Trang 1/15
PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ
1.Lý do chọn đề tài
Từ năm 2012, việc dạy học tích hợp đã được triển khai. Việc xây dựng
chương trình môn học tích hợp giúp học sinh có cơ hội vận dụng kiến thức, kĩ
năng của nhiều lĩnh vực chuyên môn để giải quyết các vấn đề thực tiễn trong
học tập và đời sống, qua đó giúp học sinh phát triển được những phẩm chất và
năng lực mà chương trình giáo dục phổ thông mới đang kì vọng.
Trong thực tiễn dạy học lâu nay, nhiều giáo viên đã vận dụng cách dạy
học tích hợp. Tuy nhiên, nếu quan điểm tích hợp được quán triệt ngay từ khâu
thiết kế chương trình và biên soạn SGK thì giáo viên sẽ vận dụng thuận lợi hơn
và việc dạy học sẽ hiệu quả hơn so với cách làm tùy thuộc nhiều vào sự vận
dụng của từng cá nhân giáo viên.
Hiện nay, dạy học tích hợp là một trong những quan điểm giáo dục đang
được quan tâm. Thực hiện tích hợp trong dạy học sẽ mang lại rất nhiều lợi ích
cho việc góp phần hình thành và phát triển các năng lực cho học sinh.
Chương trình Ngữ văn THPT có rất nhiều nội dung ứng dụng thực tiễn
và đặc thù có sự liên quan tới nhiều lĩnh vực khoa học khác nhau. Việc tích hợp
liên môn và nội môn trong dạy học Ngữ văn là rất cần thiết. Nhưng quá trình
vận dụng tích hợp liên môn vào trong bài dạy còn gặp nhiều lúng túng nên trong
quá trình giảng dạy thường chỉ tập trung vào kiến thức đặc thù của bộ môn mà
thiếu sự quan tâm, liên hệ với các bộ môn khác. Về phía học sinh xuất hiện tâm
lí coi nhẹ, chủ quan trong bộ môn và thường thiếu quan tâm, thậm chí bỏ rơi bộ
môn. Vì vậy nên khi được hỏi, khai thác sâu vào vấn đề các em thường tỏ ra
lúng túng hoặc không thể trả lời câu hỏi.
Trong chương trình Ngữ văn lớp 12 có rất nhiều nội dung liên quan tới
các bộ môn khác nhau. Riêng trong văn bản “ Vợ nhặt”- Kim Lân có rất nhiều
kiến thức liên quan tới kiến thức các bộ môn khác. Vì thế trong trong sáng kiến
này tôi mạnh dạn xây dựng đề tài: “ Vận dụng kiến thức liên môn để giảng dạy
văn bản “ Vợ nhặt” của Kim Lân trong sách giáo khoa Ngữ văn 12- Ban cơ bản.
2. Mục đích nghiên cứu
- Đề xuất việc tích hợp các kiến thức liên môn Lịch sử, kiến thức về văn hóa
truyền thống vào dạy văn bản “ Vợ nhặt” giúp học sinh tiếp nhận văn bản ở
chiều sâu hơn và giúp các em yêu thích môn Ngữ văn hơn.
- Giúp nâng cao chất lượng và hiệu quả trong quá trình giảng dạy bộ môn Ngữ
văn trong nhà trường.
- Giúp học sinh có cách nhìn tổng quan về một nội dung kiến thức dưới góc nhìn
đa chiều - liên môn. Từ đó góp phần hình thành và phát triển các năng lực cho
học sinh.
Trang 2/15
3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu : Rèn kĩ năng tìm hiểu kiến thức liên môn qua việc đọc
hiểu văn bản : Vợ nhặt ( Kim Lân)
- Khách thể nghiên cứu: Dạy học Ngữ văn bằng tích hợp liên môn ở trường
THPT.
4. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Cơ sở tích hợp các kiến thức liên môn.
- Cơ sở nội dung trong văn bản “ Vợ nhặt” .
- Phương pháp dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn.
