SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN
TRƯỜNG THPT THANH CHƯƠNG 1
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
Đề tài: “Góp phần hình thành năng lực giải quyết vấn đề và năng lực sáng
tạo cho học sinh qua dạy học bài Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc- Nguyễn Đình
Chiểu trong chương trình Ngữ văn 11 Trung học phổ thông”
Lĩnh vực: Ngữ Văn
Họ và tên: Ngô Thị Kim Thu
Đơn vị: Tổ Văn – Ngoại ngữ - Trường THPT Thanh Chương 1
ĐT: 0915.721.420
Năm học 2021 – 2022
1
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Viết tắt
Viết đầy đủ
GV
Giáo viên
HS
Học sinh
Nxb
Nhà xuất bản
PPDH
Phương pháp dạy học
KTDH
Kĩ thuật dạy học
GQVĐ
Giải quyết vấn đề
THPT
Trung học phổ thông
2
MỤC LỤC
ĐẶT VẤN ĐỀ .........................................................................................................................................3
1. Lí do chọn đề tài .............................................................................................................................3
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................................4
3. Phương pháp nghiên cứu ...............................................................................................................4
NỘI DUNG NGHIÊN CỨU ..................................................................................................................5
1. Cơ sở lí luận ....................................................................................................................................5
1.1. Dạy học theo định hướng phát triển năng lực ........................................................................5
1.2. Một số phương pháp, kĩ thuật dạy học phát triển năng lực ..................................................6
1.3. Những năng lực cần đạt trong dạy học môn Ngữ văn ........................................................ 17
1.4. Năng lực giải quyết vấn đề và năng lực sáng tạo ................................................................ 18
2. Cơ sở thực tiễn ............................................................................................................................. 20
2.1. Thực trạng dạy ...................................................................................................................... 20
2.2. Thực trạng học ...................................................................................................................... 22
3. Giải pháp thực hiện ..................................................................................................................... 24
3.1. Phương pháp dạy học dự án kết hợp với kĩ thuật động não (áp dụng cho dạy học văn bản
phần tác giả) ................................................................................................................................. 24
3.2. Phương pháp đàm thoại ........................................................................................................ 28
3.3. Phương pháp dạy học hợp tác kết hợp với kĩ thuật sơ đồ tư duy ........................................ 29
3.4. Phương pháp dạy học giải quyết vấn đề ............................................................................... 31
3.5. Phương pháp tổ chức trò chơi .............................................................................................. 33
3.6. Kĩ thuật KWL ......................................................................................................................... 35
4. Kế hoạch bài dạy minh họa ........................................................................................................ 36
5. Kết quả đạt được ......................................................................................................................... 50
5.1. Năng lực nhận biết, nhận xét, đánh giá vấn đề. .................................................................. 50
5.2. Năng lực thu thập, phân tích thông tin ................................................................................ 50
5.3. Năng lực đề xuất, lựa chọn giải pháp .................................................................................. 50
5.4. Năng lực phát hiện điểm tương đồng, khác biệt .................................................................. 51
5.5. Năng lực tìm tòi, phát hiện vấn đề mới ................................................................................ 51
KẾT LUẬN .......................................................................................................................................... 55
1. Quá trình nghiên cứu .................................................................................................................. 55
2. Kết quả nghiên cứu ..................................................................................................................... 55
3. Kiến nghị, đề xuất ....................................................................................................................... 57
TÀI LIỆU THAM KHẢO CHÍNH .................................................................................................... 58
PHỤ LỤC ............................................................................................................................................. 59
3
ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Lí do chọn đề tài
1.1. Chương trình và sách giáo khoa hiện hành theo Nghị quyết số
40/2000/QH10 đã được triển khai trong toàn quốc từ năm 2002 đến nay. Mặc dù
chương trình hiện hành có nhiều ưu điểm so với những lần cải cách giáo dục trước
đó, nhưng trước yêu cầu mới về phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao phục
vụ sự nghiệp công nghiệp hoá, trước sự phát triển nhanh chóng của khoa học -
công nghệ và khoa học giáo dục, trước những đòi hỏi hội nhập quốc tế, chương
trình hiện hành khó đáp ứng yêu cầu của đất nước trong giai đoạn mới. Chính vì
vậy, đổi mới giáo dục đã trở thành một nhu cầu cấp thiết. Thực hiện Nghị quyết
số 88/2014/QH13 ngày 28/11/2014, Nghị quyết số 51/2017/QH14 ngày
21/11/2017 của Quốc Hội và Quyết định số 404/QQĐ-TTg ngày 27/3/2017 của
Thủ tướng Chính phủ, Bộ giáo dục và Đào tạo đã chỉ đạo xây dựng Chương trình
Giáo dục phổ thông mới thay thế cho Chương trình Giáo dục phổ thông hiện hành.
