Siêu hư cấu và sự Phục Hưng truyền thống tiểu thuyết trong thời hậu hiện đại

TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 1 (26) - Thaùng 1/2015<br /> <br /> <br /> SIÊU HƯ CẤU VÀ SỰ PHỤC HƯNG TRUYỀN THỐNG TIỂU THUYẾT<br /> TRONG TH I HẬU HIỆN ĐẠI<br /> <br /> PHẠM NGỌC LAN (*)<br /> <br /> T M TẮT<br /> k ảo s ộ s ấ ề ý uy ìủ s u ư ấu b o ồ<br /> ặ ư u b ểu ò ủ ì ó ớ s ể ủ ể oạ ểu<br /> uy . Đồ ờ b ũ â b o ưu ạ ậu ạ ừ<br /> ók s u ư ấu í b ểu ặ ù ủ ý ậu ạ.<br /> óa: ì s u ư ấu ể oạ ểu uy ạ<br /> ậu ạ<br /> <br /> ABSTRACT<br /> The paper examines some theoretical issues of metafiction as a literary form, which<br /> includes its prominent features and its serious implications for the novel tradition. This<br /> also entails a comprehensive distinction between literary modernism and postmodernism,<br /> suggesting that metafiction also characterizes the postmodern self-consciousness.<br /> Keywords: metafiction, modernism, postmodernism, literary, postmodernism<br /> literature.<br /> <br /> Triết gia Michael Foucault đã dành ảnh phản chiếu ấy lại nhìn thẳng vào chúng<br /> trọn chương đầu tiên trong quyển The ta, người xem tranh. Cuối phòng, bóng<br /> Order of Things: An Archaeology of the dáng một người đàn ông bí ẩn đứng trước<br /> Human Sciences, một trong những tác<br /> phẩm có ảnh hưởng rất lớn đối với triết học<br /> - mỹ học hậu hiện đại, để bàn về một kiệt<br /> tác hội họa Baroque đã từng gây rất nhiều<br /> tranh cãi qua ba thế kỷ: Las Meninas<br /> (Quần thần - 1 ) của họa sĩ người Tây<br /> Ban Nha Diego Velazquez. (*)<br /> Bức tranh vẽ chính Velazquez đang<br /> làm việc trước một giá vẽ lớn, mà ta chỉ có<br /> thể nhìn thấy mặt sau của nó. Ở trung tâm<br /> bức tranh là công chúa Margarita tuổi và<br /> quần thần. Trong tấm gương treo phía cuối<br /> phòng vẽ, hiện lên gương mặt của vua<br /> Philip IV và hoàng hậu Marianna – họ<br /> đang nhìn thẳng vào hình ảnh phản chiếu<br /> của mình trong gương, nhưng thực ra hình<br /> cửa phòng vẽ, hướng mắt nhìn toàn bộ<br /> (*) cảnh tượng – tương tự bản thân người xem<br /> ThS, Trường Đại học Sư phạm TP.HCM<br /> <br /> 40<br /> tranh đang ngắm nhìn cảnh tượng từ phía vượt qua những quan niệm phổ biến của<br /> ngược lại. thời đại mình để chạm đến những dự cảm<br /> Suốt hơn ba thế kỷ, cấu trúc phức tạp mơ hồ đầy tính triết lý về tương lai: cuộc<br /> và bí ẩn của bức tranh không ngừng nêu kiếm tìm sự biểu đạt thuần túy (chứ không<br /> lên những nghi vấn về mối quan hệ giữa phải sự biểu đạt của một thực tại nào đó)<br /> thực tại và ảo tượng, giữa người xem, tác và mối quan hệ phức tạp giữa biểu đạt với<br /> giả và những nhân vật trong tranh. Theo thực tại. Và hiểu theo nghĩa nào đó, thấp<br /> Foucault, ngay từ thời điểm tranh vẽ chỉ thoáng trong sự bí ẩn của Las Meninas là<br /> được coi là hình ảnh biểu đạt chủ quan của những dự báo mơ hồ nhưng đầy ý thức, về<br /> một thực tại khách quan, Las Meninas đã sự bùng nổ của những hình thức siêu nghệ<br /> trở thành một phép phê phán mạnh mẽ đối thuật trong thời đại hậu hiện đại: hư cấu về<br /> với sức mạnh biểu đạt trong việc xác định hư cấu, hội họa về hội họa, truyền hình về<br /> một trật tự khách quan bằng thị giác, nó thể truyền hình, điện ảnh về điện ảnh…<br /> hiện sự bất an có tính triết học về mối quan Trong phạm vi bài viết này, tôi muốn<br /> hệ giữa thực tại và biểu đạt. Foucault viết: sử dụng bức Las Meninas như một hình<br /> “Ta đang ngắm một bức tranh mà ảnh biểu tượng của tính chất siêu hư cấu<br /> trong đó chính họa sĩ cũng đang ngắm nhìn trong văn học. Đó là sự ca ngợi sức mạnh<br /> ta. Một cuộc chạm trán thuần túy, hai bên của trí tưởng tượng sáng tạo cùng với sự<br /> nhìn nhau, những cái nhìn trực tiếp cứ bất an về giá trị thực của những biểu đạt<br /> chồng lên nhau mãi khi chúng cắt nhau. thực tại; đó là sự tự nhận thức cực đoan về<br /> Nhưng đường cắt mảnh của tính chất tương ngôn ngữ, hình thức nghệ thuật và hoạt<br /> quan khả thị này ôm trùm một mạng lưới động sáng tạo nghệ thuật; đó là sự bất trắc<br /> phức tạp của những lo âu, những trao đổi, của quan hệ giữa hư cấu và thực tại…<br /> và những động tác giả. Họa sĩ hướng mắt Thông qua phân tích sâu những liên hệ<br /> vào ta chỉ khi ta chiếm đúng vị trí của chằng chịt giữa các đường cắt thị giác,<br /> người mẫu”. ( -60)1 những chủ thể ẩn trong Las Meninas,<br /> Chúng tôi cho rằng, những kiệt tác Foucault đi đến kết luận cuối cùng: Thời<br /> nghệ thuật của nhân loại, ngoài giá trị nghệ kỳ lịch sử nào cũng tiềm ẩn những điều<br /> thuật tự thân của nó, thường hay gợi mở kiện chân lý tương đối nào đó cấu thành<br /> những suy ngẫm, trăn trở và dự cảm về nên cái mà nó cho là diễn ngôn khoa học<br /> những bước chuyển của triết học trong khả chấp. Những điều kiện diễn ngôn đó<br /> tương lai. Những nghệ sĩ thiên tài là những thay đổi qua thời gian, trong những bước<br /> nghệ sĩ nhìn thấy trước những cơn khủng chuyển chính yếu và tương đối đột ngột,<br /> hoảng, những trận địa chấn tinh thần của xuất hiện vào những thời kỳ khủng hoảng<br /> nhân loại, mà ở thời đại mình mới chỉ là của nhận thức. Siêu hư cấu cũng đã bùng<br /> những mầm mống mờ nhạt. Velazquez nổ trong một thời kỳ như thế.