YOMEDIA
ADSENSE
Sinh hoạt Ơ khan của người Chu ru
39
lượt xem 1
download
lượt xem 1
download
Download
Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ
Người Chu ru là một trong những dân tộc thiểu số thuộc ngữ hệ Mã Lai - Đa đảo ở miền Nam, có dân số tương đối ít, là dân tộc thiểu số tại chỗ còn giữ được nhiều nét bản sắc văn hóa truyền thống. Giống như các dân tộc anh em khác sinh sống trên mảnh đất Tây Nguyên hùng vĩ, dân tộc Chu ru cũng có vốn văn nghệ dân gian phong phú và đa dạng bao gồm: truyện cổ, thơ ca trữ tình, múa, hát đối đáp, các câu ca dao, tục ngữ, câu đố.
AMBIENT/
Chủ đề:
Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!
Nội dung Text: Sinh hoạt Ơ khan của người Chu ru
Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG VÀ PHÁT TRIỂN<br />
<br />
<br />
<br />
SINH HOẠT Ơ KHAN CỦA NGƯỜI CHU RU<br />
Ma Hiêng(1)<br />
<br />
<br />
N gười Chu ru là một trong những dân tộc thiểu số thuộc ngữ hệ Mã Lai - Đa đảo ở<br />
miền Nam, có dân số tương đối ít, là dân tộc thiểu số tại chỗ còn giữ được nhiều nét<br />
bản sắc văn hóa truyền thống. Giống như các dân tộc anh em khác sinh sống trên mảnh đất<br />
Tây Nguyên hùng vĩ, dân tộc Chu ru cũng có vốn văn nghệ dân gian phong phú và đa dạng<br />
bao gồm: truyện cổ, thơ ca trữ tình, múa, hát đối đáp, các câu ca dao, tục ngữ, câu đố... đúc<br />
kết những kinh nghiệm sản xuất, kinh nghiệm về thiên nhiên cũng như về đời sống xã hội.<br />
Đối mặt với sự thay đổi về kinh tế, văn hóa, xã hội, người Chu ru vẫn lưu giữ được nét đẹp<br />
mang dấu ấn riêng của cộng đồng mình thể hiện qua sinh hoạt Ơ khan. Chỉ khi có nghệ nhân<br />
Ơ khan, lúc đó, các truyện cổ, văn vần dân gian, các câu đố, ca dao, tục ngữ mới hiện hữu.<br />
Như vậy, sinh hoạt Ơ khan của người Chu ru gắn bó với sinh hoạt cộng đồng tức là gắn bó<br />
với con người và xã hội của dân tộc Chu ru.<br />
Từ khóa: Dân tộc Chu ru; văn hóa Chu ru; kể truyện cổ; sinh hoạt Ơ khan; nghệ nhân<br />
Ơ khan.<br />
<br />
1. Người Chu ru kể chuyện (Ơ khan) gương phản chiếu soi rọi con đường tiến bước<br />
Trong đời sống sinh hoạt của người Chu ru thì của họ, hướng họ đến với điểm đến đúng đắn về<br />
''Ơ khan Tơ rơ can'' (kể truyện cổ) đã trở thành nhân cách và giá trị đích thực của cuộc sống.<br />
một phong tục đẹp được diễn ra một cách phổ Những người Khan Tơ rơ can của dân tộc Chu<br />
biến trong cuộc sống của họ. Dù thời gian và ru nói chung là những người nông dân có trí nhớ<br />
không gian Ơ khan Tơ rơ can có đôi chút thay và giọng kể đặc biệt. Họ có thể kể chuyện nhiều<br />
đổi nhưng trên hết, giá trị mà nó mang lại chính giờ, nhiều câu chuyện với niềm đam mê kì lạ.<br />
là góp phần củng cố đời sống tinh thần của người Những người kể chuyện có thể là đàn ông hoặc<br />
dân Chu ru. Nó có ý nghĩa bồi dưỡng đạo đức, đàn bà, có thể là người lớn tuổi hoặc trẻ tuổi,<br />
ý thức dân tộc cho mọi thành viên trong cộng không nhất thiết phải là người già, miễn là người<br />
đồng nhớ về nguồn cội, để xứng đáng với cha thuộc và có giọng kể hay truyền cảm. Tuy nhiên,<br />
ông, với đất trời, với tổ tiên của tộc người Chu phần lớn những người kể truyện cổ dân tộc Chu<br />
ru. Trong mỗi câu chuyện được truyền kể, những ru thường là những người có uy tín và khá lớn<br />
bài học bổ ích, những lời nhắn nhủ không ngừng tuổi trong cộng đồng. Người kể chuyện chỉ kể<br />
