SKKN: Thiết kế một số trò chơi dạy yếu tố Hình học ở lớp 4

Chia sẻ: Lê Thị Diễm Hương | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:22

Thêm vào BST

Báo xấu

837
lượt xem 77
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Để giúp các em học tốt môn Toán thì giáo viên cần biết lựa chọn, vận dụng các phương pháp và hình thức tổ chức dạy học cho phù hợp để phát huy hiệu quả nhất trong từng bài học. Đặc biệt phải đưa các trò chơi vào dạy học nhằm kích thích hứng thú ở học sinh, giúp cac em biết vận dụng những điều đã học vào đời sống thực tiễn bằng hoạt động trò chơi, từ đó làm nảy sinh hoạt động sáng tạo trong học sinh. Mời quý thầy cô tham khảo sáng kiến “Thiết kế một số trò chơi dạy yếu tố Hình học ở lớp 4”.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: SKKN: Thiết kế một số trò chơi dạy yếu tố Hình học ở lớp 4

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM THIẾT KẾ MỘT SỐ TRÒ CHƠI DẠY YẾU TỐ HÌNH HỌC Ở LỚP 4 1
A - PHẦN MỞ ĐẦU I - LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI: 1/ Xuất phát từ vai trò môn Toán ở trường Tiểu học: Bậc Tiểu học là bậc học rất quan trọng trong việc đặt nền móng cho việc hình thành và phát triển nhân cách cho học sinh. Trên cơ sở cung cấp những tri thức khoa học ban đầu về tự nhiên và xã hội, phát triển các năng lực phẩm chất, trang bị các phương pháp ban đầu về hoạt động nhận thức và hoạt động thực tiễn, bồi dưỡng, phát huy tình cảm, thói quen, đức tính tốt đẹp của con người Việt Nam. Mục tiêu trên được thực hiện thông qua việc dạy học các môn học và thực hiện theo định hướng giáo dục nhằm trang bị cho trẻ những kiến thức, kỹ năng cần thiết để trẻ tiếp tục học ở bậc trung học cơ sở. Cùng với các môn học khác trong chiến lược phát triển toàn diện, có thể nói, Toán học đóng một vai trò quan trọng. Nó rèn luyện cho các em không chỉ đơn thuần là tính toán mà còn phát triển năng lực tư duy, khả năng duy luận, giải quyết vấn đề có căn cứ khoa học, chính xác. Môn Toán góp phần phát triển trí thông minh, tư duy độc lập, sáng tạo kích thích trí tò mò, tự khám phá và rèn luyện một phong cách làm việc khoa học. Yêu cầu đó rất cần thiết cho mọi người, góp phần giáo dục ý chí, những đức tính tốt như cần cù, chịu khó, nhẫn nại trong học tập cũng như trong cuộc sống. 2 Xuất phát từ yêu cầu đặt ra trong việc đổi mới môn Toán ở Tiểu học: Văn kiện hội nghị lần 4 Ban chấp hành TW Đảng cộng sản Việt Nam khoá VIII (2/1993) khẳng định: "Giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu, là động lực phát triển kinh tế xã hội". Thật vậy trong công cuộc đổi mới của đất nước cần có những người có bản lĩnh, có năng lực, chủ động, sáng tạo, dám nghĩ và dám làm, thích ứng với đời sống xã hội đang từng ngày, từng giờ thay đổi. Thực tiễn này làm cho mục tiêu đào tạo của nhà trường cũng phải điều chỉnh kéo theo sự thay đổi nội dung và phương pháp dạy học, cách thức đánh giá học sinh. Hiện nay khi mục tiêu giáo dục đã được xác định rõ ràng, chương trình sách giáo khoa tương đối ổn định về nội dung thì phương pháp càng trở nên quan trọng trong việc nâng cao chất lượng dạy học, thể hiện rõ quan điểm “Dạy học lấy học sinh làm trung tâm” nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh. 2