<br /> <br /> 1<br /> Tất cả các trích dẫn từ tiếng Anh trong bài do<br /> người viết tự dịch.<br /> <br /> 41<br /> 1. SIÊU HƯ CẤU LÀ GÌ? cấu” (2).<br /> Trong những năm 0 của thế kỷ trước, Vậy thì, trước hết ta có thể chỉ ra đặc<br /> có một dạng thức hư cấu phát triển rất điểm quan trọng đầu tiên của siêu hư cấu:<br /> mạnh cả về số lượng lẫn trạng thái, và sau Tương tự như kiệt tác Las Meninas hướng<br /> đó được định danh là “siêu hư cấu”. Đó là đến quá trình kiến tạo nên chính nó như<br /> hư cấu về hư cấu, hư cấu có tính tự phản một tác phẩm hội họa, siêu hư cấu hướng<br /> chiếu, hay nói cách khác là hư cấu bao hàm đến quá trình kiến tạo nên chính nó như<br /> bình luận về chính câu chuyện của nó hay một tác phẩm hư cấu. Nếu Las Meninas<br /> bản sắc ngôn ngữ của nó. Có thể kể một số độc đáo ở chỗ nó là một bức tranh tự nhận<br /> tác giả nổi bật: Jorges Luis Borges, John thức về quá trình vẽ, thì siêu hư cấu gây ấn<br /> Fowles, Peter Handke, Alain Robbe- tượng cũng ở chỗ nó tự n ận t ức về qu<br /> Grillet... Năm 1 70, thuật ngữ s u ư ấu trìn ư cấu. Nhìn vào tấm gương cuối<br /> (metafiction) lần đầu tiên được đặt ra và sử phòng, người xem tham gia vào câu<br /> dụng trong tiểu luận “Triết học và hình chuyện của bức tranh vừa với vai trò của<br /> thức của tiểu thuyết hư cấu” (“Philosophy vua và hoàng hậu – người mẫu của họa sĩ –<br /> and the Form of Fiction”) của nhà văn và vừa với vai trò của chính mình – một vai<br /> nhà phê bình người Mỹ William H. Gass, trò đã được nhận rõ và phân tích một cách<br /> khi ông khảo sát đặc trưng của tác phẩm có ý thức. Ta là người quan sát, và cũng là<br /> Borges, Barth và O’Brien và phát hiện rằng người được quan sát. Ta đứng ở vị trí vua<br /> “các hình thức hư cấu chỉ là chất liệu để ấn và hoàng hậu, nhưng vua và hoàng hậu<br /> định các hình thức khác nữa lên đó” (2 ). cũng đang quan sát ta từ trong gương.<br /> Siêu hư cấu là những tác phẩm trình bày Ngắm nhìn bức tranh, ta trở thành chủ thể<br /> một cách rõ rệt và nhất quán tính chất hư được vẽ, mặc dù nó đã được họa sĩ vẽ<br /> cấu quy ước của nó – nghĩa là thay vì cái xong. Và như thế bức tranh là sự dao động<br /> quy ước ngầm giữa độc giả và tác giả rằng qua lại không ngừng giữa quan sát và ượ<br /> hãy đọc thế giới trong tác phẩm như một quan sát, và ượ trong quá trình<br /> thế giới thực, siêu hư cấu yêu cầu độc giả rượt đuổi và nắm bắt tính biểu đạt thị giác.<br /> nhận thức rõ tác phẩm đang đặt trước mắt Họa sĩ đưa người xem vào uộ bất<br /> họ chỉ là một sản phẩm tạo tác – và từ đó, tận của quá trình biểu đạt – sự tự ý thức<br /> khảo sát mối quan hệ phức tạp giữa thực tại của nghệ thuật hội họa.<br /> và hư cấu. Patricia Waugh định nghĩa: Siêu hư cấu cũng vậy: Nếu trước đây,<br /> “Siêu hư cấu là một thuật ngữ chỉ tác phẩm tác giả được hiểu là trung tâm tạo nghĩa<br /> hư cấu lôi kéo, một cách có ý thức và có hệ cho văn bản, và như thế việc tìm hiểu ý<br /> thống, sự chú ý về phía vị thế của nó như là nghĩa của văn bản tương tự như việc bóc<br /> một sản phẩm tạo tác, nhằm đặt ra những tách từng lớp nghĩa bên ngoài để tìm đến<br /> vấn đề về mối quan hệ giữa tưởng tượng và lớp nghĩa sâu xa nhất, thì bây giờ, văn bản<br /> thực tại, […] nghiên cứu lý thuyết hư cấu tự do tạo nghĩa trong thế đối thoại tác giả -<br /> thông qua chính việc viết ra tác phẩm hư độc giả. Khi tác phẩm trực tiếp bàn về tính<br /> <br /> <br /> 42<br /> hư cấu của chính nó, ta tham gia vào tác sáng tạo và bảo tồn những quy luật và hệ<br /> phẩm với sự tán đồng hay bất đồng của mã riêng của mình trong một hệ thống chối<br /> mình, như một người đồng kiến tạo. Nên từ quy luật và hệ mã ấy: nếu Joseph K đấu<br /> siêu hư cấu cũng là sự dao động qua lại tranh một cách vô vọng để hòa giải sự phi<br /> không ngừng giữa và ượ , và lý của xã hội với hệ mã duy lý riêng của<br /> ượ , để nắm bắt chính quá trình tạo mình, còn Michael K đấu tranh để tạo lập<br /> nghĩa của văn bản. Và đó chính là mỹ học và gìn giữ cho mình một không – thời gian<br /> của siêu hư cấu: nó ạ ó hành động viết/ riêng biệt của đất đai, vườn tược giữa một<br /> đọc vốn dĩ rất quen thuộc, bằng cách bóc thế giới ngập đầy chiến tranh và bạo lực;<br /> trần hành động viết/ đọc như là một nếu nhân vật của Kafka tồn tại trong một<br /> “khoảng rỗng” – một khoảng rỗng vừa kết vũ trụ có tính ám ảnh, trong đó con người<br /> nối lại vừa tách rời tác giả/ độc giả với văn nỗ lực tuyệt vọng để trả lời một trong<br /> bản – chứ không phải như là việc chuyển những câu hỏi siêu hình day dứt nhất về sự<br /> tải và tiếp nhận thông tin hiểu theo nghĩa tội lỗi của hiện sinh, thì nhân vật của<br /> thông thường. Siêu hư cấu mời gọi ta tham Coetzee tồn tại trong một vũ trụ có tính lật<br /> gia vào sự sản sinh ra chính nó với tư cách đổ, trong đó sự tự do hồn nhiên của anh<br /> là nghệ thuật và là một quá trình, hơn là sự làm hổ thẹn tất cả những gì nhân danh từ<br /> hoàn tất với tư cách là một đối tượng. thiện hay phúc lợi mà xã hội dựa vào đó để<br /> Thử so sánh hai hình tượng nhân vật chi phối tự do cá nhân. Điểm chung lớn<br /> có quan hệ liên văn bản mật thiết với nhau nhất giữa họ là sự khẳng định về sự tách<br /> để làm rõ những khác biệt giữa tiểu thuyết biệt ra khỏi quyền lực thống trị và sự bảo<br /> hư cấu và siêu hư cấu: Joseph K trong tiểu tồn thế giới riêng của họ. Nhưng Cuộ ờ<br /> thuyết V của nhà văn Tiệp lỗi lạc Franz ờ ạ ủ M e K được coi là một<br /> Kafka (1883-1924), và Michael K trong tác phẩm siêu hư cấu, đơn giản là do sự có<br /> tiểu thuyết Cuộ ờ ờ ạ ủ mặt của chương cuối cùng: Hai chương<br /> Michael K (Life and Times of Michael K) đầu miêu tả cuộc hành trình gian nan đi tìm<br /> của nhà văn gốc Nam Phi John Maxwell tự do của nhân vật chính, qua các nhà tù và<br /> Coetzee (1 40), đoạt giải Nobel năm 2003. trại tập trung để về với đất mẹ, nhưng<br /> Hai tác phẩm lớn này có rất nhiều điểm chương cuối cùng rời ống kính khỏi<br /> chung: Mỗi tác phẩm thể hiện một con Michael K để tập trung vào hành trình tinh<br /> đường khác nhau để tồn tại như một giọng thần của nhân vật xưng tôi – bác sĩ tại trại<br /> nói bên lề trong những xã hội hủy diệt tính tập trung. Bác sĩ khẩn thiết yêu cầu<br /> cá nhân. Với những cái tên viết tắt và Michael lên tiếng nói để kể, để giải thích<br /> không có tính cách rõ nét, Joseph K và về câu chuyện của mình, nhưng đáp lại chỉ<br /> Michael K đều bị cắt bỏ nhiều chiều kích là sự im lặng. Bác sĩ yêu cầu: “Anh có một<br /> của nhân vật tiểu thuyết hiện thực cổ điển. câu chuyện để kể và chúng tôi muốn<br /> Cả hai đều tập trung vào ý tưởng về cuộc nghe”. Nỗ lực đi tìm câu chuyện của<br /> truy tầm sự độc lập cá nhân thông qua sự Michael thất bại, bác sĩ tự trả lời bằng cách<br /> <br /> <br /> 43<br /> đặt ra một loạt những giả thiết: “Việc anh ở khước từ ngôn ngữ loài người để bảo tồn<br /> trong trại chỉ là một dụ ngôn thôi, nếu anh sự toàn vẹn của thế giới không lời của<br /> hiểu từ này. Đó là một dụ ngôn – hiểu theo riêng anh, thì việc bác sĩ dùng ngôn ngữ để<br /> nghĩa cao nhất của từ này – về việc một ý diễn giải thế giới phi ngôn ngữ ấy là điều<br /> nghĩa có thể cư ngụ một cách bất ổn, một bất khả. Nếu Michael là một dụ ngôn, thì<br /> cách thái quá như thế nào trong một hệ diễn giải của vị bác sĩ bao giờ cũng là sự<br /> thống mà không trở thành một thành tố thu hẹp, sự hạn định nghĩa của dụ ngôn ấy<br /> trong hệ thống ấy. Chẳng lẽ anh không từ một góc độ nhất định. Và cũng như<br /> nhận thấy rằng, mỗi lần tôi cố giữ anh lại Michael thoát khỏi tất cả các bệnh viện và<br /> [trong hệ thống tạo nghĩa - PNL] thì anh lại trại tập trung để tìm về với đất đai, cây cỏ,<br /> chuồi ra như thế nào sao?” (1 ). Với sự thì dụ ngôn của Michael cũng luôn luôn<br /> xuất hiện của nhân vật bác sĩ – người diễn chối từ sự giam cầm trong bất cứ một hệ<br /> giải, câu chuyện về Michael K không còn thống diễn giải nào. Hay nói cách khác,<br /> đơn thuần là một hư cấu về sự cô độc và bác sĩ là hình ảnh phóng chiếu trong gương<br /> khát vọng vùng thoát của con người trong của chính chúng ta – người đọc văn bản: ta<br /> một xã hội thù địch với bản thể tự nhiên và đi tìm nghĩa cho nhân vật Michael K,<br /> tự do cá nhân, mà sâu xa hơn thế, đó còn là nhưng cái nghĩa đích thực của anh luôn<br /> ẩn dụ về quá trình tạo nghĩa của văn bản. Ở “chuồi ra” đâu đó bên ngoài những ấn định<br /> đây, câu chuyện về Michael K được của chúng ta, và mỗi lần diễn giải mới lại<br /> Coetzee xử lý tương tự như một dấu ích là một sai lệch mới.