Quản lý chất thải rắn - Chương 1

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:10

Thêm vào BST

Báo xấu

109
lượt xem 20
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu tham khảo giáo trình quản lý chất thải rắn dành cho sinh viên khoa công nghệ trình bày mục tiêu môi trường liên quan đến quản lý rác thải - Chương 1 Giới thiệu

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Quản lý chất thải rắn - Chương 1

Chương 1: Gi i thi u Tóm t t Khái ni m rác là m t s n ph m ph , ch t th i t ho t ng con ngư i và nh ng v n liên quan n rác th i ang ư c tranh lu n r t nhi u th i gian g n ây. D a trên nh ng tranh lu n này, các m c tiêu môi trư ng liên quan n qu n lý rác th i ra i. Các cách ti p c n t các m c tiêu môi trư ng trong th i gian g n ây ch y u d a vào pháp lu t, mang tính ch t “cu i ư ng ng” v m t chi n lư c. Các nguyên t c và các khó khăn c a lu t pháp hi n hành cũng ư c ưa ra th o lu n. M t cách ti p c n m i, qu n lý k t h p, ư c gi i thi u làm ch cơ b n c a cu n sách này. 1.1 Rác là gì Các nh nghĩa v “rác” luôn luôn nói n s thi u h u d ng hay thi u giá tr c a lo i ch t th i này hay ôi khi còn g i là nh ng “ph n th a vô d ng”. “Rác” là ch t th i ra t ho t ng con ngư i. V m t lý h c, nó cũng ch a các v t ch t gi ng như các s n ph m h u d ng. Nó ch khác các s n ph m h u d ng ch nó không mang giá tr . Do ó, cách cơ b n gi i quy t v n rác là l y l i giá tr cho nó. Trong nhi u trư ng h p, tính “thi u giá tr ” liên quan n thành ph n t p ho c không ư c bi t n c a rác. Tách các thành ph n trong rác s làm tăng giá tr c a nó n u như các thành ph n ó v n còn s d ng ư c. nh nghĩa chính xác Rác là gì và Rác không là gì không ch là m i quan tâm v m t khoa h c. Nó s quy t nh thành ph n nào trong rác s c n ph i ư c tăng cư ng qu n lý v m t pháp lý và thành ph n nào không c n thi t. Rác có th ư c phân lo i b ng nhi u cách: b ng tính ch t v t lý (r n, l ng, khí) và công d ng (rác bao bì, th c ph m); b ng v t li u (th y tinh, gi y...); b ng hình th c x lý (có th t, có th làm phân bón, có th tái ch ); b ng ngu n g c (sinh ho t, thương m i, nông nghi p, công nghi p..) hay b ng c p an toàn ( c h i và không c h i). Cu n sách này ch t p trung vào qu n lý rác th i sinh ho t và thương m i. ây ch là m t ph n nh trong t ng s các lo i ch t th i r n. M i năm, các qu c gia công nghi p th i ra trên năm t t n ch t th i r n g m rác sinh ho t, thương m i và công nghi p. Có lý do khi cp n rác th i sinh ho t và thương m i. Th nh t, v n qu n lý ch t th i ang thu hút s quan tâm c a toàn xã h i. Th hai, rác th i sinh ho t, v m t t nhiên là m t trong nh ng ngu n khó qu n lý hi u qu nh t. Rác sinh ho t bao g m nhi u thành 1 http://www.ebook.edu.vn