Đặc điểm của cách dạy cũ là sự mất cân đối rõ rệt giữa hoạt động dạy của giáo viên và hoạt động học của học sinh. Giáo viên lên lớp truyền thụ kiến thức chủ yếu bằng phương pháp thuyết trình, giảng giải theo tài liệu có sẵn trong sách giáo khoa, sách hướng dẫn giảng dạy. Học sinh thụ động tiếp thu theo cách "Thầy giảng - trò nghe và ghi nhớ". Giáo viên là người duy nhất có quyền đánh giá kết quả học tập của học sinh. Học sinh ít có khả năng tự đánh giá và đánh giá lẫn nhau. Tiêu chuẩn để đánh giá học sinh là kết quả ghi nhớ, tái hiện những điều giáo viên giảng. Cách dạy này có hạn chế là học sinh học tập thụ động, kiến thức tiếp thu được không bền vững, hạn chế trình độ tư duy và quá trình nhận thức của học sinh, khó thích ứng với yêu cầu học tập cao hơn ở các lớp trên, càng khó thích ứng với hoạt động muôn màu, muôn vẻ của cuộc sống xã hội sau này. Vì vậy một trong những hướng đổi mới quan trọng nhất cần được tiến hành sâu rộng hơn nữa trong daỵ học nói chung và dạy học Toán nói riêng là nhanh chóng chuyển từ hình thức “Thầy giảng - trò nghe” sang hình thức “Thầy tổ chức - trò hoạt động”. Dạy học Toán cần được tiến hành dưới dạng tổ chức các hoạt động học. Theo đó, học sinh được đặt vào các tình huống học tập để tự khám phá, lĩnh hội các tri thức, các mối quan hệ, liên hệ giữa những yếu tố, những tính chất toán học bằng các hoạt động của mình. Hiện nay nhiều trường tiểu học đã vận dụng phương pháp và hình thức dạy học mới. Thực tế cho thấy những phương phap dạy học mới đã phát huy tối đa mặt tích cực hoạt động của học sinh. Học sinh tự lĩnh hội tri thức một cách chủ động, tự giác qua việc thực hiện nhiệm vụ học tập trên lớp. Nhiều phương pháp dạy học đã kích thích học sinh huy động mọi khả năng sẵn có, rèn luyện thao tác tư duy để rút ra một sản phẩm cụ thể đó là tri thức mới, kỹ năng thao tác tư duy. Một trong những phương pháp dạy học theo hướng đổi mới đó là tổ chức trò chơi học tập. Không ai có thể phủ nhận được những mặt tích cực mà việc tổ chức trò chơi học tập mang lại sau mỗi tiết dạy, học sinh tiếp thu bài học một cách nhẹ nhàng, thoải mái và có chất lượng. Trên quan điểm đó, để giúp các em học tốt môn Toán thì giáo viên cần biết lựa chọn, vận dụng các phương pháp và hình thức tổ chức dạy học cho phù hợp để phát huy hiệu quả nhất trong từng bài học. Đặc biệt phải đưa các trò chơi 3
vào dạy học nhằm kích thích hứng thú ở học sinh, giúp cac em biết vận dụng những điều đã học vào đời sống thực tiễn bằng hoạt động trò chơi, từ đó làm nảy sinh hoạt động sáng tạo trong học sinh. 3/ Xuất phát từ đặc điểm tâm sinh lý học sinh Tiểu học: Cùng với học tập, vui chơi là một nhu cầu không thể thiếu của học sinh Tiểu học. Vào Tiểu học các em bắt đầu chuyển từ hoạt động chủ đạo là vui chơi sang hoạt động học tập. Ở lứa tuổi này các em rất hiếu động, ham chơi, ưa hoạt động bằng chân tay, thích được sử dụng đồ dùng trực quan, tư duy trên trực quan, vật thật hay thông qua những hành động cụ thể. Các em rất khó có thể “Khoanh tay lên bàn, mắt nhìn lên bảng, nghe cô giáo giảng” một cách nghiêm túc suốt 40 phút của tiết học nếu như giáo viên áp dụng cứng nhắc một phương pháp truyền thụ kiến thức. Hơn nữa, ở giai đoạn này chú ý có chủ định của các em còn yếu, khả năng điều chỉnh chưa cao, những gì mang tính mới mẻ, bất ngờ, dễ dàng lôi cuốn sự chú ý của các em. Đặc biệt cuối giờ học, học sinh thường uể oải, ít tập trung chú ý. Vì vậy giáo viên muốn lôi cuốn học sinh vào hoạt động học tập thì phải biết làm cho giờ học hấp dẫn và lý thú thông qua trò chơi học tập. Trò chơi tạo nên những trận cười sảng khoái, làm cho học sinh quên đi những giây phút căng thẳng. Chúng góp phần làm cho học sinh nhanh tay, nhanh mắt, nhanh trí hơn, hoạt bát hơn, giờ học sôi nổi hơn; đặc biệt trò chơi còn tạo cho những học sinh cá