Rối loạn vận động xương bả vai sau phẫu thuật Bristow-Latarjet

Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 1 * 2018<br /> <br /> <br /> RỐI LOẠN VẬN ĐỘNG XƯƠNG BẢ VAI<br /> SAU PHẪU THUẬT BRISTOW-LATARJET<br /> Nguyễn Hoàng Thuận***, Nguyễn Thúc Bội Châu*, Đỗ Phước Hùng**, Cao Bá Hưởng**<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mở đầu: Rối loạn vận động xương bả vai xảy ra với tỷ lệ đáng quan tâm sau điều trị trật khớp vai tái hồi<br /> bằng phương pháp Bristow-Latarjet vì ảnh hưởng đến chức năng khớp vai và sự hài lòng.<br /> Mục tiêu: Xác định tỷ lệ rối loạn vận động xương bả vai sau mổ Bristow-Latarjet và đánh giá ảnh hưởng<br /> của rối loạn vận động xương bả vai đến phục hồi chức năng khớp vai và mức độ hài lòng của bệnh nhân.<br /> Đối tượng và phương pháp nghiên cứu: Hồi cứu, mô tả 53 trường hợp mất vững trước khớp vai gây trật<br /> tái hồi được điều trị bằng phương pháp Bristow-Latarjet từ 01/2012 đến 07/2016 tại Bệnh viện CTCHTP. Hồ Chí<br /> Minh. Thời điểm đánh giá sau mổ trung bình 34,9 tháng.<br /> Kết quả: Tỷ lệ rối loạn vận động xương bả vai sau mổ Bristow-Latarjet: 35,8%, loại I: 73,7%, loại II: 21%,<br /> loại III: 5,2%. Thay đổi vị trí xương bả vai lúc nghỉ: 45%, trong đó chênh lệch độ cao trung bình: 0,41 ± 0,54 cm,<br /> chênh lệch dịch chuyển sang bên trung bình: 0,7 ± 0,49 cm và chênh lệch góc xoay xương bả vai trung bình: 2,940<br /> ± 2,750. Điểm số SSV của nhóm có rối loạn vận động xương bả vai: 80,3 ± 11,3 thấp hơn có ý nghĩa thống kê với<br /> nhóm không xảy ra biến chứng: 86,6 ± 8,6 với p=0,043. Mức độ hài lòng của nhóm bệnh nhân không rối loạn vận<br /> động xương bả vai cao hơn có ý nghĩa thống kê với nhóm có rối loạn vận động, với p= 0,036. Nhóm bệnh nhân lao<br /> động chân tay xảy ra rối loạn vận động xương bả vai nhiều hơn nhóm nghề khác có ý nghĩa thống kê với p= 0,021.<br /> Kết luận: Tỷ lệ rối loạn vận động xương bả vai sau mổ Bristow-Latarjet điều trị mất vững trước khớp vai<br /> đáng quan tâm. Phục hồi chức năng khớp vai và sự hài lòng của nhóm bệnh nhân có rối loạn vận động xương bả<br /> vai sau mổ kém hơn nhóm không rối loạn vận động xương bả vai.<br /> Từ khóa: Rối loạn vận động xương bả vai sau phẫu thuật Bristow-Latarjet<br /> ABSTRACT<br /> SCAPULAR DYSKINESIS AFTER BRISTOW – LATARJET PROCEDURE<br /> Nguyen Hoang Thuan, Nguyen Thuc Boi Chau, Do Phuoc Hung, Cao Ba Huong<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Supplement Vol. 22 - No 1- 2018: 240 - 245<br /> <br /> Background: Scapular dyskinesis after Bristow-Lalarjet procedure has been concerned because of it’s impact<br /> on a result of treatment for recurrent anterior shoulder instability.<br /> Objectives: Determine the proportion of scapular dyskinesis after Bristow-Lalarjet procedure and access the<br /> impact of scapular dyskinesis on patient’s shoulder function restoration and satisfaction.<br /> Method: Retrospective case serries research 53 recurrent anterior shoulder instability by Bristow-Lalarjet<br /> procedure in Hospital for Traumatology and Orthopedics, HCM City, Việt Nam from January 2012 to July 2016.