ph n (th y tinh, kim lo i, gi y, nh a, và ch t h u cơ) tr n l n vào nhau, trong ó m i thành ph n chi m m t s lư ng nh . Thành ph n rác th i sinh ho t cũng a d ng tùy thu c vào s khác bi t gi a các mùa trong năm và v trí a lý gi a các qu c gia, và gi a nông thôn và thành th . Trái l i, rác th i thương m i, công nghi p và các ngu n khác có xu hư ng thu n nh t hơn, trong ó s lư ng t ng thành ph n cũng nhi u hơn. Như v y, n u như m t h th ng ư c thi t k qu n lý hi u qu các thành ph n trong rác sinh ho t, h th ng ó có th ư c áp d ng trong qu n lý các ngu n rác th i khác. Nói c th hơn, trong nh ng chương sau, m t h th ng thu gom, phân lo i và qu n lý rác sinh ho t có th ch p nh n các ngu n rác tương t . Như v y, m c dù cu n sách này cơ b n c p các lo i rác th i sinh ho t, nó có th áp d ng i v i t t c các lãnh v c qu n lý ch t th i r n. 2 http://www.ebook.edu.vn
Hoäp 1.1. RAÙC THAÛI: VAØI KHÁI NI M QUAN TROÏNG 1. Moái quan heä giöõa raùc thaûi vaø giaù trò Tieâu thuï ho c s d ng ï S n ph m Rác th i h u d ng Khôi ph c giaù trò 2. Moái quan heä giöõa giaù trò vaø söï pha troän 1 Giaù trò = f Möùc ñoä pha tr n 3. Caùc phaân loïai raùc thaûi Theo: - tính ch t v t lýù - công d ng - lo i v t lieäu - hình th c x lý - nguoàn goác - möùc an toøan 3 http://www.ebook.edu.vn
1.2 Các m i quan ng i v môi trư ng. T lâu nay, s c kh e và s an toàn là nh ng v n quan tâm chính trong qu n lý rác th i. Hi n nay, xã h i t ra yêu c u cao hơn n a: bên c nh y u t an toàn, qu n lý rác th i cũng c n quan tâm n nh ng tác ng r ng hơn lên môi trư ng. Các m i quan tâm v môi trư ng i v i qu n lý ch t th i có th ư c chia thành 2 lãnh v c ch y u: b o t n tài nguyên và ô nhi m môi trư ng. 1.2.1 B o t n tài nguyên Vào năm 1972, cu n sách bán ch y nh t Limits to growth (Nh ng gi i h n c a phát tri n) (Meadows et al., 1972) ư c xu t b n. Nó tranh lu n r ng t l s d ng tài nguyên không tái sinh và các ngu n năng lư ng có th s không ti p t c m t cách vô t n. Hai mươi năm sau, cu n ti p theo, Beyond the limits (Bên kia nh ng gi i h n) (Meadows et al., 1992) cũng c pv v n tương t , nhưng v i s kh n trương hơn. Nguyên li u ang ư c khai thác v i t c nhanh hơn t c tái t o t nhiên hay t c tìm ra các ngu n thay th . K t qu là, tương lai c a hành tinh n m trong khái ni m phát tri n b n v ng. Khái ni m này ư c nh nghĩa trong Báo cáo Brundtland “Our Common Future” (Tương lai chung c a chúng ta) (WCED, 1987) như sau: “( ó là) s phát tri n áp ng nhu c u c a th h hi n t i mà không làm gi m i kh năng áp ng nhu c u c a th h tương lai” S B n v ng òi h i tài nguyên thiên nhiên ph i ư c qu n lý và n u có th , b o t n hi u qu . T o ra và th i nhi u rác ư c xem như lãng phí tài nguyên c a trái t. Chôn rác vào h có v như qu n lý tài nguyên không hi u qu . Tuy nhiên, c n nh r ng dù trái t là h t h ng m i v i năng lư ng, trư c tiên nó là h th ng óng i v i nguyên li u. Dù nguyên li u có th ư c di chuy n vòng quanh, s d ng, th i ra hay cô c, t ng s lư ng nguyên li u c a trái t v n gi nguyên (tr nh ng nguyên t phóng x không n nh). Th t v y, lư ng nguyên li u h u d ng trong các bãi chôn l p cao hơn trong các m qu ng nguyên li u thô. R i n m t ngày ngư i ta s ào x i khai thác các bãi chôn l p như ã x y ra m t s nư c. Như th vi c chôn l p ư c xem như tích lũy tài nguyên hơn là th i b . Nhưng ó có ph i là cách qu n lý tài nguyên hi u qu ? 