Quy chế cơ bản của Tổ chức Thương mại thế giới – Nhìn từ góc độ văn hoá

Quy chÕ c¬ b¶n<br /> cña tæ chøc th−¬ng m¹i thÕ giíi -<br /> nh×n tõ gãc ®é v¨n ho¸<br /> l−¬ng v¨n kÕ(*)<br /> <br /> <br /> WTO (World Trade Organization) lµ tæ chøc th−¬ng m¹i<br /> toµn cÇu, ®−îc nhiÒu quèc gia tÝn nhiÖm vµ mong muèn<br /> ®−îc tham gia. §iÒu g©y ®−îc sù thu hót m¹nh mÏ khi<br /> tham gia WTO lµ c¬ chÕ hoµ gi¶i tranh chÊp cã tÝnh b¾t<br /> buéc vµ rÊt cã hiÖu qu¶ cña nã. Nghiªn cøu nh÷ng gi¶i<br /> ph¸p cña WTO, t¸c gi¶ ph©n tÝch tÝnh nh©n v¨n cña c¸c qui<br /> chÕ c¬ b¶n cña WTO trong mèi t−¬ng quan gi÷a lîi Ých vµ<br /> ®¹o lý, gi÷a kinh tÕ vµ v¨n ho¸, gi÷a øng xö quèc gia vµ øng<br /> xö c¸ nh©n, gi÷a m« thøc øng xö hiÖn ®¹i vµ truyÒn thèng.<br /> Bµi viÕt tËp trung lµm râ nh÷ng néi dung sau:<br /> - §iÓm qua tiÕn tr×nh hoµn thiÖn hÖ thèng qui chÕ c¬ b¶n<br /> cña WTO, ®Æc biÖt lµ ph©n tÝch sù thay ®æi nµy d−íi gãc ®é<br /> d©n chñ ho¸;<br /> - ý nghÜa v¨n ho¸ cña nh÷ng qui chÕ c¬ b¶n cña WTO;<br /> - Nh÷ng ®iÒu chØnh cÇn thiÕt cña v¨n ho¸ ViÖt Nam ®Ó phï<br /> hîp víi chuÈn mùc øng xö quèc tÕ.<br /> <br /> I. TiÕn tr×nh hoµn thiÖn hÖ thèng qui chÕ c¬ b¶n ®Æc biÖt lµ cho c¸c lo¹i hµng c«ng nghiÖp<br /> cña WTO nh×n tõ gãc ®é v¨n ho¸ cña hä (nh−ng sau nµy do møc thuÕ quan<br /> ngµy cµng h¹ thÊp nªn c¸c chÝnh s¸ch cña<br /> TiÒn th©n cña WTO lµ GATT (The<br /> GATT ®· chuyÓn sang tËp trung vµo c¸c<br /> General Agreement on Tariffs and Trade)<br /> rµo c¶n phi thuÕ quan vµ chÝnh s¸ch thÞ<br /> ra ®êi sau chiÕn tranh thÕ giíi II do yªu<br /> tr−êng trong n−íc).(*)Cßn c¸c n−íc ®ang<br /> cÇu cÇn cã mét tæ chøc th−¬ng m¹i quèc<br /> ph¸t triÓn th× nhËn thÊy, c¸c n−íc ph¸t<br /> tÕ ®Ó ®iÒu tiÕt qu¸ tr×nh trao ®æi th−¬ng<br /> triÓn lµ nh÷ng thÞ tr−êng tiÒm n¨ng cã<br /> m¹i toµn cÇu. GATT ra ®êi n¨m 1947 ban<br /> søc mua lín ®èi víi c¸c lo¹i hµng cã −u<br /> ®Çu cã 23 n−íc thµnh viªn, trong ®ã cã 12<br /> thÕ cña m×nh nh− c¸c lo¹i hµng n«ng s¶n<br /> n−íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn vµ 11 n−íc<br /> vµ c«ng nghiÖp nhÑ. Sè thµnh viªn cña<br /> ®ang ph¸t triÓn. Môc ®Ých cña c¸c n−íc<br /> GATT ngµy cµng ®«ng ®¶o, tÝnh ®Õn n¨m<br /> ph¸t triÓn khi gia nhËp GATT lµ nh»m dì<br /> bá c¸c rµo c¶n thuÕ quan, thiÕt lËp tù do (*)<br /> TSKH. Tr−êng §¹i häc Khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n<br /> thÞ tr−êng hay lµ giµnh −u thÕ thÞ tr−êng, (§¹i häc Quèc gia Hµ Néi)<br /> Quy chÕ c¬ b¶n... 25<br /> <br /> 1994 lµ 128 n−íc. Tr¶i qua nhiÒu thËp niªn, WTO ®· cã<br /> Víi sù ra ®êi cña WTO n¨m 1995 t¹i mét bé qui chÕ ph¸p lý lµm thµnh khu«n<br /> khæ thèng nhÊt cho chÝnh s¸ch th−¬ng<br /> Marrakesh thay cho GATT th× c¸c<br /> m¹i cña tÊt c¶ c¸c thµnh viªn tham gia<br /> nguyªn t¾c ®Þnh chÕ cña WTO còng cã<br /> c¸c hiÖp ®Þnh chñ yÕu: HiÖp ®Þnh chung<br /> thay ®æi vÒ c¬ b¶n: nÕu GATT triÓn khai<br /> vÒ ThuÕ quan vµ Th−¬ng m¹i (GATT:<br /> theo