SÁNG KIẾN
ĐỀ TÀI:
PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT VÀ NĂNG LỰC HỌC SINH THÔNG QUA
TỔ CHỨC DẠY HỌC THỰC HÀNH THÍ NGHIỆM CHỦ ĐỀ DAO
ĐỘNG – VẬT LÍ 11 NHẰM ĐÁP ỨNG YÊU CẦU CHƯƠNG TRÌNH
GDPT 2018
MÔN: VẬT LÍ
Lĩnh vực: Phương pháp dạy học
SỞ GD&ĐT NGHỆ AN
TRƯỜNG THPT ANH SƠN 3
SÁNG KIẾN
ĐỀ TÀI:
PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT VÀ NĂNG LỰC HỌC SINH THÔNG QUA
TỔ CHỨC DẠY HỌC THỰC HÀNH THÍ NGHIỆM CHỦ ĐỀ DAO
ĐỘNG – VẬT LÍ 11 NHẰM ĐÁP ỨNG YÊU CẦU CHƯƠNG TRÌNH
GDPT 2018
MÔN: VẬT LÍ
Lĩnh vực: Phương pháp dạy học
Đồng tác giả: Hoàng Anh Tài
Nguyễn Công Tú
Đơn vị: THPT Anh Sơn 3
Năm thực hiện: 2023 - 2024
Điện thoại: 0946 990 789; 0914 547 108
Nghệ An, tháng 04 năm 2024
MỤC LỤC
Phần 1. ĐẶT VẤN ĐỀ ....................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài. ............................................................................................ 1
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu. ................................................................ 2
2.1. Mục đích nghiên cứu: ............................................................................... 2
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................ 2
3. Giả thuyết khoa học ........................................................................................ 2
4. Phạm vi nghiên cứu ......................................................................................... 2
5. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................ 2
6. Đóng góp của đề tài ......................................................................................... 3
Phần 2. NỘI DUNG ............................................................................................ 3
1. Cơ sở lý luận, thực tiễn của đề tài .................................................................. 3
1.1. Cơ sở lí luận ............................................................................................... 3
1.1.1. Cơ sở lí luận về dạy học thí nghiệm thực hành ................................. 3
1.1.2 Cơ sở lí luận về dạy học phát triển phẩm chất, năng lực ................... 6
1.2. Cơ sở thực tiễn .......................................................................................... 7
1.2.1 Những thuận lợi và khó khăn của việc sử dụng thí nghiệm thực
hành trong dạy học tại trường chúng tôi công tác ...................................... 7
1.2.2. Đánh giá thực trạng việc tổ chức cho học sinh hình thành kiến
thức chủ đề dao động – Vật lí 11 thông qua dạy học thí nghiệm ............... 8
1.3. Nguyên tắc và quy trình tổ chức cho học sinh hình thành kiến thức
mới bằng thí nghiệm theo hướng phát triển năng lực ................................ 12
1.3.1. Nguyên tắc tổ chức dạy học thực hành thí nghiệm theo hướng phát
triển năng lực sinh học cho học sinh ......................................................... 12
1.3.2. Quy trình tổ chức dạy học thực hành thí nghiệm theo hướng phát
triển năng lực sinh học cho học sinh ......................................................... 13
2. Giải pháp dạy học thực hành thí nghiệm chủ đề dao động – vật lí 11 theo
hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh ............................................. 14
2.1. Nhận diện các nội dung dạy học thí nghiệm thực hành từ yêu cầu cần
đạt của chương trình GDPT 2018 ................................................................ 14
2.2. Đề xuất các thí nghiệm cho quá trình tổ chức dạy học ....................... 15
2.2.1. Thu thập đồ thị dao động bằng smart phone ................................... 15
2.2.2. Kết nối thí nghiệm dao động với máy tính ....................................... 20
2.2.3. Thí nghiệm Addestation .................................................................... 22
2.3. Xác định mục tiêu phẩm chất và năng lực vật lí cụ thể ...................... 24
2.3.1. Mục tiêu và nội dung dạy học tối thiểu ............................................ 24
2.3.2. Mục tiêu cao hơn trong dạy học thực hành thí nghiệm .................. 28
2.4. Phương pháp và kĩ thuật dạy học thực hành thí nghiệm ................... 28
2.5. Lựa chọn phương pháp và công cụ đánh giá ....................................... 28
2.6. Minh họa kế hoạch bài dạy sử dụng thí nghiệm thực hành ............... 29
3. Thực nghiệm sư phạm .................................................................................. 46
3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm ............................................................ 46
3.2. Đối tượng và địa bàn thực nghiệm ........................................................ 46
3.3. Thời gian thực nghiệm ........................................................................... 47
3.4. Phương pháp thực nghiệm ..................................................................... 47
3.5. Kết quả thực nghiệm .............................................................................. 47
3.6. Phân tích kết quả khảo sát thực nghiệm .............................................. 49
3.6.1. Về phía giáo viên ............................................................................... 49
3.6.2. Về phía học sinh ................................................................................ 49
4. Khảo sát sự cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp đề xuất .............. 49
4.1. Mục đích khảo sát ................................................................................... 49
4.2. Nội dung và phương pháp khảo sát ...................................................... 50
4.2.1. Nội dung khảo sát .............................................................................. 50
4.2.2. Phương pháp khảo sát ...................................................................... 51
4.3. Đối tượng khảo sát .................................................................................. 51
4.4. Kết quả khảo sát về sự cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp ... 51
Phần 3. KẾT LUẬN ......................................................................................... 55
1. Kết luận chung ............................................................................................... 55
2. Một số khuyến nghị ....................................................................................... 55
Phần 4. TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................. 56
1
Phần 1. ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Lý do chọn đề tài.