5. Phạm vi, thời gian nghiên cứu
- Đề tài áp dụng đối với học sinh lớp 12 trong giờ học chính khóa.
- Thời gian: Đề tài được nghiên cứu từ tháng 09- 2020 và được áp dụng thực
nghiệm trong năm học 2020 – 2021.
6. Phương pháp nghiên cứu
- Sử dụng phương pháp nghiên cứu lý thuyết, phương pháp so sánh thực
nghiệm – đối chứng, nghiên cứu các tài liệu liên quan đến nội dung của chuyên
đề bao gồm: sách giáo khoa, sách tham khảo, sách bài tập...
+ Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: Thu thập, nghiên cứu các tài liệu có
liên quan để làm cơ sở lí luận cho đề tài; Xây dựng giáo án tích hợp các kiến
thức liên môn trong đó có sử dụng biện pháp rèn kĩ năng tự nghiên cứu tài liệu
liên môn và kĩ năng tổ chức hoạt động nhóm cho HS.
- Phương pháp tìm hiểu thực trạng: Sử dụng phiếu điều tra và trực tiếp cho HS
làm bài.
- Phương pháp thực nghiệm sư phạm.
+ Đối tượng: HS lớp 12 của trường THPT nơi công tác.
+ Bố trí đối chứng: lớp 12A5 – dạy theo truyền thống.
+ Kiểm tra, đánh giá
Soạn một số đề kiểm tra trong đó đánh giá khả năng học tập vận dụng
kiến thức liên môn của HS. Xây dựng tiêu chí đánh giá kĩ năng học tập của HS
từ đó đánh giá sự tiến bộ của HS trong kĩ năng này qua từng giai đoạn.
+ Xử lí số liệu: Các số liệu được xử lí trên Exel
- Rút kinh nghiệm trong quá trình giảng dạy. Đồng thời thông qua việc trao đổi
kinh nghiệm với đồng nghiệp.
7. Đóng góp mới trong đề tài nghiên cứu
- Mở rộng các phương pháp dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn.
- Rèn kĩ năng hình thành các năng lực cần thiết ở HS: Năng lực tự học,
năng lực giải quyết vấn đề sáng tạo, năng lực hợp tác, năng lực giao tiếp, năng
lực sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông.
Trang 3/15
PHẦN II. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
I. Cơ sở
1. Cơ sở lí luận
1.1.Khái niệm tích hợp
Tích hợp trong Tiếng Anh có nghĩa là Integration- có nguồn gốc từ tiếng La
Tinh với nghĩa là xác lập lại cái chung, cái toàn thể, cái thống nhất trên cơ sở những
bộ phận riêng lẻ.
Dạy học tích hợp liên môn là dạy học những nội dung kiến thức liên quan
đến hai hay nhiều môn học. "Tích hợp" là nói đến phương pháp và mục tiêu của
hoạt động dạy học còn "liên môn" là đề cập tới nội dung dạy học. Đã dạy học
"tích hợp" thì chắc chắn phải dạy kiến thức "liên môn" và ngược lại, để đảm bảo
hiệu quả của dạy liên môn thì phải bằng cách và hướng tới mục tiêu tích hợp.
Chủ đề tích hợp liên môn là những chủ đề có nội dung kiến thức liên quan đến
hai hay nhiều môn học, thể hiện ở sự ứng dụng của chúng trong cùng một hiện
tượng, quá trình trong tự nhiên hay xã hội. Ví dụ: Tích hợp liên môn sinh học,
địa lí, giáo dục công dân trong văn bản : “ Ai đã đặt tên cho dòng sông?”
Con người chúng ta là tổng hòa các mối quan hệ tự nhiên và xã hội. Để tồn
tại trong xã hội đòi hỏi con người cần phải có tri thức ở nhiều lĩnh vực khác nhau.
Có như vậy con người mới có thể phát triển toàn diện. Vậy đưa kiến thức liên môn
vào một môn học sẽ giúp cho học sinh - những con người mới của thời đại nói
chung có được sự hiểu biết phong phú hơn và góp phần làm cho môn học hấp dẫn
hơn.
