Sinh sản ở bò sữa và phương pháp phòng trị bệnh cho bò sữa

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:34

Thêm vào BST

Báo xấu

29
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu "Một số vấn đề sinh sản ở bò sữa và phương pháp phòng trị" gồm 6 chương với những nội dung chính sau: Hiện tượng chậm sinh; một số biện pháp kỹ thuật thường được sử dụng hiện nay để khắc phục hiện tượng chậm sinh ở bò cái; kiểm soát rối loạn sinh sản; những bệnh sinh sản thường gặp trong chăn nuôi bò sữa và cách can thiệp; cách điều trị một số bệnh sinh sản thường gặp trong chăn nuôi bò sữa; quản lý sinh sản đàn bò cái. Mời các bạn cùng tham khảo

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sinh sản ở bò sữa và phương pháp phòng trị bệnh cho bò sữa

bé n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n viÖn ch¨n nu«i trung t©m nghiªn cøu bß vµ ®ång cá ba v× T¨ng xu©n l−u Mét sè vÊn ®Ò sinh s¶n ë bß s÷a vµ ph−¬ng ph¸p phßng trÞ Bav×, 2005
Më ®Çu: Ch¨n nu«i bß s÷a ë ViÖt nam trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®ang dÇn dÇn trë thµnh mét ngµnh s¶n xuÊt chÝnh ë nhiÒu vïng n«ng th«n, gãp phÇn chuyÓn ®æi c¬ cÊu s¶n xuÊt n«ng nghiÖp theo h−íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng. §Ó cã thÓ ch¨n nu«i bß s÷a cã hiÖu qu¶, bªn c¹nh c¸c vÊn ®Ò vÒ con gièng vµ dinh d−ìng thøc ¨n, vÊn ®Ò ch¨m sãc thó y rÊt cÇn ®−îc coi träng, trong ®ã viÖc qu¶n lý vµ ®iÒu trÞ c¸c bÖnh sinh s¶n ph¶i ®−îc quan t©m thùc hiÖn th−êng xuyªn. Trªn thÕ giíi, tû lÖ bß s÷a lo¹i th¶i do nguyªn nh©n liªn quan tíi bÖnh sinh s¶n chiÕm 13-14% tæng ®µn hµng n¨m. T¹i ViÖt nam, c¸c vÊn ®Ò vÒ bÖnh sinh s¶n ngµy cµng xuÊt hiÖn nhiÒu cïng sù ph¸t triÓn cña ®µn bß s÷a. Chóng g©y ra nhiÒu thiÖt h¹i cho ng−êi ch¨n nu«i, tõ viÖc gi¶m kh¶ n¨ng sinh s¶n dÉn ®Õn gi¶m kh¶ n¨ng s¶n xuÊt s÷a cho tíi viÖc lo¹i th¶i khái ®µn. Chi phÝ ®iÒu trÞ bÖnh sinh s¶n ë ®µn bß s÷a t¹i ViÖt nam lªn tíi hµng tû ®ång mét n¨m trong vßng bèn n¨m qua. T¹i khu vùc Trung t©m Nghiªn cøu Bß vµ §ång cá Ba v×, n¬i cã tæng ®µn bß sinh s¶n trªn 800 con víi tû lÖ bß m¾c bÖnh vÒ sinh s¶n n¨m 2004 lµ 16,28%, chi phÝ ®iÒu trÞ mét ca chËm sinh cña bß s÷a thµnh c«ng lªn tíi xÊp xØ 450.000 ®ång. C¸c vÊn ®Ò liªn quan tíi kh¶ n¨ng sinh s¶n ë ®µn bß c¸i cÇn can thiÖp vµ kh¾c phôc bao gåm: hiÖn t−îng chËm sinh, rèi lo¹n c¬ n¨ng sinh s¶n vµ viªm nhiÔm ®−êng sinh dôc.
ch−¬ng i. HiÖn t−îng chËm sinh I. kh¸i niÖm chËm sinh: Trong ch¨n nu«i nãi chung vµ ch¨n nu«i bß nãi riªng th× sinh s¶n gi÷ mét vai trß v« cïng quan träng ®Ó t¨ng n¨ng suÊt vËt nu«i. Bß c¸i trªn 20 th¸ng tuæi ch−a ®éng dôc hoÆc bß sinh s¶n sau khi ®Î 5 th¸ng trë lªn kh«ng ®éng dôc l¹i, hoÆc cã ®éng dôc nh−ng phèi nhiÒu lÇn kh«ng cã chöa th× ®Òu gäi lµ chËm sinh s¶n. HiÖn t−îng chËm sinh s¶n g©y thiÖt h¹i rÊt lín vÒ kinh tÕ cho ng−êi ch¨n nu«i. II. Nguyªn nh©n g©y chËm sinh ë bß: 2.1. Rèi lo¹n di truyÒn: Do rèi lo¹n di truyÒn vµ rèi lo¹n gen dÉn ®Õn cÊu tróc sai lÖch cña nhiÔm s¾c thÓ ®−a ®Õn v« sinh hoµn toµn biÓu hiÖn nh− sau: - KhuyÕt tËt vÒ h×nh th¸i vµ sù ph¸t triÓn kh«ng ®Çy ®ñ c¸c phÇn cña bé phËn sinh dôc. - ChÕt ph«i ë giai ®o¹n sím, xÈy thai, thai chÕt l−u ë c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn kh¸c nhau trong thêi kú mang thai. Nguyªn nh©n di truyÒn bao gåm c¸c tr−êng hîp sau: 2.1.1. Freematin:
Trong tr−êng hîp sinh ®«i cã giíi tÝnh kh¸c nhau con c¸i cã møc ®é v« sinh > 90%. KhuyÕt tËt mµng thai lµ nguyªn nh©n cña biÖt ho¸ giíi tÝnh (cã thÓ do kh¸ng nguyªn H-Y). X¸c ®Þnh b»ng c¸ch ®o ®é s©u ©m ®¹o: bß c¸i b×nh th−êng lµ 12 – 15 cm, bß c¸i Freematin chØ 5 – 7cm. 2.1.2. ThiÓu n¨ng vµ ngõng ph¸t triÓn c¬ quan sinh s¶n: Trong c¬ quan sinh s¶n buång trøng, èng dÉn trøng, tö cung, cæ tö cung ©m ®¹o cã thÓ thÊy c¸c møc ®é thiÓu n¨ng vµ ngõng ph¸t triÓn vµ kh«ng ®−îc nhÇm víi thµnh thôc vÒ tÝnh muén hay suy nh−îc buång trøng do thiÕu dinh d−ìng ë nh÷ng bß ®Î nhiÒu løa. 2.2. C¸c bÖnh truyÒn nhiÔm: C¸c bÖnh truyÒn nhiÔm chÝnh g©y nªn rèi lo¹n sinh s¶n bao gåm: - Campylebacteriasis g©y chÕt thai, xÈy thai sím. - Leptospirosis g©y chÕt thai, xÈy thai sím. - XÈy thai truyÒn nhiÔm: g©y xÈy thai, thai sinh ra yÕu, s¸t nhau, viªm néi m¹c tö cung. - Lao: G©y viªm néi m¹c tö cung, viªm èng dÉn trøng, xÈy thai, v« sinh. - Viªm nhiÔm c¸c c¬ quan sinh dôc b»ng c¸c vi khuÈn kh«ng ®Æc tr−ng.