1.2.2 S ô nhi m môi trư ng. Ô nhi m th t s hay ti m năng là cơ s cho các quan ng i nh t hi n nay v môi trư ng. T trư c n nay, môi trư ng ư c xem như b ch a ch t th i do con ngư i t o ra. 4 http://www.ebook.edu.vn
Nguyên v t li u ã ư c th i vào khí quy n hay ngu n nư c hay b vào các bãi chôn l p và ư c phép pha loãng và khu ch tán. mc ô nhi m th p, các qui trình sinh h c và hóa- a t nhiên x lý các dòng th i này mà không gây ra nh ng thay iv i u ki n môi trư ng. Tuy nhiên , khi m c th i cao hơn do tăng dân s và ho t ng con ngư i, các qui trình x lý t nhiên không kh năng ngăn ch n nh ng thay i môi trư ng. Trong nh ng trư ng h p ô nhi m nghiêm tr ng (sông, kênh r ch) các qui trình t nhiên hoàn toàn s p dn n nh ng bi n i l n v ch t lư ng môi trư ng. Cũng như nguyên li u không ph i là vô h n, môi trư ng không ph i là b ch a ch t th i vô t n. Các di u ki n môi trư ng xu ng c p do con ngư i gây ra ngày nào ó s quay l i ám nh xã h i loài ngư i. K t qu là ngày càng có nhi u ngư i ý th c hơn v v n không xem môi trư ng là b ch a ch t th i c a xã h i và là y u t ng ngoài, nhưng là thành ph n c a h sinh thái toàn c u c n ph i qu n lý hi u qu và c n tr ng. cp a phương, ngư i ta b t u quan ng i v các k thu t x lý ch t th i ư c gi i thi u. Các nhà máy t rác t o n i lo v m c phát th i nói chung, và lư ng dioxin nói riêng. Tương t , các bãi chôn l p ang t o ra các khí t bãi. M c toàn c u có ti m năng s m toàn c u. R i ro v v n ô nhi m ngu n nư c ng m do nư c r t bãi rác cũng ang ư c quan tâm. Các v n môi trư ng a phương ang t o ra nhi u áp l c cho các nhà l p k ho ch qu n lý rác ô th . 1.3 Nh ng cách ti p c n hi n nay: pháp lý Trong nh ng qu c gia phát tri n, qu n lý rác th i trư c ây d a vào lu t pháp. Các công c pháp lý ch y u t p trung hai lãnh v c: các qui nh “cu i ư ng ng” và các m c tiêu chi n lư c. 1.3.1 Các qui nh “cu i ư ng ng”: ây là nh ng qui nh v k thu t và liên quan n các qui trình trong x lý và th i b rác. Ví d như nh ng qui nh v s x khí th i i v i các nhà máy t rác . Nh ng n i qui như v y có th ưc t ra c p qu c gia hay c p qu c t . S phát th i các nhà máy t rác là tâm i m c a 2 lu t hư ng d n (directives) C ng ng Châu Âu (89/369/EEC và 89/429/EEC). C n thi t có nh ng qui nh m b o s ho t ng an toàn trong qui trình x lý rác th i và dù s d ng các công ngh m i nh t, các qui nh “cu i ư ng ng” không d n n nh ng thay i l n trong qu n lý rác. 5 http://www.ebook.edu.vn
Hoäp 1.2. THÖÛ THAÙCH CUÛA QUAÛN LYÙ CHAÁT THAÛI RAÉN Hoaït Chaát thaûi ñoäng cuûa raén con ngöôøi NHÖNG Thaùi ñoä thoâng thöôøng: - mieãn laø khoâng naèm trong vöôøn nhaø toâi - mieãn laø khoâng phaûi trong nhi m kỳ c a toâi - hoaøn toaøn khoâng xaây döïng vaøo baát cöù luùc naøo, baát cöù ai SÖÏ PHAÛN ÖÙNG LAÏI MOÄT CHIEÁN LÖÔÏC TOÅNG QUAÙT NHAÈM GIAÛM TAÙC ÑOÄNG MOÂI TRÖÔØNG Giaûm löôïng raùc thaûi ra Quaûn lyù rác không th traùnh ñöôïc 6 http://www.ebook.edu.vn
