Nguy n Văn Thành. ễTr em t k - Ph ng th c giáo d c. y ban bác ái xã h i - H iẻ ự ỷ ươ ứ ụ Ủ ộ ộ
đ ng giám m c Vi t Nam.ồ ụ ệ
PH NG PHÁP TEACCHƯƠ
TEACCH là ph ng pháp giáo d c và d y d dành cho tr b t k vàươ ụ ạ ỗ ẻ ị ự ỷ
m c nh ng r i lo n, ắ ữ ố ạ khó khăn trong vi c di n t mình và trong quan h ti pệ ễ ả ệ ế
xúc v i ng i khácớ ườ .
Bang B c California M đã quy t đ nh ch n TEACCH làm ch ng trìnhắ ỹ ế ị ọ ươ
chính th c cho các tr em có nh ng v n đ trong lĩnh v c phát tri n. Tác giứ ẻ ữ ấ ề ự ể ả
so n th o ph ng pháp này là m t t p th bao g m nhi u bác sĩ, nhà tâm lý,ạ ả ươ ộ ậ ể ồ ề
giáo s , chuyên viên thu c nhi u ngành. Tuy nhiên, TEACCH th ng đ cư ộ ề ườ ượ
g n li n v i tên tu i c a tác gi Eric Schopler, ng i đi u khi n đ u tiên c aắ ề ớ ổ ủ ả ườ ề ể ầ ủ
ch ng trình này.ươ 1
NH NG BÀI H C C THỮ Ọ Ụ Ể
Đi u quan tr ng không ph i là sao chép m t cách máy móc, t đ ng t tề ọ ả ộ ự ộ ấ
c nh ng bài h c. TEACCH là m t ng i b n có m t v i chúng ta, đ giúpả ữ ọ ộ ườ ạ ặ ớ ể
chúng ta sáng t o, hay là kho n u nh ng b a ăn phù h p v i kh u v c a t ngạ ấ ữ ữ ợ ớ ẩ ị ủ ừ
h c sinh.ọ
Nh ng đ m c c a ch ng trình TEACCH:ữ ề ụ ủ ươ
1. B t ch c (Imitation).ắ ướ
2. Nh n th c (Perception).ậ ứ
3. V n đ ng thô (Gross motor).ậ ộ
4. V n đ ng tinh (Fine Motor).ậ ộ
5. Ph i h p m t và tay (Eye-hand intergration).ố ợ ắ
6. K năng hi u bi t (Cognitive performance).ỹ ể ế
7. K năng ngôn ng (Verbal performance).ỹ ữ
8. K năng t l p (Self-help).ỹ ự ậ
9. K năng b t ch c xã h i (Social performance).ỹ ắ ướ ộ
N iộ
dung L a tu i: 0-1 tu iứ ổ ổ
1.
B tắ
chướ
c
1.1. Gõ chi c thìa nh trên bàn theo nh p.ế ỏ ị
1.2. L p l i m t s âm thanh m t v n.ặ ạ ộ ố ộ ầ
1.3. K t h p m t âm thanh v i m t đ ng tác ho c c ch . “Bumế ợ ộ ớ ộ ộ ặ ử ỉ
bum”: nh y, “Phù phù”: th i raả ổ
1.4. V a quan sát c ch c a ng i l n, v a phát âm. “Xì xì” khi đ aừ ử ỉ ủ ườ ớ ừ ư
ngón tay lên mi ng. “Oa oa” khi v tay lên mi ng. Đ a tay lên mi ngệ ỗ ệ ư ệ
và g i đi m t n hôn. Đ a ngón tay lên má và làm m t ti ng n .ử ộ ụ ư ộ ế ổ
1 Schopler E., Teaching Activities for Autistic Children. University Park Press. Baltimore 1993.
1
2.
