“Dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh trong chương IV. Khúc xạ
ánh sáng – Vật lí 11 – Ban cơ bản”
1
T U
Ngày nay, tri thức thay đổi và bị lạc hậu nhanh chóng, việc quy định cứng nhắc
những nội dung chi tiết trong chƣơng trình dạy học dẫn đến tình trạng nội dung
chƣơng trình dạy học nhanh bị lạc hậu so với tri thức hiện đại. Do đó việc rèn luyện
phƣơng pháp học tập ngày càng có ý nghĩa quan trọng trong việc chuẩn bị cho con
ngƣời có khả năng học tập suốt đời. Phƣơng pháp dạy học mang tính thụ động và ít
chú ý đến khả năng ứng dụng sẽ tạo ra sản phẩm giáo dục là những con ngƣời mang
tính thụ động, hạn chế khả năng sáng tạo và năng động. Do đó chƣơng trình giáo dục
này không đáp ứng đƣợc yêu cầu ngày càng cao của xã hội và thị trƣờng lao động đối
với ngƣời lao động về năng lực hành động, khả năng sáng tạo và tính năng động. Vì
vậy, dạy học phát triển năng lực học sinh đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của đời sống
xã hội là đòi hỏi cấp bách. Khái niệm năng lực ngƣời học cũng ngày càng đƣợc mở
rộng. Năng lực của học sinh là một cấu trúc động, có tính mở, đa thành tố, đa tầng bậc,
hàm chứa trong nó không chỉ là kiến thức, kỹ năng mà cả niềm tin, giá trị, trách nhiệm
xã hội… thể hiện ở tính sẵn sàng hành động của các em trong môi trƣờng học tập phổ
thông và những điều kiện thực tế đang thay đổi của xã hội.
Trong những năm gần đây, khái niệm dạy học phát triển năng lực đƣợc đề cập đến
rất nhiều trong nền giáo dục của các quốc gia. Có nhiều nƣớc phát triển đã đi tiên phong
trong quá trình áp dụng dạy học phát triển năng lực vào hệ thống giáo dục của họ. Tuy
nhiên, việc áp dụng lý thuyết này vào thực tiễn ở nƣớc ta chƣa thật sâu rộng.
Chƣơng trình môn Vật lý giúp học sinh có đƣợc những kiến thức phổ thông cốt lõi
về: các mô hình hệ vật lý; chất, năng lƣợng và sóng; lực và trƣờng; vận dụng đƣợc một số
kỹ năng tiến trình khoa học; bƣớc đầu sử dụng đƣợc toán học, tin học làm ngôn ngữ, công
cụ giải quyết vấn đề; vận dụng đƣợc một số tri thức vào thực tiễn, ứng xử đƣợc với thiên
nhiên phù hợp với yêu cầu phát triển bền vững xã hội và bảo vệ môi trƣờng; nhận biết đúng
đƣợc một số năng lực, sở trƣờng của bản thân và lựa chọn đƣợc một số ngành nghề liên
quan đến lĩnh vực mà môn học đề cập. Chƣơng trình chú trọng vào bản chất, ý nghĩa vật lý
của các đối tƣợng, đề cao tính thực tiễn; tránh khuynh hƣớng thiên về toán học; tạo điều
kiện để giáo viên giúp học sinh phát triển tƣ duy khoa học dƣới góc độ vật lý, khơi gợi sự
ham thích ở học sinh, tăng cƣờng khả năng vận dụng tri thức vào thực tiễn. Do vậy, dạy
học Vật lí sẽ giúp học sinh phát triển đƣợc nhiều năng lực cần thiết trong quá trình học tập
và vận dụng vào cuộc sống.
Xuất phát từ những yêu cầu trên, tôi chọn đề tài: “Dạy học theo định hướng phát
triển năng lực học sinh trong chương IV. Khúc xạ ánh sáng – Vật lí 11 – Ban cơ bản”
làm đề tài sáng kiến kinh nghiệm nhm từng bƣớc thay đổi phƣơng pháp dạy học để phát
triển các năng lực của học sinh đáp ứng các yêu cầu của đời sông thực tế.
“Dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh trong chương IV. Khúc xạ
ánh sáng – Vật lí 11 – Ban cơ bản”
2
II. TÊN SN K N: DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC
HỌC SINH TRONG CHƢƠNG IV. KHÚC XẠ ÁNH SÁNG – VẬT LÍ 11 – BAN CƠ
BẢN
TC  SN K N
- Họ và tên: Phạm Tuấn Anh
- Địa chỉ: Trƣờng THPT Phạm Công Bình
- Số điện thoại: 0975.817.868
- Email: anhlpcb@gmail.com
V C  ĐU TƯ TO RA SN K N: Phạm Tuấn Anh
V. N VỰC P DN SN K N
1 nh vực p dng sng kin: Vật lí 11
2 Vn đ sng kin gii quyt: Dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh
trong chƣơng IV. Khúc xạ ánh sáng – Vật lí 11 – Ban cơ bản
VI. T AN P DN SN K N: Học kì II - Năm học 2018- 2019
VII. MÔ T BN C T SN K N
“Dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh trong chương IV. Khúc xạ
ánh sáng – Vật lí 11 – Ban cơ bản”
3
P N M ĐU
1 Mc đ ch
- Xác định đƣợc các năng lực và phẩm chất cần có của học sinh trong thời đại mới từ đó
xác định hƣớng dạy học thích hợp.
- Tìm ra các phƣơng pháp dạy học nhm phát triển năng lực học sinh trong giảng dạy môn
Vật lí tại trƣờng THPT A.
- Kiểm chứng các phƣơng pháp dạy học nhm phát triển năng lực học sinh trong giảng dạy
môn Vật lí tại trƣờng THPT A.
- Giúp học sinh có cách thức tiếp thu khối lƣợng tri thức khổng l và gia tăng nhanh của
nhân loại đ ng thời phát triển các năng lực thiết yếu của học sinh đáp ứng yêu cầu của xã
hội.
- Giúp phát huy khả năng tự học, tự nghiên cứu của học sinh.
- Giúp rèn luyện cho học sinh kỹ năng thu thập, chọn lọc, xử lí các thông tin, biết vận dụng
các kiến thức học đƣợc vào giải quyết các tình huống của đời sống thực tế.
2 Nhi m v nghi n cứu
- Xác định các phƣơng pháp tối ứng trong dạy học phát triển năng lực ngƣời học.
- Xác định đƣợc các năng lực và phẩm chất cần có của học sinh trong thời đại mới từ đó
xác định hƣớng dạy học thích hợp.
- Tìm hiểu phƣơng pháp và kỹ thuật tổ chức hoạt động học theo hƣớng phát triển năng lực
ngƣời học.
- Soạn giáo án theo hƣớng đổi mới phƣơng pháp dạy học nhm phát triển năng lực học sinh
trong giảng dạy môn Vật lí tại trƣờng THPT A.
- p dụng giáo án thực nghiệm vào giảng dạy thực tế và đánh giá kết quả thu đƣợc.
3 Đ i t ng nghi n cứu v khch th nghi n cứu
3.1. i tư ng nghi n c u
Học sinh khối 11 trƣờng THPT A
- Lớp thực nghiệm: 11A1
- Lớp đối chứng: 11A2
3.2. Khách thể nghi n c u
Dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh trong chƣơng IV. Khúc xạ
ánh sáng – Vật lí 11 – Ban cơ bản.
4 Ph m vi nghi n cứu
- p dụng cho việc giảng dạy trong chƣơng trình Vật lí 11 - Ban cơ bản.
- Nghiên cứu trong học sinh khối 11 trƣờng THPT A.
“Dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh trong chương IV. Khúc xạ
ánh sáng – Vật lí 11 – Ban cơ bản”
4
5 Ph ng php nghi n cứu
5.1. Phương pháp thu thập t i li u
Phƣơng pháp này đƣợc thực hiện nhm nghiên cứu các tài liệu lí luận và các tài liệu
khác liên quan nhƣ: dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực là gì? Dạy học theo định
hƣớng phát triển năng lực khác gì với dạy học truyền thống? Phƣơng pháp dạy học và kỹ
thuật tổ chức hoạt động học phát huy năng lực của học sinh?... Ngoài ra, có các tài liệu
tham khảo khác phục vụ cho thiết kế tiến trình dạy học.