- Do nÊm: XÈy thai giai ®o¹n gi÷a vµ cuèi, ho¹i tö nhau thai. - Triclomoniasis: XÈy thai giai ®o¹n ®Çu, viªm tö cung tÝch mñ, v« sinh. - Toxoplasmasis g©y xÈy thai giai ®o¹n cuèi, bª sinh ra yÕu, chÕt l−u thai, mang nhau kh«ng bong. - BÖnh Øa ch¶y do vi rót ë bß: xÈy thai ë giai ®o¹n ®Çu, thai dÞ d¹ng, suy thiÓu noo (bÖnh h« hÊp). - BÖnh viªm mòi – phÕ qu¶n truyÒn nhiÔm ë bß, viªm ©m hé - ©m ®¹o cã mñ: xÈy thai giai ®o¹n cuèi, v« sinh t¹m thêi, viªm ©m hé - ©m ®¹o. - BÖnh l−ìi xanh (vi rót l−ìi xanh): xÈy thai giai ®o¹n cuèi, rèi lo¹n thÇn kinh trung −¬ng. - BÖnh Akabane (Vi rót Akabane): xÈy thai, thai chÕt l−u, thai dÞ d¹ng, viªm khíp, trµn dÞch noo. - XÈy thai do bÖnh dÞch (do Chlamydia) xÈy thai giai ®o¹n cuèi, thai chÕt l−u, mµng nhau kh«ng bong, thai dÞ d¹ng, viªm tinh nang (gan vµng M«lymphotora). 2.3. Do m«i tr−êng xung quanh: - ChÕ ®é dinh d−ìng: Sù c©n b»ng dinh d−ìng quyÕt ®Þnh rÊt lín tíi kh¶ n¨ng ®éng dôc cña bß c¸i. NÕu thøc ¨n thiÕu vÒ l−îng vµ chÊt, ®Æc biÖt thiÕu mét sè kho¸ng ®a vi l−îng: P, Ca, Mn, Cu, Co vµ mét sè vitamin A, D, E ®Òu dÉn ®Õn gi¶m kh¶ n¨ng sinh s¶n cña con vËt. - ChÕ ®é vËn ®éng: NÕu thiÕu vËn ®éng hoÆc kh«ng vËn ®éng (®Æc biÖt lµ bß s÷a), con vËt trë nªn qu¸ bÐo, buèng trøng bÞ bao mì, c¬ n¨ng tuyÕn néi tiÕt bÞ rèi lo¹n, con vËt sÏ kh«ng cã hiÖn t−îng ®éng dôc. - ChÕ ®é sö dông: Khai th¸c con vËt kh«ng hîp lý: Dinh d−ìng kÐm, cµy kÐo nhiÒu, v¾t s÷a kÐo dµi: trªn 300 ngµy kh«ng tiÕn hµnh c¹n s÷a cho bß (bß v¾t s÷a) ®Òu dÉn ®Õn hiÖn t−îng chËm sinh, bß kh«ng ®éng dôc hoÆc ®éng dôc yÕu ít. - Thêi ®iÓm phèi gièng kh«ng thÝch hîp hoÆc qu¸ sím hoÆc qu¸ muén. ChÊt l−îng tinh kÐm hoÆc tay nghÒ dÉn tinh cßn non. 2.4. Do b¶n th©n con vËt: - Con vËt bÞ nhiÔm c¸c bÖnh: lao, s¶y thai truyÒn nhiÔm, axeton huyÕt, Trichomonosis (trïng roi).
- Do sù mÊt c©n b»ng hormon h−íng sinh dôc trong c¬ thÓ bß c¸i ®−a ®Õn c¸c hiÖn t−îng nh− sau: ThiÓu n¨ng buång trøng, u nang buång trøng, viªm nhiÔm ®−êng sinh dôc. 2.5. Do rèi lo¹n c¬ n¨ng sinh s¶n: 2.5.1. BÖnh rèi lo¹n c¬ n¨ng sinh s¶n TÝnh n¨ng sinh s¶n lµ ®Æc tr−ng cña ®êi sèng gia sóc lµm chç dùa chñ yÕu cña kinh tÕ ch¨n nu«i, quyÕt ®Þnh n¨ng suÊt s¶n phÈm s÷a, thÞt v.v.. mµ c«ng t¸c ch¨n nu«i ph¶i ®¹t ®−îc. V× vËy viÖc chän läc c¶i t¹o tÝnh n¨ng sinh s¶n, lo¹i trõ c¸c yÕu tè lµm h¹n chÕ hoÆc lµm mÊt chøc n¨ng sinh s¶n vµ cuèi cïng ph¶i lo¹i th¶i c¸c gia sóc mÊt kh¶ n¨ng sinh s¶n lµ mét kh©u quan träng cã nhiÒu ý nghÜa kinh tÕ kü thuËt gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ ch¨n nu«i. Trong ®iÒu kiÖn b×nh th−êng CNSS cña gia sóc ®−îc thÓ hiÖn b»ng sù ho¹t ®éng bé m¸y sinh dôc bao gåm c¸c qu¸ tr×nh sinh vËt häc sau ®©y: - Sù h×nh thµnh tÕ bµo sinh s¶n. - Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, chÝn vµ rông trøng - Thô tinh, thô thai vµ ph¸t triÓn ph«i thai - §Î vµ nu«i con. C¸c qu¸ tr×nh nµy ®−îc lËp l¹i, theo chu kú ®−îc gäi lµ chu kú sinh s¶n, cã nhiÒu diÔn biÕn phøc t¹p vÒ sinh vËt häc, sinh lý sinh ho¸ häc, gi¶i phÉu tæ chøc ph«i thai häc v.v... Sù rèi lo¹n c¸c qu¸ tr×nh sinh vËt häc sinh s¶n trªn dÉn ®Õn kh«ng cã chu kú sinh s¶n, mÊt chu kú sinh s¶n t¹m thêi hay vÜnh viÔn víi nhiÒu tr¹ng th¸i bÖnh kh¸c nhau th−êng gäi lµ v« sinh, chËm sinh. Rèi lo¹n CNSS cßn do yÕu tè di truyÒn (cßn gäi lµ bÖnh bÈm sinh) th−êng do c¸c gen v« sinh trong c¸c NST tÝnh dôc. V× vËy b»ng ph−¬ng ph¸p chän läc c¸ thÓ, ng−êi ta cã thÓ lo¹i th¶i nh÷ng con ®ùc c¸i gièng cã tû lÖ cao vÒ bÖnh nµy ë ®êi sau. Ngµy nay b»ng kü thuËt di truyÒn ph©n tö ng−êi ta cã thÓ ph¸t hiÖn sím mét sè tr¹ng th¸i bÖnh rèi lo¹n CNSS di truyÒn trong qu¸ tr×nh g©y t¹o con gièng, dÇn dÇn lo¹i trõ t¸c h¹i cña chóng. Rèi lo¹n CNSS ®−îc biÓu hiÖn bëi nhiÒu tr¹ng th¸i kh¸c nhau víi nhiÒu møc ®é, nhiÒu t¸c nh©n kh¸c nhau cã thÓ ph©n lo¹i theo triÖu chøng l©m sµng nh− sau: - Ngõng hay mÊt ®éng dôc t¹m thêi hay vÜnh viÔn. - Rèi lo¹n chu kú ®éng dôc.