Ngày 26/12/2018,Chương tình giáo dục phổ thông mới đã được ban hành theo
Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo. Các
văn kiện của Đảng và Nhà nước về đổi mới chương trình, sách giáo khoa GDPT
như Nghị quyết 29, Nghị quyết 88 và Quyết định 404 đều xác định mục tiêu đổi
mới chương trình GDPT là góp phần chuyển nền giáo dục nặng về truyền thụ kiến
thức sang nền giáo dục phát triển toàn điện phẩm chất và năng lực của người học.
1.2. Đổi mới giáo dục phải tiến hành đồng bộ từ chương trình, mục tiêu,
phương pháp đến việc kiểm tra, đánh giá. Trong đó đổi mới phương pháp dạy học
đóng vai trò quan trọng. Chương trình giáo dục phổ thông mới chỉ rõ: đổi mới
phương pháp dạy học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng
tạo và vận dụng kiến thức; tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự
học, tạo cơ sở để người học cập nhật và đổi mới tri thức, kĩ năng, phát triển năng
lực.
1.3. Chương trình giáo dục phổ thông 2018 đã xác định mục tiêu hình thành
và phát triển cho học sinh các năng lực cốt lõi gồm các năng lực chung và năng
lực đặc thù. Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo được xác định là một trong ba
năng lực chung thiết yếu đối với người học. Đây cũng là năng lực cơ bản để mỗi
người có thể tồn tại và phát triển ở mọi thời đại.
1.4. Trong nền văn học dân tộc, Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc là một trong
những tác phẩm mà Nguyễn Đình Chiểu đã ghi lại dấu ấn khá đậm nét với người
đọc về nội dung cũng như hình thức biểu hiện. Bài văn tế là tiếng khóc bi tráng
cho một thời kì lịch sử đau thương nhưng vĩ đại của dân tộc. Lần đầu tiên trong
văn học Việt Nam, tác giả đã dựng lên một bức tượng đài về người nông dân
nghĩa sĩ. Có lẽ chính vì thế mà tác phẩm này là một trong sáu tác phẩm được giữ
lại ở chương trình giáo dục phổ thông mới. Tuy nhiên, việc vận dụng các phương
pháp, kĩ thuật dạy học nhằm hình thành và phát triển năng lực cho học sinh, nhằm
4
thoát khỏi những “lối mòn” để học sinh thực sự hoạt động một cách tích cực, say
mê, yêu thích tác phẩm vẫn luôn là một thách thức với giáo viên.
Với những lí do trên, tôi xin chọn đề tài “Góp phần hình thành năng lực giải
quyết vấn đề và năng lực sáng tạo cho học sinh qua dạy học bài Văn tế nghĩa sĩ
Cần Giuộc- Nguyễn Đình Chiểu trong chương trình Ngữ văn 11 Trung học phổ
thông” làm đối tượng nghiên cứu.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu
Đề tài nhằm góp phần nâng cao hiệu quả của quá trình dạy học văn bản Văn
tế nghĩa sĩ Cần Giuộc của Nguyễn Đình Chiểu môn Ngữ văn 11 theo định hướng
phát triển năng lực.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Nghiên cứu cơ sở lí luận về dạy học phát triển năng lực; năng lực giải quyết
vấn đề và năng lực sáng tao; Các phương pháp, kĩ thuật dạy học theo định hướng
phát triển năng lực; khảo sát việc dạy học tác phẩm Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc,
Nguyễn Đình Chiểu ở 3 trường THPT trên địa bàn huyện Thanh Chương, Nghệ
An; Đề xuất các giải pháp nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề và năng lực
sáng tạo trong quá trình dạy học Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc, Nguyễn Đình Chiểu.
3. Phương pháp nghiên cứu
Thực hiện đề tài này, chúng tôi sử dụng kết hợp các phương pháp thuộc hai
nhóm nghiên cứu lý thuyết và nghiên cứu thực tiễn, cụ thể: Phương pháp phân
tích, so sánh và tổng hợp; Phương pháp điều tra, khảo sát ; Phương pháp quan sát;
Phương pháp thống kê; Phương pháp thực nghiệm sư phạm