biệt dễ hoà đồng với tập thể. Trên tinh thần “Học mà chơi, chơi mà học”, “Chơi vui, học càng vui” nhằm thoả mãn được nhiều loại nhu cầu cho học sinh với ưu thế như vậy. Trò chơi thực sự là một phương tiện hữu hiệu để tạo ra sự hài hoà, thoải mái, không dập khuôn, khô cứng, đảm bảo tính tự nhiên cho cuộc sống cũng như trong học tập của học sinh. Do vậy, giáo viên cần vận dụng tốt các trò chơi trong dạy học nhằm làm cho học sinh hứng thú, vui vẻ, hăng hái trong học tập, say mê với môn học, bầu không khí học tập nhẹ nhàng, tự nhiên; học sinh tiếp thu bài nhanh hơn. Khi say mê và sống hết mình cho trò chơi, trẻ sẽ tìm thấy niềm vui sướng thực sự và được sống trong thế giới của cảm giác dạt dào dấu ấn của những cuộc chơi. Có thể nói: "Trò chơi sẽ lắng đọng mãi trong tâm trí trẻ và làm nên nguồn sức mạnh thôi thúc trẻ sống tốt hơn, học tốt hơn và phát triển tốt hơn. Với sức mạnh như vậy, trò chơi luôn luôn là một phương tiện dạy học và giáo dục phù 4
hợp với đặc điểm học sinh tiểu học". 4/ Xuất phát từ thực trạng dạy học yếu tố hình học ở Tiểu học: Như chúng ta đã biết, dạy yếu tố hình học không những giúp các em có kiến thức hình học mà còn phát triển các năng lực trí tuệ cho các em như: Quan sát, so sánh, phân tích, tổng hợp. Song để đạt hiệu quả cao trong dạy học yếu tố hình học không phải là dễ. Nó đòi hỏi người giáo viên phải biết vận dụng linh hoạt các phương pháp và hình thức dạy học sao cho phù hợp đối tượng học sinh phù hợp với từng nội dung bài học, đặt biệt là phải biết kích thích hứng thú học sinh học tập. Nhưng trên thực tế, qua điều tra, dự giờ, thăm lớp tôi thấy một bộ phận giáo viên năng lực còn hạn chế, chưa thực sự chủ động trong việc thiết kế bài dạy, phụ thuộc nhiều vào tài liệu hướng dẫn, ít có sáng tạo, hình thức dạy học còn đơn điệu dẫn đến sự nhàm chán, uể oải của học sinh trong giờ học. Bên cạnh đó, mặc dù đa số giáo viên đã nhận thức đúng vai trò, ý nghĩa của hình thức tổ chức dạy học thông qua trò chơi. Song nhìn chung vẫn chưa thực hiện tốt việc tổ chức trò chơi để hoàn thành mục tiêu dạy học. Giáo viên chưa có hệ thống trò chơi đầy đủ, chặt chẽ. Họ mới chỉ thiết kế được một số trò chơi đơn giản như trò chơi tìm đúng - sai, trò chơi nối kết quả với phép tính đúng, các trò chơi đó hạn chế về nhiệm vụ nhận thức hoặc ít, hoặc thấp về lượng kiến thức và kỹ năng cần đạt tới. Giáo viên mới chỉ dừng lại trò chơi với mục đích củng cố kiến thức, rèn luyện kỹ năng, chưa tổ chức được các trò chơi để dẫn dắt hình thành tri thức, kỹ năng hay để phát triển và bồi dưỡng năng khiếu Toán. Các trò chơi đưa ra thường có cấu trúc lỏng lẻo, cốt trò - luật trò - cách tiến hành - thưởng phạt chưa chặt chẽ làm cho hiệu quả dạy học không cao, sức hấp dẫn thấp. Họ chưa có trò chơi hay, sự chuẩn bị cho trò chơi chưa tốt nên không kịp xử lý các tình huống xảy ra trong cuộc chơi, ở bước tiến hành, giáo viên còn thả nổi cuộc chơi đến tính tự nhiên át đi tính mục tiêu, trò chơi không diễn ra theo dự kiến. Giáo viên tổng kết cuộc chơi còn hời hợt, chỉ chú ý đến cho điểm cho đội thắng, ít chú ý đến việc làm nổi bật ý nghĩa cuộc chơi. Phần lớn giáo viên thường tổ chức trò chơi chủ yếu ở các môn như Tiếng việt, Tự nhiên xã hội còn đối với môn Toán giáo viên rất ngại dùng bởi vì tài liệu giới thiệu trò chơi toán học ở lớp 4 - 5 còn ít (đặc biệt trò chơi dạy yếu tố hình học lại càng ít hơn, việc thực hành đang mới mẻ. Hơn nữa để tổ chức trò chơi toán 5