- DÞ d¹ng bé m¸y sinh dôc. 2.5.2. BÖnh mÊt tÝnh dôc t¹m thêi hay vÜnh viÔn Gia sóc khi cã chöa th−êng mÊt tÝnh dôc, chu kú ®éng ®ùc kh«ng xuÊt hiÖn lµ do mÊt tÝnh dôc sinh lý chöa trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh. Ng−îc l¹i sau khi ®Î mét thêi gian dµi (qu¸ >150 ngµy) hoÆc ®o ®Õn tuæi ®Î (24 – 30 th¸ng) mµ kh«ng ®éng ®ùc lµ mÊt tÝnh dôc bÖnh lý, cã tr−êng hîp mÊt tÝnh dôc t¹m thêi vµ sau ®ã tù ®iÒu chØnh c¬ n¨ng, gia sóc ®éng ®ùc l¹i vµ cã chöa. MÊt tÝnh dôc bÈm sinh th−êng gÆp ë bß bÞ l−ìng tÝnh, teo buång trøng do di truyÒn hoÆc do bÞ cßi cäc v× nu«i d−ìng qu¸ kÐm ë thêi kú bó s÷a vµ c¹n s÷a. BÖnh mÊt tÝnh dôc do RLCNSS trong thùc tiÔn s¶n xuÊt th−êng gÆp lµ mÊt tÝnh dôc do gi¶m n¨ng buång trøng vµ mÊt tÝnh dôc do thÓ vµng tån l−u ®o g©y t¸c h¹i rÊt lín trong ch¨n nu«i bß s÷a ë n−íc ta hiÖn nay. 2.5.3. BÖnh gi¶m n¨ng buång trøng vµ c¸ch can thiÖp ë bß c¸i, khi buång trøng kh«ng cã nang trøng ph¸t triÓn, chÝn vµ rông trøng ®ång thêi kh«ng cã c¬ chÕ ®iÒu tiÕt thÇn kinh – hocmon buång trøng ®Ó t¹o nªn nh÷ng biÕn ®æi vÒ tÝnh dôc toµn th©n vµ BMSD trong mét thêi gian dµi kh«ng cã chu kú ®éng dôc xuÊt hiÖn th× bß c¸i bÞ gi¶m n¨ng buång trøng. Gi¶m n¨ng l−îng trøng lµ nguyªn nh©n quan träng cña chËm sinh v« sinh vµ møc ®é thay ®æi tuú theo gièng vµ ®Êt n−íc kh¸c nhau. ë tr−êng hîp gi¶m n¨ng bÈm sinh c¶ hai buång trøng bÞ teo nhá kÝch th−íc chØ b»ng h¹t ®Ëu vµ hÇu nh− trªn bÒ mÆt buång trøng kh«ng cã nang trøng, ®ång thêi tö cung, ©m hé kh«ng ph¸t triÓn vµ mÊt ®éng ®ùc hoµn toµn. Cã thÓ buång trøng bÞ gi¶m n¨ng c¶ hai bªn hay mét bªn, nÕu mét bªn th−êng hay bÞ bªn tr¸i víi kÝch th−íc rÊt nhá, nh½n ch¾c vµ bªn cßn l¹i chÞu ®ùng mét qu¸ tr×nh t¨ng sinh bï. ë bß c¸i sinh s¶n bÞ bÖnh nµy, kÝch th−íc buång trøng kh«ng nhá nh−ng bÒ mÆt buång trøng nh½n nhôi hoÆc Ýt sÇn sïi vµ thiÕu ®µn håi (r¾n ch¾c hoÆc mÒm nhoo), tö cung nhá vµ mÒm nhoo. ë bß c¸i to khã ph©n biÖt gi÷a buång trøng kh«ng ph¸t triÓn (mÊt ®éng ®ùc do nhi tÝch), víi buång trøng b×nh th−êng ë giai ®o¹n øc chÕ – BÇu vó kÐm ph¸t triÓn, tuyÕn vó kh«ng næi râ, thiÕu ®µn håi, c¸c nóm vó nhá vµ ®Æc cøng vµ triÖu chøng quan träng ®Ó chÈn ®o¸n bÖnh. VÒ ngo¹i h×nh nãi chung x−¬ng chËu kÐm ph¸t triÓn h¬n bß b×nh th−êng nªn phÇn m«ng kh«ng në nang, biÓu hiÖn kiÓu h×nh l−ìng tÝnh.