<br /> (trace) kiểu Derrida2: vị bác sĩ da trắng, Thứ hai, đưa ra những phê phán về<br /> học thức và mong muốn biểu đạt mọi thứ những phương pháp kiến tạo nên chính nó,<br /> bằng ngôn ngữ, đã đuổi theo anh chàng tù siêu hư cấu không chỉ khảo sát những cấu<br /> nhân da đen, chậm phát triển trí tuệ, sứt trúc căn bản của hư cấu tự sự mà còn khảo<br /> môi, nghèo đói và gần như không sử dụng sát t n ả ư cấu của t ế giới bên ng ài<br /> được ngôn ngữ, để kêu gọi anh ta: “Tôi nói văn bản văn c. Hãy trở về với Las<br /> thế đúng chứ? […] Tôi hiểu anh như thế có Meninas: Cấu trúc bí ẩn của bức tranh tạo<br /> đúng không? Nếu đúng, hãy giơ tay phải nên mối quan hệ ba mặt giữa họa sĩ (người<br /> lên! Nếu không, hãy giơ tay trái lên!” (1 ) đang vẽ vua và hoàng hậu trong tranh,<br /> nhưng đáp lại vẫn mãi mãi là sự im lặng. nhưng cũng là người đã vẽ chính bức Las<br /> Nếu trong suốt hai chương đầu Michael đã Meninas này), hình ảnh trong gương<br /> (người đang nhìn thẳng vào người xem từ<br /> 2<br /> Jacques Derrida, cha đẻ của giải cấu luận, đã đặt tấm gương trong tranh, nhưng cũng là<br /> ra khái niệm trace (dấu tích) để thay thế cho khái người đứng làm mẫu cho họa sĩ bên ngoài<br /> niệm sign (ký hiệu). Trong dấu tích không có sự<br /> phân biệt giữa cái biểu đạt và cái được biểu đạt như bức tranh), và người đàn ông mờ nhạt phía<br /> ký hiệu, mà chỉ có sự lặp lại của những gì đã có từ sau (người quan sát toàn bộ khung cảnh,<br /> trước trong một bối cảnh khác, những quan hệ khác,<br /> và sự khác biệt về bối cảnh và quan hệ này sẽ quy<br /> nhưng cũng là nhân vật phóng chiếu của<br /> định nghĩa của đối tượng, chứ nghĩa không còn là bản thân người xem tranh). Ba yếu tố này<br /> hằng thể đi theo cái biểu đạt.<br /> <br /> 44<br /> liên kết với nhau vì chúng đều là những giới của Sophie” thì chính Sophie và thầy<br /> biểu đạt của một điểm bên ngoài bức tranh, mình cũng tác động làm thay đổi thế giới<br /> và chính cái bên ngoài bức tranh ấy tạo của Hilde (họ đẩy chiếc thuyền để cha con<br /> nghĩa cho cái bên trong. Vua và hoàng hậu Hilde nhận thấy sự bất an đối với một hiện<br /> chính là trung tâm của cảnh, nhưng lại thực mình không thể hoàn toàn điều khiến<br /> không thật sự có mặt trong cảnh. Nên từ vị được, dù với vai trò là người sáng tạo ra<br /> trí người đọc/ người xem, ta không ngừng hiện thực ấy). Vậy là, điểm “thực tại” trong<br /> phải đặt câu hỏi về thế giới của chính ta: ta tác phẩm, câu chuyện về cô bé Hilde được<br /> là người thưởng thức tác phẩm, hay chính cha viết truyện để tặng nhân ngày sinh<br /> thế giới của ta là một tác phẩm? nhật, lại trở nên vô hiệu (hay nói cách<br /> Siêu hư cấu cũng tương tự như vậy, nó khác, thực tại trở thành phi thực tại, và<br /> tạo nên mối quan hệ ba mặt giữa người ngược lại). Tiêu điểm của tác phẩm mãi<br /> đọc, người viết và câu chuyện được kể ‒ mãi dao động giữa nhiều mặt phẳng hình<br /> những quan hệ vượt ra ngoài phạm vi văn thức và ý nghĩa, ngay trong bản thân tác<br /> bản. Khi văn bản nhận ra cái “thực tại” phẩm. Ảo tượng và thực tại đan xen, tương<br /> trong nó thực chất là được kiến tạo nên, thì chiếu, và bất kỳ điều gì ta có thể coi là hiện<br /> văn bản ấy bắt đầu đặt nghi vấn về những thực đều có thể trở thành một phần của ảo<br /> quy luật và quy ước của chính cái “thực tượng.<br /> tại” mà nó phản ánh. Siêu hư cấu nghi ngờ Nói ngắn gọn, tác phẩm siêu hư cấu là<br /> chân lý của những thực tại “có thật” để đặt những tác phẩm sử dụng hình thức hư cấu<br /> ra vấn đề tính đa trị của thực tại và của để tuyên bố công khai về tính hư cấu của<br /> nhận thức về những thực tại ấy. Trong T nó và khảo sát chính bản chất của hư cấu<br /> ớ ủ So e, một tiểu thuyết siêu hư hay quá trình tạo nên tác phẩm hư cấu,<br /> cấu độc đáo của nhà văn Na Uy Jostein nhằm mục đích tìm hiểu mối quan hệ ngày<br /> Gaarder, tác giả đặt người đọc vào vị thế càng phức tạp giữa hư cấu và thực tại. Các<br /> giao thoa giữa rất nhiều thế giới, một vị thế nhà văn siêu hư cấu từ bỏ quan niệm cho<br /> bất an, bất ổn giữa hư cấu và hiện thực, tác rằng ngôn ngữ là một công cụ trung tính để<br /> phẩm và thế giới. Câu chuyện cô bé Sophie phản ánh một thế giới liền lạc và khách<br /> Amundsen tìm hiểu về lịch sử triết học chỉ quan như một tấm gương trong suốt, mà<br /> là câu chuyện người cha viết tặng sinh nhật trái lại, tác phẩm của họ cho thấy khả năng<br /> con gái Hilde Moller Knag của mình, vô tận của ngôn ngữ trong việc biểu đạt<br /> nhưng khi Hilde đọc Sophie, thì chính một “thực tại” của riêng nó, một “thực tại”<br /> Sophie cũng “đọc” ngược lại Hilde như được cấu thành bởi vô số những quan hệ<br /> một tấm gương (phát hiện mình chỉ là một võ đoán, và từ đó, đặt nghi vấn về tất cả<br /> sáng tạo của cha Hilde, cô lên đường đi tìm những gì ý thức thông thường vẫn định<br /> Hilde và thú vị nhận thấy bây giờ chính danh là thực tại khách quan.<br /> mình đang quan sát Hilde chứ không phải Những gì trước nay người ta vẫn xem<br /> ngược lại). Cha con Hilde thay đổi “thế là điều hiển nhiên – và chính vì hiển nhiên<br /> <br /> <br /> 45<br /> nên người ta không bao giờ chú ý đến nó phản đó, đặc biệt là bi kịch Hy Lạp cổ đại.