h−íng linh ho¹t ho¸ b»ng mÆc c¶ vµ<br /> General Agreement on Tariffs and Trade),<br /> giao dÞch, khiÕn cho nhiÒu n−íc cã thÓ<br /> HiÖp ®Þnh chung vÒ Th−¬ng m¹i vµ DÞch<br /> kh«ng cÇn tu©n thñ c¸c qui chÕ cô thÓ, vô (GATS: General Agreement on Trade<br /> th× víi WTO l¹i lµ triÓn khai nh÷ng ®Þnh and Service), HiÖp ®Þnh vÒ QuyÒn së h÷u<br /> chÕ ®a ph−¬ng b¾t buéc th«ng qua c¸c TrÝ tuÖ (TRIPS: Trade-Related Aspects of<br /> thñ tôc hoµ gi¶i khi cã tranh chÊp. Chøc Intellectual Property Rights).<br /> n¨ng chñ yÕu cña WTO chÝnh lµ phèi<br /> §¶ng Céng s¶n vµ Nhµ n−íc ViÖt<br /> hîp chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn th−¬ng<br /> Nam sím nhËn râ vai trß cña WTO ®èi<br /> m¹i, ®Æt ra c¸c qui chÕ øng xö cho c¸c<br /> víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n−íc,<br /> chÝnh phñ thµnh viªn (n¨m 2004 lµ 148<br /> cho nªn ®· xóc tiÕn viÖc xin gia nhËp<br /> thµnh viªn). WTO lµ chñ nh©n cña mét WTO tõ 11 n¨m nay vµ hiÖn ®ang ë<br /> lo¹t hiÖp ®Þnh toµn cÇu. trong nh÷ng giai ®o¹n cuèi cïng cña tiÕn<br /> Cã thÓ nãi, WTO lµ ng−êi ®Æt ra luËt tr×nh nµy. TiÕn tr×nh héi nhËp vµ thÝch<br /> ch¬i vµ gi¸m s¸t qu¸ tr×nh cuéc ch¬i, øng cña ViÖt Nam ch¾c ch¾n gÆp nhiÒu<br /> nh−ng l¹i kh«ng quan t©m ®Õn kÕt qu¶ trë ng¹i. Bëi v× quan hÖ quèc tÕ cña ViÖt<br /> cuéc ch¬i. §iÒu nµy cã vÎ l¹ lïng theo Nam tr−íc nay chñ yÕu theo c¸ch “xin-<br /> c¸ch nh×n vô lîi, nh−ng sÏ ®−îc coi lµ v« cho”, “cÇu viÖn”, nÆng vÒ “t×nh nghÜa”.<br /> t− vµ cao th−îng nÕu xÐt theo gãc ®é øng Nay WTO lµ mét s©n ch¬i b×nh ®¼ng<br /> xö d©n chñ hiÖn ®¹i: WTO kh«ng phôc theo kiÓu thÞ tr−êng ®æi ch¸c cã ®i cã l¹i.<br /> vô lîi Ých riªng cña bªn nµo c¶. Nguyªn Nãi theo ng«n ng÷ cña kinh tÕ häc ®ã lµ<br /> t¾c v« t− nµy ®· cã trong t− t−ëng cña nguyªn t¾c ®æi t¸o lÊy cam. §ã lµ mét<br /> L·o Tö c¸ch ®©y 2500 n¨m: §¹o v« vi v« luËt ch¬i míi, mét lèi øng xö míi. Gia<br /> dôc, hay thuËn theo §¹o mµ hµnh ®éng. nhËp WTO sÏ lµ mét cuéc cä s¸t sinh tö<br /> ThÕ nghÜa lµ nguyªn t¾c cña WTO thÓ ®Ó ViÖt Nam thÈm ®Þnh b¶n lÜnh d©n téc<br /> hiÖn mét lý t−ëng nh©n v¨n chñ ®¹o cña vµ søc m¹nh tæng hîp quèc gia.<br /> loµi ng−êi tõ rÊt sím: nguyªn t¾c ®èi xö II. ý nghÜa v¨n ho¸ - nh©n v¨n cña c¸c qui chÕ<br /> c«ng b»ng. Nãi nh− vËy lµ ®Ó kh¼ng ®Þnh øng xö cña WTO<br /> r»ng, mét tæ chøc nh− WTO lµ cÇn thiÕt<br /> cho ®êi sèng hiÖn ®¹i vµ trong cuéc c¹nh Xuyªn suèt c¸c bé qui t¾c nªu ë trªn<br /> tranh quyÕt liÖt vÒ kinh tÕ gi÷a c¸c quèc cña WTO lµ c¸c nguyªn t¾c ®èi xö c¬ b¶n<br /> gia vèn v« cïng kh¸c biÖt nhau vÒ tr×nh sau ®©y (1):<br /> ®é, tiÒm lùc vµ ý thøc hÖ trong giai ®o¹n 1/ Nguyªn t¾c kh«ng ph©n biÖt ®èi<br /> hiÖn nay. Bé qui chÕ cña nã cÇn tiÕp tôc xö (Non-Discrimination)<br /> ®−îc hoµn thiÖn ®Ó duy tr× æn ®Þnh vµ<br /> 2/ Nguyªn t¾c nh©n nh−îng lÉn<br /> ph¸t triÓn kinh tÕ quèc tÕ còng nh− b¶o<br /> nhau (Reciprocity)<br /> ®¶m lý t−ëng nh©n v¨n theo HiÕn<br /> ch−¬ng cña Liªn Hîp Quèc. 3/ Nguyªn t¾c gi÷ ch÷ tÝn/cam kÕt<br /> 26 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 6. 