Trong tr−êng hîp teo buång trøng bÈm sinh c¶ 2 bªn, ph¶i chän läc ®µo th¶i, teo buång trøng mét bªn vµ gi¶m n¨ng buång trøng tËp nhiÔm cã thÓ xem xÐt c¸c yÕu tè nu«i d−ìng khai th¸c vµ thêi gian m¾c bÖnh dµi hay ng¾n ®Ó can thiÖp cuèi cïng kh«ng cã kÕt qu¶ míi ®µo th¶i. Tr−êng hîp bß c¸i míi bÞ gi¶m n¨ng, thÓ tr¹ng b×nh th−êng cã thÓ kÝch thÝch b»ng c¬ giíi ®èi víi buång trøng vµ tö cung nh− xoa nhÑ trong hai ba phót, b¬m vµo sõng tö cung dung dÞch lugol 1% vµo 2 sõng 50-60ml/ sõng (chó ý b¬m nhÑ). 2.5.4. Bß c¸i mÊt tÝnh dôc do thÓ vµng tån l−u bÖnh lý. Bß c¸i cã ho¹t ®éng tÝnh dôc b×nh th−êng, thÓ vµng ®−îc h×nh thµnh sau khi rông trøng vµ tån l−u (10-12 ngµy) theo chu kú ®éng ®ùc hoÆc nÕu cã chöa thÓ vµng tån l−u cho ®Õn khi ®Î vµ mÊt dÇn chøc n¨ng tiÕt progesteron ®Ó trë thµnh thÓ tr¾ng. Sù ph©n gi¶i thÓ vµng cña chu kú ®éng dôc ®−îc thùc hiÖn bëi Prostaglanden F2∝ tæng hîp vµ gi¶i phãng tõ néi m¹c tö cung. Do rèi lo¹n c¬ n¨ng néi tiÕt nµy, thÓ vµng tån l−u lµ chñ yÕu vµ trùc tiÕp ®−a ®Õn hËu qu¶ lµ kÐo dµi giai ®o¹n yªn tÜnh (øc chÕ), nang trøng bÞ khèng chÕ kh«ng ph¸t triÓn vµ chÝn ®ång thêi g©y nªn nh÷ng biÕn ®æi rèi lo¹n toµn bé c¬ quan sinh dôc vµ bß c¸i mÊt tÝnh dôc kh«ng ®éng dôc. Nguyªn nh©n trùc tiÕp g©y nªn bÖnh mÊt tÝnh dôc do thÓ vµng tån l−u lµ sù mÊt c©n b»ng ho¹t ®éng thÇn kinh – néi tiÕt sù sai lÖch c¸c giai ®o¹n ho¹t ®éng néi tiÕt cña néi m¹c tö cung – buång trøng – tuyÕn yªn mµ rèi lo¹n giai ®o¹n néi tiÕt c¸c néi
m¹c tö cung lµm c¶n trë sù tæng hîp vµ gi¶i phãng ra PG F2∝ ®i vµo tÜnh m¹ch tö cung ®Õn thÓ vµng. Sê kh¸m qua trùc trµng, thÓ vµng tån l−u th−êng næi râ trªn bÒ mÆt buång trøng cã gå trßn vµ låi ra lµm biÕn d¹ng buång trøng, tö cung th−êng mÒm xèp, thiÕu c−êng c¬ nªn nhoo. ChÈn ®o¸n ph©n biÖt bÖnh thÓ vµng tån l−u víi thÓ vµng chu kú, thÓ vµng chöa, thÓ vµng chöa gi¶ cÇn chó ý nh− sau: - Ph¶i kh¸m thÓ vµng hai hoÆc ba lÇn mçi lÇn c¸ch nhau 10-14 ngµy nÕu vÞ trÝ kÝch th−íc, h×nh d¹ng, tr¹ng th¸i hÇu nh− kh«ng thay ®æi lµ bÞ bÖnh nµy ng−îc l¹i lµ thÓ vµng chu kú. - Ph¶i kh¸m hai sõng tö cung ®Ó nhËn biÕt sù kh¸c biÖt víi cã chöa hay chöa gi¶ nh− cã thai, cã vËt l¹, cã dÞch ®Æc hay kh«ng. §iÒu trÞ bÖnh nµy b»ng hai ph−¬ng ph¸p nh− sau: - Tiªm Prostaglandin F2∝ tæng hîp. HiÖn cã PG F2∝ tæng hîp ®−îc s¶n xuÊt ë nhiÒu n−íc víi nhiÒu tªn kh¸c nhau vµ liÒu dïng kh¸c nhau nh− Estrumate, Estrophan (Cloprostenol), Prosolvin (Luprostiol).v.v. V× vËy cÇn sö dông theo ®¬n. Ch¼ng h¹n, Estrumate tiªm c¬ hoÆc d−íi da 2ml/ liÒu vµ sau 48 giê – 96 giê sÏ cã ®éng ®ùc, cÇn theo dâi ®Ó phèi gièng, nÕu kh«ng cã ph¶n øng th× sau tiªm lÇn thø hai 11 ngµy tiªm l¹i. Cã thÓ b¬m lugol 10/00 - 20/00 vµo mçi sõng 50-60ml. - Ph¸ thÓ vµng b»ng tay lµ thñ thuËt ®ßi hái cã tay nghÒ cao, nÕu kh«ng sÏ tæn th−¬ng buång trøng.v.v. Cho tay qua trùc trµng, cè ®Þnh buång trøng qua hai ngãn trá vµ ngãn gi÷a råi dïng ®Çu ngãn c¸i xoa nhÑ vµo ch©n thÓ vµng vµ bËt nhÑ ®Èy ra khái buång trøng, lËp tøc bÞt vÕt th−¬ng ®Ó chèng chÈy m¸u trong 1 – 2 phót. Tr−êng hîp thÓ vµng n»m s©u, dÝnh chÆt vµ khã ph¸ cã thÓ tiªm 20 – 30mg Ortradiol tr−íc khi ph¸ 3 – 4 ngµy. NÕu thao t¸c tèt 80% bß c¸i ®éng ®ùc trë l¹i sau khi ph¸ 4 – 5 ngµy. Ph¸ thÓ vµng cã thÓ g©y ra tö vong do xuÊt huyÕt néi t¹ng, v× vËy ph¶i rÊt thËn träng trong thao t¸c vµ tr−íc khi ph¸ cã thÓ tiªm adrenalin 10/00 hay ergotin.