Chương trình GDPT 2018 được xây dựng theo hướng tiếp cận năng lực
người học nhằm tạo chuyển biến căn bản và toàn diện chất lượng và hiệu quả giáo
dục phổ thông. Mục tiêu giáo dục cần được cụ thể hoá thành phẩm chất và năng
lực cần hình thành cho học sinh bao gồm năng lực chung và năng lực đặc thù môn
học. Trong đó, năng lực chung được hình thành và phát triển thông qua tất cả các
lĩnh vực học tập, hoạt động giáo dục; năng lực đặc thù môn học được hình thành
và phát triển thông qua lĩnh vực học tập, môn học tương ứng.
Vật lí học là một môn khoa học thực nghiệm, bởi vậy đòi hỏi giáo viên bộ
môn phải tăng cường việc sử dụng thí nghiệm và các phương tiện trực quan trong
quá trình dạy học. Điều đó là một yếu tố mang tính đột phá đối với chiến lực đổi
mới phương pháp dạy học hiện nay. Trong dạy học vật lí, người giáo viên cần phát
huy tính tích cực của học sinh bằng cách tạo nhu cầu hứng thú, kích thích tính tò
mò, ham hiểu biết của học sinh; xây dựng lôgic nội dung phù hợp với đối tượng
học sinh; tập dượt để học sinh giải quyết vấn đề nhận thức bằng phương pháp
nhận thức của vật lí; rèn luyện cho học sinh kĩ năng thực hành; rèn luyện ngôn
ngữ vật lí và cách diễn đạt ngôn ngữ vật lí cho học sinh.
Qua tìm hiểu cách giáo viên vật lí tổ chức hình thành kiến thức cho học
sinh tại trường chúng tôi công tác, tôi nhận thấy đa số giáo viên chưa chú trọng
đến việc hình thành năng lực cho học sinh thông qua thí nghiệm, các giáo viên
thường thông báo kết quả cho học sinh hoặc làm một số thí nghiệm biểu diễn sau
đó cho học sinh xử lí kết quả. Hạn chế này cũng một phần do thiết bị thí nghiệm
thực hành chưa đáp ứng được yêu cầu của chương trình mới. Với cách làm đó thì
học sinh tiếp cận kiến thức một cách khá thụ động, chưa hình thành được các năng
lực đặc thù môn Vật lí theo mục tiêu của chương trình.
Với học sinh, nhiều năm gần đây đa số học sinh lựa chọn tốt nghiệp THPT
xong sẽ đi làm, đi du học…cho nên các em lựa chọn các môn học KHXH để dễ
vượt qua kì thi THPT Quốc gia. Các học sinh ở các lớp có môn học tự chọn là Vật
lí thì ngoài số học sinh đã có định hướng nghề với tổ hợp môn xét tuyển có Vật
lí; đa số còn lại cho rằng môn vật lí kiến thức nhiều và thấy áp nhàm chán. Đa số
các em không hào hứng khi học tập bộ môn này điều đó dẫn đến số học sinh lựa
chọn môn học này ngày càng ít.
Từ thực trạng trên, bản thân chúng tôi luôn trăn trở với suy nghĩ làm thế
nào để tận dụng tối đa mọi nguồn lực để tổ chức cho học sinh hình thành phẩm
chất và năng lực đáp ứng yêu cầu chương trình GDPT 2018 đồng thời tạo hứng
thú cho học sinh đối với môn học vật lí. Phương pháp dạy học thí nghiệm thực
hành là một trong những phương pháp giúp chúng tôi giải quyết được vấn đề đó;
Tuy vậy, trên thực tế, bản thân chúng tôi cũng như nhiều GV nói chung, GV vật
lí nói riêng, việc tổ chức cho học sinh hình thành kiến thức qua thí nghiệm chưa