học sao cho hiệu quả thì quả là một điều không đơn giản. Bởi nó cần nhiều thời gian để đầu tư suy nghĩ, tìm tòi rồi chuẩn bị đồ dùng. Mặt khác, để tổ chức trò chơi sao cho sinh động, hấp dẫn lại phụ thuộc vào khả năng tổ chức của giáo viên. Chính vì những lý do đó mà giáo viên đứng lớp thường ngại, chưa nhiệt tình trong việc sáng tác và tổ chức các trò chơi, đặc biệt là trò chơi toán học. Do vậy, thực hành chủ trương của Bộ giáo dục trong việc khuyến khích sự sáng tạo của giáo viên trong dạy học cũng như để phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của học sinh Tiểu học, việc có thêm hệ thống trò chơi giúp giáo viên bổ sung thêm vào dạy học là cần thiết để góp phần thực hiện thành công việc đổi mới phương pháp dạy học. Tóm lại, xuất phát từ những lý do thực tế ở trên và cũng phần nào hỗ trợ cho việc dạy học mạch kiến thức hình học ở lớp 4 đạt hiệu quả, tôi đã chọn đề tài "Thiết kế một số trò chơi dạy yếu tố hình học ở lớp 4". Tôi không tham vọng đưa ra những vấn đề lớn mà chỉ mong muốn được góp phần nhỏ nhằm nâng cao tính tích cực sáng tạo của học sinh trong việc học Toán, góp phần phát triển tư duy cho các em. II - MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU: Tìm hiểu nội dung và phương pháp dạy học yếu tố hình học trong chương trình toán lớp 4, từ đó thiết kế một số trò chơi toán học phục vụ việc dạy và học mạch kiến thức hình học góp phần nâng cao chất lượng dạy học Toán ở lớp 4. III - NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU: 1/ Nghiên cứu đề tài: - Nghiên cứu các tài liệu có liên quan đến dạy học Toán. - Nghiên cứu sách giáo khoa và sách hướng dẫn để tìm hiểu nội dung và phương pháp dạy học Toán, trên cơ sở đó thiết kế những trò chơi phù hợp. 2/ Dạy thực nghiệm: IV - PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU: Để thực hiện đề tài này tôi đã sử dụng những phương pháp sau: - Phương pháp nghiên cứu tài liệu: Đọc tài liệu, giáo trình có liên quan đến đề tài nghiên cứu. - Phương pháp điều tra thực trạng dạy mạch kiến thức hình học ở lớp 4 - 5. - Phương pháp thực nghiệm. 6
B - PHẦN NỘI DUNG 1/ Thế nào là trò chơi học tập: Trò chơi học tập là trò chơi được tổ chức nhằm thông qua hoạt động chơi mà đạt tới mục tiêu dạy học. Qua đó, bằng phương pháp “Học mà vui - vui mà học” học sinh có thể lĩnh hội tri thức, củng cố kiến thức, rèn luyện kỹ năng. Một trò chơi nói chung, trò chơi học tập nói riêng chỉ trở thành trò chơi thực sự khi những người chơi thực hiện được hành động chơi. Do đó, nếu hành động chơi đòi hỏi những kiến thức, kỹ năng học sinh chưa có thì trò chơi đó không có tác dung đối với các em. Trò chơi học tập và trò chơi thông thường có nhiều điểm tương đồng, song về căn bản chúng khác nhau ở chỗ: Trò chơi thông thường bao gồm yếu tố giải trí và yếu tố giáo dục chung còn trò chơi học tập bao gồm yếu tố vui chơi và yếu tố mục đích học tập. Trò chơi toán học khác với trò chơi “phi toán học” ở chỗ ít nhiều phải đưa vào trò chơi một yếu tố kiến thức toán học nào đó. * Phân loại trò chơi học tập: Các loại trò chơi học tập trong dạy học ở Tiểu học rất phong phú, đa dạng và được sử dụng với nhiều mục đích khác nhau. Có nhiều cách phân loại trò chơi; có thể kể ra một số cách như sau: + Phân loại trò chơi theo quy mô tổ chức: Trò chơi lớn, trò chơi nhỏ (theo Lê Vĩ). + Phân loại trò chơi theo số lượng người tham gia: Trò chơi cá nhân, trò chơi hai người, trò chơi tập thể (theo Lê Vĩ). + Phân loại trò chơi theo hình thức vận động: Trò chơi vận động, trò chơi trí tuệ (theo Lê Ngọc Lan) Phổ biến trong cách phân loại trò chơi ở Tiểu học là: Trò chơi trí