2006<br /> <br /> thùc hiÖn (Commitment) nµo ®ã, ®−îc nhËp vµo n−íc ®ã, th× hµng<br /> ho¸ ®ã ph¶i ®−îc h−ëng mäi −u ®·i vµ<br /> 4/ Nguyªn t¾c b¶o ®¶m tÝnh minh<br /> nghÜa vô gièng nh− mÆt hµng cïng lo¹i<br /> b¹ch (Transparency)<br /> ®−îc s¶n xuÊt trong n−íc. NghÜa lµ kh«ng<br /> 5/ Nguyªn t¾c van an toµn (Colleteral). ®−îc phÐp ph©n biÖt hµng néi, hµng ngo¹i<br /> Cã thÓ so s¸nh c¸c nguyªn t¾c nµy (®iÒu III, GATT). Nguyªn nh©n kinh tÕ<br /> víi n¨m ®¹o lý cña Nho gia vµ còng lµ cña nguyªn t¾c nµy lµ ë nguyªn t¾c c¹nh<br /> truyÒn thèng cña v¨n ho¸ øng xö ViÖt tranh: nhê nã mµ c¸c nhµ s¶n xuÊt vµ<br /> Nam: Trung/ChÝnh, Thø, TÝn, ng−êi tiªu dïng ®−îc khuyÕn khÝch sö<br /> TrÝ/Thµnh, Nh©n. Mèi t−¬ng øng gi÷a dông nhµ cung øng n−íc ngoµi cã chi phÝ<br /> c¸c tiªu chuÈn (“Ngò lu©n”) cña hai hÖ thÊp nhÊt. Nã còng b¶o ®¶m ®Ó c¸c n−íc<br /> thèng x· héi - hÖ thèng kinh tÕ vµ hÖ nhá yÕu dÔ th©m nhËp thÞ tr−êng ë c¸c<br /> thèng v¨n ho¸. C¸c nguyªn t¾c ®èi xö n−íc lín ph¸t triÓn b»ng gi¸ c¶ c¹nh<br /> nµy sÏ lÇn l−ît ®−îc xem xÐt d−íi ®©y. tranh.<br /> 2. Nguyªn t¾c nh©n nh−îng lÉn nhau<br /> 1. Nguyªn t¾c kh«ng ph©n biÖt ®èi xö<br /> vµ hoµ gi¶i (Reciprocity = Thø/hoµ/“nhu”)<br /> (Non-Discrimination = Trung/ChÝnh)<br /> Nguyªn t¾c nµy ®ßi hái c¸c bªn ®µm<br /> Kh«ng ph©n biÖt ®èi xö bao gåm hai ph¸n vÒ c¬ b¶n ph¶i nh©n nh−îng lÉn<br /> lo¹i lµ Qui chÕ tèi huÖ quèc (Most Favored nhau. Nãi mét c¸ch kh¸c lµ ph¶i “cã ®i cã<br /> Nation Treatment) vµ Nguyªn t¾c ®èi xö l¹i”, ®Æc biÖt ®èi víi c¸c mÆt hµng xuÊt<br /> quèc gia (National Treatment). V× WTO khÈu ®ßi hái ®Çu t− lín vÒ c«ng nghÖ, gi¸<br /> lµ tæ chøc th−¬ng m¹i, nªn nã ¸p dông c¸c thµnh cao, vµ cÇn b¶o hé tr−íc viÖc nhËp<br /> qui chÕ nµy vµo c¸c lÜnh vùc cô thÓ cña khÈu. N−íc nµo còng mong muèn r»ng<br /> chuyÖn lµm ¨n bu«n b¸n, nh− hµng ho¸, kho¶n nh©n nh−îng cña m×nh sÏ nhá h¬n<br /> dÞch vô vµ së h÷u trÝ tuÖ (v× trÝ tuÖ lµ lo¹i lîi Ých mµ kho¶n nh©n nh−îng cña ®èi t¸c<br /> hµng ho¸ ®Æc biÖt “®¾t tiÒn”). BiÓu hiÖn râ sÏ ®em l¹i cho m×nh. Nh©n nh−îng lµ mét<br /> rÖt nhÊt cña nguyªn t¾c nµy lµ trong bé biÖn ph¸p ®em l¹i ®ång thuËn, cßn ®ång<br /> qui chÕ ®èi xö quèc gia trªn lÜnh vùc dÞch thuËn l¹i trë thµnh nguyªn t¾c trong c¸c<br /> vô (theo HiÖp ®Þnh GATS), v× nã kh«ng quyÕt ®Þnh cña WTO. Ngay trong Lêi më<br /> mang tÝnh trõu t−îng, chung chung n÷a, ®Çu cña HiÖp ®Þnh thµnh lËp WTO ký t¹i<br /> mµ rÊt cô thÓ. Marrakesh ®· nãi ®Õn “viÖc tham gia vµo<br /> ViÖc WTO ®èi xö theo nguyªn t¾c c¸c hiÖp ®Þnh c¸c bªn cïng cã lîi vµ<br /> “kh«ng ph©n biÖt”, nghÜa lµ ®· dïng tiªu nh−îng bé qua l¹i theo chiÒu h−íng gi¶m<br /> chuÈn luËt ph¸p cña t− duy duy lý m¹nh vÒ thuÕ quan vµ c¸c hµng rµo<br /> ph−¬ng T©y vµo hµnh xö. Theo Qui chÕ th−¬ng m¹i kh¸c”. §iÒu XVIII-bis cña<br /> tèi huÖ quèc, nÕu nh− mét n−íc nµo ®ã