<br /> Results: The proportion of scapular dyskinesis after Bristow-Lalarjet procedure: 35.8%, type I: 73.7%, type<br /> II: 21%, type III: 5.2%. Scapular malposition at rest: 45%, in which the difference in scapular height: 0.41 ± 0.54<br /> cm, scapular translation: 0.7 ± 0.49 cm and the difference in angular degrees: 2.940 ± 2.750. Subjective Shoulder<br /> <br /> <br /> * Khoa Chi trên BV CTCH Tp HCM, **:Bộ môn CTCH-PHCN Đại học Y Dược TP. HCM,<br /> *** BVĐKTƯ Cần Thơ<br /> Tác giả liên lạc: Bs Nguyễn Hoàng Thuận, ĐT: 0913135364, Email: bsthuan1517@gmail.com<br /> <br /> <br /> 240 Chuyên Đề Ngoại Khoa<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 1 * 2018 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Value Score (SSV) of patients with scapular dyskinesis: 80.3 ± 11.3, statistically lower than another one without<br /> scapular dyskinesis: : 86.6 ± 8.6 with p=0.043. Patient’s satisfaction with dyskinesis is lower than patient group<br /> without scapular dyskinesis statistically with p=0.036. Hard labor patients had scapular dyskinesis more than<br /> other one statistically with p=0.021.<br /> Conclusions: Scapular dyskinesis proportion after Bristow-Lalarjet procedure should be concerned. Patients<br /> who with scapular dyskinesis are less than patients without scapular dyskinesis about shoulder function<br /> restoration and satisfaction.<br /> Key words: Scapular dyskinesis after Bristow-Latarjet procedure<br /> MỞ ĐẦU Zarins cải tiến, Subjective Shoulder Value,<br /> Western Ontario Shoulder Instability Index, sự<br /> Rối loạn vận động xương bả vai (RLVĐXBV) hài lòng của bệnh nhân.<br /> xảy ra sau mổ Bristow-Latarjet điều trị mất vững<br /> Thang điểm Row-Zarins cải tiến: là thang<br /> trước khớp vai gây trật tái hồi với tỷ lệ đáng<br /> điểm đánh giá chức năng của khớp vai dựa vào<br /> quan tâm 25%(3) và ảnh hưởng đến phục hồi<br /> 4 tiêu chí đánh giá gồm: mức độ đau, độ vững<br /> chức năng khớp vai, sự hài lòng của bệnh nhân.<br /> khớp, tầm vận động và chức năng của khớp vai.<br /> Không phát hiện và điều trị biến chứng này dễ<br /> dẫn đến tổn thương chóp xoay, sụn viền và hội Thang điểm SSV: là thang điểm đánh giá<br /> chứng bắt chẹn dưới mỏm cùng vai(5). Cho đến một cách chủ quan của bệnh nhân về sự phục<br /> hiện nay, các tác giả trong và ngoài nước áp hồi chức năng khớp vai sau mổ thể hiện bởi tỷ lệ<br /> dụng phương pháp Bristow-Latarjet ít quan tâm phần trăm so với khớp vai hoàn toàn bình<br /> đến rối loạn vận động xương bả vai và ảnh thường. Bệnh nhân trả lời câu hỏi:"Khớp vai sau<br /> hưởng của nó đến chức năng khớp vai và mức phẫu thuật đạt được bao nhiêu phần trăm so với<br /> độ hài lòng của bệnh nhân. Nên nghiên cứu này khớp vai hoàn toàn bình thường là 100%”. Tỷ lệ<br /> với mục tiêu: phần trăm càng cao, phục hồi chức năng khớp<br /> vai càng tốt.<br /> Xác định tỷ lệ rối loạn vận động xương bả<br /> vai sau mổ Bristow-Latarjet và ảnh hưởng của Thang điểm WOSI:.