<br /> như một đối tượng nhận thức – lại được Khi lý thuyết hóa bi kịch, Aristotles đặt ra<br /> siêu hư cấu xoáy vào và nâng lên hàng đầu, khái niệm mimesis (mô phỏng) nhưng ông<br /> đặc biệt trong các tác phẩm siêu hư cấu cũng đặt ra cả khái niệm harmonia (hòa<br /> đương đại: sự cấu thành của những thế giới thanh) để cân bằng lại: bản năng con người<br /> hư cấu, sự kiến tạo và sáng tạo của ngôn hướng đến “bắt chước” tự nhiên, nhưng<br /> ngữ, sự chia sẻ văn bản một cách có ý thức bên cạnh đó cũng khao khát “hòa thanh” –<br /> giữa tác giả và độc giả. Siêu hư cấu không nói cách khác là tổ chức lại – thế giới kinh<br /> đơn thuần yêu cầu độc giả tri nhận một thế nghiệm hỗn độn của mình. Và như thế, với<br /> giới “giống thật”, mà thay vào đó, nó yêu tư cách là sự “hòa thanh”, nghệ thuật đã<br /> cầu độc giả tham gia vào quá trình sáng tạo nhận thức về vị thế bản thể luận của nó<br /> nên thế giới ấy và ý nghĩa của nó thông qua ngay từ buổi đầu hình thành. Tiểu thuyết<br /> ngôn ngữ, một cách có ý thức. siêu hư cấu hình thành với Mườ y của<br /> 2. SIÊU HƯ CẤU VÀ SỰ PHỤC HƯNG Giovanni Boccaccio, Don Quixote của<br /> CỦA TRUYỀN THỐNG TIỂU THUYẾT Miguel de Cervantes, Tristram Shandy của<br /> Cơn “địa chấn” siêu hư cấu trong văn Laurence Sterne… với sự soi chiếu và lật<br /> học thế giới đã kéo dài khoảng hơn 0 đổ những quy phạm tiểu thuyết đã chết<br /> năm. Một số nhà phê bình và cả nhà văn ngay trong bản thân thể loại.<br /> không mấy thiện cảm với siêu hư cấu hậu Vậy về mặt thực tiễn chúng ta cũng<br /> hiện đại đã lên tiếng bày tỏ quan ngại rằng thấy rằng siêu hư cấu không phải là một<br /> sự bùng nổ của siêu hư cấu đang đánh dấu sản phẩm riêng của thời hậu hiện đại, mà là<br /> cái chết hay sự cạn kiệt của tiểu thuyết với một dòng chảy ngầm ngay trong truyền<br /> tư cách là một thể loại. Trong khi đó, một thống tiểu thuyết. Ngay từ 1 7 , Robert<br /> số nhà phê bình khác lật lại vấn đề định Alter đã viết: “Với nhiều tiểu thuyết gia<br /> nghĩa tiểu thuyết để khẳng định rằng chính quan trọng từ Tây Ban Nha thời Phục hưng<br /> siêu hư cấu lại đánh dấu cho sự tái sinh của đến Pháp và Mỹ đương đại, chiến lược<br /> truyền thống tiểu thuyết theo đúng nghĩa hiện thực đã bị phức tạp hóa lên và được<br /> bản chất của nó (Hutcheon, Waugh, Woolf, sát hạch lại rất nhiều bởi nhận thức của nhà<br /> Fludenik…). văn rằng hư cấu không bao giờ là những<br /> Thứ nhất, xét về phương diện phản ánh thứ có thật, rằng chủ nghĩa hiện thực văn<br /> luận, dòng tiểu thuyết “mô phỏng” hiện học là một mâu thuẫn đầy tính trêu ngươi<br /> thực, từ thời khởi đầu thể loại, vẫn tồn tại ngay từ mặt thuật ngữ” (Alter, x). Nghĩa là<br /> song song và giao thoa qua lại với dòng ngay từ buổi bình minh của thể loại, một số<br /> tiểu thuyết “mô phỏng” chính nó. Đọc lại nhà văn đã cảm thấy cái bất an của mối<br /> Poetics của Aristotles, có thể nhận thấy quan hệ hư cấu - hiện thực, của quan niệm<br /> tính chất siêu hư cấu đã tồn tại từ rất lâu, phổ biến về thế giới có thật và sự “mô<br /> thậm chí có trước cả thể loại tiểu thuyết. phỏng” hay “phản ánh” một chiều cái thế<br /> Một số thể loại khác đã trải qua tính chất tự giới ấy bằng phương tiện ngôn ngữ. Vậy<br /> <br /> <br /> 46<br /> nên siêu hư cấu đương đại không phải sự nhau. Chính vì thế, ngôn ngữ tiểu thuyết<br /> bùng phát đột biến mà là sự nối dài và đào luôn luôn tự nhận thức lại mình qua từng<br /> sâu chính cảm thức bất an ấy. giai đoạn lịch sử. Và chính điều này khiến<br /> Thứ hai, xét về phương diện ngôn ngữ cho bản thân thể loại tiểu thuyết luôn luôn<br /> tiểu thuyết, tính chất đối thoại giữa các khước từ mọi định nghĩa, hay nói cách<br /> diễn ngôn “bên trong” và “bên ngoài” và khác, sự bất định chính là một phần định<br /> giữa các cấp độ trần thuật tác giả - nhân vật nghĩa của nó. Siêu hư cấu phô bày và<br /> không phải là một cuộc cách mạng thể loại phóng đại tính chất bất định ấy trước mắt<br /> mà siêu hư cấu phát động nên. Ngay từ độc giả một cách có ý thức.<br /> những năm 0 của thế kỷ trước, Mikhail Tiểu thuyết hiện thực kiểu cổ điển,<br /> Bakhtin đã đề cập đến quá trình tương đối nghịch lý thay, lại chặn đứng cuộc đối<br /> hóa này như là tiềm năng “đối thoại” của thoại giữa các giọng nói này. Xung đột<br /> tiểu thuyết – cái làm nên bản chất của thể giữa các ngôn ngữ và giọng nói rõ ràng đã<br /> loại. Bakhtin viết về bản chất của ngôn ngữ được giải quyết thông qua sự lệ thuộc vào<br /> tiểu thuyết: “Sự phát triển của thể loại tiểu giọng nói ưu trội của một tác giả “biết<br /> thuyết là hoạt động đào sâu bản chất đối tuốt”. Sự xuất hiện của Dostoevsky đã khai<br /> thoại, phạm vi ngày càng lớn của nó và độ mở một thể loại tiểu thuyết mới mà<br /> chính xác ngày càng cao của nó. […] Ngôn Bakhtin định danh là “tiểu thuyết đa<br /> từ tiểu thuyết, với độ tinh tế cao nhất, ghi thanh”, dạng thức tiểu thuyết chống lại giải<br /> nhận những thay đổi và dao động nhỏ nhất pháp “đồng nhất hóa” của tiểu thuyết hiện<br /> trong bầu không khí xã hội, và ghi nhận thực kiểu cổ điển: “Con số nhiều của các<br /> bầu không khí ấy như là một tổng thể, với giọng nói và ý thức độc lập và không hòa<br /> tất cả các phương diện của nó.” (300) trộn, một dàn đa thanh của các giọng nói<br /> Khác với ngôn ngữ thi ca, ngôn ngữ đầy hiệu lực thực chất chính là đặc trưng<br /> tiểu thuyết năng động hơn rất nhiều: tiểu chính yếu của tiểu thuyết Dostoevsky” (7).