tuệ và trò chơi kết hợp trí tuệ với vận động. Trò chơi toán thường là trò chơi mà tính trí tuệ và vận động được kết hợp hài hoà để phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh. Ở các lớp dưới trò chơi có tính vận động cao hơn, càng lên lớp trên tính vận động giảm, tính trí tuệ tăng. 2/ Tác dụng của trò chơi học tập: - Làm thay đổi hình thức hoạt động học tập. Học sinh tiếp thu kiến thức tự giác và tích cực hơn trong những hoạt động đa dạng. Học sinh thấy vui hơn, cởi mở hơn thư thái, dễ chịu và khoẻ mạnh hơn. 7
- Giúp học sinh rèn luyện, củng cố tiếp thu kiến thức đồng thời phát triển vốn kinh nghiệm mà các em đã được tích luỹ thông qua hoạt động chơi: - Rèn luyện kỹ năng, kỹ xảo, thúc đẩy hoạt động trí tuệ. Nhờ sử dụng trò chơi học tập mà quá trình dạy và học trở thành một hoạt động vui và hấp dẫn hơn, các cơ hội học tập đa dạng hơn. - Trò chơi học tập có quy tắc, quy luật nên có ý nghĩa lớn trong việc giáo dục cho học sinh tính nghiêm túc kỹ thuật, tính trung thực, tính tự giác, kiên trì vượt khó khăn để tiếp nhận các tri thức, phát hiện các tri thức. Tóm lại, trò chơi nói chung, trò chơi học tập cũng như trò chơi toán học nói riêng giúp học sinh phát triển toàn diện cả về thể chất lẫn tinh thần. Trò chơi làm cho học sinh phát triển toàn diện các năng lực một cách tự nhiên, giúp cho các em trao đổi kinh nghiệm, tương tác lẫn nhau, từ đó các em tiếp thu kiến thức một cách dễ dàng. 3/ Những phản ứng tâm lý của học sinh khi tham gia trò chơi: Phản ứng tích cực Phản ứng tiêu cực - Hăng say chơi hết mình - Người mạnh lấn át người yếu - Tôn trọng kỷ luật - Chơi gian lận để được thắng - Dễ bỏ qua sai phạm của người khác - Sẵn sàng trừng phạt người thua. Dễ ganh tị dẫn đến ghét nhau - Giúp đỡ, gắn bó với đồng đội nhóm mình. - Chia bè, nhóm Như vậy, khi giáo viên tổ chức trò chơi phải lưu ý tránh cho học sinh những phản ứng không tích cực và nếu có xảy ra thì kịp thời sửa chữa, cố gắng khuyến khích, động viên, khen thưởng để học sinh có những phản ứng tích cực. 4/ Thế nào là trò chơi toán học: Trò chơi toán học được hiểu là hình thức học tập môn Toán theo hứng thú vui chơi dựa trên những tình huống thực tiễn hay trong nội bộ toán mang đặc thù của một tình huống có vấn đề trong dạy học toán mà việc giải quyết vấn đề trong tình huống đặt ra nhằm để học sinh lĩnh hội, củng cố, vận dụng kiến thức, kỹ năng phương pháp toán đã học, những kinh nghiệm sống đã được tích luỹ vào các tình huống mới một cách tự giác, tích cực, độc lập, sáng tạo. Một trò chơi toán học tối thiểu cần có những đặc trưng sau: + Trò chơi phải là một tình huống mang vấn đề toán học, hướng đích vào việc dạy học, giáo dục và phát triển học sinh ở bậc Tiểu học. 8
+ Trò chơi được thực hiện nhằm hướng học sinh vào hoạt động toán học, hoạt động trí tuệ, tích cực hoá hoạt động nhận thức cho học sinh. + Trò chơi ở mức độ nhất định là cầu nối giữa các kiến thức toán học và thực tiễn cuộc sống, bước đầu hình thành năng lực toán học hoá các tình huống thực tiễn. - Xét về mục đích phục vụ dạy học, trò chơi toán học có thể là: + Trò chơi nhằm dẫn dắt hình thành tri thức mới + Trò chơi nhằm ôn tập, rèn luyện tư duy trong giờ học ngoại khoá. - Đặc điểm của trò chơi toán học: + Nội dung chơi khá phong phú nhưng cần chú ý yêu cầu dự tính đặc điểm tâm lý nhận thức của học sinh, dự tính các kiến thức kinh nghiệm đã có của học sinh để nắm bắt các vấn đề toán học tiềm ẩn trong nội dung trò chơi hoặc vận dụng vào tình huống mới đối với học sinh qua nội dung trò chơi. + Luật