2.5.5. §éng dôc liªn tôc vµ u nang buång trøng, nang trøng vµ c¸ch can thiÖp §éng dôc liªn tôc lµ triÖu trøng vÒ thÇn kinh – néi tiÕt. VÒ mÆt l©m sµng biÓu hiÖn b»ng sù kÝch thÝch h−ng phÊn tÝnh dôc gay g¾t vµ sù tËp hîp nh÷ng biÕn ®æi bé m¸y sinh dôc t−¬ng øng víi mét tr¹ng th¸i t¨ng estrogen. Nãi chung ®éng dôc liªn tôc cïng víi buång trøng u nang, nang trøng bÞ chai. BÖnh ®éng ®ùc liªn tôc tr−íc hÕt cã ë bß c¸i ®o tr−ëng thµnh (3-6 tuæi), cã n¨ng xuÊt s÷a cao vµ ë thêi kú tiÕt s÷a m¹nh, Ýt thÊy ë bß c¸i gièng thÞt hay bß c¸i t¬ ë thêi kú ®Çu tiÕt s÷a. Cã thÓ nu«i d−ìng vµ m«i tr−êng lµ khëi ®Çu cña c¸c nguyªn nh©n nh−: rèi lo¹n trao ®æi photpho – canxi, qu¸ d− thõa protein, mÊt c©n b»ng nguyªn tè vi l−îng vµ vitamin nhÊt lµ vitamin D. Cã ng−êi cho r»ng ®©y lµ bÖnh di truyÒn liªn quan ®Õn gen lÆn vµ ®−îc biÓu hiÖn ra bªn ngoµi kÕt hîp víi ®iÒu kiÖn nu«i d−ìng hoÆc t¨ng søc s¶n xuÊt s÷a. §éng ®ùc liªn tôc víi søc s¶n xuÊt s÷a cã liªn quan víi nhau do mÊt c©n b»ng hÖ thèng néi tiÕt. Sù mÊt c©n b»ng ®éng th¸i FSH/LH trong mét thêi gian dµi lµ nguyªn nh©n cña bÖnh. Ng−êi ta thÊy tû lÖ FSH/LH ë bÖnh nµy lµ 3 vµ ë bß c¸i b×nh th−êng lµ 1. U nang buång trøng dÉn tíi t¨ng kÝch thÝch tuyÕn th−îng thËn v× d− thõa kh«ng chØ FSH mµ c¶ ACTH. HËu qña nµy ¶nh h−ëng ®Õn sù ®iÒu tiÕt n−íc vµ c¸c ion, ®Æc biÖt ion Na+ t¨ng trong dÞch nang trøng lµm t¨ng dÞch kÏ vµ u nang cã kÝch th−íc lín.
Bß c¸i bÞ bÖnh nµy th−êng cã c¸c triÖu chøng: nhÈy lªn bß c¸i kh¸c vµ ®Ó cho bß c¸i kh¸c nhÈy, rÊt h¨ng (c−¬ng tÝnh dôc) ë bÊt kú chç nµo, kªu rèng, chÜa sõng xuång nÒn chuång, tÝnh h¨ng cã thÓ g©y nªn tai n¹n. Bß c¸i bÐo khoÎ thêi kú ®Çu nh−ng do h−ng phÊn tÝnh dôc cao nªn kÐm ¨n nhiÒu ngµy nªn gÇy yÕu, gi¶m träng l−îng, gi¶m n¨ng xuÊt s÷a. CÇn chó ý lµ ®éng ®ùc liªn tôc, thêi gian kÐo dµi, kh«ng râ chu kú vµ triÖu chøng ngµy cµng thiÕu hoÆc ngµy cµng nhiÒu. C¸c d©y ch»ng xoang chËu don, m«ng sôp, ®u«i cong lªn, cöa ©m hé cã niªm dÞch mµu tr¾ng, nhiÒu vµ loong cã khi cã bät, hai bªn m«ng th−êng −ít ¸t vµ bÈn nh−ng kh«ng ®Ó con kh¸c nhÈy. Kh¸m qua trùc trµng thÊy cæ tö cung më, sõng tö cung don lín h¬n b×nh th−êng b»ng qu¶ trøng gµ hoÆc trøng vÞt, cã tr−êng hîp b»ng n¾m tay trÎ con, trªn bÒ mÆt cã nang to ®−êng kÝnh 2 - 3 cm, tuú theo l−îng dÞch vµ ®é dµy cña thµnh mµ buång trøng mÒm hay r¾n h¬n, u nang nang trøng víi thµnh máng th× dßn vµ dÔ vì h¬n. Kh¸m ©m ®¹o b»ng má vÞt thÊy niªm m¹c nhît nh¹t bÈn −ít, cæ tö cung ®äng dÞch nhên tr¾ng. Cã hai c¸ch ®iÒu trÞ: 1/ Tiªm HCG 3000-5000 UI/ lÇn 3-5 ngµy/ lÇn, sau mçi lÇn tiªm tr−íc khi tiªm l¹i cÇn kh¸m buång trøng vµ theo dâi biÓu hiÖn tÝnh dôc ®Ó ®iÒu chØnh liÒu l−îng vµ liÖu tr×nh cho thÝch hîp vµ cã hiÖu qu¶ cao. 2/ Ph¸ u nang buång trøng b»ng tay qua trùc trµng sau ®ã tiªm tÜnh m¹ch 1000- 1500UI HCG vµ tiÕp tôc theo dâi.
ch−¬ng ii. mét sè BiÖn ph¸p kü thuËt th−êng ®−îc sö dông hiÖn nay ®Ó kh¾c phôc hiÖn t−îng chËm sinh ë bß c¸i I. Kh¾c phôc hiÖn t−îng buång trøng kÐm ho¹t ®éng Chóng ta th−êng sö dông hormone kÝch dôc th«ng qua dông cô ®Æt trong tö cung - ©m ®¹o cña gia sóc hoÆc tiªm trùc tiÕp vµo gia sóc. Cô thÓ nh− sau: 1.1. §Æt PRID: §iÒu trÞ bß ®o sinh s¶n. §©y lµ mét dông cô ®Æt ©m ®¹o, cÊu t¹o b»ng chÊt dÎo cilicone trong lâi lµ thÐp kh«ng rØ, d¹ng vßng xo¾n cã chøa 2 lo¹i hormone lµ progesterone vµ oestradiol benzoat 17β. - Progesterone: 1,55gr - Oestradiol benzoat - 17β: 10 mg. Sau khi ®Æt vµo ©m ®¹o 12 ngµy th× lÊy ra, phèi gièng khi bß ®éng dôc. 1.2. §Æt CiDR: §iÒu trÞ bß t¬.
Ngµy 0 Ngµy 8 Ngµy 9 Ngµy 10 CIDR Rót CIDR Tiem1mg Thô tinh 24 ODB sau giê sau khi 24 gio rót CIDR tiªm ODB hoÆc ph¸t hiÖn thÊy®éng dôc PG 2mg ODB Ngµy 0 Ngµy 6 Ngµy 7 Ngµy 8 Qu¶n lý thó y Rót CIDR Tiªm ODB 2mgThô tinh nh©n t¹o khi ph¸t sau 24 giê sau hiªn thÊy ®éng dôc khi rót CIDR §Æt CIDR Trong mét vßng CiDR cã 1,9 gam Progesterone. Sau khi ®Æt vµo ©m ®¹o 7 hoÆc 12 ngµy th× lÊy ra vµ phèi gièng khi bß ®éng dôc. 1.3. §Æt Cuemate: §iÒu trÞ bß t¬ hoÆc bß sinh s¶n.