GATT còng nh¾c l¹i r»ng “c¸c cuéc ®µm<br /> ®−îc h−ëng thuÕ suÊt −u ®·i 3% cho mét ph¸n dùa trªn c¬ së c¸c bªn cïng cã lîi vµ<br /> mÆt hµng nµo ®ã, th× thuÕ suÊt ®ã ph¶i nh−îng bé lÉn nhau”. C¸c vßng ®µm ph¸n<br /> ®−îc ¸p dông tøc thêi vµ v« ®iÒu kiÖn cho kÐo dµi hµng chôc n¨m, cuèi cïng cã thÓ<br /> s¶n phÈm nhËp tõ mäi thµnh viªn kh¸c hoÆc lµ thµnh c«ng, hoÆc lµ ®i ®Õn ®æ vì<br /> cña WTO. Cßn theo Nguyªn t¾c ®èi xö chÝnh lµ v× kh«ng ®¹t ®−îc sù ®ång thuËn.<br /> quèc gia, th× nÕu mét hµng ho¸ ®¸p øng Nh©n nh−îng vµ ®ång thuËn ®em l¹i sù<br /> mäi tiªu chuÈn h¶i quan cña mét n−íc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn.<br /> Quy chÕ c¬ b¶n... 27<br /> <br /> §iÒu lý thó nhÊt trong c¬ chÕ ho¹t chuÈn còng nh− tr¸i víi nguyªn t¾c “chÝ<br /> ®éng cña WTO lµ c¬ chÕ hoµ gi¶i. Xung c«ng” mµ hä vèn t«n sïng. §iÒu nµy cÇn<br /> ®ét x¶y ra lµ chuyÖn b×nh th−êng, nh−ng ph¶i kh¾c phôc ®Ó khi gia nhËp WTO,<br /> gi¶i quyÕt xung ®ét l¹i cã nhiÒu c¸ch, chóng ta cã thÓ ®¹t ®−îc nhiÒu thµnh<br /> trong ®ã cã c¸c c¸ch trõng ph¹t, tr¶ ®òa, c«ng h¬n.<br /> g©y ¸p lùc. VÒ biÖn ph¸p tr¶ ®òa, §iÒu<br /> 3. Nguyªn t¾c cam kÕt thùc hiÖn<br /> XIX.2 cña GATT viÕt: “NÕu c¸c ®èi t¸c<br /> (Commitment = ch÷ TÝn)<br /> ®µm ph¸n xÐt thÊy r»ng c¸c t×nh huèng<br /> nghiªm träng ®ñ ®Ó biÖn minh cho mét Sù cam kÕt sÏ ch¶ cã gi¸ trÞ g×, nÕu<br /> hµnh ®éng nh− vËy, hä cã thÓ uû quyÒn nã kh«ng ®−îc thùc hiÖn. C¸c nguyªn t¾c<br /> cho mét hay nhiÒu ®èi t¸c ®µm ph¸n ®Ó vÒ kh«ng ph©n biÖt ®èi xö (®iÒu 1 cña Qui<br /> ®×nh chØ viÖc ¸p dông sù nh−îng bé nh− chÕ tèi huÖ quèc, ®iÒu 2 vÒ lÞch tr×nh c¾t<br /> thÕ hay c¸c nghÜa vô kh¸c trong HiÖp gi¶m thuÕ quan, ®iÒu 3 vÒ ®èi xö quèc gia<br /> ®Þnh nµy ®èi víi mét hay nhiÒu ®èi t¸c cña GATT) cã chøc n¨ng b¶o ®¶m thùc thi<br /> ®µm ph¸n kh¸c khi hä x¸c ®Þnh lµ phï cam kÕt vÒ tù do th©m nhËp thÞ tr−êng.<br /> hîp trong c¸c t×nh huèng". Nh−ng WTO Ngoµi ra cßn cã hµng lo¹t cam kÕt kh¸c<br /> ®· chän gi¶i ph¸p hoµ gi¶i - mét gi¶i ph¸p n÷a ®−îc ®−a ra trong c¸c cuéc ®µm ph¸n<br /> nh©n v¨n, t−¬ng øng víi ch÷ “nh©n hoµ” ë ®a ph−¬ng. §ã lµ nh÷ng rµng buéc<br /> v¨n ho¸ §«ng ¸. Nh©n nh−îng vµ hoµ khung, nÕu quèc gia nµo vi ph¹m (vÝ dô<br /> gi¶i thÓ hiÖn trong kÕt qu¶ ®µm ph¸n cña nh− n©ng møc thuÕ quan cao h¬n hoÆc<br /> nhiÒu hiÖp ®Þnh thuéc WTO. Còng rÊt lý ®−a ra c¸c rµo c¶n phi thuÕ quan) th× sÏ<br /> thó khi ta biÕt r»ng cã rÊt nhiÒu ng−êi ph¶i båi th−êng thiÖt h¹i cho c¸c quèc gia<br /> ®−îc h−ëng lîi hay “¨n theo” nhê nh÷ng bÞ thiÖt h¹i. Trong tr−êng hîp bëi mét lý<br /> tho¶ hiÖp gi÷a c¸c ®èi thñ lín trªn thÕ do nµo ®ã, vÝ dô lý do ph¸p luËt cña n−íc<br /> giíi. Bëi v× mét khi hai ®èi t¸c ®¹t ®−îc vi ph¹m, mµ cam kÕt kh«ng ®−îc thùc<br /> tho¶ thuËn nµo ®ã, th× tiªu chuÈn ®ã còng hiÖn, th× n−íc bÞ h¹i cã thÓ nh¾c nhë n−íc<br /> ®−îc ¸p dông cho tÊt c¶ c¸c thµnh viªn vi ph¹m tù kiÓm ®iÓm vµ ®iÒu chØnh<br /> kh¸c cña WTO. Do ®ã, ®Ó b¶o ®¶m sù chÝnh s¸ch. Trong tr−êng hîp cÇn thiÕt<br /> nh©n nh−îng chØ ¸p dông cho mét sè ®èi c¸c bªn cã thÓ t¸i ®µm ph¸n theo nguyªn<br /> t−îng nhÊt ®Þnh, WTO buéc ph¶i ®−a ra t¾c “nh©n nh−îng hç t−¬ng”.