!
3
QUY TẮC XUẤT XỨ- TRỢ NGẠI LỚN ĐỐI VỚI NGÀNH DỆT MAY
CỦA VIỆT NAM TRONG HIỆP ĐỊNH ĐỐI TÁC KINH TẾ
CHIẾN LƯỢC XUYÊN THÁI BÌNH DƯƠNG (TPP)
TS. Ngô Tuấn Anh
Khoa Kinh tế học, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân
Nguyễn Thành Minh
Sinh viên Lớp TCTT K54, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân
Tóm tắt
Hiệp định Đối tác Kinh tế Chiến lược xuyên Thái Bình Dương (TPP) đã kết thúc
đàm phán vào ngày 5/10/2015, các nước thành viên TPP đang hoàn tất những thủ tục
cuối cùng để Hiệp định này được ký kết. Hiệp định TPP mở ra nhiều cơ hội nhưng
cũng tạo ra nhiều thách thức cho kinh tế Việt Nam nói chung và ngành dệt may nói
riêng. Đối với ngành dệt may thì một trong những trở ngại lớn là Quy tắc xuất xứ.
Nghiên cứu tập trung phân tích, đánh giá những trở ngại khi áp dụng Quy tắc
xuất xứ đối với ngành dệt may của Việt Nam, từ đó đưa ra các khuyến nghị đối với
chính phủ, doanh nghiệp và ngành dệt may để có điều chỉnh phù hợp.
Từ khóa: Hiệp định TPP, TPP, quy tắc xuất xứ.
Abstract
Trans-Pacific Partnership (TPP) ended the negotiation on 5thOctober 2015, the
members of TPP is going to complete the final procedures to fulfill the process of TPP.
TPP not only brings opportunities but also creates many challenges for Vietnam's
economy in general and textile industry in particular. For the textile industry, one of
the major obstacles is the rules of origin.
The research focuses on analyzing and assessing the challenges in the field of
applying the rules of origin for the textile industry of Vietnam in order to make some
recommendations for governments, enterprises and textile industry to have suitable
adjustments.
Key words: Trans-Pacific Partnership ,TPP, Rules of Origin.
!
4!
1. Giới thiệu
TPP là một hiệp định thương mại tự do tiêu chuẩn cao với phạm vi điều chỉnh
rộng, bao gồm hầu như tất cả các lĩnh vực quan trọng của nền kinh tế như thương mại
hàng hóa, thương mại dịch vụ, đầu tư, sở hữu trí tuệ, lao động, môi trường… TPP sẽ
mang lại lợi ích to lớn và bền vững cho các nước tham gia, thúc đẩy nhanh hơn quá
trình tự do hóa thương mại toàn cầu, TPP sẽ đi xa hơn các thỏa thuận tự do thông
thường (FTA). Hiện có 12 nước tham gia TPP, bao gồm Úc, Brunây, Canađa, Chilê,
Nhật Bản, Malayxia, Mêhicô, NiuDilân, Pêru, Singapore, Hoa Kỳ và Việt Nam. Đàm
phán TPP đã hoàn tất vào ngày 5/10/2015, các nước thành viên TPP đang tiến hành
những bước cuối cùng để Hiệp định này được các bên ký kết vào đầu năm 2016.
Với Hiệp định Đối tác Kinh tế Chiến lược xuyên Thái Bình Dương (TPP), ngành
dệt may Việt Nam được coi là ngành có lợi ích cốt lõi, có tiềm năng được hưởng lợi
nhiều từ TPP. Hiện nay, khối các nước thành viên của TPP đang chiếm khoảng 60%
tổng kim ngạch xuất khẩu dệt may của Việt Nam. Hiệp định Đối tác Kinh tế chiến lược
xuyên Thái Bình Dương (TPP) sẽ là cơ hội lớn cho ngành dệt may Việt Nam có điều
kiện thúc đẩy xuất khẩu thông qua việc gỡ bỏ hàng rào thuế quan. Các nước tham gia
TPP là đối tác xuất khẩu quan trọng của Việt Nam, đặc biệt là Mỹ và Nhật.