được truyền đi, mang thông điệp gửi đến mỗi lớp mà không có chiêng trống kèm theo. Trước khi<br />
người mới nối tiếp nhau của bản thân dân tộc Chu kể theo yêu cầu mọi người, người kể có thể vừa<br />
ru. Những giá trị tinh thần mà Ơ khan Tơ rơ can hát dạo, vừa tâm sự chuyện riêng hoặc khen ngợi<br />
mang lại như một tấm gương soi chiếu lời dạy người này, người kia tốt bụng. Họ cũng không<br />
của tổ tiên đến với mỗi người con của mình. Trải quên nhắc nhở người nghe nên và không nên bắt<br />
qua nhiều thế hệ, những giá trị vật chất và tinh chước những câu chuyện nào, hoặc gợi nhớ lại<br />
thần của dân tộc Chu ru dần có nhiều thay đổi, những khúc hát trong mỗi câu chuyện cổ. Đây<br />
nhiều câu chuyện được Ơ khan cũng thay đổi dần chính là nét độc đáo về sự hoà đồng không gian<br />
cho phù hợp với sắc thái mới của cuộc sống. Tuy thực tại và không gian kí ức khá thú vị.<br />
nhiên, về bản chất, những giá trị văn hóa dù có Những người kể chuyện thường thuộc nhiều<br />
cách thức nhìn nhận và ứng dụng thay đổi theo truyện cổ vì từ thời thơ ấu họ đã được nghe cha<br />
thời gian thì nó vẫn có vị trí rất quan trọng nuôi mẹ, người lớn kể. Họ cũng như ông bà, cha mẹ<br />
dưỡng tâm hồn của mỗi người con Chu ru, là tấm mình không biết những câu truyện cổ có từ lúc<br />
<br />
Ngày nhận bài: 14/11/2017; Ngày phản biện: 29/11/2017; Ngày duyệt đăng: 10/12/2017 Số 20 - Tháng 12 năm 2017<br />
(1)<br />
Trường Phổ thông Dân tộc Nội trú tỉnh Lâm Đồng; e-mail: maihieng111@gmail.com<br />
Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG VÀ PHÁT TRIỂN<br />
<br />
nào, ai là người đã sáng tạo nên những truyện đó. vòng đời người hay lễ cúng thần linh. Họ cũng<br />
Người dân yêu thích truyện cổ, trong tâm tưởng có thể kể cho nhau nghe trong những lần đi rừng,<br />
cộng đồng người Chu ru những câu chuyện được hay sau những ngày đi phát nương trên rẫy, đổi<br />
nghe là hoàn toàn có thật và đã xảy ra ở một thời công tuốt lúa, trong những phút nghỉ ngơi mệt<br />
kì xa lắm. Họ tin rằng những chi tiết trong truyện nhọc, khi cảm hứng muốn thưởng thức của mọi<br />
cổ vẫn còn để lại dấu ấn trong cuộc sống hiện tại. người đến bất chợt. Những truyện cổ của dân tộc<br />
Người nghệ nhân kể chuyện với phong cách Chu ru cũng có thể được kể bên đống lửa vào<br />
cường điệu, kì vĩ hóa, diễn đạt theo một kết cấu mỗi tối khi đông về, mọi người quây quần vừa<br />
trùng điệp, với nhiều đoạn mô tả được nhắc đi sưởi lửa vừa nướng khoai, nướng sắn và nghe<br />
nhắc lại như (tiếng chiêng, cảnh ăn uống cuối các câu truyện cổ.<br />
tháng, cảnh làng mạc đông vui, giàu có, cảnh Không gian kể chuyện có một ý nghĩa rất đặc<br />
múa khiên đao…). Những điệp khúc đó được biệt. Trong những không gian phù hợp, cùng<br />
chắt lọc, cô đúc lại thành những mô típ quen với phong thái và cách kể chuyện, người đọc sẽ<br />
thuộc đi vào trong tâm tưởng, bám sâu vào đời cảm nhận được hết cái hồn và cái hoành tráng<br />
sống tinh thần của cộng đồng người Chu ru. của lịch sử, của những cuộc chiến và của những<br />
Người nghệ nhân kể truyện cổ không chỉ dừng bài ca sinh hoạt hân hoan, rộn rã… Đối với các<br />
lại ở việc tái hiện một cách sống động chi tiết dân tộc Tây Nguyên nói chung và dân tộc Chu ru<br />
truyện mà còn kết hợp lời kể với động tác thân nói riêng, cuộc sống gắn liền với đặc trưng của<br />
thể như chính nhân vật làm nên tính hấp dẫn đối rừng núi đã tạo ra cho họ một không gian, một<br />
