Sàng kiến kinh nghiệm " Đổi mới phương pháp dạy học ở trung tâm GDTX một số giải pháp từ góc độ công tác quản lý "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:10

Thêm vào BST

Báo xấu

351
lượt xem 86
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đổi mới phương pháp dạy học (PPDH) đang là vấn đề bàn luận và thực hiện sôi nổi trong những năm gần đây ở mọi bậc học. Đã có nhiều hội thảo, nhiều bài viết, nhiều bàn luận xung quanh vấn đề này. Bài viết này xin góp thêm một vài kiến giải nhìn từ góc độ công tác quản lý.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sàng kiến kinh nghiệm " Đổi mới phương pháp dạy học ở trung tâm GDTX một số giải pháp từ góc độ công tác quản lý "

Đổi mới phương pháp dạy học ở trung tâm GDTX một số giải pháp từ góc độ công tác quản lý PGS.TS Đặng Quốc Bảo 1. Đổi mới phương pháp dạy học cần được hiểu là đổi mới cách thực hiện phương pháp dạy học. 1.1. Đổi mới phương pháp dạy học (PPDH) đang là vấn đề bàn luận và thực hiện sôi nổi trong những năm gần đây ở mọi bậc học. Đã có nhiều hội thảo, nhiều bài viết, nhiều bàn luận xung quanh vấn đề này. Bài viết này xin góp thêm một vài kiến giải nh ìn từ góc độ công tác quản lý. 1.2. Đổi mới PPDH cần được hiểu là đổi mới cách chỉ đạo thực hiện PPDH. Bản thân PPDH nào cũng đều có cái hay và cái h ạn chế. Khi phương pháp dạy học được sự cộng hưởng của cả người dạy và ngư ời học, người quản lý thì nó phát huy hiệu ứng tối đa nét tích cực. Khi một trong ba tác nhân này không làm tốt trách nhiệm của mình thì phương pháp có nhiều hạn chế và bộc lộ của nó làm giảm thiểu kết quả giáo dục. 1.3. PPDH gắn bó chặt chẽ với mục tiêu đào tạo và nội dung đào tạo. Khi mục tiêu đào tạo dù được tuyên bố rất hay, rất lý tưởng; thí dụ mục tiêu đào tạo nhấn mạnh đến việc đào tạo người làm chủ, người tích cực, song trong thực tế lại muốn có người 1
ngoan ngoãn, người biết vâng lời cấp trên thì tất yếu phương pháp đào tạo - giáo dục - dạy học phải xoay theo mục tiêu đào tạo; nó bị biến dạng méo mó đi. 2. Phải chuyển được cách dạy học từ Sư phạm quyền uy sang Sư phạm của tình bạn dân chủ hợp tác thì mới có thể đổi mới thực hiện PPDH có kết quả. 2.1. Sư ph ạm quyền uy (Power Pedagogy) là lối sư phạm mệnh lệnh, sự ban ơn, người dạy là chân lý, lời thầy nói ra là ý tối cao. Chính cách dạy học theo quan điểm này đã làm thui chột mọi sự sáng tạo và tư duy phê phán của người học. Sư phạm quyền uy thích hợp với tư cách d ạy học kiểu nh à thờ truyền giáo. Cuộc cách mạng dạy học chuyển sang Sư phạm tình b ạn dân chủ (Demorcatic Fellowship Pedagogy) bắt đầu đư ợc khởi sướng từ Kômenski qua tác phẩm "Đại giáo khoa" từ thế kỷ XV đã làm bừng lên xu hướng dạy học mới: Xu hướng dạy học phát huy tính tích cực chủ động của người học. Đỉnh cao của xu hướng này diễn ra trong nửa thế kỷ sau của thế kỷ XX bắt đầu từ Dewey rồi đến Carl Rogers, với các thông điệp: Dạy học lấy người học làm trung tâm ho ặc dạy học xuất phát (từ) người học và tập trung (vào) người học. 2.2. ở Phương Đông, tinh thần dạy học dân chủ thật ra đã được nhen nhóm từ nhà trường của Khổng Tử. Khổng Tử dù có nhấn mạnh "Phi Sư b ất th ành" song ông cũng lưu ý môn đệ phải chịu khó hỏi thày; Ông tâm sự: "Nếu môn đệ không chịu hỏi phải làm ra sao? Phải làm ra sao? thì ta cũng không biết làm thế nào cả". Trong d ạy học ông xuất phát từ "Người học" với các yêu cầu: - Bác học (Học rộng) - Thâm vấn (Hỏi sâu) - Th ận tư (Suy ngh ĩ cho cẩn thận) - Minh biện (Phân biệt rõ ràng) 2
- Đốc hành (Làm cho h ết sức) Từ đó ông yêu cầu người dạy (người thày) ph ải làm được 5 việc: - Dụ (Dẫn dụ, lôi kéo ngư ời học vào cuộc) - Trợ (Hỗ trợ giúp đỡ người học) - Đạo (Ch ỉ đạo) - Khải (Thức tỉnh) (Phát triển nhân cách người học) - Phát Sau Khổng Tử, phái "Pháp gia" đã làm thui chột lý tưởng dạy học nhân văn này với phương thức d ạy học. "Lấy luật pháp mà d ạy, lấy quan lại làm thày" (Hàn Phi) Những thời sau: Hán Nho, Tống Nho dù có trở lại một số ý tưởng nhân văn của Khổng Tử, song thực chất họ chủ trương "pháp trị" bằng "Đức trị" (Pháp trị là mục tiêu, đức trị là phương tiện). Họ thực hiện: "Âm pháp, dương nho" (Bên trong thì Pháp trị bên ngoài ra vẻ Đức trị, Nho nhã). Nhà trường thực chất lại trở về khuôn phép giáo điều, cách dạy học nhằm tạo ra những con người phục vụ cho giai cấp cầm quyền. 2.3. Cuộc cách mạng dạy học ngày nay dù bước sang thời kỳ "Thế giới phẳng" (The World is flat) nhưng vẫn chịu sự giằng co giữa hai chiều h ướng: "Sư phạm quyền uy" và "Sư phạm dân chủ" (Power Pedagogy) (Democratic Pedagogy) Sở dĩ có sự giằng co n ày vì giáo d ục phải đồng thời thực hiện hai nhiệm vụ có tính đ ối ngẫu: Vừa phải phục vụ cho yêu c ầu xã hội hoá, vừa phải phục vụ cho yêu cầu phân hoá. 3
2.4. ý kiến của Anhstanh có thể xem là bài thuốc hữu hiệu giải toả sự giằng co này. Anhstanh ch ủ trương ph ải xây dựng đ ư ợc nh à trư ờng với kiểu dạy học h ình thành cho con người các giá trị "Chân thiện mỹ". Ông gọi đó l à các "Humanities". Ông cảnh báo: "Dạy cho con ngư ời một chuyên ngành thì ch ưa đ ủ. Bởi bằng cách đó, anh ta có thể trở th ành một cái máy khả dụng nh ưng không trở thành một con ngư ời với đầy đ ủ phẩm giá. Điều quan trọng l à anh ta ph ải đư ợc d ạy để có một cảm thức sống động về cái g ì là cái đ ẹp và cái gì là thiện. Nếu không với kiến thức đ ư ợc chuyên môn hoá c ủa m ình, tanh ta ch ỉ giống nh ư m ột con chó đư ợc huấn luyện tốt h ơn là một con ngư ời đ ư ợc p hát triển h ài hoà. Anh ta c ần phải học để hiểu những động c ơ của con ngư ời, hiểu đư ợc những ảo tư ởng và nh ững nỗi thống khổ của họ để t ìm đ ư ợc một thái độ ứng xử đúng đắn với tính đ ồng loại của m ình c ũng nh ư với cộng đồng". Anhstanh c ũng nhắc đến mục ti êu d ạy học phải giúp cho thế hệ trẻ có đư ợc "Tư duy phê phán" (Xem Anhstanh. Th ế giới như tôi th ấy. NXB Tri thức 2007). 