Nh nậ
th cứ
2.28. C t gi u m t v t d ng hay đ ch i quý c a tr d i m t t mấ ấ ộ ậ ụ ồ ơ ủ ẻ ướ ộ ấ
khăn hay màn, khuy n khích tr tìm l i b ng cách rút c t t m màn.ế ẻ ạ ằ ấ ấ
2.29. Tr c m t tr , s p đ t ba cái chén ho c đĩa l t ng a, cách nhauướ ặ ẻ ắ ặ ặ ậ ử
kho ng 15 cm. Yêu c u tr nhìn theo chi c k o hay trò ch i. Chúngả ầ ẻ ế ẹ ơ
ta xê d ch chi c k o t trái qua ph i m t hai l n và xem tr có nhìnị ế ẹ ừ ả ộ ầ ẻ
theo hay không. Cu i cùng, đ chi c k o vào trong m t cái chén vàố ể ế ẹ ộ
h i: Chi c k o đâu? Quan sát tr có bi t tr l i hay không, b ngỏ ế ẹ ở ẻ ế ả ờ ằ
cách nào. M t cách đ c bi t, c tình làm vui nh n, đ tr đ a m tộ ặ ệ ố ộ ể ẻ ư ắ
nhìn theo.
2.30. Làm r i m t v t t m t bàn xu ng sàn nhà, và yêu c u tr điơ ộ ậ ừ ặ ố ầ ẻ
tìm mang đ n cho cô: “Bút c a cô đâu r i? Em đi tìm cho cô đi”.ế ủ ồ
2.31. Xê d ch m t chi c k o hay đ ch i, t ch này qua ch khác,ị ộ ế ẹ ồ ơ ừ ỗ ỗ
tr c m t tr . Đo n úp m t cái chén lên trên. Sau đó úp thêm hai cáiướ ắ ẻ ạ ộ
chén khác 2 ch khác, hai bên c nh. H i tr “Cô gi u k o đâu?”.ở ỗ ạ ỏ ẻ ấ ẹ ở
Và khuy n khích tr tìm, n u tr làm sai m y l n đ u.ế ẻ ế ẻ ấ ầ ầ
2.32. K t h p m t ho t đ ng mà tr yêu thích, nh t m g i, v i m tế ợ ộ ạ ộ ẻ ư ắ ộ ớ ộ
âm thanh nh ti ng chuông. Sau khi tr làm quen v i cách này, chúngư ế ẻ ớ
ta ch l c chuông và quan sát ph n ng c a tr : tr có nghĩ đ n vi cỉ ắ ả ứ ủ ẻ ẻ ế ệ
t m g i hay không?ắ ộ
2.33. K t h p 2 đ ng tác v i 2 âm thanh khác nhau. Ví d : 1-đ a tayế ợ ộ ớ ụ ư
cù lét tr và phát âm “c líc, c líc…”, 2-c m 2 tay tr và giúp tr vẻ ờ ờ ầ ẻ ẻ ỗ
tay, đ ng th i phát ra âm thanh “b p b p…”. Sau nhi u l n, khi trồ ờ ố ố ề ầ ẻ
đã quen thu c, chúng ta ch phát âm và quan sát tr hành đ ng nhộ ỉ ẻ ộ ư
th nào.ế
3.
V nậ
đ ngộ
thô
3.51. V tay (theo đi u c a m t bài hát nho nh ).ỗ ệ ủ ộ ỏ
3.52. Ng i m t mình mà không c n ng i giúp. N u tr còn bé, đ tồ ộ ầ ườ ế ẻ ặ
tr n m ng a, tay ph i dang ra trên m t đ t. C m tay trái c a tr ,ẻ ằ ử ả ặ ấ ầ ủ ẻ
phía bên trên cùi ch và l t nh , đ thân mình n m trên cùi ch vàỏ ậ ẹ ể ằ ở ỏ
tay ph i. Ti p túc kéo lên trên, đ tr nâng cùi ch và tay ph i lên vàả ế ể ẻ ỏ ả
l y tay ph i t a vào m t đ t và đ y lên. D n d n, khi tr đã quen,ấ ả ự ặ ấ ẩ ầ ầ ẻ
ch đ y nh , đ tr t mình ng i d y, không c n giúp đ .ỉ ẩ ẹ ể ẻ ự ồ ậ ầ ỡ
3.53. Đ a tay lên kh i đ u, đ n m l y m t đ ch i. Khi tr còn bé,ư ỏ ầ ể ắ ấ ộ ồ ơ ẻ
treo m t vài đ ch i phía trên nôi.ộ ồ ơ
4.