của trò chơi: Cần diễn đạt luật chơi ngắn gọn, chính xác để học sinh nắm vững luật chơi. Cần đặc biệt chú ý duy trì đúng đắn các thao tác của trò chơi vì nếu ngược lại trò chơi chỉ mang đặc trưng là một bài tập bình thường, không thể hướng việc tổ chức trò chơi vào việc khai thác sâu sắc các chủ đề toán và mục đích của các bài học toán. Thiếu sự kiểm tra chặt chẽ việc thực hiện luật chơi dẫn đến học sinh sẽ hoài nghi đối với các trò chơi như vậy. + Thời gian quy định cho mỗi trò chơi: Dự tính thời gian cho mỗi trò chơi tương ứng với việc xác định kiến thức trong nội dung trò chơi. Cần quan tâm đến tiến độ đúng đắn của việc thực hiện mỗi trò chơi, vì nếu tốc độ thực hiện trò chơi quá nhanh thường dẫn đến thay cho việc giải tính toán cẩn thận học sinh sẽ trả lời bằng dự đoán. Ngược lại tốc độ chơi quá chậm sẽ làm cho trò chơi nhạt nhẽo, khô khan, giảm hẵn hứng thú cho học sinh đối với trò chơi. + Tính thi đua của trò chơi: Học sinh tham gia việc thực hiện trò chơi phải tìm tòi chiến lược chơi để giành phần thắng. Việc tìm tòi chiến lược chơi để thắng được giải quyết câu hỏi “đi theo cách nào sẽ thua” đòi hỏi học sinh phải biết toán học hoá các tình huống, phải biết thao tác tư duy đặc biệt hoá, khái quát hoá. Khó khăn lớn trong việc tìm chiến lược để thắng là việc tìm thuật toán, thuật giải tương ứng. Nhiều trò chơi sư phạm trong dạy học toán để giành phần thắng, người chơi cần phải biết các “thế” của trò chơi dễ thắng (nhân của trò chơi). 9
5/ Thiết kế trò chơi cần đảm bảo yêu cầu sau: - Trò chơi phải đảm bảo phù hợp với mục đích, yêu cầu, nội dung bài học, phải đặt ra cho trẻ các nhiệm vụ học tập tương ứng với nội dung bài học. - Trò chơi phải đảm bảo phù hợp với năng lực, trình độ, hứng thú của học sinh. Đảm bảo vừa sức, không quá khó cũng không quá dễ. Trò chơi phải tổ chức sao cho tất cả mọi học sinh trong nhóm đều được tham gia. Không để thời gian chơi quá dài ảnh hưởng đến giờ học hoặc làm trẻ mất đi hứng thú. - Trò chơi cần đảm bảo tính an toàn cho học sinh, thiết kế trò chơi dưới dạng tiếp sức hoặc theo nhóm khi thực hiện để học sinh không xô đẩy nhau. - Phải có luật chơi, hành động chơi, có tính thi đua giữa những người chơi. Phải có yếu tố sáng tạo để học sinh vận dụng kiến thức một cách có hệ thống, linh hoạt và sáng tạo hơn. - Ngôn ngữ diễn đạt trong trò chơi phải đầy đủ, ngắn ngọn, mạch lạc và dễ hiểu, tránh hiểu lầm. - Trò chơi được lựa chọn phải là một môi trường có dụng ý sư phạm (có ý thức dạng tri thức ở bậc tiểu học) phải là tình huống có vấn đề để việc thực hiện trò chơi dẫn đến kiến thức. Còn việc thực hiện trò chơi là kết qủa của sự ham muốn, hứng thú, tích cực, độc lập sáng tạo của học sinh. - Trò chơi phải phù hợp với loại hình giờ học: Giờ học hình thành khái niệm quy tắc, giờ luyện tập thực hành, giờ học ngoại khoá. - Đối với trò chơi toán học, trò chơi được lựa chọn chứa đựng những kiến thức toán học phù hợp với nội dung chương trình hoặc những kiến thức có thể mở rộng khái quát từ các kiến thức toán học đã được học theo từng tiết hay từng chương. Một trò chơi được viết theo cấu trúc sau: + Mục đích: Nêu rõ mục đích mà trò chơi nhằm ôn luyện, củng cố kiến thức, kỹ năng nào. Ví dụ: Củng cố kỹ năng nhận dạng hình, Mục đích của trò chơi quy định hành động chơi được thiết kế trong trò chơi. + Luật chơi: Chỉ rõ các quy định đối với người chơi, quy định thắng thua trong trò chơi. + Đồ dùng, đồ chơi: Mô tả đồ dùng, đồ chơi được sử dụng trong trò chơi. Ví dụ: Hình, bàn cờ, xúc xắc. 10