<br /> c¸c biÖn ph¸p gi¶m sù “¨n theo” cña Trªn gãc ®é v¨n ho¸ øng xö, nguyªn<br /> nhiÒu n−íc kh¸c. §ã lµ c¸c biÖn ph¸p gäi t¾c nµy cña WTO t−¬ng øng víi ch÷ TÝn -<br /> lµ “danh môc lo¹i trõ” hay lµ “phÐp lo¹i mét trong “Ngò lu©n” cña Nho gia. Ch÷<br /> trõ”. TÝn nãi vÒ cèt c¸ch ng−êi qu©n tö trong<br /> quan hÖ x· héi - quan hÖ víi ng−êi th©n,<br /> XÐt trªn gãc ®é øng xö cña ng−êi ViÖt<br /> bÌ b¹n, ®ång nghiÖp, víi cÊp trªn vµ cÊp<br /> Nam, chóng ta thÊy râ mét truyÒn thèng<br /> d−íi.<br /> “chÝn bá lµm m−êi”, “phiªn phiÕn” cho dÔ<br /> sèng. Trªn gãc ®é x· héi, nh©n nh−îng NÕu ViÖt Nam gia nhËp WTO víi<br /> ®em l¹i t×nh ®oµn kÕt x· héi. Nh−ng nh÷ng cam kÕt kh¾c nghiÖt cña luËt ch¬i,<br /> trong cuéc sèng hµng ngµy, do tinh thÇn chóng ta sÏ ®èi mÆt vµ ph¶i biÕt chÊp<br /> mÒm dÎo, s½n lßng nh©n nh−îng th¸i qu¸ nhËn nh÷ng rñi ro, th¸ch thøc trong cuéc<br /> mµ ng−êi ViÖt Nam nhiÒu khi ®i ®Õn v« ch¬i. HiÖp ®Þnh GATT t¹i phÇn IV ®· qui<br /> nguyªn t¾c, vi ph¹m luËt ph¸p, xa rêi tiªu ®Þnh chi tiÕt c¸c cam kÕt ®èi víi c¸c n−íc<br /> 28 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 6. 2006<br /> <br /> ®ang ph¸t triÓn, (vÝ dô ®iÒu XXXVI.8 nãi: uy tÝn cña WTO víi t− c¸ch mét ®Þnh chÕ<br /> “C¸c ®èi t¸c ®µm ph¸n cña c¸c quèc gia ®iÒu tiÕt quèc tÕ.<br /> ®ang ph¸t triÓn kh«ng kú väng tÝnh<br /> Minh b¹ch lµ biÓu hiÖn cña ch÷ TrÝ<br /> nh−îng bé t−¬ng hç ®èi víi nh÷ng cam<br /> vµ ch÷ Thµnh lµ hai ch÷ trong B¸t môc<br /> kÕt mµ hä thùc hiÖn trong c¸c cuéc ®µm<br /> cña s¸ch §¹i häc (cña T¨ng Tö - mét<br /> ph¸n th−¬ng m¹i nh»m gi¶m hay b·i bá<br /> trong Tø phèi cña Nho gi¸o). Chñ tÞch Hå<br /> thuÕ quan vµ c¸c hµng rµo th−¬ng m¹i<br /> ChÝ Minh ®· ®¸nh gi¸ cao ý nghÜa gi¸o<br /> kh¸c dµnh cho viÖc ngo¹i th−¬ng cña c¸c<br /> dôc to lín (Tu th©n) cña Nho gia chÝnh lµ<br /> ®èi t¸c ®µm ph¸n thuéc c¸c quèc gia ®ang<br /> v× nã chøa ®ùng nh÷ng nh©n tè tÝch cùc,<br /> ph¸t triÓn”. §æi l¹i, ®iÒu XXXVII.1 còng<br /> trong ®ã cã ®iÓm nµy. TÝnh minh b¹ch thÓ<br /> ghi râ tr¸ch nhiÖm cña c¸c n−íc c«ng<br /> hiÖn sù nghiªm minh cña ph¸p luËt, lµ<br /> nghiÖp ph¸t triÓn ph¶i “thùc hiÖn tíi møc<br /> phong c¸ch øng xö chuÈn mùc cña nÒn<br /> ®é ®Çy ®ñ nhÊt cã thÓ cã…”<br /> d©n chñ vµ v¨n minh hiÖn ®¹i. §èi víi<br /> 4. Nguyªn t¾c minh b¹ch ng−êi ViÖt Nam, tr−íc hÕt lµ c¸c nhµ<br /> (Transparency = TrÝ/Thµnh) chÝnh trÞ, c¸c nhµ trÝ thøc vµ c¸c nhµ<br /> Minh b¹ch lµ ®iÒu cèt tö cña WTO vµ doanh nghiÖp, cßn ph¶i lµm nhiÒu viÖc ®Ó<br /> lµ bæn phËn ph¸p luËt (®iÒu 10, GATT, thùc hiÖn ®Þnh h−íng nµy. ChØ cã nh− vËy<br /> ®iÒu III cña GATS). Nguyªn t¾c minh ViÖt Nam míi nhanh chãng cã ®−îc mét<br /> b¹ch lµ g×? §ã lµ viÖc c¸c quèc gia thµnh x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh, hoµ<br /> viªn ph¶i c«ng bè c¸c qui chÕ th−¬ng m¹i nhËp ®−îc víi quèc tÕ nh− §¶ng ta mong<br /> cña m×nh, thiÕt lËp vµ duy tr× c¸c ®Þnh muèn.