V nậ
đ ngộ
tinh
4.94. C m chi c thìa và g i tên thìa. Ban đ u đ t chi c thìa gi a lòngầ ế ọ ầ ặ ế ữ
bàn tay c a tr . Chúng ta l y tay xi t nh nh ng ngón tay c a tr l i,ủ ẻ ấ ế ẹ ữ ủ ẻ ạ
và đ l ng các ngón tay c a tr quay lên phía trên. D n d n đ trể ư ủ ẻ ầ ầ ể ẻ
c m m t mình trong vòng vài giây đ ng h .ầ ộ ồ ồ
4.95. Dùng m t thùng gi y dày và ch c, b ng g càng t t. Khoét m tộ ấ ắ ằ ỗ ố ộ
2
l tròn phía trên v a đ r ng cho n m tay ng i l n có th đút vàoỗ ở ừ ủ ộ ắ ườ ớ ể
và rút ra. Đ vào trong thùng nh ng v t d ng quen thu c trong nhà.ể ữ ậ ụ ộ
Ban đ u cho phép tr l y b t c v t gì. Khi tr l y ra và đ a lên,ầ ẻ ấ ấ ứ ậ ẻ ấ ư
chúng ta g i tên c a v t d ng, nh : Cái thìa, qu bóng nh , chi cọ ủ ậ ụ ư ả ỏ ế
khăn, cái bút… Sau khi tr đã quen l y ra, chúng ta đ a lên m t v tẻ ấ ư ộ ậ
d ng, g i tên và b o tr : cái thìa, hãy tìm đáy thùng và đ a cho côụ ọ ả ẻ ở ư
m t cái thìa.ộ
4.96. T p cho tr c m b ng ngón cái và ngón tr . Nh t lên và b vàoậ ẻ ầ ằ ỏ ặ ỏ
h p nh ng v t d ng nh : chìa khóa, nút chai, ngòi bút, h t nút, h tộ ữ ậ ụ ư ạ ạ
đ u ph ng, bóng bàn. Ban đ u h ng d n tr b ng cách l y tay n mậ ộ ầ ướ ẫ ẻ ằ ấ ắ
ch t 3 ngón tay con l i c a tr . Khi tr c m lên m t đ v t, chúng taặ ạ ủ ẻ ẻ ầ ộ ồ ậ
b o: th r i chìa khóa vào trong h p…ả ả ơ ộ
5.
Ph iố
h pợ
m t -ắ
tay
5.120. Dùng ly b ng gi y hay b ng nh a x p vào nhau thành m tằ ấ ằ ự ế ộ
ch ng dài và l t s p l i.ồ ậ ấ ạ
5.121. Đ t 4 h p thành m t hàng ngang tr c m t tr . Trong m tặ ộ ộ ướ ặ ẻ ộ
h p l n bên trái có 4 đôi t t đã đ c x p tròn l i. B o tr l y m tộ ớ ấ ượ ế ạ ả ẻ ấ ộ
đôi t t b vào m i chi c h p, đi theo th t 1 - 2 - 3 - 4, t trái sangấ ỏ ỗ ế ộ ứ ự ừ
ph i.ả
5.122. Dùng nh ng h p đ ng tr ng trong các siêu th , có 6 ho c 12ữ ộ ự ứ ị ặ
ch , x p thành 2 hàng. L y viên bi ho c qu bóng bàn trong m t h pỗ ế ấ ặ ả ộ ộ
bên trái, l n l t b vào các ô tr ng, theo th t t trái sang ph i.ầ ượ ỏ ố ứ ự ừ ả
Sau khi xong hàng trên, xu ng hàng d i theo th t t bên trái 1 - 2 -ố ướ ứ ự ừ
3 - 4
6. Tư
duy 6.159. Bi t mình tên gì. Bi t nhìn khi có ng i g i tên.ế ế ườ ọ
6.160. Bi t đ a tay ch đi u mình mu n, không c n có ng i h i hayế ư ỉ ề ố ầ ườ ỏ
là bi t di n t nhu c u, s thích v i ngôn ng không l i. Đ tr cóế ễ ả ầ ở ớ ữ ờ ể ẻ
th h c bài h c quan tr ng này, chúng ta b t đ u li t kê, ngày nàyể ọ ọ ọ ắ ầ ệ
sang ngày khác, nh ng đi u tr yêu thích th c s . Đ nh ng đ v tữ ề ẻ ự ự ể ữ ồ ậ
y ngoài t m v i c a tr . V a khi th y tr nhìn lên, mu n l y,ấ ở ầ ớ ủ ẻ ừ ấ ẻ ố ấ