2.5. ý kiến của Edgar Morin th ì nh ấn mạnh đến mục đích của nền giáo dục h iện đại trước xu hướng vừa phải làm tốt hai chức năng phân hoá - xã hội hoá theo b a điều sau: (i) Đào tạo những con người có năng lực tổ chức và liên kết các tri thức để mưu cầu hạnh phúc cho bản thân mình và cho toàn xã hội chứ khôngphải nhồi nhét kiến thức theo kiểu chất vào kho. (ii) Giáo dục về hoàn cảnh con người, làm cho mọi người có ý thức sâu sắc thế nào là một con người. Dạy cho thế hệ trẻ cách sống, chuẩn bị cho họ biết cách đối mặt với những khó khăn và những vấn đề chung của cả loài người. (iii) Thực tập tư cách công dân của đất nư ớc v à của to àn th ế giới phứ c h ợp và đa d ạng. (Xem Edar Morin: Liên kết tri thức. NXB Đại học Quốc gia H.2007) 4
2.6. Nghiên cứu ý kiến của Anhstanh và Edar Morin lại nhớ đến lời bàn về giáo dục của Khổng Tử và Hồ Chí Minh. Từ cách đây 25 thế kỷ, Khổng Tử nêu lên 8 điều trong việc học: - Muốn cải cách được sự vật (Cách vật) thì tri thức phải hoàn toàn xác đáng. - Muốn tri thức đ ược ho àn toàn xác đáng (Trí tri) thì ý tưởng phải chân thành. - Mu ốn ý tưởng được chân thành (Thành ý) thì cái tâm phải ngay thẳng - Mu ốn cái tâm đư ợc ngay thẳng (Chính tâm) thì cái thân phải tu dưỡng - Cái thân có tu dưỡng được (Tu thân) thì cái nhà m ới lo liệu được - Cái nhà có lo liệu đư ợc (Tề gia) th ì đất nước mới h ưng thịnh đư ợc - Đất nước có hưng th ịnh (Quốc trị) th ì thiên hạ mới thanh bình (Thiên hạ bình). Môn đệ của Khổng Tử (trong sách Đại học) đ ã nêu lên thông điệp: "Đại học chi đạo Tại minh minh đức Tại tân dân Tại chỉ ư chí thiện" (Con đường học là rộng lớn, muốn đi trên con đường này phải có đức sáng phải có lý tưởng làm m ới nhân dân, đạt đến sự hoàn thiện nhất). Tổng hợp các điều trên Nho gia gọi là "Tam cương - Bát mục" của đạo học, đạo làm người. Có thể mô hình hoá "Tam cương - Bát mục" như sau: 5
Thiên hạ bình Chí thiện Quốc trị Tân dân Tề gia Tu thân Minh đức Chính tâm Thành ý Trí tri Cách vật Tiếp thu lý tưởng cao đẹp của Nho gia, trong lần nói chuyện tại thủ đô ngày 21/7/1956, Bác có lời dạy: "Đại học chi đạo Tại minh minh đức Tại tân dân" Từ "Tân dân" (làm cho mới dân) sang "Thân dân" (đem bản thân mình do được hoàn thiện về việc học, hết lòng phục vụ nhân dân). Hồ Chí Minh chỉ th êm vào một chữ H đã làm lý tưởng cao quý của nho gia hiện đại hơn, cao đẹp hơn, chí tình, chí nghĩa hơn. 3. Tam giác 3T (Tri - Trò - Thày) và trách nhiệm của người quản lý 3.1. Nói đ ến "Dạy học" là nói đ ến 3 nhân tố: 6
Tri thức (Tri) Người học (Trò) Người dạy (Thày) Không có sự liên kết của 3 nhân tố n ày, không thể nói đến việc dạy học. Đổi mới phương pháp dạy học, đổi mới sự thực hiện phương pháp dạy học phải điều khiển tốt mối liên hệ của 3 nhân tố này. Đương nhiên "Đổi mới việc thực hiện PPDH" phải bắt đầu từ ngư ời thày. Ngày xưa ở nền văn minh con trâu có nhà trường ông đồ; mỗi người th ày đồng thời là một Hiệu trưởng (Dàn nhạc một nhạc công, một nhạc trưởng). Ngày nay ở nền văn minh tin h ọc, theo sự phân công xã hội nhiều ngư ời