<br /> thuyết được kiến tạo thông qua quá trình Siêu hư cấu tiếp nối và phát triển chính con<br /> đồng hóa liên tục các hình thức thông tin đường ấy của Dostoevsky, nhưng nó đẩy<br /> qua các thời kỳ lịch sử, chính vì thế không chiến lược tiểu thuyết đa thanh lên đến<br /> thể nói đến một hình thức “ngôn ngữ tiểu mức phức hợp cao nhất: không chỉ đặt ý<br /> thuyết” ưu việt nào cả (ngôn ngữ thi ca thức nhân vật ngang quyền với ý thức tác<br /> cũng thay đổi, nhưng sự thay đổi của nó giả, nó còn đặt ý thức tác giả ngang quyền<br /> chậm hơn và phản ánh những quy trình xã với ý thức độc giả. Tự sự siêu hư cấu<br /> hội dài hơi hơn nhiều so với ngôn ngữ tiểu thường được kiến tạo trên một mẫu thức<br /> thuyết). Ngôn ngữ của báo chí, phóng sự, chung – một nguyên tắc đối lập căn bản và<br /> hồi ký, du ký, nhật ký, ngôn ngữ của mạng xuyên suốt toàn bộ tác phẩm: sự kiến tạo<br /> internet, truyền hình, điện ảnh… luôn được của một ảo tượng hư cấu (tương tự tiểu<br /> du nhập vào tiểu thuyết và luôn cạnh tranh, thuyết truyền thống) và sự bóc trần ảo<br /> nghi vấn và tương đối hóa quyền lực của tượng ấy. Nếu tiểu thuyết truyền thống yêu<br /> <br /> <br /> 47<br /> cầu người đọc tái tạo một thế giới ảo tượng xã hội chấn động nhân loại: Thế chiến I,<br /> mà họ chỉ là “kẻ quan sát”, thì tiểu thuyết tâm lý học Freud, triết học Nietzsche,<br /> siêu hư cấu yêu cầu người đọc tham gia thuyết tương đối Einstein... Sự cô lập, rối<br /> trực tiếp vào thế giới ảo tượng đó với tư loạn và mất phương hướng của con người<br /> cách là người đồng kiến tạo, người trực trong kỷ nguyên hiện đại chính là khởi<br /> tiếp phá bỏ cái thế giới mà tác giả vừa tạo nguyên sâu xa của nhân sinh quan hiện đại<br /> nên. Nên tác phẩm trở thành điểm giao cắt chủ nghĩa với những thủ pháp thể nghiệm<br /> giữa hai diễn ngôn – tác giả và độc giả – cả trong văn chương như dòng ý thức, độc<br /> hai không hề bị cạn kiệt bởi chức năng tái thoại, tự sự đa điểm nhìn, với những trào<br /> tạo thế giới ảo tượng. Nghĩa là, người đọc lưu thể nghiệm trong nghệ thuật thị giác<br /> không còn được coi như một chức năng ẩn, như chủ nghĩa vị lai, chủ nghĩa siêu thực,<br /> người tiếp nhận thụ động thế giới mà tác chủ nghĩa lập thể, chủ nghĩa ấn tượng…<br /> giả sáng tạo nên, mà trở thành một chủ thể Còn chủ nghĩa hậu hiện đại bùng phát từ<br /> ý thức ngang quyền với diễn ngôn tác giả khoảng nửa cuối thế kỷ XX, như một phản<br /> và nhân vật. Hai quá trình xây dựng ảo ứng đối với chủ nghĩa hiện đại và cũng như<br /> tượng và phá vỡ ảo tượng được tiến hành sự nối dài chủ nghĩa hiện đại theo một<br /> song song và kết nối với nhau trong một độ chiều hướng mới. Nó là con đẻ tất yếu của<br /> căng hình thức, phá vỡ sự khu biệt giữa kỷ nguyên thông tin và những nhiễu loạn<br /> sáng tạo tác phẩm và thưởng thức tác truyền thông đương đại. Nó là một giai<br /> phẩm, hay nói cách khác là san bằng nấc đoạn tri nhận và thực hành mới, từ bỏ<br /> thang khu biệt giữa tác giả và độc giả, đặt những định đề, thiên kiến và giới hạn của<br /> họ trên cùng một mặt phẳng đối thoại. chủ nghĩa hiện đại để bao trùm những mâu<br /> Tham dự vào cuộc đối thoại đó, người đọc thuẫn, mỉa mai và đa nguyên của văn hóa<br /> phải tự dẫn lại những hiểu biết lý luận của đại chúng. Các phạm trù văn hóa/ nghệ<br /> mình, những tri thức về quy ước văn học thuật cao và thấp đã biến thành vô nghĩa,<br /> truyền thống của mình, nhằm cấu thành xã hội tiêu dùng bị lộn trái. Các đại tự sự<br /> nên ý nghĩa cho văn bản. Như vậy, theo tuyến tính của lịch sử nghệ thuật và lịch sử<br /> một nghĩa nào đó, có thể nói siêu hư cấu văn hóa phương Tây bị lột trần thành<br /> chính là một con đường phục hưng thể loại những hệ tư tưởng và kiến trúc của lợi ích<br /> tiểu thuyết trong thời kỳ hậu hiện đại, bằng giai cấp. Nói như Brian McHale, chủ âm<br /> cách phát huy tối đa một yếu tố sẵn có của chủ nghĩa hiện đại là nhận thức luận.<br /> trong thể loại tiểu thuyết từ thời khởi thủy. Tiểu thuyết hiện đại vận dụng những chiến<br /> 3. SIÊU HƯ CẤU VỚI TINH THẦN TỰ lược hư cấu dựa trên nền tảng của những<br /> Ý THỨC HẬU HIỆN ĐẠI vấn đề nhận thức luận: Tôi giải thích thế<br /> Chủ nghĩa hiện đại trong văn học giới mà tôi đang sống này như thế nào? Tôi<br /> phương Tây kéo dài khoảng đầu thế kỷ XX là gì trong thế giới đó? Có thể nhận thức<br /> đến khoảng những năm giữa thập kỷ 0, là được những gì? Bằng cách nào? Đến mức<br /> hệ quả của một loạt những cú sốc văn hóa độ nào? Tri thức được truyền tải như thế<br /> <br /> <br /> 48<br /> nào, có đáng tin cậy hay không? Còn chủ thế của ý thức đối với thực tại, cho rằng khi<br /> âm của chủ nghĩa hậu hiện đại là bản thể ta biểu đạt thực tại thì ta chỉ có thể biểu đạt<br /> luận. Tiểu thuyết hậu hiện đại vận dụng những góc nhìn khác nhau, những hư cấu<br /> những chiến lược sáng tạo dựa trên nền và ý thức khác nhau đối với thực tại ấy.