chúng ta ch p l y c h i, đ b o tr “v a nhìn th y v a đ a tay chớ ấ ơ ộ ể ả ẻ ừ ấ ừ ư ỉ
v t d ng mà em mu n”ậ ụ ố
L i d ng c h i trong ngày, đ t p cho tr di n t nguy n v ng c aợ ụ ơ ộ ể ậ ẻ ễ ả ệ ọ ủ
mình. Ví d , t i bàn ăn, yêu c u tr ch đĩa c m ho c m t c chụ ạ ầ ẻ ỉ ơ ặ ộ ử ỉ
khác, chúng ta m i x i c m và g p đ ăn cho em. Khi tr em mu nớ ớ ơ ắ ồ ẻ ố
u ng, t p cho tr bi t c m cái ly lên. Nói chung, ch th a mãn, khiố ậ ẻ ế ầ ỉ ỏ
tr di n t ý mu n, b ng cách này hay cách khác. Chúng ta không bóiẻ ễ ả ố ằ
đoán.
6.161. Phát huy kh năng hi u bi t nh ng yêu c u b ng ngôn ngả ể ế ữ ầ ằ ữ
c a ng i khác. Đ trên bàn, tr c m t tr nh ng đ ch i và đủ ườ ể ướ ặ ẻ ữ ồ ơ ồ
dùng quen thu c nh cái c c, cái chén, con g u, cái mũ… Cô giáoộ ư ố ấ
3
h ng v phía tr g i tên và yêu c u, b ng cách đ a tay và nói: “Hướ ề ẻ ọ ầ ằ ư
i, đem cho cô con g u”. Sau khi cô giáo l p l i 3 l n, mà H v nơ ấ ặ ạ ầ ẫ
không th c hi n, ng i tr tá c a cô giáo c m tay c a H d n đ nự ệ ườ ợ ủ ầ ủ ẫ ế
bàn, l y con g u cùng v i H mang t i cho cô giáo. Cô giáo đón nh nấ ấ ớ ớ ậ
và nói: “Cô cám n H”. Sau đó cô tr tá và bé H đi v ch . T p nhơ ợ ề ỗ ậ ư
v y v i 2 đ v t khác. L p đi l p l i nhi u l n, trong nhi u ngày,ậ ớ ồ ậ ặ ặ ạ ề ầ ề
cho đ n khi H hi u và làm đúng m t mình, không c n cô tr tá.ế ể ộ ầ ợ
7.
Ngôn
ngữ
7.191. T p cho tr th i n c xà phòng, đ làm ra nh ng bong bóng.ậ ẻ ổ ướ ể ữ
7.192. Nhìn hình m t s con v t quen thu c, nh mèo, chó… và b tộ ố ậ ộ ư ắ
ch c ti ng kêu.ướ ế
7.193. Sau khi tr đã bi t phát ra m t s âm thaanh nh “ẻ ế ộ ố ư k , m ,ờ ờ
b …ờ” chúng ta h ng d n tr phát ra các âm t ng t , v i nh ngướ ẫ ẻ ươ ự ớ ữ
nguyên âm khác: t m chuy n qua ừ ờ ể ma, mi…
7.194. T p cho tr phát ra nh ng nguyên âm: ậ ẻ ữ Ô có ý ti c, ếA có ý l yấ
làm l …ạ
Khi tr đ t xu t phát âm trong m t s tr ng h p, chúng ta tìm cáchẻ ộ ấ ộ ố ườ ợ
h a l i và c ng cọ ạ ủ ố
7.195. Phát âm nh ng t có ý nghĩa đ u tiên, nh ữ ừ ầ ư má, ba, bò, mèo,
bê…
8. Tự
l pậ8.226. C m tay và ăn m t mình nh ng món ăn mà tr thích.ầ ộ ữ ẻ
N u c n, l y bánh tráng t b c l i nh bánh cu n, đ tr d c m.ế ầ ấ ướ ọ ạ ư ố ể ẻ ễ ầ
Trong các bài h c thu c m c th 8 này, chúng ta c n xác đ nh u tiênọ ộ ụ ứ ầ ị ư
m tộ là gì? T l p hay là s ch s ?ự ậ ạ ẽ
8.227. C m c c nh a b ng c 2 tay mà u ng.ầ ố ự ằ ả ố
Giai đo n 1: đ ng đ ng sau tr , chính b n đ a 2 tay c m c c vàạ ứ ở ằ ẻ ạ ư ầ ố
đ a lên mi ng c a tr .ư ệ ủ ẻ
Giai đo n 2: c b n và tr c m c c, tay tr phía trong, ch m v iạ ả ạ ẻ ầ ố ẻ ở ạ ớ
c c, tay c a b n b c ngoài.ố ủ ạ ọ ở
4
9.