đánh giá sự vững khớp<br /> rối loạn vận động xương bả vai đến sự phục hồi vai, gồm 4 phần có tất cả 21 câu hỏi yêu cầu bệnh<br /> chức năng khớp vai và hài lòng của bệnh nhân. nhân tự đánh giá, từ 0 đến 100 (0: tốt nhất, 100<br /> xấu nhất) và tổng số điểm có thể được trình bày<br /> ĐỐITƯỢNG-PHƯƠNGPHÁPNGHIÊNCỨU<br /> từ 0 và 2.100 điểm (trong đó 0 là hàn toàn phục<br /> Các trường hợp trật khớp vai tái hồi điều trị hồi và 2.100 xấu nhất).<br /> bằng phẫu thuật Bristow-Latarjet tại Khoa Chi Phát hiện RLVĐXBV:<br /> trên Bệnh viện Chấn thương Chỉnh hình Tp<br /> - Quan sát (tĩnh): bệnh nhân 2 tư thế thả lỏng<br /> HCM từ 01/2012 đến 07/2016, theo dõi trên 12<br /> 2 tay dọc bên thân người và gập ra trước 900.<br /> tháng, tuổi: 18 đến 60. Loại trừ các trường hợp:<br /> Người khám quan sát từ phía sau XBV 2 bên có<br /> mất vững trước khớp vai 2 bên, chấn thương<br /> đối xứng hay không, chú ý các mốc giải phẫu<br /> khớp vai hoặc trật lại sau mổ, mất vững không<br /> XBV 2 bên: gồ góc dưới trong (loại I), gồ toàn bộ<br /> do chấn thương, biến dạng cột sống, can lệch<br /> bờ trong (loại II) và bờ trên của XBV (loại III).<br /> khớp giả xương đòn, mất vững khớp cùng đòn<br /> và ức đòn sau chấn thương, bệnh lý rễ thần kinh - Quan sát (động): Quan sát phía sau 2 XBV<br /> cổ, thần kinh ngực dài, thần kinh phụ sống. khi bệnh nhân di chuyển 2 cánh tay từ vị trí<br /> khép dọc thân người, nâng dần ra trước đến 1800<br /> Thiết kế nghiên cứu hồi cứu mô tả loạt ca.<br /> sau đó hạ dần cánh tay xuống vị trí ban đầu.<br /> Bệnh nhân được mời tái khám đánh giá Thời gian thực hiện động tác này từ 30 giây đến<br /> chức năng khớp vai theo thang điểm Row-<br /> <br /> <br /> Chuyên Đề Ngoại Khoa 241<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 1 * 2018<br /> <br /> 1 phút, nếu có sự mất cân xứng khi vận động xác Đánh dấu góc trên trong của 2 XBV và từ 2<br /> định có RLVĐXBV. điểm của 2 bên XBV này kẻ 2 đường vuông góc<br /> XBV dạng hơn khi cánh tay nghỉ hoặc dạng với đường thẳng giữa và cắt đường thẳng giữa<br /> quá mức khi cánh tay nâng lên. tại 2 điểm. Khoảng cách đo được từ 2 điểm này<br /> gọi là chênh lệch độ cao XBV (a). Chênh lệch độ<br /> XBV di chuyển lên sớm hơn khi cánh tay<br /> cao XBV lớn hơn 1,5 cm: có RLVĐXBV.<br /> nâng hoặc xuống nhanh hơn khi cánh tay<br /> hạ thấp. Đo khoảng cách từ điểm đánh dấu ở góc trên<br /> trong của 2 XBV đến đường thẳng giữa. Sự<br /> Khi vận động, XBV gồ cao hơn bên đối diện<br /> chênh lệch giữa 2 số đo này gọi là sự chênh lệch<br /> ở góc dưới trong, bờ trong, bờ trên XBV.<br /> dịch chuyển sang bên XBV (b) và nếu số đo này<br /> Các hiện tượng xảy ra như trên thì ta ghi<br /> lớn hơn 1,5 cm: có RLVĐXBV.<br /> nhận là có RLVĐXBV. Từ các vị trí bất đối xứng<br /> Chênh lệch góc xoay XBV: kẻ 2 đường thẳng<br /> trên XBV ta có thể phân loại I, II, III.