<br /> chÕ cho phÐp, kiÓm ®iÓm l¹i c¸c quyÕt 5. Nguyªn t¾c van an toµn (Colleteral<br /> ®Þnh hµnh chÝnh cã ¶nh h−ëng, ®¸p øng = ch÷ Nh©n)<br /> yªu cÇu cung cÊp th«ng tin cña c¸c thµnh<br /> §©y lµ nguyªn t¾c sau cïng. Nguyªn<br /> viªn vµ th«ng b¸o cho WTO biÕt nh÷ng<br /> t¾c van an toµn biÓu thÞ kh¶ n¨ng c¸c<br /> thay ®æi vÒ chÝnh s¸ch th−¬ng m¹i (1,<br /> chÝnh phñ ¸p dông nh÷ng chÝnh s¸ch h¹n<br /> tr.52). Cã mét lo¹t c¸c biÖn ph¸p ®Ó b¶o<br /> chÕ th−¬ng m¹i trong mét sè tr−êng hîp<br /> ®¶m sù minh b¹ch cã thÓ t×m thÊy trong<br /> nhÊt ®Þnh. C¸c ®iÒu kho¶n WTO ®Ò cËp<br /> c¸c b¸o c¸o ®Þnh kú cña WTO, gi¸m s¸t<br /> ®Õn vÊn ®Ò nµy cã thÓ chia thµnh ba<br /> bªn ngoµi. WTO cã h¼n mét c¬ quan<br /> nhãm lµ: nhãm 1, c¸c ®iÒu kho¶n cho<br /> chuyªn gi¸m s¸t viÖc thùc thi nguyªn t¾c<br /> phÐp c¸c chÝnh phñ ¸p dông nh»m ®¹t<br /> minh b¹ch, gäi lµ C¬ chÕ thÈm ®Þnh chÝnh<br /> c¸c môc tiªu phi kinh tÕ; nhãm 2, c¸c ®iÒu<br /> s¸ch th−¬ng m¹i (TPRM). Lîi Ých cña<br /> kho¶n b¶o ®¶m c¹nh tranh lµnh m¹nh;<br /> minh b¹ch ho¸ lµ ë chç:<br /> vµ nhãm 3, c¸c ®iÒu kho¶n cho phÐp can<br /> Thø nhÊt, gi¶m bít t×nh tr¹ng thiÕu thiÖp th−¬ng m¹i v× lÝ do kinh tÕ (1, tr.<br /> minh b¹ch trong chÝnh s¸ch th−¬ng m¹i 53).<br /> cña c¸c quèc gia, vµ nhê ®ã gi¶m ®−îc rñi<br /> ro cho c¸c ®èi t¸c. C¸c môc tiªu phi kinh tÕ (nhãm 1) lµ<br /> c¸c môc tiªu x· héi nh− b¶o vÖ søc khoÎ<br /> Thø hai, gi¶m bít ®−îc nh÷ng tranh céng ®ång hoÆc an ninh quèc gia, b¶o hé<br /> chÊp do thiÕu hiÓu biÕt vÒ nhau, nghÜa lµ ngµnh c«ng nghiÖp bÞ ®e do¹ tr−íc sù<br /> gi¶m ®−îc ¸p lùc hoµ gi¶i. c¹nh tranh qu¸ m¹nh cña hµng nhËp<br /> Thø ba, b¶o ®¶m quyÒn së h÷u hay khÈu. Së dÜ ngµnh c«ng nghiÖp nµy ®−îc<br /> Quy chÕ c¬ b¶n... 29<br /> <br /> b¶o hé vµ ®iÒu chØnh lµ v× nÕu nã bÞ sôp Tõ khi §¶ng vµ Nhµ n−íc ta triÓn<br /> ®æ th× sÏ kÐo theo hµng lo¹t vÊn ®Ò x· héi khai chÝnh s¸ch ®æi míi vµ héi nhËp, v¨n<br /> vµ chÝnh trÞ nan gi¶i kh¸c trong n−íc. ho¸ ViÖt Nam hßa cïng dßng ch¶y m¹nh<br /> C¸c môc tiªu b¶o ®¶m c¹nh tranh mÏ cña d©n téc vµ thêi ®¹i, vµ ®· cã nhiÒu<br /> (nhãm 2) bao gåm thuÕ bï trõ ¸p ®Æt cho biÕn ®æi nhê tiÕp thu nh÷ng nh©n tè míi<br /> hµng nhËp khÈu ®−îc n−íc xuÊt khÈu trî cña thêi ®¹i. Bé mÆt ®Êt n−íc vµ x· héi<br /> gi¸ vµ thuÕ chèng b¸n ph¸ gi¸ (vÝ dô nh− ®· biÕn chuyÓn to lín, nh−ng ch−a cã ai<br /> vô kiÖn c¸ da tr¬n ViÖt Nam nhËp khÈu nãi vÒ sù “thÇn kú kinh tÕ” cña ViÖt Nam<br /> vµo Mü). c¶, nh− ng−êi ta ®· tõng nh¾c ®Õn NhËt<br /> C¸c ®iÒu kho¶n nh»m môc tiªu kinh B¶n, §øc nh÷ng n¨m 50 vµ 60 cña thÕ kû<br /> tÕ (nhãm 3) cho phÐp thùc hiÖn c¸c biÖn tr−íc. D−êng nh− chóng ta cßn thiÕu mét<br /> ph¸p c©n ®èi c¸n c©n thanh to¸n hoÆc cho c¸i g× s©u th¼m tõ trong t©m thøc mçi<br /> phÐp chÝnh phñ hç trî mét ngµnh c«ng ng−êi vµ trong ®Þnh chÕ cña x· héi lµm<br /> nghiÖp trÎ nµo ®ã lóc khëi ®Çu. nÒn t¶ng vµ ®éng lùc cho cuéc “v−ît gép”<br /> Nh÷ng nguyªn t¾c an toµn trªn râ cña d©n téc (ch÷ dïng cña Phan Ngäc).