Tuy nhiên, để có thể nắm bắt được những cơ hội mà TPP đem lại, hàng dệt may
của Việt Nam đối mặt với nhiều thách thức do TPP đặt ra. Và quy tắc xuất xứ “Yarn
Forward” (quy tắc xuất xứ từ sợi trở đi) do Mỹ đưa ra là một rào cản lớn, vì với thực
trạng của ngành công nghiệp phụ trợ trong nước, dệt may Việt Nam khó lòng đáp ứng
tốt quy tắc này trong thời gian ngắn, bởi dệt may Việt Nam muốn được hưởng thuế
suất 0% thì nguyên liệu phải có nguồn gốc xuất xứ từ các quốc gia TPP hoặc ít nhất
phải được kéo thành sợi, dệt, nhuộm tại Việt Nam. Trong khi đó, đây đang là những
điểm yếu cốt tử của ngành dệt may Việt Nam. Nhìn từ bài học tham gia Hiệp định
thương mại tự do (FTA) với Nhật Bản, trong hơn 5 năm qua, nguyên tắc "từ vải trở
đi", mặc dù thông thoáng hơn cả nguyên tắc "từ sợi trở đi" của TPP cũng gây trở ngại
đối với việc thu hút đầu tư sản xuất vải cho thị trường Nhật Bản để đáp ứng được FTA
này. Chưa kể, trong trường hợp các doanh nghiệp Việt Nam có thể huy động được vốn
để đẩy mạnh đầu tư vào khâu sợi, dệt, nhuộm hoàn tất, nhưng nếu các nhà máy trên
không nằm trong chuỗi cung ứng, thì khả năng tham gia và hưởng lợi từ TPP là khó
đạt được.
Trong đàm phán TPP, đặc biệt với Mỹ, các đề xuất về xác định nguồn gốc xuất
xứ cho hàng dệt may của Mỹ rất nghiêm ngặt thông qua việc sử dụng quy tắc chuyển
đổi dòng thuế kết hợp với những loại trừ về chương, mục, tiểu mục trong biểu thuế.
Trong tiêu chí này, hàng hóa “có xuất xứ” là hàng hóa được sản xuất hoàn toàn trên
!
5
lãnh thổ của một hoặc nhiều bên và có sự chuyển đổi dòng thuế (sự khác biệt về mã
HS) giữa nguyên liệu “không xuất xứ” và thành phẩm xuất khẩu. Tiêu chí chuyển đổi
dòng thuế này không phải là tiêu chí áp dụng chung và tuyệt đối, tức là không phải bất
kỳ khi nào có sự khác biệt về mã HS giữa hàng hóa và nguyên liệu được sử dụng để
sản xuất ra hàng hóa đó thì đều được xem là thỏa mãn yêu cầu về xuất xứ. Kèm theo
tiêu chí chuyển đổi dòng thuế, phía Mỹ đưa ra một phụ lục quy định rất cụ thể và chi
tiết về chuyển đổi và các loại trừ không được phép chuyển đổi cho từng mã HS cụ thể,
để từ đó có thể xác định một mặt hàng dệt may cụ thể có được coi là hàng hóa "có xuất
xứ" hay không. Các nước tham gia TPP cũng đưa ra các quy tắc để bảo đảm rằng
doanh nghiệp có thể hoạt động một cách dễ dàng xuyên khu vực TPP thông qua việc
thiết lập một hệ thống chung trên toàn TPP về chứng minh và kiểm tra xuất xứ của
hàng hóa TPP. Các nhà nhập khẩu sẽ có thể yêu cầu được hưởng ưu đãi về xuất xứ với
điều kiện họ có các chứng từ chứng minh. Đối với dệt may, quy tắc xuất xứ cụ thể yêu
cầu việc sử dụng sợi và vải từ khu vực TPP, với những điểm chính sau:
Sợi: Những trường hợp sợi được coi là “có xuất xứ” như sau:
- Tất cả các khâu thành phẩm đều phải được sản xuất trong nội khối TPP.