với người thưởng thức. địa điểm, một sân khấu kể chuyện đặc biệt mà tác<br />
Tuy nhiên, hiện nay, những người thuộc dụng của nó không một sân khấu nhân tạo nào có<br />
truyện cổ, biết kể, hát cũng như ngày càng ít đi vì thể thay thế được. Chính giữa sự hoang vu của<br />
nhiều lý do. Chúng tôi nghĩ rằng vẫn còn nhiều núi rừng, cùng với thiên nhiên, tiếng của lá cây,<br />
câu chuyện, các tác phẩm đang còn đâu đó trong âm điệu của động vật, côn trùng, hơi thở của con<br />
cộng đồng không được biết đến vì người thuộc người lẫn sự hào sảng của người kể chuyện….<br />
những tác phẩm ấy qua đời và không có sự truyền tất cả góp phần làm nổi bật không gian sinh hoạt<br />
lại cho con cháu đời sau. Đó là điều đáng tiếc cho tinh thần cũng như khơi gợi toàn bộ vẻ đẹp của<br />
truyện cổ nói riêng và văn học dân gian của người tác phẩm, thổi vào nó cái hồn của trời đất, của núi<br />
Chu ru nói chung. Sự mai một của những “truyện rừng Tây Nguyên .<br />
cổ sống” sẽ là sự thiếu hụt lớn cho kho tàng văn Trước đây, môi trường kể truyện cổ thường<br />
học dân gian, và văn hoá dân gian. Những người vào lúc ban đêm, ở những nhà rông - nơi sinh<br />
già rồi sẽ mất đi, những câu chuyện cổ cũng sẽ hoạt chung của cả cộng đồng hoặc những ngôi<br />
mất đi, nếu người ta không lưu giữ, khi thế hệ trẻ nhà rộng, thoáng mát, có thể chứa được nhiều<br />
chẳng còn mấy ai mặn mà với các truyện cổ cũng người. Tuy nhiên hiện nay, không gian kể đã có<br />
như nếp sinh hoạt hát, kể của dân tộc mình khi nhiều sự thay đổi. Truyện cổ có thể được kể trong<br />
mà trong tâm trí họ luôn canh cánh nỗi lo cơm các ngày lễ hội, trong những ngày cưới hỏi, ma<br />
áo gạo tiền; cuộc sống xung quanh họ có nhiều chay, hoặc những buổi chiều. Người dân tộc Chu<br />
phương tiện giải trí hiện đại. Phần lớn người Chu ru thường bảo: tháng 8 kiếm củi, sửa kho, làm<br />
ru đặc biệt là giới trẻ không ý thức được giá trị đường, coi rẫy, tháng 9 tháng 10 ăn lúa mới, nghe<br />
các truyện cổ cũng như những nét đẹp khác trong hát… Đó cũng chỉ là những mốc thời gian tương<br />
văn hóa truyền thống của dân tộc mình. đối vì thực tế người Chu ru sinh hoạt theo mùa<br />
2. Không gian, thời gian kể chuyện vụ. Thu hoạch xong thường là sau tháng 11 âm<br />
Một yếu tố quan trọng không thể thiếu được lịch. Đây là khoảng thời gian tổ chức các lễ hội,<br />
trong phương thức kể truyện cổ của dân tộc Chu tổ chức đám hỏi, đám cưới, thờ cúng…Khoảng<br />
ru nói riêng và sử thi Tây Nguyên nói chung đó thời gian từ tháng 11 đến tháng 3 âm lịch cũng là<br />
là không gian và thời gian kể chuyện. Người thời gian diễn ra các buổi sinh hoạt kể chuyện cổ<br />
nghệ nhân thường kể chuyện trên những ngôi của người Chu ru. Ngoài những buổi lễ hội, cưới<br />
nhà sàn, nhà rông, bên đống lửa cháy bập bùng hỏi, ma chay thì H’ri còn được diễn ra mỗi tối<br />
trong đêm, hay trong các ngày lễ như các nghi lễ xung quanh bếp lửa dù quy mô không lớn. Như<br />
<br />
Số 20 - Tháng 12 năm 2017 87<br />
Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG VÀ PHÁT TRIỂN<br />
<br />
vậy, thời gian diễn xướng chính là thời gian phù 4. Những điều kỳ diệu từ Ơ khan<br />
hợp để diễn ra hoạt động hát, kể, thời gian đó Về mặt tinh thần, Ơ khan Tơ rơ can mang lại<br />
có thể là ban ngày, có thể là lúc tối, cũng có thể cho mỗi con người Chu ru một sức sống mãnh<br />
từ ngày này qua ngày khác. Mỗi một thời điểm, liệt và niềm tự hào lớn lao đối với dân tộc mình.<br />