Trong mét vßng cã chøa 1,56 gam Progesterone. Sau khi ®Æt vµo ©m ®¹o 7 ngµy th× rót ra, sang ngµy thø 8 th× tiªm thªm 5 mg estradial vµ bß ®éng dôc th× phèi gièng. 1.4. Dïng progesterone kÕt hîp víi huyÕt thanh ngùa chöa (HTNC) S¬ ®å 1: 1 3 5 7 9 10 Ngµy 25mg 50 mg 75 mg HTNC §éng dôc phèi gièng Progesterone (6-8 ®vc/kg) Víi s¬ ®å nµy bß ®−îc tiªm progesterone vµo c¸c ngµy 1, 3, 5 ngµy thø 7 tiªm huyÕt thanh ngùa chöa theo liÒu 6 – 8 ®vc/ kg träng l−îng c¬ thÓ, sau ®ã bß sÏ ®éng dôc vµ phèi gièng, nÕu bß ®éng dôc l¹i th× cÇn phèi gièng l¹i – sau ba th¸ng cÇn kiÓm tra thai. S¬ ®å 2: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 30mg 60mg 90mg HTNC §éng dôc phèi gièng (6-8 ®vc/kg) Khi dïng progesterone víi huyÕt thanh ngùa chöa th× cã thÓ tiªm kÌm theo HCG, khi bß b¾t ®Çu cã biÓu hiÖn ®éng dôc liÒu tiªm 2000 UI/ 1 con – 3000UI/ 1 con. II. Kh¾c phôc hiÖn t−îng thÓ vµng bÖnh lý tån l−u: Dïng prostagladine (PGF2∝) víi c¸c biÖt d−îc th−êng gÆp: - Cloprostenol cã c¸c tªn th−¬ng phÈm lµ estrumate, dinolytic, enraprost; - Dinoprost: tªn th−¬ng phÈm lµ lutalyse; - Luprostrol: tªn th−¬ng phÈm lµ prosolvin;
theo c¸c s¬ ®å nh− sau: S¬ ®å 1: 1 11 14 ngµy PGF2∝ PGF2∝ Phèi gièng Bß chËm ®éng dôc ®−îc tiªm PGF2∝ 2 lÇn c¸ch nhau 11 ngµy (bÊt kú giai ®o¹n nµo) sau khi tiªm lÇn 2 tõ 72 ®Õn 96 giê nh÷ng bß ®−îc tiªm ®Òu phèi gièng cho dï cã ®éng dôc hay kh«ng. S¬ ®å 2: 1 2-3 11 14 15 ngµy §DPhèi gièng Phèi gièng PGF2∝ PGF2∝ TÊt c¶ bß ®−îc tiªm PGF2∝ tõ ngµy thø 2 trë ®i sau khi tiªm nÕu bß nµo xuÊt hiÖn ®éng dôc sÏ phèi gièng 2 lÇn c¸ch nhau 10 ®Õn 12 giê. Nh÷ng bß nµo kh«ng ®éng dôc sÏ tiªm lÆp l¹i vµo ngµy 11, tÊt c¶ bß tiªm lÇn 2 sÏ ®−îc phèi gièng 2 lÇn vµo kho¶ng 72 – 96 giê sau khi tiªm (ngµy thø 14 – 15). III. Kh¾c phôc hiÖn t−îng u nang buång trøng: Trong tr−êng hîp bß bÞ u nang buång trøng chóng ta cã thÓ dïng HCG tiªm c¸ch nhËt cho bß tõ 3 ®Õn 5 lÇn víi liÒu tiªm tõ 2500 ®Õn 3000 IU cho mét bß, sau ®ã theo dâi sù chuyÓn biÕn cña buång trøng. NÕu buång trøng nhá ®i, cã thÓ vµng, cã nh¹y c¶m tiªn l−îng tèt, bß sÏ ®éng dôc vµ phèi gièng.
ch−¬ng iii. KiÓm so¸t rèi lo¹n sinh s¶n I. KiÓm so¸t vµ qu¶n lý ph−¬ng thøc ch¨m sãc nu«i d−ìng: 1.1. C¶i tiÕn cho ¨n: - ThiÕu n¨ng l−îng còng nh− protein ¶nh h−ëng nghiªm träng ®Õn sinh s¶n lµm cho buång trøng bÞ thiÓu n¨ng kÐm ph¸t triÓn. ë bß s÷a thøc ¨n tinh ®ñ cung cÊp cho s¶n xuÊt s÷a lµ cÇn thiÕt nh−ng cho ¨n nhiÒu qu¸ ®−îc coi nh− lµ dÉn ®Õn u nang buång trøng. - ThiÕu ph«tpho vµ magiª trong thøc ¨n lµm cho bß ®éng dôc yÕu, buång trøng kÐm ho¹t ®éng, thiÕu kÏm lµm cho tö cung bÞ sõng ho¸.. ThiÕu vitamin A vµ E ®−îc coi lµ nguyªn nh©n cña c¸c chu kú ®éng dôc kh«ng ®Òu vµ kh«ng ®éng dôc. - Thøc ¨n kh« (r¬m r¹, cá kh«..) kÐo dµi dÉn ®Õn thiÕu n−íc, pH d¹ cá kiÒm cao dÉn ®Õn kh¶ n¨ng hÊp thô canxi, ph«tpho, magiª kÐm dÉn ®Õn bß bÞ b¹i liÖt tr−íc vµ sau khi ®Î, bß ®Î bÞ s¸t nhau... - Thøc ¨n thiÕu dÇu (chÊt bÐo) thiÕu nguyªn liÖu cho qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸ hormon sinh s¶n cã gèc Steroid (Oestrogen, progesterone).