+ Số người tham gia chơi: Chỉ rõ số người tham gia trò chơi, những trò chơi có thể tổ chức cho nhiều người chơi (chẳng hạn 2 hoặc 4 người chơi cần được chỉ rõ. + Cách phát triển trò chơi: Chỉ ra số cách biến thể trò chơi, dựa vào hình thức, cách chơi và luật chơi của trò chơi có sẵn ta có thể thay thế các trò chơi một cách linh hoạt, tạo ra nhiều trò chơi phù hợp với đối tượng học sinh, phù hợp với nội dung kiến thức củng cố, ôn luyện. Cách tổ chức trò chơi học tập: - Có thể tiến hành tổ chức thực hiện các trò chơi theo từng cá nhân, từng cặp học sinh, từng nhóm hay cả lớp tuỳ thuộc vào độ phức tạp của nội dung trò chơi được chọn. Nhưng dù hình thức nào cũng cần thông qua trò chơi để học sinh tranh luận, đảm bảo việc tham gia tích cực, tự giác, sáng tạo và hào hứng. - Giáo viên phải hướng dẫn cụ thể cách chơi đảm bảo cho học sinh hiểu rõ yêu cầu, mục đích và cách thức chơi rồi sau đó các nhóm tự đánh giá, giám sát lẫn nhau. - Thông thường khi tổ chức một trò chơi chúng ta cần thực hiện các bước sau: Bước 1: Chuẩn bị + Chia nhóm, đặt tên nhóm và ấn định số lượng thành viên tham gia trò chơi cho mỗi nhóm. + Mỗi nhóm cử số thành viên tham gia theo yêu cầu nêu ra (xếp hàng hoặc đứng tại chỗ theo yêu cầu của trò chơi Bước 2: Nêu tên trò chơi Nêu tên trò chơi và giải thích qua ý nghĩa của trò chơi Bước 3: Phổ biến luật chơi + Nêu rõ cách chơi: Hiệu lệnh, phần việc và cách thức làm việc của mỗi thành viên tham gia trò chơi. + Nêu rõ cách cho điểm, đánh giá (thường theo 3 yêu cầu: Đúng, đẹp, nhanh).. + Công bố trọng tài. Bước 4: Tiến hành chơi: + Hô hiệu lệnh dứt khoát cho các nhóm đồng loạt tiến hành. + Trọng tài chú ý quan sát, điều chỉnh, giúp đỡ các thành viên vẽ cách chơi (nên cho lần lượt các em tiến hành dưới dạng “Tiếp sức”. 11
Bước 5: Tổng kết trò chơi + Trọng tài kiểm tra kết quả để đánh giá, cho điểm + Nên cho điểm theo từng yêu cầu: Đúng - nhanh - đẹp + Có thể đặt thêm câu hỏi phụ để rút ra một kết luận nào đó từ các bài tập trò chơi đã thực hiện. + Tính tổng điểm của từng nhóm và công bố kết quả + Tuyên dương học sinh, đặc biệt là nhóm có cố gắng hơn giành giải nhất, nhì (không nên chê học sinh trong khi tiến hành chơi). + Trao phần thưởng hoặc danh hiệu (nếu có) 7/ Để trò chơi học tập đạt hiệu quả cao: - Trò chơi phải có mục đích học tập: Trò chơi phải nhằm đạt được mục đích học tập gì cho học sinh (Củng cố, bổ sung kiến thức gì? vẽ, cắt, đếm, tính toán) - Trò chơi phải được chuẩn bị tốt: Chuẩn bị tốt có nghĩa là nắm vững yêu cầu, mục đích giáo dục của trò chơi để hướng mọi người hoạt động phục vụ cho mục đích yêu cầu đó. Phải chuẩn bị tốt các phương tiện (dụng cụ, vật liệu, mẫu vật đồ chơi) phục vụ cho trò chơi; có kế hoạch thể hiện ở bài soạn một cách khoa học. Đặc biệt khi lựa chọn trò chơi cần dự kiến cách chơi, những khó khăn, những tình huống xảy ra trong khi học sinh chơi. - Trò chơi phải thu hút được học sinh tham gia: Học sinh tham gia trò chơi học tập cần: + Nhiệt tình, tích cực, hào hứng. + Nghiêm chỉnh chấp hành luật chơi. + Cố gắng vươn lên để “thắng”. + Luôn giữ vững tính đoàn kết, thân ái dù thắng hay thua. Nếu thấy học sinh thờ ơ không tham gia trò chơi, giáo viên cần xem lại cách tổ chức chơi hoặc trò chơi không hấp dẫn. Giáo viên phải tìm cách tổ chức tối ưu nhất để học sinh tham gia chơi một cách hào hứng, tự nguyện không tạo ra áp lực tâm lý mà người chơi cảm thấy tự do, khám phá và làm nảy sinh nhiều sáng kiến. - Giáo viên cần có khả năng lôi kéo, thu hút học sinh; phải kiên nhẫn, nói rõ ràng. Giáo viên phải biết cách điều khiển, là người trọng tài luôn giữ nghiêm 12