người kể sẽ kể một tình tiết truyện phù hợp đảm Nội dung của các truyện cổ thường là những câu<br />
bảo được tính liên hoàn giữa câu truyện được kể chuyện thường ngày, về những mộng ước của<br />
và cuộc sống diễn ra xung quanh. cuộc sống, về những vị anh hùng, về những chiến<br />
3. Người nghe chuyện công kỳ vĩ, lớn lao của con người trong suốt quá<br />
Cùng với nghệ nhân biết hát, kể, công chúng trình hình thành và phát triển của dân tộc. Chính<br />
là nơi tiếp nhận truyện cổ, đồng thời là cái nôi vì lẽ đó, trong vô thức của mỗi người, Ơ khan Tơ<br />
để nuôi dưỡng và sinh ra các nghệ nhân. Trong rơ can đã trở thành một phần không thể thiếu dệt<br />
buổi nghe hát kể truyện cổ, họ như đắm mình nên những hình ảnh đẹp, sống động về quê hương<br />
vào thế giới mộng ảo, họ chăm chú nghe từng và con người của dân tộc mình. Chính điều này<br />
lời từng chữ. Người nằm, người ngồi, người nghe đã gieo vào lòng họ niềm tin và sự kiêu hãnh sâu<br />
cứ như thế hàng giờ có khi từ đêm này sang đêm sắc về dân tộc mình, khiến họ tự tin vững bước<br />
khác, hòa mình vào thế giới của các nhân vật anh hòa nhập với cuộc sống.<br />
hùng, cùng cảm nhận niềm vui, hạnh phúc hoặc Về mặt nội dung, bản thân các câu chuyện cổ<br />
bất hạnh của các nhân vật. Bên bếp lửa bập bùng, chứa đựng những quan điểm, những kinh nghiệm<br />
tất cả dường như đắm chìm vào cuộc viễn hành sống được lưu giữ từ đời này sang đời khác. Đó<br />
quá khứ. Âm thanh thường nhật hầu như lắng có thể là những bài học về kinh nghiệm lao động<br />
xuống. Mọi người ngồi im bất động, ta chỉ nghe sản xuất, những nhận định về thay đổi của thời<br />
giọng lên bổng xuống trầm của các nghệ nhân tiết, những cái nhìn nhân sinh quan trong sinh<br />
kể chuyện: lúc thì thầm như lời tâm tình của đôi hoạt hằng ngày. Thông qua Ơ khan Tơ rơ can,<br />
nam nữ, khi thì rì rào như thác đổ, tiếng hí, tiếng lịch sử của dân tộc Chu ru được gắn kết từ thế hệ<br />
chân của voi ngựa ra trận, khi thì âm thanh như này đến thế hệ khác. Từ mỗi câu chuyện được Ơ<br />
tiếng gọi binh hoặc tiếng trống khải hoàn của các khan, những người nghệ nhân đã truyền hơi thở<br />
nhân vật anh hùng khi chiến thắng trở về. Họ như của quá khứ đến với hiện tại. Từ những lần sinh<br />
quên thực tại, quên những lo toan vất vả của ngày hoạt Ơ khan Tơ rơ can, chúng ta có thể phần nào<br />
thường để sống với thế giới hoành tráng thế giới hiểu được quá trình hình thành và phát triển của<br />
của các nhân vật anh hùng, những người đẹp …, dân tộc Chu ru. Mỗi câu chuyện là một đơn vị<br />
dưới ánh lửa bập bùng, bóng của nghệ nhân như lịch sử cất giấu những bước đi của tổ tiên. Nhờ<br />
ẩn hiện nửa hư nửa thực. Giọng kể nghệ nhân vậy, mỗi khi tiếp xúc với nó, người dân Chu ru<br />
như có ma lực cuốn hút, hấp dẫn mọi người bước thêm thấm thía nét đẹp trong quá khứ để kết nối<br />
vào thế giới cổ xưa, thế giới của các nhân vật anh với hiện tại.<br />
hùng mang tầm vóc vũ trụ, thế giới của bao điều Tóm lại, trong đời sống sinh hoạt của dân tộc<br />
kì thú. Chu ru, Ơ khan Tơ rơ can đóng một vai trò hết<br />
Bản thân các tác phẩm truyện cổ được Ơ khan sức quan trọng, đặc biệt là trong cuộc sống tinh<br />
cũng giống như bất cứ một thể loại văn học nào thần của họ. Vào bất cứ ngõ ngách nào của cuộc<br />
khác, đều mang trong mình những giá trị đặc sắc sống sinh hoạt, Ơ khan Tơ rơ can luôn để lại dấu<br />