<br /> tảng của những vấn đề bản thể luận: Thế Còn đến tiểu thuyết hậu hiện đại nửa cuối<br /> giới này là thế giới nào? Phải làm gì trong thế kỷ XX, bản thân cái thực tại ấy đã tan<br /> thế giới đó? Cái tôi nào trong tôi sẽ làm rã chứ không đơn giản chỉ là bất khả biểu<br /> điều đó? Có những thế giới nào? Những đạt. Với chủ nghĩa hiện đại, văn bản nhận<br /> thế giới đó đối mặt với nhau như thế nào? thức rằng nó đang nói về ý thức; còn với<br /> Điều gì sẽ xảy ra khi ranh giới giữa các thế chủ nghĩa hậu hiện đại, văn bản nhận thức<br /> giới đó bị xâm phạm hoặc xóa mờ? rằng ý thức đang được viết ra. Chủ nghĩa<br /> (McHale, 10). hiện đại đặt câu hỏi rằng ý thức đối với thế<br /> Cả hai đều phản ứng dữ dội với kiểu giới đã được kiến tạo nên như thế nào; chủ<br /> phản ánh hiện thực cổ điển. Nhưng nếu các nghĩa hậu hiện đại đặt câu hỏi rằng thế giới<br /> nhà văn hiện đại chủ nghĩa (như được kiến tạo nên từ các dạng kết cấu, cấu<br /> Hemingway, Joyce, Proust, Kafka) có xu trúc như thế nào, và từ đó, nêu nghi vấn về<br /> hướng cho rằng con người hiện đại đang bản thân thực tại. Đối với các nhà hiện đại<br /> dần xa rời những gì nhân bản và tự nhiên chủ nghĩa, sự mất mát trật tự khiến họ<br /> nhất của mình, và họ tìm mọi cách nắm bắt mong muốn (dù có thể là vô vọng) phục<br /> lại thực tại theo một cách khác (chẳng hạn hồi lại trật tự ấy ở tầng sâu của tư duy (kiểu<br /> thực tại của ý thức hay thực tại của lý trí); Kafka), thì đối với các nhà hậu hiện đại<br /> thì các nhà văn hậu hiện đại (như Borges, chủ nghĩa, sự mất mát trật tự khiến họ nghi<br /> Coetzee, Barth, Pynchon) là người đã từ bỏ ngờ sự tồn tại của bản thân cái gọi là “trật<br /> hy vọng trở về thực tại, người thậm chí tự”, cho rằng đó chỉ là một kiến tạo cảm<br /> không còn tin vào sự tồn tại của thực tại. tính của con người (kiểu Barth). Không chỉ<br /> Trước đó, vào khoảng thế kỷ XVIII-XIX, hoài nghi uy quyền tuyệt đối của nhà văn<br /> tiểu thuyết cổ điển thường xuất phát từ một đối với văn bản, mà các nhà hậu hiện đại<br /> niềm tin vững chắc vào một thế giới tồn tại chủ nghĩa còn hoài nghi cả uy quyền của ý<br /> khách quan và được trải nghiệm phổ quát thức, của tư duy, từ đó họ phô trương một<br /> này (Hugo, Balzac…). Tiểu thuyết hiện đại cách ý thức sự phạm trù hóa thế giới bằng<br /> nửa đầu thế kỷ XX, do hệ quả/ hậu quả của hệ thống võ đoán của ngôn ngữ.<br /> những cú sốc văn hóa xã hội mà chúng tôi Cả hai đều có những phản ứng ít nhiều<br /> đã bàn đến ở trên, nhất loạt cho thấy sự mất tiêu cực với lý tính và sự biểu đạt bằng lý<br /> mát niềm tin đối với một thế giới như thế. tính, đặc biệt nếu ta so sánh chủ nghĩa hậu<br /> Những tiểu thuyết như Đ ì ờ ã hiện đại với chủ nghĩa phi lý – một trào lưu<br /> ấ của Marcel Proust hay Ulysses của đỉnh cao thuộc chủ nghĩa hiện đại. Nhưng<br /> James Joyce đánh dấu sự nổi lên rộng khắp nếu các nhà phi lý tập trung vào kinh<br /> của một cảm thức về tính hư cấu và sự thay nghiệm của nhân vật trong một bối cảnh mà<br /> <br /> <br /> 49<br /> họ không tìm được mục đích liền lạc của tính ấy, lại chính là phương tiện xác nhận<br /> cuộc sống, hay những loạt hành động và sự và duy trì những cấu trúc quyền lực của xã<br /> kiện không mục đích, thì các nhà hậu hiện hội thông qua một quá trình tự nhiên hóa<br /> đại tập trung vào sự bất khả của chính quá liên tục. Vì thế, họ lật ngược lại tính chất<br /> ì b ểu ạ . Rất nhiều tác phẩm thuộc biểu đạt của chính bản thân ngôn ngữ, và<br /> trường phái phi lý, như tiểu thuyết Kafka, tương ứng với ngôn ngữ là các quy ước<br /> kịch Beckett, tiểu thuyết Camus… trình bày văn học truyền thống.<br /> s ô ĩ ủ ồ ạ thông qua những thủ Xin trở lại một ví dụ mà chúng tôi đã<br /> pháp như châm biếm, hài hước, mâu bàn đến ở đầu bài viết này. Nhìn từ một<br /> thuẫn… về điều kiện triết lý của những con góc độ nào đó, nhân vật Michael K của<br /> người “chẳng là gì cả trong thế giới này”. Coetzee mang chút ám gợi liên văn bản về<br /> Còn các nhà hậu hiện đại như Borges, hình tượng Joseph K của Kafka gần một<br /> Pynchon, Barth… trình bày s ô ĩ ủ thế kỷ trước, với sự cô độc và khát khao<br /> qu ì b ểu ạ , trong đó cái biểu đạt này vùng thoát khỏi những chế ước xã hội phi<br /> chỉ có thể dẫn đến cái biểu đạt khác trong nhân (dĩ nhiên ai cũng thừa nhận rằng tầm<br /> chuỗi dây tạo nghĩa vô cùng vô tận. vóc triết lý nhân sinh của Coetzee chưa thể<br /> Cả hai đều quan tâm đặc biệt đến trạng so sánh được