Hoäp 1.3 NHÖÕNG CAÛI THIEÄN MOÂI TRÖÔØNG ÑAÏT ÑÖÔÏC TRONG QUAÛN LYÙ CHAÁT THAÛI RAÉN 1. Ti p c n riêng bi t (bolt-on) Trôû thaønh Raùc + Heä Thoáng Hieän Thôøi Heä Thoáng 1 Heä Thoáng 2 (Bolted-on) ? Coù khaû naêng xaûy ra: chi phí cao hôn taùc ñoäng voøng ñôøi lôùn hôn ngay caû khi nguyeân lieäu ñöôïc tái ch hay làm phaân 2. Ti p c n toàng chaát löôïng Söû duïng caùc nguoàn löïc cuûa Heä Thoáng hieän thôøi Raùc nhö: söùc ngöôøi, tieàn baïc, coâng cuï, aùp duïng ñeå ñaït ñöôïc nhöõng muïc tieâu môùi Heä Thoáng hieän thôøi Heä Thoáng Môùi Seõ xaûy ra: moät söï caûi thieän taùc ñoäng voøng ñôøi theo ñònh nghóa v i nhöõng chi phí phuï troäi thaáp nhaát 7 http://www.ebook.edu.vn
Giaù trò töø haøng hoùa NHIEÀU HÔN vaø dòch vuï COÂNG NGHIEÄP vôùi Nguyeân lieäu Chaát thaûi + ÍT HÔN Naêng löôïng Raùc (a) Giaù trò töø saûn phaåm NHIEÀU HÔN ñöôïc khoâi phuïc COÂNG NGHIEÄP QU N vôùi LÝ CH T TH I raùc Chaát thaûi ÍT HÔN Naêng löôïng, khoâng gian (b) Hình 1.1 ‘nhieàu hôn vôùi ít hôn’ vaø phát tri n b n v ng. (a) Söï phaùt trieån b n v ng. Baùo caùo Brundland veà Söï Phaùt Trieån B n V ng (WECD, 1987) ñaõ giôùi thieäu khaùi nieäm veà ‘nhieàu hôn vaø ít hôn’, chaúng haïn nhu caàu saûn xuaát nhieàu giaù trò hôn töø haøng hoaù vaø dòch vuï vôùi ít nguyeân lieäu thoâ vaø naêng löôïng tieâu hao hôn, vôùi ít chaát thaûi sinh ra hôn. (b) Quaûn lyù chaát thaûi b n v ng hay coøn ñöôïc goïi laø ‘nhieàu hôn vôùi ít hôn’, chaúng haïn nhieàu saûn phaåm coù giaù trò hôn ñöôïc khoâi phuïc töø chaát thaûi vôùi ít naêng löôïng, ít tieâu hao khoâng gian vaø ít chaát thaûi hôn. 8 http://www.ebook.edu.vn
1.3.2 Các m c tiêu chi n lư c: Các chi n lư c ang ư c s d ng nhi u hơn xác nh nh ng phương cách rác th i s ư c x lý trong tương lai. các nư c c, Hà Lan và Anh ã có các lu t và hư ng d n cho các gi i pháp qu n lý rác th i (ch y u là tái ch ). c p khu v c C ng ng Châu Âu, các B lu t (Directive) v qu n lý CTR T ã ư c xây d ng. 1.4 Chi phí kinh t c a vi c c i thi n môi trư ng Nh ng c i thi n môi trư ng i v i các phương pháp lo i b ch t th i nên ư c hoan nghênh, khi chúng ư c b o v m t cách khoa h c. Dù sao nh ng c i thi n thư ng k t h p v i nh ng chi phí kinh t . i u này luôn úng v i gi i pháp cu i- ư ng- ng khi l p t công ngh m i làm s ch nh ng phát tán theo sau nh ng ki m soát nghiêm ng t thư ng xuyên. Nó cũng có th úng v i nh ng gi i pháp chi n lư c gi m tác ng môi trư ng trong qu n lý ch t th i, như là vi c tái ch . Xem các chương trình ‘H p Xanh’ mà ã ư c gi i thi u cho vi c thu gom l ư ng các nguyên li u tái ch ưc nhi u nơi B c M , và g n â y Sheffield và Adur, Anh , hay h th ng song song (Dual) ang ho t ng c v i các nguyên li u