về nghệ thuật, đóng góp cho kho tàng văn học ấn của mình một cách rõ nét. Người dân Chu ru<br />
những điểm rất đặc trưng làm đặc sắc thêm nét khắc họa chính mình trong Ơ khan Tơ rơ can và<br />
đẹp văn học nghệ thuật của dân tộc, nhất là về Ơ khan Tơ rơ can phản chiếu cũng như soi rõ<br />
mặt ngôn ngữ. Trong đó, chúng ta có thể nhận cuộc sống của họ. Thông qua Ơ khan Tơ rơ can ,<br />
thấy sự hòa quyện của ngôn ngữ tổng hợp: ngôn người dân Chu ru sống với chính bản thân mình<br />
ngữ giao tiếp, ngôn ngữ nghệ thuật, có lời cúng và mang nó đi theo từng chặng đường của cuộc<br />
thần, có tiếng khóc tang lễ, có lời nói vần, lúc sống, mang ánh hào quang của bản sắc văn hóa<br />
ngâm lúc kể, lúc lên bổng xuống trầm, lúc thì âu dân gian dân tộc mình làm lớp vỏ bảo hộ cho đời<br />
yếm, lúc hoành tráng …, tất cả đều gây ấn tượng sống tinh thần để cuộc sống vật chất của họ thêm<br />
trong lòng người nghe. phần phong phú.<br />
<br />
88 Số 20 - Tháng 12 năm 2017<br />
Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG VÀ PHÁT TRIỂN<br />
<br />
Tài liệu tham khảo [4] Hoàng Sơn (chủ biên, 2009),Người Chu ru<br />
[1] Trần Văn Bính (2004), Văn hóa các dân ở Lâm Đồng, NXB. Văn hóa Dân tộc;<br />
tộc Tây Nguyên-Thực trạng và những vấn đề đặt [5] Võ Tấn Tú (2016), Hôn nhân và gia đình<br />
ra, NXB. Chính trị Quốc gia Hà Nội; của người Chu ru, NXB. Đại học Quốc gia Thành<br />
[2] Sở Văn hóa thông tin Lâm Đồng (2005), phố Hồ Chí Minh;<br />
Vài nét văn hóa các dân tộc thiểu số Tây Nguyên [6] Ninh Thị Vui (2015), Tìm hiểu truyện cổ<br />
ở Lâm Đồng; người Chu Ru ở Lâm Đồng, Luận văn thạc sĩ ngữ<br />
[3] Mạc Đường (9.1983), Vấn đề dân tộc ở văn, Đại học Đà Lạt.<br />
Lâm Đồng, Sở Văn hóa - Thông tin, Lâm Đồng;<br />
<br />
<br />
<br />
O KHAN LIFE OF THE CHU RU<br />
<br />
Abstract: The Chu ru is one of the ethnic minorities in the Malay-Laotian ethnic group<br />
in the South, with relatively small population, who are ethnic minorities who retain many<br />
traditional cultural identities. Like the other ethnic minorities living in the land of the Central<br />
Highlands, the Chu ru people also have rich and diverse folklore talents, including ancient<br />
tales, lyrical poetry, dance, reply-singing, folk-songs, proverbs, riddles ... to summarize the<br />
experiences of production and experience of nature as well as social life. Facing with economic,<br />
cultural and social changes, the Chu Ru still retain the beauty of their own community via<br />
O khan life. Only when there are O Khan artisans, at that time, ancient writings, poetry,<br />
proverbs, new quizzes, proverbs, proverbs exist. Thus, O Khan life of the Chu Ru attached<br />
to the community activities that is attached to the people and society of the Chu Ru ethnic<br />
group.<br />
Keywords: Chu ru Ethnic group; Chu ru’s culture; ancient writings; Ơ khan life; Ơ khan<br />
artisans.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Số 20 - Tháng 12 năm 2017 89<br />
ADSENSE
CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD
Thêm tài liệu vào bộ sưu tập có sẵn:
Báo xấu
LAVA
AANETWORK
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Chịu trách nhiệm nội dung:
Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA
LIÊN HỆ
Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM
Hotline: 093 303 0098
Email: support@tailieu.vn