Quan
h xãệ
hội
9.245. Ti p xúc v m t xúc giácế ề ặ
Nhi u tr quá nh y c m trong lĩnh v c xúc giác. Các em không ch uề ẻ ạ ả ự ị
đ ng đ c b m hay là nh ng đ ng ch m thông th ng, trong cácự ượ ế ẵ ữ ụ ạ ườ
sinh ho t tâm v n đ ng. Sau đây là nh ng cách làm đ ngh :ạ ậ ộ ữ ề ị
*. Dùng âm thanh và ti ng đ ng nh “h p là, h hít…” khi chúng taế ộ ư ố ồ
c m tay hay thân mình, đ nâng tr lên cao và đ t xu ng. Âm thanhầ ể ẻ ặ ố
chuy n hóa tr ng tâm c a chú ý qua m t v trí khác.ể ọ ủ ộ ị
*. Cách làm th hai là hát và đu đ a nhè nh , qua l i thân mình c aứ ư ẹ ạ ủ
tr . Khi tr đã bi t s hãi và co qu p l i, chúng ta nâng lên cao m tẻ ẻ ế ợ ắ ạ ộ
hai l n. Và c nh v y, chúng ta làm nhi u l n, đ cho tr quen d n.ầ ứ ư ậ ề ầ ể ẻ ầ
9.246. Dùng m t con búp bê, đ ti p xúc, vu t ve, va ch m.ộ ể ế ố ạ
Đ t cho búp bê m t tên: Xuân ch ng h n. Chúng ta đ n g n bé L vàặ ộ ẳ ạ ế ầ
nói: “Bé Xuân này mu n làm quen v i ch L, có đ c không? Bé Xuânố ớ ị ượ
r t th ng ch L, mu n c m tay ch L, mu n vu t đ u, vu t tóc ch L,ấ ươ ị ố ầ ị ố ố ầ ố ị
ch L th ng bé Xuân, cho phép bé Xuân đ n g n ch i v i ch nhé”.ị ươ ế ầ ơ ớ ị
Sau đó, búp bê yêu c u ch L c m tay mình, vu t tóc, vu t má mìnhầ ị ầ ố ố
và b mình lên.ế
9.247. Ch i trò cúc cù (ú òa?).ơ
Ng i l n ng i tr c m t tr . Dùng m t t m khăn t m khá l n, cheườ ớ ồ ướ ặ ẻ ộ ấ ắ ớ
đ u và m t mình l i. Đ ng sau t m khăn, chúng ta h i: Bé đâu r i?ầ ặ ạ ằ ấ ỏ ở ồ
Sau đó, t t l y t m khăn trên kh i hai m t và nói: Cúc cù. V a nóiừ ừ ấ ấ ỏ ắ ừ
v a đ a tay lên vu t đ u tr .ừ ư ố ầ ẻ
Làm nhi u l n cho đ n khi tr hi u trò ch i và ch đ i đ c vu tề ầ ế ẻ ể ơ ờ ợ ượ ố
đ u.ầ
Sau đó, trao t m khăn t m cho tr và b o: Bé bây gi ch i trò cúc cùấ ắ ẻ ả ờ ơ
v i cô đi.ớ
5