với Kafka, nhưng đó là một<br /> thái đang phân rã, xa lạ hóa của con người. vấn đề khác, không mấy liên quan đến đề<br /> Tình trạng này khác hoàn toàn với các tiểu tài ta đang bàn ở đây). Tuy nhiên, là một<br /> thuyết cổ điển thế kỷ XVIII-XIX vốn luôn phiên bản hậu hiện đại của Joseph K, hình<br /> có xu hướng đưa con người hòa nhập với tượng Michael K còn mang những ám ảnh<br /> xã hội qua quá trình trưởng thành hay qua đặc thù của thời hậu hiện đại: sự cạnh tranh<br /> quan hệ hôn nhân. Chủ nghĩa hiện đại dữ dội giữa thực tại và biểu đạt, giữa diễn<br /> khước từ thế giới quan lãng mạn đó về bản giải và văn bản. Tiểu thuyết của Kafka<br /> chất con người, về tồn tại, về cấu trúc bao cũng ý thức rất rõ về sự phá vỡ những hình<br /> trùm của lịch sử, về sự phát triển và tiến thức quy ước của tiểu thuyết cổ điển,<br /> bộ; thay vào đó, nó tập trung phản ánh sự nhưng không phô trương một cách có ý<br /> cách ly và thoái triển của cá nhân. Trong thức những điều kiện tạo tác của nó như<br /> tiểu thuyết hiện đại, cuộc đấu tranh giành tiểu thuyết của Coetzee. Hay nói cách<br /> sự tự trị cá nhân chỉ có thể được tiếp tục khác, trong văn bản của Kafka, â ậ tự<br /> thông qua sự đối lập với những thiết chế và ý thức về sự duy lý cô độc của mình trong<br /> quy ước xã hội. Cơ cấu xã hội được nhận một hệ thống phi lý, còn trong văn bản của<br /> thức như một cái gì đó phi cá nhân, thù hằn Coetzee, bả tự ý thức về sự bất khả<br /> với nghệ thuật. Còn chủ nghĩa hậu hiện đại diễn giải của nó với tư cách là một dấu í<br /> quay sang tìm hiểu chính cơ cấu quyền lực kiểu Derrida.<br /> ấy trong bản thân ngôn ngữ và các quy ước Và như thế, rõ ràng tinh thần tự ý thức<br /> nghệ thuật. Họ cho rằng cái ngôn ngữ mà đậm đặc, cực đoan và được hình thức hóa<br /> ta vẫn cho là phương tiện biểu hiện trung rõ nét hơn rất nhiều ở trào lưu hậu hiện đại.<br /> <br /> <br /> 50<br />  *** cấu đặt tác giả ở một trạng thái nghịch lý –<br /> Đời sống văn hóa đương đại đang thiếu có và không có quyền lực đối với chính câu<br /> vắng một phong trào “tiên phong” rõ ràng. chuyện của mình – và đặt độc giả ở tư thế<br /> Không thấy ở đây tiếng gọi cách tân và phá trực tiếp đối thoại một cách dân chủ để<br /> bỏ hình thức cũ ồn ào xáo động như những nghiền ngẫm lại về vị thế của văn học<br /> trào lưu hiện đại chủ nghĩa nửa đầu thế kỷ trong một thế giới đầy lo âu, bất an, trước<br /> XX. Sự tồn tại của một “đa thần giáo văn sự sụp đổ của nhiều định chế lý tính tưởng<br /> hóa” chưa từng xuất hiện trước đó, đã như khó có thể sụp đổ. Đó là đặc trưng của<br /> khiến cho các nhà văn hậu hiện đại không tinh thần tự ý thức trong một kỷ nguyên mà<br /> hề đối mặt với những đối lập lưỡng phân rõ con người hầu như không còn nhận diện<br /> ràng như các nhà văn hiện đại ngày trước. được mình giữa một rừng vô định những<br /> Siêu hư cấu cho ta cả sự cách tân và sự cái biểu đạt của truyền thông; họ chỉ còn<br /> quen thuộc thông qua việc tái tạo và làm cách quay lại nhận diện qu ì ậ<br /> suy yếu những quy ước quen thuộc, tương d của mình, một quá trình kiểu mise en<br /> tự như thủ pháp lắp ghép nhiều phong cách abyme vô tận trong “nhà tù của khái niệm”.<br /> vốn rất đặc thù cho kiến trúc hậu hiện đại. Và đó là lý do người ta coi siêu hư cấu<br /> Đặc trưng cho tâm thế hậu hiện đại, chính là biểu hiện đặc thù của tâm thế, của<br /> siêu hư cấu là “một diễn ngôn ngoại biên, con người, và của kỷ nguyên hậu hiện đại.<br /> một dạng thức viết tự đặt mình ở biên giới<br /> giữa hư cấu và phê bình, tự xem cái biên<br /> giới ấy chính là chủ đề của mình”. Siêu hư<br /> <br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> <br /> 1. Alter, R. 1975. The Novel as a Self-Conscious Genre. California: University of<br /> California Press.<br /> 2. Bakhtin, M. M. 1984. Problems of Dostoevsky's Poetics. Minneapolis: University of<br /> Minnesota Press.<br /> 3. Bakhtin, M. M. 1992. The Dialogic Imagination: Four Essays. Austin: University of<br /> Texas Press.<br /> 4. Coetzee, J.M. 1998. Life and Times of Michael K. London: Vintage.<br /> 5. Derrida, J. 1966. Writing and Difference. Alan Bass dịch từ tiếng Pháp. London:<br /> Routledge.<br /> 6. Foucault, M. 1970. The Order of Things: An Archaeology of the Human Sciences.<br /> New York: Pantheon, 1970.<br /> 7. Gaarder, Jostein 2006. T ớ ủ So e. Hà Nội: Tri thức.<br /> 8. Gaarder, Jostein 1991. The Politics of Postmodernism. London: Routledge.<br /> <br /> <br /> 51<br /> 9. Kafka, Franz 2002. V . Phùng Văn Tửu dịch từ tiếng Pháp. Hà Nội: Văn hóa<br /> Thông tin.<br /> 10. McHale, B. 1987. Postmodernist Fiction. London and New York: Routledge.<br /> <br /> <br /> * Ngày nhận bài: 6/12/2014. Biên tập xong: /1/201 . Duyệt đăng: 10/1/201 .<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 52<br />