1.2. C¶i thiÖn qu¶n lý thøc ¨n - Thøc ¨n xanh ph¶i ®ñ (tèt nhÊt lµ ñ chua), l−u ý thøc ¨n xanh mïa ®«ng, cho ¨n thøc ¨n xanh lÉn víi thøc ¨n tinh, hoÆc ¨n xanh tr−íc, tinh sau. - Thøc ¨n tinh kh«ng v−ît qu¸ 35% trong khÈu phÇn ¨n hµng ngµy, cung cÊp n−íc uèng ®Çy ®ñ (theo nhu cÇu). - Cung cÊp ®Çy ®ñ kho¸ng ®a vi l−îng, vitamin. - §a d¹ng ho¸ c¸c c©y thøc ¨n xanh, nhÊt lµ c©y hä ®Ëu. - C¸ch cho ¨n tèt nhÊt lµ nhiÒu lÇn/ ngµy ®ªm (nhiÒu vµo ban ®ªm v× bß ¨n >60% thøc ¨n vµo ban ®ªm). 1.3. C¶i thiÖn qu¶n lý ch¨m sãc: Cã thÓ ®¹t ®−îc viÖc c¶i thiÖn m«i tr−êng ch¨n nu«i, ®ång cá ch¨n th¶, cho vËn ®éng hîp lý, c¾t mãng, c¾t l«ng, t¾m cho bß, c¶i thiÖn m«i tr−êng chuång nu«i ®Ó chèng c¸c stress nhiÖt, ®é Èm ¶nh h−ëng ®Õn sinh s¶n, quan s¸t ®éng dôc th−êng xuyªn ë nh÷ng bß chê phèi. 1.4. Duy tr× ghi chÐp sinh s¶n – phèi gièng - ®iÒu trÞ C¸c chøng minh cho thÊy r»ng tÊt c¶ c¸c ghi chÐp liªn quan ®Õn sinh s¶n nh− tuæi, sè lÇn ®Î, sè liÖu lÇn ®Î cuèi cïng, phèi gièng vµ ®éng dôc vµ ghi chÐp ®iÒu trÞ hµng ngµy: t×nh h×nh bÖnh, t×nh h×nh kiÓm so¸t tÈy giun s¸n.v.v.. ph¶i ®−îc gi÷ l¹i. Chóng ta ph¶i gi÷ l¹i quyÓn lÞch sinh s¶n 21 ngµy cña tõng c¸ thÓ ®Ó ghi chÐp thêi ®iÓm b¾t ®Çu ®éng dôc cña bß trong ®µn. II. KiÓm so¸t tiÒn sö bÖnh sinh s¶n Néi dung chñ yÕu cÇn kiÓm so¸t lµ c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn tÝnh n¨ng sinh s¶n vµ bÖnh kh«ng chöa ®Î, bao gåm: 2.1. VÒ tÝnh n¨ng sinh s¶n: - T×nh h×nh vÒ sinh ®Î, sè løa ®Î, tr¹ng th¸i ®Î vµ sau ®Î. - T×nh h×nh vÒ ®éng dôc: Chu kú ®éng ®ùc dµi hay ng¾n, triÖu chøng ®éng ®ùc. - C¸c bÖnh sinh s¶n ®o m¾c vµ kÕt qu¶ ®iÒu trÞ. 2.2. BÖnh ¸n do ng−êi ch¨n nu«i hoÆc c¸n bé thó y cung cÊp trùc tiÕp - Thêi gian m¾c bÖnh - C¸c triÖu chøng ®o biÓu hiÖn ë bªn ngoµi bé m¸y sinh dôc: sè l−îng, tinh chÊt dÞch tö cung ©m ®¹o, ®Æc loong, nhiÒu Ýt, mµu s¾c.v.v...
Tuú lo¹i gia sóc, tuú lo¹i bÖnh mµ cã néi dung kiÓm tra bÖnh sö cho phï hîp víi chÈn ®o¸n nh−: tuæi thêi gian cña løa ®Î gÇn nhÊt vµ ®Î b×nh th−êng hay ®Î khã (®Î khã, sÈy thai, s¸t sãt nhau.v.v...); Sè lÇn phèi gièng ®Õn nay (cã kÕt qu¶ vµ kh«ng cã kÕt qu¶); thêi gian phèi gièng gÇn nhÊt, triÖu chøng ®éng ®ùc b×nh th−êng hay kh«ng b×nh th−êng, quan s¸t chÊt dÞch bÖnh lý ch¶y ra ©m hé, ©m ®¹o. Cuèi cïng nÕu con c¸i mÊt kh¶ n¨ng sinh s¶n hay cã triÖu chøng bÖnh lý th× ng−êi ta quan s¸t trong ®µn hay ë mét sè c¸ thÓ hoÆc cã thÓ trùc tiÕp hái ng−êi ch¨n nu«i. III. KiÓm tra c¬ quan sinh dôc Néi dung kiÓm tra nµy cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh trùc tiÕp vÒ ®é chÝnh x¸c cña viÖc chÈn ®o¸n ®iÒu trÞ, phßng bÖnh hay lo¹i th¶i gia sóc c¸i. 3.1. KiÓm tra phÇn ngoµi cña c¬ quan sinh dôc: - KiÓm tra ©m hé vµ mÐp ©m ®¹o - KiÓm tra h×nh d¸ng, niªm dÞch, niªm m¹c mµ cã thÓ biÕt ®−îc tr¹ng th¸i sinh lý hay bÖnh lý. ë gia sóc c¸i t¬ ©m hé kh«ng bÞ sÖ b»ng gia sóc c¸i giµ (chó ý bß c¸i lai sind, Zªbu th−êng cã ©m hé sÖ h¬n c¸c gièng bß kh¸c). Hai mÐp ©m hé c©n ®èi lµ tèt, bÞ lÖch, cã sÑo chøng tá ®o bÞ th−¬ng tæn (do ®Î khã, bÞ r¸ch.v.v.) vµ bÞ hë, nh− vËy dÔ g©y ra ©m ®¹o nhiÔm khÝ vµ tö cung nhiÔm khÝ. ë con c¸i ©m hé cã mét Ýt l«ng hoÆc kh«ng cã l«ng lµ biÓu hiÖn b×nh th−êng, nÕu cã nhiÒu l«ng ph¸t triÓn cïng víi ©m hé lé ra ngoµi (to vµ dµi) dÔ quan s¸t lµ biÓu hiÖn gia sóc cã thÓ bÞ l−ìng tÝnh. 3.2. KiÓm tra ©m ®¹o Ng−êi ta th−êng dïng má vÞt më ©m ®¹o ®Ó kiÓm tra, tuú theo lo¹i gia sóc mµ dïng má vÞt cã kÝch th−íc thÝch hîp. Tr−íc khi sö dông má vÞt ph¶i v« trïng vµ dÇu nhên (Vaseline hoÆc thicle parapine). Khi më ©m ®¹o ph¶i nhÑ nhµng, tr¸nh x©y s¸t g©y tæn th−¬ng. Ng−êi ta th−êng dïng ®Ìn soi ®Ó nh×n râ theo tr×nh tù tõ ngoµi vµo trong, tõ trªn xuèng d−íi, tõ ph¶i sang tr¸i, cuèi cïng lµ cæ tö cung. Chó ý quan s¸t kiÓm tra vÒ møc ®é ph¸t triÓn, mµu s¾c, ®é xung huyÕt, ®é don në. ë tr©u bß cã thÓ thÊy ®−îc phÇn “hoa në” cña cæ tö cung (cßn gäi lµ phÇn ©m ®¹o cña cæ tö cung). Qua h×nh th¸i, mµu s¾c, tr¹ng th¸i bÒ mÆt, ®é xung tô huyÕt, chÊt dÞch ë lç “hoa në” ®Ó biÕt ®−îc gia sóc ®éng ®ùc, cã chöa hay bÞ bÖnh. ë bß qua h×nh th¸i hoa në mµ biÕt ®−îc tr¹ng th¸i bÖnh lý cña tö cung nh− tö cung tÝch mñ, thai chÕt l−u thêi kú ®Çu.v.v. sÏ thÊy mñ rØ ra ë lç “hoa në”, khi cã chöa lç cæ tö cung cã niªm dÞch ®Æc qu¸nh mµu vµng s¸m bÞt l¹i.