<br /> dọc theo bờ trong của 2 XBV và 2 đường thẳng<br /> Đo (hình 2.3): bệnh nhân ngồi hoặc đứng thả<br /> này tạo với đường thẳng đứng 2 góc ᵦ và ᵦ’. Độ<br /> lỏng 2 tay dọc bên thân người, dùng viết đánh<br /> chênh lệch của 2 góc ᵦ và ᵦ’ là chênh lệch góc<br /> dấu: các đỉnh mấu gai đốt sống ngực và kẻ một<br /> xoay XBV. Số đo này > 50 là có RLVĐXBV.<br /> đường thẳng nối các điểm trên mấu gai thành<br /> đường thẳng giữa 2 bên XBV.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 1: Vị trí xương bả vai trong rối loạn vận động<br /> (a): chiều cao XBV, (b): sự dịch chuyển XBV, (c): sự xoay XBV.<br /> KẾT QUẢ hồi là 35,8%. Trong đó loại I: 73,7% (14 bệnh<br /> nhân), loại II: 21% (4 bệnh nhân), loại III: 5,2%<br /> Có 53 bệnh nhân tham gia nghiên cứu với (1 bệnh nhân). Thay đổi vị trí xương bả vai lúc<br /> tuổi trung bình lúc mổ 30,8. Thời gian trung bình<br /> nghỉ với tỷ lệ 45%. Chênh lệch độ cao trung<br /> từ lúc mổ đến lúc đánh giá là 34,9 tháng. bình 0,41 cm, chênh lệch dịch chuyển sang bên<br /> Tỷ lệ rối loạn vận động và vị trí xương bả vai 2 xương bả vai trung bình là 0,7 cm. Độ chênh<br /> sau mổ Bristow-Latarjet lệch góc xoay của 2 xương bả vai trung bình<br /> Tỷ lệ rối loạn vận động xương bả vai sau 2,940 Bảng 1.<br /> mổ Bristow-Latarjet điều trị trật khớp vai tái<br /> <br /> <br /> 242 Chuyên Đề Ngoại Khoa<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 1 * 2018 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Bảng 1. Phân bố RLVĐXBV và loại Bảng 4. Liên quan giữa mức độ hài lòng của bệnh<br /> Rối loạn vận động xương bả vai<br /> Tần số Tỷ lệ nhân và RLVĐXBV<br /> N=53 (%) Rối loạn vận động xương<br /> Có 19 35,8 Hài lòng của bệnh bả vai Giá trị p<br /> Không 34 64,2 nhân<br /> Có (N=19) Không (N=34)<br /> Loại rối loạn vận động Rất hài lòng 3 (15,8) 16 (47,1) 0,036<br /> Loại I 14 73,7 Hài lòng 16 (84,2) 17 (50,0)<br /> Loại II 4 21 Ít hài lòng 0 (0,0) 1 (2,9)<br /> Loại III 1 5,2 Không hài lòng 0 (0,0) 0 (0,0)<br /> Chức năng khớp vai sau mổ BÀN LUẬN<br /> Nhóm bệnh nhân có rối loạn vận động<br /> Tỷ lệ rối loạn vận động và vị trí xương bả vai<br /> xương bả vai có số điểm SSV là 80,3 ± 11,3 thấp<br /> sau mổ Bristow-Latarjet đáng quan tâm<br /> hơn có ý nghĩa đối với nhóm không có biến<br /> chứng này là 86,6 ± 8,6 với p=0,043 Bảng 2. Theo tác giả Postacchini rối loạn vận động<br /> xương bả vai không được phát hiện va điều trị sẽ<br /> Bảng 2. Rối loạn vận động xương bả vai và phục hồi<br /> gây nên tổn thương chóp xoay, sụn viền và hội<br /> chức năng khớp vai<br /> chứng bắt chẹn dưới mỏm cùng vai. Trong<br /> Rối loạn vận động xương bả<br /> Kết quả vai Giá trị p nghiên cứu 53 trường hợp sau mổ Bristow-<br /> Có (N=19) Không (N=34) Latarjet của chúng tôi đã phát hiện 35,8% rối<br /> Điểm Row-Zarins 82,5 ± 12,8 84,7 ± 12,3 0,541 loạn vận động và 45% có sự thay đổi vị trí xương<br /> Điểm SSV 80,3 ± 11,3 86,6 ± 8,6 0,043 bả vai lúc nghỉ, trong đó có 73,7% loại I, 21% loại<br /> Điểm WOSI 190,8 ± 97,6 155,9 ± 85,5 0,201<br /> II, 5,2% loại III và chênh lệch trung bình về độ<br /> Theo thang điểm Row-Zarins cải tiến và cao giữa 2 xương bả vai là 0,41 cm, dịch chuyển<br /> WOSI