- Tất cả các nguyên liệu để tạo ra thành phẩm đều phải được sản xuất trong nội
khối TPP. Các nguyên liệu được coi là có xuất xứ và phải được sản xuất trong nội khối
TPP là: Xơ bông, Xơ nhân tạo, Sợi bông, Sợi kéo xơ nhân tạo, Sợi Filament.
- Trường hợp các Sợi được pha trộn với xơ bông, xơ nhân tạo hoặc Sợi Filament
thì các nguyên liệu đó phải được sản xuất trong nội khối TPP.
- Các loại sợi được sản xuất trong nội khối TPP từ các nguyên liệu khác được
cho phép sử dụng các nguyên liệu "không xuất xứ".
Vải: Tất cả các loại vải đều áp dụng nguồn gốc xuất xứ, trừ các loại vải dệt được
làm từ các nguyên liệu không xuất xứ. Cụ thể như sau:
- Vải dệt thoi, Vải dệt kim được làm từ: tơ tằm, sợi kéo từ tơ tằm phế, sợi visco
rayon dạng filament, sợi kéo từ xơ thực vật (trừ bông); không được sử dụng xơ staple
nhân tạo "không xuất xứ". Một số loại vải dệt thoi đặc biệt: Các loại vải dệt nổi vòng
và các loại vải sơnin (chenille), các loại vải khăn lông và các loại vải dệt thoi tạo vòng
lông tương tự ngoài các loại trừ cho vải dệt thoi như trên còn được phép sản xuất từ
sợi len "không xuất xứ".
- Vải không dệt: được làm từ sợi visco rayon dạng filament; không được phép sử
dụng các loại xơ staple nhân tạo "không xuất xứ"...
Tuy nhiên, theo nội dung Hiệp định TPP đã được các quốc gia thành viên thống
!
6!
nhất, quy tắc xuất xứ cụ thể yêu cầu việc sử dụng sợi và vải từ khu vực TPP - điều này
sẽ thúc đẩy việc thiết lập các chuỗi cung ứng và đầu tư khu vực trong lĩnh vực này,
cùng với cơ chế “Nguồn cung thiếu hụt” cho phép việc sử dụng một số loại sợi và vải
nhất định không có sẵn trong khu vực. “Danh mục nguồn cung thiếu hụt” bao gồm:
Danh mục thường xuyên gồm các nguyên liệu dệt may hiện không được sản xuất trong
các nước thành viên TPP, sản phẩm dệt may sử dụng nguyên liệu trong danh mục này
sẽ luôn được áp dụng quy tắc “cắt và may”. Danh mục tạm thời gồm các nguyên liệu
hiện không được sản xuất trong TPP nhưng có thể sẽ được sản xuất trong tương lai, vì
thế các sản phẩm dệt may sử dụng nguyên liệu trong danh mục này sẽ chỉ được áp
dụng quy tắc “cắt và may” trong một khoảng thời gian nhất định, cho phép ngành dệt
may của các nước trong khối (chủ yếu là Việt Nam, Malaysia, Mexico) tiếp tục mua
nguyên liệu từ bên ngoài khối để sản xuất hàng may mặc xuất vào khối các nước trong
TPP với mức thuế suất 0% nhưng chỉ trong thời hạn nhất định. Cụ thể một số trường
hợp có quy tắc xuất xứ linh hoạt hơn được quy định trong TPP là:
(i) 3 nhóm hàng may mặc được áp dụng quy tắc xuất xứ 1 công đoạn, cắt và
may, gồm: vali, túi xách, áo ngực phụ nữ, quần áo trẻ em bé bằng sợi tổng hợp;
(ii) Danh mục nguồn cung thiếu hụt gồm 194 loại sợi, vải được phép sử dụng từ
ngoài khu vực TPP, trong đó 186 mặt hàng sẽ được áp dụng vĩnh viễn và 8 mặt hàng
chỉ được áp dụng cơ chế này trong 5 năm;
(iii) Cơ chế 1 đổi 1 áp dụng với quần nam nữ bằng vải bông xuất khẩu sang Hoa
Kỳ. Doanh nghiệp mua 1 đơn vị vải bông thích hợp làm quần có xuất xứ từ Hoa Kỳ sẽ
được phép sử dụng 1 đơn vị vải bông nhập khẩu từ ngoài khu vực TPP để may quần
xuất khẩu sang Hoa Kỳ và hưởng thuế 0%. Tỷ lệ quy đổi giữa vải bông xuất xứ Hoa
Kỳ và vải bông được phép nhập khẩu ngoài khối TPP khác nhau giữa quần nam và
quần nữ.