<br /> rµng lµ nh÷ng chÝnh s¸ch nh»m môc ®Ých Nhí l¹i nh÷ng n¨m 50 vµ 60 cña thÕ kû<br /> æn ®Þnh, ph¸t triÓn vµ nh©n ®¹o. tr−íc, khi c¶ thÕ giíi nãi vÒ mét sù thÇn<br /> kú kinh tÕ §øc, th× Ludwig Erhard,<br /> Trªn gãc ®é v¨n ho¸ cña kinh tÕ,<br /> nguyªn Bé tr−ëng kinh tÕ vµ sau lµm Thñ<br /> ng−êi ta thÊy chÝnh phñ mét n−íc nµo mµ<br /> t−íng Liªn bang §øc ®· ®¸p l¹i r»ng:<br /> huy ®éng nhiÒu biÖn ph¸p phi kinh tÕ<br /> Kh«ng cã thÇn kú nµo c¶, ®ã lµ sù nç lùc<br /> (chñ yÕu lµ chÝnh trÞ) vµo môc ®Ých tù do<br /> quªn m×nh tõng ngµy cña nh©n d©n.<br /> ho¸ th−¬ng m¹i, th× n−íc ®ã sÏ gi÷ vai trß<br /> chñ chèt trªn lÜnh vùc kinh tÕ, vµ ng−îc Suy ngÉm riªng vÒ vai trß cña v¨n<br /> l¹i. Do ®ã më cöa vµ t¨ng c−êng giao l−u ho¸ trong ph¸t triÓn kinh tÕ, ng−êi ta cã<br /> quèc tÕ vÒ mäi ph−¬ng diÖn, ®Æc biÖt trªn c¶m gi¸c r»ng, trong s©u xa t©m thøc con<br /> lÜnh vùc v¨n ho¸, sÏ khiÕn cho h×nh ¶nh ng−êi ViÖt Nam d−êng nh− vÉn ch−a<br /> vÒ ®Êt n−íc, con ng−êi, nÒn v¨n ho¸ v.v… ®−îc chuÈn bÞ chu ®¸o cho mét cuéc bøt<br /> cña ®Êt n−íc ®ã trë nªn phæ biÕn trªn thÕ ph¸ vÒ kinh tÕ, ng−îc l¹i, ®«i khi ®· cã<br /> biÓu hiÖn lÖch l¹c, mÐo mã. Trong sè trÝ<br /> giíi vµ thu hót ®−îc mèi quan t©m lµm<br /> thøc cã häc nhÊt th× kh«ng Ýt ng−êi vÉn<br /> ¨n, du lÞch v.v… còng nh− gióp ®¹t ®−îc<br /> theo truyÒn thèng ngh×n n¨m cò lµ häc<br /> nh÷ng quan hÖ hîp t¸c kinh tÕ cã lîi<br /> chØ ®Ó “lµm quan”, lµm “chÝnh trÞ”, chø<br /> nhÊt.<br /> kh«ng ph¶i häc ®Ó lµm viÖc chuyªn m«n<br /> III. Bµi häc tõ qui chÕ øng xö cña WTO ®èi víi trong nÒn kinh tÕ x· héi. Hay nãi theo<br /> ViÖt Nam vµ nh÷ng ®iÒu chØnh cÇn thiÕt Phan Ngäc, häc vµ lµm quan lµ chØ ®Ó cã<br /> Cã thÓ cßn ph¸t hiÖn thªm nhiÒu qui ®−îc thÓ diÖn cña m×nh mµ th«i.<br /> chÕ øng xö kh¸c cña WTO cã sù t−¬ng §Ó cã mét cuéc bøt ph¸ vÒ kinh tÕ vµ<br /> øng víi truyÒn thèng v¨n ho¸ øng xö cña v¨n ho¸, lóc nµo nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam<br /> d©n téc ViÖt Nam vµ phï hîp víi lèi øng còng ph¶i ë trong mét sù tiÕp xóc réng lín<br /> xö cña nÒn v¨n minh hiÖn ®¹i cña nh©n vµ m¹nh mÏ víi v¨n ho¸ nh©n lo¹i. ThÕ<br /> lo¹i. Nh−ng nh÷ng nguyªn t¾c trªn lµ râ kû XI-XV ®· nh− thÕ, vµ thÕ kû XX-XXI<br /> rµng h¬n c¶. l¹i cµng ph¶i nh− thÕ.<br /> 30 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 6. 2006<br /> <br /> Nh÷ng mÆt tiªu cùc cña v¨n ho¸ øng ho¸ môc tiªu mµ ®−êng lèi v¨n ho¸ míi<br /> xö “tiÓu n«ng”, “lµng x·” truyÒn thèng cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ®· x¸c<br /> cÇn ph¶i kh¾c phôc ®Ó trë l¹i víi c¸c tiªu ®Þnh: X©y dùng mét nÒn v¨n ho¸ ViÖt<br /> chÝ truyÒn thèng tèt ®Ñp vµ hiÖn ®¹i, ®Æc Nam tiªn tiÕn, ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc.<br /> biÖt lµ cã ®−îc sù t−¬ng ®ång víi c¸c qui<br /> chÕ ®· ®−îc WTO ®Þnh chÕ ho¸. §ã lµ: Tµi liÖu tham kh¶o chÝnh<br /> - Lo¹i bá hÖ thèng ph©n biÖt ®èi xö<br /> thuÇn tuý theo “t«n ti”, quèc doanh-t− 1. Hoekman, Bernard et al.<br /> doanh, th©n-s¬, “gia ®×nh chñ nghÜa”. Mçi Development, Trade, and the WTO:<br /> c¸ nh©n vµ doanh nghiÖp lµ mét nh©n a Handbook. B¶n dÞch tiÕng ViÖt cña<br /> c¸ch ph¶i ®−îc ®èi xö c«ng b»ng. Fulbright Economics Teaching<br /> Program, §¹i häc Kinh tÕ thµnh phè<br /> - Ph¸t huy tinh thÇn mÒm dÎo, linh Hå ChÝ Minh 2002-2003.<br /> ho¹t, réng l−îng, nh©n nh−îng lÉn nhau,<br /> nh−ng cÇn t«n träng kû c−¬ng ®Ó cñng cè, 2. Xem: Phan Ngäc. B¶n s¾c v¨n ho¸<br /> ®oµn kÕt céng ®ång vµ ®oµn kÕt quèc tÕ, ViÖt Nam. H.: 2002.<br /> lµm c¬ së cho sù æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn. 3. German Development Institute<br /> - Lo¹i bá thãi “lêi nãi kh«ng ®i víi viÖc (GDI). Vietnams WTO accession and<br /> lµm”, ng«n vµ hµnh bÊt nhÊt, ®Ó t¨ng integration in to the global economy:<br /> c−êng quan hÖ th¼ng th¾n vµ tÝn nghÜa Challenges for industrial policy and<br /> gi÷a con ng−êi víi nhau, thùc thi nghiªm export promotion. Report of the<br /> chØnh, kh«ng tr× ho·n c¸c tho¶ thuËn hay Country Working Group. Bonn, May,<br /> cam kÕt, t¹o ®−îc lßng tin cña ®èi t¸c. 2004.<br /> - Lo¹i bá thãi thiÕu minh b¹ch trong 4. Hasse R. H. u.a. (ed.). Lexikon<br /> th«ng tin, th¸i ®é thiÕu th¼ng th¾n trong Soziale Marktwirtschaft (Tõ ®iÓn<br /> ®èi xö ®Ó x©y dùng mét quan hÖ th¼ng t−êng gi¶i Kinh tÕ thÞ tr−êng x· héi),<br /> th¾n, minh b¹ch trªn c¬ së ph¸p luËt vµ Paderborn u.a., 2002.<br /> c¶m th«ng lÉn nhau. Nhê ®ã cñng cè ®−îc<br /> 5. L−¬ng V¨n KÕ. Nh©n tè v¨n ho¸<br /> lßng tin ë con ng−êi víi nhau vµ víi ®èi<br /> trong tiÕn tr×nh khu vùc ho¸ vµ toµn<br /> t¸c quèc tÕ.<br /> cÇu ho¸ - Tr−êng hîp Liªn minh<br /> - §Æt con ng−êi ®óng ë trung t©m cña ch©u ¢u, T¹p chÝ Nghiªn cøu ch©u<br /> mäi qu¸ tr×nh; cÇn cã th¸i ®é t«n träng ¢u, Sè 6, 2003.<br /> danh dù vµ ch¨m lo cuéc sèng vËt chÊt<br /> 6. Roesner, Juergen. Toµn cÇu ho¸ vµ<br /> cho con ng−êi nh− HiÕn ph¸p cña ViÖt<br /> gia nhËp WTO-T¸c ®éng kinh tÕ vµ<br /> Nam qui ®Þnh; d¸m lµm viÖc tèt ®Ó b¶o vÖ<br /> x· héi ®èi víi ViÖt Nam. Tham luËn<br /> ®ång bµo, ®ång chÝ vµ ®ång nghiÖp.<br /> t¹i Héi th¶o khoa häc ViÖt-§øc “ViÖt<br /> Nh− vËy c©u chuyÖn gia nhËp WTO Nam vµ tiÕn tr×nh gia nhËp WTO”<br /> kh«ng cßn lµ chuyÖn kinh tÕ, mµ lµ t¹i §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, 2004.<br /> chuyÖn con ng−êi. ViÖc gia nhËp WTO<br /> 7. §¹i sø qu¸n Hoa Kú t¹i Hµ Néi.<br /> còng nh− cuéc héi nhËp cao nhÊt cña<br /> ThuËt ng÷ th−¬ng m¹i. H.: 2001.<br /> kinh tÕ ViÖt Nam nµy ®ßi hái nh÷ng<br /> chuyÓn biÕn c¨n b¶n vµ còng sÏ më ra mét 8. Viehoff, Reinhold/Segers, R. T. (ed.).<br /> b−íc ph¸t triÓn míi cña v¨n ho¸ ViÖt Kultur. Identitaet. Europa.<br /> Nam. Trªn c¬ së ®ã h−íng tíi hiÖn thùc Frankfurt am Main. 1999.<br />