thì sự khác biệt giữa 2 nhóm có và không sang bên là 0,7 cm và xoay là 2,940. Trong y văn<br /> có rối loạn vận động xương bả vai đều không có tỷ lệ rối loạn vận động xương bả vai theo tác giả<br /> ý nghĩa Bảng 2. Carbone là 25% thấp hơn ngiên cứu của chúng<br /> Liên quan giữa nghề nghiệp và rối loạn vận tôi, trong đó loại I chiếm tỷ lệ 20%, sự chênh lệch<br /> động xương bả vai độ cao không đáng kể, dịch chuyển sang bên<br /> Nhóm bệnh nhân với nghề lao động chân trung bình là 1 cm và xoay là 10.<br /> tay thì tỷ lệ xảy ra rối loạn vận động xương bả Trong nhiều nghiên cứu cho thấy chức năng<br /> vai nhiều hơn nhóm nghề khác, sự khác biệt này của cơ ngực bé liên quan đến chức năng và vận<br /> có ý nghĩa thống kê với p= 0,021 Bảng 3. động của khớp vai(1,2,6). Trong nghiên cứu của<br /> Bảng 3. Liên quan giữa nghề nghiệp và RLVĐXBV chúng tôi, việc thay đổi vị trí và vận động XBV<br /> Nghề Rối loạn vận động xương bả vai có thể là do sự tách gân cơ ngực bé và thay đổi<br /> Giá trị p<br /> nghiệp Có (N=19) Không (N=34) hướng lực của gân chung bám vào mỏm quạ.<br /> Lao động 13 (52,0) 12 (48,0) 0,021 Chúng tôi phát hiện có 14 trường hợp RLVĐXBV<br /> tay chân<br /> loại I, là loại rối loạn có đặc điểm gồ góc dưới<br /> Nghề khác 6 (21,4) 78,6)<br /> trong XBV và nghiêng XBV ra trước quá mức(4).<br /> Liên quan giữa mức độ hài lòng của bệnh nhân Điều này rất có thể do chuyển hướng lực của<br /> và RLVĐXBV gân chung ra ngoài và xuống dưới sau khi<br /> Mức độ hài lòng của nhóm bệnh nhân có chuyển mỏm quạ. Sau phẫu thuật Latarjet,<br /> rối loạn vận động xương bả vai kém hơn có ý Cerciello nhận thấy, trong giai đoạn đầu sau<br /> nghĩa so với nhóm không có rối loạn vận động phẫu thuật, sự tách cơ ngực bé và thay đổi<br /> hướng lực cơ quạ cánh tay có thể góp phần làm<br /> xương bả vai Bảng 4.<br /> mất cân bằng giữa những nhóm cơ đối kháng và<br /> <br /> <br /> <br /> Chuyên Đề Ngoại Khoa 243<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 1 * 2018<br /> <br /> kết quả làm tăng vận động XBV trong mặt chứng RLVĐXBV có kết quả phục hồi chức năng<br /> phẳng cắt ngang. khớp vai kém hơn nhóm không biến chứng với<br /> Một trường hợp RLVĐXBV loại III, là loại do cả 3 thang điểm trên.<br /> giảm nghiêng ra trước và di chuyển lên trên của Liên quan giữa nghề nghiệp và rối loạn vận<br /> XBV, theo giả thuyết thì sự tách rời gân cơ ngực động xương bả vai<br /> bé sẽ làm giảm nghiêng trước XBV, phù hợp với Trong số 19 trường hợp xảy ra biến chứng<br /> loại III. Cơ ngực bé có vai trò hạ và xoay XBV RLVĐXBV trong lô nghiên cứu 53 trường hợp<br /> xuống, trong khi đó chức năng nâng và xoay lên sau mổ TKVTH có 13 trường hợp (chiếm 52%)<br /> của XBV gồm các cơ như cơ thang trên, cơ nâng đối với bệnh nhân có nghề nghiệp lao động chân<br /> vai, cơ trám, thang dưới và cơ lưng rộng. Khi có tay và 6 trường hợp (chiếm 21,4%) có nghề khác,<br /> sự khiếm khuyết nơi cơ ngực bé làm mất cân sự khác biệt này có ý nghĩa thống kê<br /> bằng lực giữa các cơ quanh XBV. Kết quả dẫn (p=0,021