1.2. Ưu điểm của việc dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn
* Đối với học sinh, sẽ tạo ra động cơ, hứng thú học tập cho học sinh. Học
các chủ đề tích hợp liên môn, học sinh được tăng cường vận dụng kiến thức tổng
hợp vào giải quyết các tình huống thực tiễn, ít phải ghi nhớ kiến thức một cách
máy móc. Điều quan trọng hơn là các chủ đề tích hợp, liên môn giúp cho học
sinh không phải học lại nhiều lần cùng một nội dung kiến thức ở các môn học
khác nhau, vừa gây quá tải, nhàm chán, vừa không có được sự hiểu biết tổng
quát cũng như khả năng ứng dụng của kiến thức tổng hợp vào thực tiễn.
* Đối với giáo viên:
- Một là, giáo viên các bộ môn liên quan có điều kiện và chủ động hơn
trong sự phối hợp, hỗ trợ nhau trong dạy học
- Hai là, với việc đổi mới phương pháp dạy học hiện nay, vai trò của giáo
viên không còn là người truyền thụ kiến thức mà là người tổ chức, kiểm tra, định
hướng hoạt động học của học sinh cả ở trong và ngoài lớp học.
Trang 4/15
Như vậy, dạy học theo các chủ đề tích hợp liên môn không những giảm
tải cho giáo viên trong việc dạy các kiến thức liên môn trong môn học của mình
mà còn có tác dụng bồi dưỡng, nâng cao kiến thức và kĩ năng sư phạm cho giáo
viên, góp phần phát triển đội ngũ giáo viên bộ môn hiện nay thành đội ngũ giáo
viên có đủ năng lực dạy học kiến thức liên môn, tích hợp.
2. Cơ sở thực tiễn (thực trạng)
Ở Việt Nam hiện nay, quan điểm dạy học tích hợp đã và đang được áp
dụng ở tất cả các nhà trường trong cả nước. Theo tinh thần này, yêu cầu giáo
dục của một lĩnh vực sẽ được xuất hiện bởi rất nhiều môn học và hoạt động trải
nghiệm sáng tạo. Ví dụ ở môn Ngữ văn, khi dạy Đại cáo bình Ngô của Nguyễn
Trãi hay bản Tuyên ngôn độc lập của Hồ Chí Minh, không chỉ là dạy một áng
văn nghị luận mẫu mực mà còn cho học sinh thấy những văn kiện lịch sử vô giá.
Thông qua đó, học sinh hiểu biết và thấm thía về tình cảm và tầm vóc vĩ đại của
Nguyễn Trãi và lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh; nắm được bối cảnh
của một giai đoạn lịch sử hết sức trọng đại, đáng nhớ…
Thực tiễn cho thấy dạy học tích hợp là một trong những quan điểm giáo
dục nhằm nâng cao năng lực của người học, giúp đào tạo những người có đầy đủ
phẩm chất và năng lực để giải quyết các vấn đề của cuộc sống hiện đại.
Mặt khác, cần đưa giáo dục theo quan điểm tích hợp vào trong hệ thống giáo
dục quốc dân bởi nước ta có số học sinh sinh viên chiếm gần 1/3 dân số đất
nước. Tác động đến nhóm đối tượng này gần, dễ, nhanh nhất. Đây cũng là chủ
nhân, tương lai của đất nước, là lực lượng lớn mạnh trong việc tuyên truyền tới
công dân. Giáo dục tích hợp góp phần hoàn thiện nhân cách, kỹ năng sống cho
thế hệ trẻ để họ có thể làm chủ cuộc sống của mình, bảo vệ và phát triển ngôi
nhà chung của mình.