3.3. KiÓm tra qua trùc trµng ë gia sóc lín (tr©u, bß, ngùa) ng−êi ta cho tay vµo trùc trµng ®Ó kiÓm tra bé m¸y sinh dôc c¸i, chóng n»m ë ngay d−íi trùc trµng. KiÓm tra qua trùc trµng lµ sê kh¸m trùc tiÕp toµn bé c¸c bé phËn sinh dôc c¸i vÒ vÞ trÝ, kÝch th−íc, tr¹ng th¸i, sù biÕn ®æi sinh lý vµ bÖnh lý.v.v. ®Ó chÈn ®o¸n cã chöa, c¸c biÓu hiÖn triÖu chøng ®éng ®ùc, c¸c tr¹ng th¸i bÖnh kh«ng chöa ®Î.v.v. Kh¸m trùc trµng, ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng kiÕn thøc vÒ gi¶i phÉu, tæ chøc sinh lý bÖnh lý.v.v., cã nhiÒu kinh nghiÖm, tay nghÒ thµnh th¹o míi chÈn ®o¸n chÝnh x¸c bÖnh. Tr−íc khi tiÕn hµnh kiÓm tra ph¶i chuÈn bÞ ®Çy ®ñ nh−: gia sóc kiÓm tra ph¶i ®−îc cè ®Þnh an toµn, s¹ch sÏ, ng−êi kh¸m ph¶i ®i g¨ng tay (b»ng cao su lµ tèt nhÊt hoÆc b»ng nilon máng mÒm). Mãng c¸i ph¶i c¾t ng¾n, g¨ng tay ph¶i ®−îc b«i −ít hoÆc lµm tr¬n tr−íc khi cho tay vµo trùc trµng. Khi ®−a tay vµo trùc trµng cÇn chó ý: - NÕu thÊy trong trùc trµng cã kh«ng khÝ hoÆc co bãp qu¸ nhiÒu th× gi÷ tay, t¹m ngõng thao t¸c vµ chê ®Õn khi hÕt co bãp míi tiÕp tôc. Trong mét sè tr−êng hîp trùc trµng co bãp qu¸ nhiÒu, gia sóc rÆn m¹nh khã thao t¸c sê kh¸m th× hoon sang ngµy kh¸c. §Ó kiÓm tra chÝnh x¸c nªn nhÑ nhµng lÊy hÕt ph©n ra ngoµi. - Niªm m¹c trùc trµng rÊt nh¹y c¶m, dÔ bÞ x©y s¸t ch¶y m¸u, thËm chÝ cã thÓ bÞ thñng. V× vËy khi thao t¸c kh«ng ®−îc th« b¹o nh− n¾m bãp.v.v., thao t¸c nhÑ nhµng gia sóc sÏ Ýt co th¾t, sê kh¸m sÏ cã c¶m gi¸c chÝnh x¸c. NÕu gÆp tr−êng hîp ch¶y m¸u trùc trµng (tuy thao t¸c ®óng) do t¸o bãn g©y ra, nhÊt lµ ®èi víi gia sóc nu«i ë ®ång cá thiÕu n−íc uèng, ¨n thøc ¨n kh« th× ph¶i thao t¸c thËt nhÑ nhµng, khi bá hoÆc ngõng kiÓm tra chuyÓn sang ngµy kh¸c. - Tr×nh tù sê kh¸m tõ ©m ®¹o, cæ tö cung, th©n hai sõng, hai buång trøng. + Cæ tö cung lµ mét bé phËn dÔ nhËn biÕt trong xoang chËu vµ còng lµ ®iÓm xuÊt ph¸t ®Ó sê kh¸m c¸c bé phËn cßn l¹i. Sê kh¸m cæ tö cung cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc vÞ trÝ, kÝch th−íc, h×nh d¸ng, ®é r¾n mÒm, sù t¨ng sinh cña c¸c nÊc.v.v. ®Ó ph©n biÖt cã bÖnh hay kh«ng. + Th©n sõng tö cung khi cã chöa, ®éng dôc, viªm nhiÔm.v.v. ®Òu cã nh÷ng biÕn ®æi vÒ vÞ trÝ kÝch th−íc, møc ®é r¾n, mÒm, dµy máng, linh ®éng, co gion.v.v. Sê kh¸m sÏ cã c¶m gi¸c chÝnh x¸c ®é chÈn ®o¸n. §iÓm x¸c ®Þnh ®Ó sê kh¸m, ph©n biÖt hai sõng lµ “ch¹c ba”, còng cÇn chó ý ronh gi÷a cña tö cung. Sê kh¸m èng dÉn trøng th−êng khã thùc hiÖn, v× qu¸ nhá, qu¸ mÒm, khi sê kh¸m cã c¶m gi¸c nhËn biÕt th× èng dÉn trøng ®o bÞ viªm t¾c.v.v.
Buång trøng cã h×nh bÇu dôc lµ h×nh th¸i chung, nh−ng biÕn ®æi theo gièng, tuæi, chu kú sinh lý.v.v. mµ cã vÞ trÝ, h×nh th¸i, ®é r¾n mÒm, tr¹ng th¸i bÒ mÆt (c¸c nang trøng vµ thÓ vµng).v.v. kh«ng chØ gi÷a c¸c c¸ thÓ mµ ngay c¶ trªn mét c¸ thÓ ë c¸c thêi kú sinh lý kh¸c nhau. VÞ trÝ buång trøng phô thuéc vµo vÞ trÝ tö cïng, d©y ch»ng réng tö cung, d©y ch»ng buång trøng.v.v. ChÈn ®o¸n bÖnh sinh s¶n b»ng sê kh¸m c¸c bé phËn sinh dôc qua ®−êng trùc trµng cã thÓ ph¶i thùc hiÖn lÆp l¹i mét sè lÇn c¸ch nhau 7 – 10 ngµy ®Ó theo dâi nh÷ng biÕn ®æi, th«ng th−êng ë mét sè bÖnh c¸c bé phËn sinh dôc kh«ng hoÆc rÊt Ýt biÕn ®æi, ng−îc l¹i còng cã nh÷ng tr¹ng th¸i bÖnh l¹i biÕn ®æi cã lîi, cã thÓ l¹i do t¸c ®éng cña thao t¸c sê kh¸m (t¸c ®éng massage) g©y nªn.