óng gói làm nh ng ví d . Trong khi nh ng h th ng này có th thu gom s lư ng l n nguyên li u ch t lư ng cao, các chương trình thu gom ho t ng song song v i vi c thu gom rác gia ình. Hai xe s n trư c t ng nhà, thay vì ch m t xe như trư c ây. Nh ng h th ng này, cùng v i vi c thu gom các ch t th i còn l i, ch c ch n s tăng chi phí. Vi c cân b ng th a hi p gi a chi phí kinh t và tác ng môi trư ng ã ư c xem như m t tr ng i i v i nh ng c i thi n môi trư ng trong vi c qu n lý ch t th i. G p vào các chi phí môi trư ng bên ngoài. Các chi phí môi trư ng và xã h i lo i b rác th i v m t l ch s ã ư c xem là nh ng chi phí bên ngoài. Thí d , các nh hư ng c a vi c phát tán do t rác, hay vi c rò rĩ nư c rác và khí thoát ra t nh ng bãi rác không ư c xem như ph n chi phí c a nh ng phương pháp lo i rác này. Tuy nhiên g n ây hơn, khi các quy nh v phát tán tr nên ch t ch hơn, các chi phí ki m soát phát tán ã ư c ưa vào chi phí lo i b rác. Tương t , khi lu t pháp (ví d Lu t B o V Môi Trư ng t i Anh, 1990) òi h i giám sát các khu rác th i sau khi ã óng c a, và vi c cung c p các h p n g b o hi m n bù các v n môi trư ng có th x y ra trong tương lai, chi phí th t cho t ng gi i pháp qu n lý rác th i tr nên rõ ràng. V i nh ng i u 9 http://www.ebook.edu.vn
ki n như th , các ch n l a qu n lý rác th i v i các tác ng môi trư ng th p hơn ã có v t hơn và có th tr nên b n v ng v m t kinh t . Xây d ng các m c tiêu môi trư ng trong h th ng qu n lý rác th i. M t h th ng b sung hay m t gi i pháp cu i- ư ng- ng s òi h i các chi phí ph . M t h th ng k t h p có th x lý t t c các nguyên li u trong dòng rác th i. M t h th ng k t h p d a-trên- nguyên-li u cho phép thu gom hi u qu và qu n lý rác th i t nhi u ngu n khác nhau. M c tiêu ch t lư ng s t i thi u hóa các tác ng môi trư ng c a c h th ng qu n lý rác th i, trong khi gi các chi phí kinh t m t m c ch p nh n ư c. nh nghĩa ch p nh n ư c s thay i tùy theo nhóm quan tâm, và v i không gian, nhưng n u chi phí nh hay không nhi u hơn chi phí hi n h u, nó s ư c ch p nh n nhi u nh t. 1.5 M t ti p c n k t h p qu n lý ch t th i r n M c ích c a cu n sách này là ngh m t phương pháp k t h p qu n lý ch t th i r n mà có th t ư c tính b n v ng c v kinh t và môi trư ng. Rõ ràng là không có m t phương pháp x lý rác ơn l nào có th x lý t t c nguyên li u trong rác th i m t cách b n v ng môi trư ng. Lý tư ng là c n có nhi u gi i pháp qu n lý ch n l a. Vi c s d ng các gi i pháp khác nhau như vi c phân hay ph c h i nguyên li u cũng s tùy thu c vào vi c thu gom và h th ng phân lo i ư c s d ng. Do ó, b t kỳ h th ng qu n lý rác th i nào cũng c n t p h p nhi u quy trình liên quan l n nhau và k t h p v i nhau. Thay vì t p trung hay so sánh các gi i pháp riêng l , c n th nghi m t ng h p các h th ng qu n lý rác th i mà có th x lý c dòng rác th i, và sau ó so sánh các ho t ng chung c a chúng trong ph m vi kinh t và môi trư ng. 10 http://www.ebook.edu.vn