thày làm việc d ưới sự chỉ đạo của một Hiệu trư ởng (Dàn nhạc nhiều nhạc công, một nhạc trưởng). Nh ạc công, nhạc trưởng h ành động phải phối hợp hài hoà đồng bộ với nhau thì bài nh ạc tấu lên m ới có các giai điệu du dương hoành tráng. Cần nhớ đến lời dạy của Marx: "Một nghệ sĩ vĩ cầm thì tự điều khiển m ình Còn dàn nhạc thì cần một nhạc trưởng" Người nhạc trưởng phải làm cho mỗi nhạc công có năng lực thực hiện tốt sự phân công của mình trong dàn nhạc, đồng thời phải có năng lực hợp tác với các nhạc công khác của dàn nhạc thực hiện được sứ mệnh cao cả của giáo dục là đào tạo được "Nhân cách - Nhân lực" cho đất nước. 3.2/ Mối liên hệ 3T và vai trò của người quản lý 7
Tri Trò (T1) (T2) Thày (T3) Tri thức nhân loại truyền thông vào Trò nhờ Th ày (tác nhân). Ngày nay có thể nói đ ến "Tự học", "Tự động học tập". Tuy nhiên bất cứ sự "Tự học", "Tự động học tập" n ào cũng phải có sách. Sách là một ông thầy đ ã kết tụ tri thức nhân loại (A) để chuyển vào người học (a). A a Tác nhân (Thày - Sách) 8
Giáo án của người th ày khi lên lớp có thể coi l à bộ lọc đầu tiên đối với A để phù hợp với mục đích trên và nhiệm vụ của bài học đặt ra. 3.3/ Trách nhiệm của nh à qu ản lý (Hiệu trư ởng) (i) Giúp cho thày tiếp cận với "Tri" Chọn lọc ở "Tri" (T3 ==> T1 ) Những nhân tố gì là: - Cơ b ản nhất - Hiện đại nhất - Việt Nam nhất Theo mục tiêu bài h ọc. (ii) Giúp cho thày tác động v ào quá trình d ạy học [T3 ==> (T1 - T2)] Sao cho quá trình này diễn ra: - Có tính mục đích - Có tính tổ chức - Có tính kế hoạch (iii) Giúp cho thày có đư ợc mối quan hệ với trò (T3 T2 ) Bảo đảm đư ợc các yêu c ầu: - Tính k ỷ cương 9
- Tính khoan dung - Tính trách nhiệm Quan h ệ của Thày - Trò trong trường hợp n ày dù là quan hệ "S ư đ ệ", nhưng trước hết là quan hệ của hai ngư ời công dân với nhau. Người quản lý phải giúp cho quan h ệ n ày theo đúng tinh th ần "Sư sư - Đệ đệ" tức là "Thày ra Thày - Trò ra Trò, Dạy ra Dạy - Học ra Học", "Th ày d ạy tốt - Trò học tốt". Nhưng cũng là mối quan hệ như Bác Hồ đ ã từng căn dặn: "Trong nh à trường Thày ph ải quí trò, Trò ph ải kính th ày, có việc gì bàn b ạc dân chủ với nhau, chứ không đư ợc cá đối bằng đầu". Đổi mới dạy học, đổi m ới cách thực hiện PPDH ở các nh à trư ờng là công việc diễn ra theo một dòng ch ảy liên tục. Công việc n ày ở b ậc học phổ thông đ ã khó, song trung tâm GDTX còn khó hơn. Sản phẩm của trung tâm GDTX tham gia trực tiếp vào th ị trường nhân lực của đất nư ớc. Dạy h ọc ở trường phổ thông có thể theo công thức "Th ày truyền đạt - Trò tiếp nhận" song ở trung tâm GDTX phải l à "Thày d ẫn dắt - Trò lĩnh hội", "Th ày c ố vấn - Trò khám phá". Ngư ời học ở trung tâm GDTX không chỉ l à "Bắt ch ư ớc" lại kiến thức m à ph ải là ngư ời "Tái tạo" v à "Sáng tạo" kiến thức. Ngư ời dạy (Nhạc công) có sứ mệnh phức tạp h ơn, n ặng nề h ơn. Trước bản giao hư ởng n ày thì ngư ời quản lý (Nhạc trư ởng) sứ mệnh còn khó kh ăn nhiều hơn trong sự điều h ành này.  10