5.2. hương pháp thực nghi m sư phạm
- Tiến hành thực nghiệm tại lớp 11A1 trƣờng THPT A.
- Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm đƣợc vận dụng hiệu quả nhm đánh giá tính khả thi
của sáng kiến kinh nghiệm tại lớp thực nghiệm 11A2 trƣờng THPT A
5.3. hương pháp đi u tra x h i học
- Đối tƣợng điều tra là học sinh khối 11 trƣờng THPT A.
- Điều tra bng phỏng vấn trực tiếp, phát phiếu nhận x t, phiếu hoạt động nhóm, bài kiểm
tra 15 phút sau các hoạt động học. Phân tích kết quả để thấy đƣợc tính khả thi của đề tài và
sự ủng hộ của học sinh đối với việc dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh
trong chƣơng IV. Khúc xạ ánh sáng – Vật lí 11 – Ban cơ bản.
“Dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh trong chương IV. Khúc xạ
ánh sáng – Vật lí 11 – Ban cơ bản”
5
P N N DUN
C Ư N : C S U N DY HỌC T EO ĐỊN Ư NG PHÁT TRIỂN
NĂN ỰC HỌC SINH
1 Tổng quan v d y học pht tri n năng lực học sinh
1.1.Các khái ni m cơ bản
1.1.1. Năng lực
Năng lực là một phạm trù từng đƣợc bàn đến trong mọi lĩnh vực của cuộc sống
xã hội.
“Năng lực là khả năng thực hiện thành công hoạt động trong một bối cảnh nhất
định nhờ sự huy động tổng hợp các kiến thức, kĩ năng và các thuộc tính cá nhân khác
như hứng thú, niềm tin, ý chí… năng lực của cá nhân được đánh giá qua phương thức
và khả năng hoạt động của cá nhân đó khi giải quyết các vấn đề của cuộc sống”.
Năng lực là một thuộc tính tâm lý phức hợp, là điểm hội tụ của nhiều yếu tố nhƣ tri
thức, kỹ năng, kỹ xảo, kinh nghiệm, sự sẵn sàng hành động và trách nhiệm.
Nhƣ vậy, năng lực không mang tính chung chung mà khi nói đến năng lực, bao
giờ ngƣời ta cũng nói về một lĩnh vực cụ thể nào đó nhƣ năng lực toán học của hoạt
động học tập hay nghiên cứu toán học, năng lực hoạt động chính trị của hoạt động
chính trị, năng lực dạy học của hoạt động giảng dạy…
Năng lực của học sinh là một cấu trúc động, có tính mở, đa thành tố, đa tầng
bậc, hàm chứa trong nó không chỉ là kiến thức, kỹ năng mà cả niềm tin, giá trị, trách
nhiệm xã hội… thể hiện ở tính sẵn sàng hành động của các em trong môi trƣờng học
tập phổ thông và những điều kiện thực tế đang thay đổi của xã hội.
1.1.2. Dạy học theo định hướng phát triển năng lực
Dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực là khả năng thực hiện có trách
nhiệm và hiệu quả các hành động, giải quyết các nhiệm vụ, các vấn đề trong những
tình huống khác khau trên cơ sở hiểu biết, kỹ xảo và kinh nghiệm cũng nhƣ sự sẵn
sàng hành động. Năng lực ngƣời học cần đạt là cơ sở để xác định các mục tiêu, nội
dung, hoạt động, phƣơng pháp dạy học mà ngƣời dạy cần phải căn cứ vào đó để tiến
hành các hoạt động giảng dạy và giáo dục (lấy ngƣời học làm trung tâm).
Trong quá trình dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực cần năm rõ: Năng
lực là sự kết hợp tri thức, kĩ năng và thái độ. Mục tiêu bài học đƣợc cụ thể hóa thông
qua các năng lực đƣợc hình thành. Nội dung kết hợp với hoạt động cơ bản nhm hình
thành nên năng lực trong mỗi một môn học.
Dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực là mô hình dạy học nhm phát
triển tối đa năng lực của ngƣời học, trong đó, ngƣời học tự mình hoàn thành nhiệm vụ