tiêu dụ, mô hình giá cả có thể được sử dụng để nghiên<br /> biểu mà một người tiêu dùng điển cứu tác động của việc tăng thuế xăng dầu tới giá<br /> hình mua. thành các sản phẩm khác.<br /> <br /> Bước 2: Xác định giá cả, thống Thuế môi trường, thuế xăng dầu có 2 tác dụng là<br /> kê giá cả của mỗi mặt hàng trong trực tiếp và gián tiếp tới CPI<br /> giỏ hàng hoá tại mỗi thời điểm.<br /> Hình 1: Tác động thuế môi trường, thuế xăng dầu đến CPI<br /> Tăng giá mặt hàng tiêu dùng<br /> liên quan đến môi trường, xăng Chỉ số giá tiêu dùng<br /> Tăng thuế môi trường, dầu (CPI)<br /> thuế xăng dầu<br /> Tăng giá nguyên vật liệu đầu vào<br /> <br /> a) Ảnh hưởng tăng thuế (AD) của nền kinh tế trong mô hình AD - AS truyền<br /> môi trường, thuế xăng dầu đến thống dưới đây. Theo đó, khi chính phủ tăng thuế môi<br /> tổng cung (AS) - tổng cầu (AD) trường, thuế xăng dầu làm tổng sản lượng suy giảm,<br /> tức là dịch chuyển từ đường AS sang đường AS‟, điểm<br /> Nguyễn Đức Thành và cộng sự<br /> cân bằng thị trường chuyển từ điểm E0 sang điểm E‟,<br /> (2009) minh họa tác động của việc<br /> làm mức giá sản phẩm tăng từ P0 lên P1 (Hình 2).<br /> tăng thuế môi trường, thuế xăng<br /> dầu đến tổng cung (AS) và tổng cầu<br /> <br /> 18<br />  <br /> Hình 2: Tác động của việc tăng thuế, phí, lệ phí môi trường trường đối với xăng dầu nhập<br /> đến tổng cung (AS) và tổng cầu (AD) của nền kinh tế khẩu) tăng có hai tác động:<br /> (1) Tiêu dùng cuối cùng hộ<br /> gia đình tăng lên do họ dùng<br /> xăng, dầu làm nhiên liệu cho<br /> các phương tiện đi lại, đun<br /> nấu…; (2) Chi phí trung gian<br /> tăng lên do xăng, dầu là một<br /> trong những nguyên liệu đầu<br /> vào cho hoạt động sản xuất.<br /> Chính vì vậy, thuế xăng dầu<br /> tăng có tác động trực tiếp là<br /> khiến chi tiêu cho các loại<br /> nhiên liệu dùng cho đi lại và<br /> phục vụ đời sống gia tăng,<br /> Nguồn: Nguyễn Đức Thành và cộng sự, 2009 đồng thời làm tăng giá cả sản<br /> phẩm tiêu dùng đối với những<br /> b) Lược đồ giản lược các chuỗi ảnh hưởng của sản phẩm chịu thuế trực tiếp<br /> tăng thuế môi trường, thuế xăng dầu đến giá sản và sản phẩm không chịu thế<br /> phẩm và tiêu dùng hộ gia đình nhưng bị tác động dây<br /> Xăng dầu là một trong những sản phẩm phải chịu thuế chuyền.<br /> môi trường. Khi thuế nhập khẩu xăng dầu (hoặc thuế môi<br /> Hình 3: Lược đồ giản lược các chuỗi ảnh hưởng của tăng thuế môi trường, thuế xăng dầu<br /> đến giá sản phẩm và tiêu dùng hộ gia đình<br /> <br /> Tiêu dùng cuối cùng<br /> Nhập khẩu (nhiên liệu đi lại, đun nấu…)<br /> Xăng dầu<br /> Tiêu dùng trung gian Tăng giá chung<br /> (nhiên liệu sản xuất…)<br /> <br /> <br /> Tăng giá các mặt hàng khác (do ảnh<br /> hưởng dây chuyền, gián tiếp)<br /> <br /> <br /> Tái cấu trúc lại nền kinh tế, dịch chuyển lợi<br /> thế cạnh tranh giữa các ngành, ảnh hưởng<br /> đến tiêu dùng hộ gia đình nói riêng, đời<br /> sống của các nhóm dân cư nói chung<br /> <br /> Nguồn: Nguyễn Đức Thành và cộng sự, 2009<br /> <br /> (Xem tiếp trang 41)<br /> <br /> <br /> 19<br />  <br /> Tóm lại, qua kết quả sơ bộ Tổng điều tra Tài liệu tham khảo:<br /> dân sô 0 giờ ngày 1/4/2019 cho thấy, quy mô<br /> 1. Ban chỉ đạo Tổng điều tra Dân số và<br /> dân số Việt Nam tăng lên trong 10 năm qua. Dự<br /> nhà ở trung ương (2019), Tổ chức thực hiện<br /> báo trong những năm tiếp theo, tỷ lệ tăng dân<br /> và kết quả sơ bộ, NXB Thống kê;<br /> số trung bình hàng năm của cả nước sẽ tiếp tục<br /> giảm, tuy nhiên, quy mô dân số sẽ vẫn tiếp tục 2. Thủ tướng Chính phủ (2018),<br /> tăng mạnh trong thập niên tiếp theo, sau đó sẽ Quyết định số 772/QĐ-TTg về tổ chức<br /> giảm dần và đạt ổn định ở mức khoảng 110 Tổng điều tra dân số và nhà ở năm 2019,<br /> triệu người vào năm 2049. Theo đó, dân số ngày 26/6/2018;<br /> thành thị sẽ tiếp tục tăng mạnh trong những 3. Tổng cục Thống kê (2011), Dự báo<br /> năm tiếp theo, ngược lại dân số khu vực nông dân số Việt Nam giai đoạn 2009-2049.<br /> thôn sẽ giảm dần.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> (Xem tiếp trang 19)<br /> <br /> <br /> Bài viết tiếp theo, tác giả sẽ trình bày thực trạng áp dụng thuế môi trường,<br /> thuế xăng dầu và tiêu dùng hộ gia đình ở nước ta giai đoạn 2012-2016. Trên cơ sở<br /> đó, sử dụng mô hình nghiên cứu để ước lượng tác động những loại thuế này đến<br /> chỉ số giá tiêu dùng và tỷ trọng các nhóm hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng hộ gia<br /> đình ở nước ta.<br /> Tài liệu tham khảo:<br /> 1. Bài giảng của Chuyên gia Ramesh Kolli, Thành viên Ủy ban Thống kê quốc<br /> gia Ấn Độ, nguyên Tổng cục trưởng Cơ quan Thống kê Ấn Độ;<br /> 2. Leontief, W., (1951), The Structure of the American Economy (Oxford<br /> University Press);<br /> 3. La Thị Cẩm Vân (2011), Đánh giá và dự báo ảnh hưởng của Luật Thuế bảo<br /> vệ môi trường tới sự phát triển năng lượng tái tạo ở Việt Nam, Trường Đại học<br /> Khoa học Tự nhiên;<br /> 4. Nguyễn Đức Thành, Bùi Trinh, Đào Nguyên Thắng (2009), “Ảnh hưởng của<br /> tăng giá xăng, dầu: Một số phân tích định lượng ban đầu”, Tạp chí Khoa học Đại<br /> học Quốc gia Hà Nội, Kinh tế và Kinh doanh, số 25, trang 25-38, 2009;<br /> 5. OECD (2011), Taxation, Innovation And The Environment, Washington:<br /> Organization for Economic Cooperation & Development.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 41<br />