Qua thực tế dạy học nhiều năm tôi thấy rằng việc tích hợp kiến thức giữa
các môn học vào giải quyết một vấn đề nào đó trong một môn học là việc làm
hết sức cần thiết. Điều đó không chỉ đòi hỏi người giáo viên giảng dạy bộ môn
không chỉ nắm bắt nhuần nhuyễn kiến thức bộ môn mình giảng dạy mà còn phải
không ngừng học hỏi, trau dồi kiến thức của những bộ môn học khác để giúp
các em giải quyết các tình huống, các vấn đề đặt ra trong môn học nhanh chóng
và hiệu quả nhất.
II. Nội dung nghiên cứu
1.Mạch kiến thức của chủ đề
1.1. Tìm hiểu chung
a. Vài nét về tác giả
b. Xuất xứ tác phẩm
1.2. Đọc – hiểu văn bản
a. Đọc văn bản
b. Hiểu chi tiết văn bản
* Tình huống truyện
* Các nhân vật trong nạn đói
- Nhân vật Tràng
Trang 5/15
- Nhân vật Thị
- Nhân vật bà cụ Tứ
* Giá trị hiện thực và nhân đạo của tác phẩm.
c. Tổng kết
- Nội dung
- Nghệ thuật
2. Mô tả sáng kiến dạy học theo hướng tích hợp liên môn của chủ đề.
2.1. Tên bài học
"Vận dụng kiến thức liên môn để dạy văn bản “Vợ nhặt”- Kim Lân
2.2. Chủ đề sử dụng các kiến thức Ngữ văn liên môn với các môn học sau:
- Môn Lịch Sử :
+ Bài 16: Phong trào giải phóng dân tộc và tổng khởi nghĩa tháng 8 ( 1939-
1945). Nước Việt Nam dân chủ cộng hòa ra đời ( Lịch sử 12)
+ Bài 17: Nước Việt Nam dân chủ cộng hòa từ sau ngày 2/9/1945 đến trước
ngày 19/12/1946.
- Giáo dục công dân
+ Bài 10: Quan niệm về đạo đức ( Giáo dục công dân lớp 10)
+ Bài 12: Công dân với tình yêu, hôn nhân và gia đình ( Giáo dục công dân lớp
10)
- Phong tục truyền thống cưới hỏi của dân tộc ta.
2.3. Mục tiêu bài học
2.3.1. Kiến thức.
* Kiến thức nội môn
- Môn Ngữ văn cần đạt được các nội dung sau :
- Hiểu được tình cảm thê thảm của người nông dân nước ta trong nạn đói khủng
khiếp năm 1945 do thực dân Pháp và phát xít Nhật gây ra.
- Hiểu được niềm khát khao hạnh phúc gia đình, niềm tin bất diệt vào cuộc sống
và tình thương yêu đùm bọc lẫn nhau giữa những con người lao động ngèo khổ
ngay trên bờ vực thẳm của cái chết.
- Nắm được những nét đặc sắc về nghệ thuật của thiên truyện: sáng tạo tình
huống, gợi không khí, miêu tả tâm lí, dựng đối thoại.
- Trân trọng. cảm thông trước khát vọng hạnh phúc của con người; biết ơn cách
mạng đã đem lại sự đổi đời cho những người nghèo khổ, nạn nhân của chế độ cũ
HS nhận biết, nhớ được tên tác giả và hoàn cảnh ra đời của các tác phẩm.
* Kiến thức liên môn
- Môn Lịch sử
+ Những kiến thức lịch sử về nạn đói 1945 của dân tộc ta, bao gồm: nguyên
nhân, hậu quả (cho học sinh chuẩn bị trước, thuyết trình trước lớp; giáo viên
tổng kết nhận xét và chốt lại sẽ nhấn mạnh hơn vào hiện thực nạn đói được
phản ánh trong văn học qua một số tác phẩm) nghĩa tình huống truyện qua nhan
đề tác phẩm)
- Môn Giáo dục công dân
+ Những tri thức về văn hóa ứng xử mang ý nghĩa giáo dục đạo đức công dân
cho học sinh trong cuộc sống (tích hợp trong phần Liên hệ cuối bài học).