2. Đóng góp của ngành dệt may Việt Nam những năm qua
2.1 Những kết quả đạt được
Dệt may là một trong những ngành xuất khẩu chủ lực của Việt Nam và đóng vai
trò chủ đạo trong tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Bên cạnh việc
cung cấp mặt hàng may mặc, mặt hàng thiết yếu của nhân dân, ngành dệt may còn góp
phần giải quyết vấn đề lao động cho xã hội. Hằng năm, nhu cầu lao động trong ngành
dệt may là rất lớn, ước tính khoảng 2,2 triệu việc làm các loại cho công nhân. Những
năm qua, kim ngạch xuất khẩu của ngành dệt may luôn đứng thứ hai trong tổng số
những ngành có sản phẩm xuất khẩu (năm 2014 đứng sau kim ngạch xuất khẩu của
linh kiện điện tử) thu về nguồn ngoại tệ lớn, đóng góp phần không nhỏ vào ngân sách
!
7
của nhà nước. Ngành dệt may liên tục tăng trưởng với tốc độ bình quân 20%/năm, và
đến năm 2014, dệt may đã trở thành một trong những ngành kinh tế lớn nhất cả nước
về quy mô với hơn 6.000 doanh nghiệp, và kim ngạch xuất khẩu đạt 20,67 tỷ USD.
Đây cũng là lần đầu tiên ngành dệt may đạt và vượt mốc xuất khẩu 20 tỷ USD.
Bảng 1. Kim ngạch xuất khẩu hàng dệt may giai đoạn 2010-2014
Năm
Kim ngạch xuất khẩu
(tỷ USD)
Tốc độ tăng trưởng
(%)
Tỷ trọng so với tổng
KNXK của Việt Nam (%)
2010
11.24
23
17,5
2011
15.83
25
17,0
2012
17.02
8
15,5
2013
17.95
10
13,6
2014
20.76
15
15,8
Nguồn: Bộ Công Thương (2015)
Về thị trường xuất khẩu
Dệt may Việt Nam đã khẳng định được vị thế của mình trên thị trường quốc tế
khi có mặt ở hàng trăm quốc gia, chinh phục được những thị trường khó tính như Hoa
Kỳ, EU, Nhật Bản, Hàn Quốc… Bên cạnh vị trí xuất khẩu thứ 2 tại thị trường Mỹ
trong nhiều nay, năm 2014 Việt Nam cũng đã vươn lên vị trí thứ 2 tại thị trường Nhật
Bản, chỉ đứng sau Trung Quốc. Có thể thấy dệt may Việt Nam không chỉ cạnh tranh
tốt mà còn có sức hấp dẫn rất lớn đối với khách hàng nước ngoài.
Bảng 2. Xuất khẩu dệt may của Việt Nam sang các thị trường chính
TT
Năm 2013
(Triệu USD)
Năm 2014
(Triệu USD)
Dự báo 2015
(Triệu USD)
So sánh
2014/2013
(%)
1
8.681
9.778
11.014
12,6%
2
2.929
3.425
4.004
16,9%
3
2.465
2.681
2.916
8,8%
4
1.888
2.39
3.026
26,6%
5
5.137
6.186
7.395
20%
6
21.1
24.46
28.355
15%
Nguồn: Bộ Công Thương (2015)