ngặt các luật chơi. - Thưởng - phạt: + Trong trò chơi thưởng phạt phải công minh, đúng luật sao cho người chơi chấp nhận thoải mái và tự giác, làm cho trò chơi thêm hấp dẫn, kích thích hứng thú học tập của học sinh. + Thưởng những học sinh, nhóm học sinh tham gia nhiệt tình, chơi đúng luật và “thắng” trong cuộc chơi. Phạt những học sinh vi phạm luật chơi bằng hình thức đơn giản như: Chào các bạn thắng cuộc, kể chuyện vui, hát một bài hát hoặc nhảy lò cò. MỘT SỐ YẾU TỐ HÌNH HỌC CƠ BẢN TRONG CHƯƠNG TRÌNH TOÁN LỚP 4 1/ Yếu tố hình học cơ bản ở lớp 4: - Góc nhọn, góc tù, góc bẹt. - Nhận dạng góc trong các hình đã học - Giới thiệu hai đường thẳng cắt nhau, vuông gióc với nhau, song song với nhau. - Giới thiệu về hình bình hành và hình thoi - Giới thiệu công thức tính diện tích hình bình hành (đáy, chiều cao) hình thoi. - Thực hành vẽ hình bằng thước và ê ke, cắy, ghép, gấp hình. 2/ Trình độ chuẩn tối thiểu học sinh phải đạt được khi học xong toán 4: - Nhận biết và vẽ được góc vuông, góc nhọn, góc tù, góc bẹt, hai đường thẳng vuông góc, hai đường thẳng song song, đường cao của tam giác, hình chữ nhật (biết chiều dài, chiều rộng), hình vuông (biết độ dài cạnh). - Nhận biết một số đặc điểm của hình chữ nhật, hình vuông - Nhận biết một số đặc điểm của hình bình hành (bằng đo hoặc ước lượng độ dài, bằng trực giác) - Biết tính diện tích của hình bình hành biết chiều cao và độ dài đáy. Chưa yêu cầu tính độ dài đáy hoặc chiều cao khi biết diện tích và chiều cao hoặc độ dài đáy. 13
MỘT SỐ TRÒ CHƠI ĐƯỢC VẬN DỤNG 1. Trò chơi thứ nhất: Thi chọn chữ - Mục đích: Luyện kỹ năng nhận biết hai đường thẳng vuông góc. Rèn kỹ năng quan sát, tác phong nhanh nhẹn cho học sinh. - Chuẩn bị: Ba bộ chữ cái in hoa A, H, T, Đ, E, K, D, L, N, M - Cách tiến hành: Chia lớp thành 3 đội, lần lượt từng bạn tham gia chơi. Giáo viên phát cho mỗi đội một bộ chữ cái in hoa. Khi nghe hiệu lệnh của giáo viên “Trò chơi - bắt đầu” thì mỗi người chơi chọn ra những chữ cái mà có các đường thẳng vuông góc. Ví dụ: Chọn chữ E, T, H, L Trong thời gian 2 phút ai chọn đúng và chọn được nhiều chữ nhất là người đó thắng cuộc. (Lưu ý: Có thể thay đổi trò chơi bằng “Tìm chữ có hai đường thẳng song song". * Trò chơi này có thể vận dụng vào làm bài tập 3; 4 (Bài: Hai đường thẳng vuông góc) và bài tập 3 (Bài: Hai đường thẳng song song) - (Sách Toán4, trang 50; 51) 2. Trò chơi thứ hai: Thi đếm đúng - đếm nhanh - Mục đích: Củng cố cách nhận dạng hình và đếm hình tam giác. - Rèn luyện óc quan sát, trí tưởng tượng hình học, sự hợp tác tình ý trong công việc. - Chuẩn bị: Giáo viên kẻ vào phiếu gồm 4 ô vuông (như hình vẽ) mỗi nhóm 1 phiếu 4 thẻ bài có hình vẽ như sau: (Các thẻ bài phải được giấu kín trước khi chơi) 14
- Cách tiến hành: Giáo viên chia lớp thành 2 đội tham gia chơi. Giáo viên phát cho một đội bút xanh gọi là “Quân xanh”, đội còn lại mang bút đỏ gọi là “Quân đỏ”. Khi giáo viên rút một thẻ bài có hình vẽ và đọc to “Hình sau có bao nhiều hình tam giác?”, hai đội quan sát hình vẽ và tính ngay số hình tam giác. Đội nào hô kết quả đúng và nhanh thì được phép viết kết quả vào một ô trong bảng. Đội nào viết được nhiều thì đội thắng cuộc. * Trò chơi này có thể tổ chức sau bài Ôn tập về hình học. 3. Trò chơi thứ ba: Thi ai đếm đúng - Mục đích: Củng cố kỹ năng nhận diện các góc và đếm số góc nhọn - Rèn luyện óc quan sát, sự nhanh nhẹn của học sinh. - Chuẩn bị: Giáo viên vẽ lên bảng giấy khổ lớn các hình sau: Hình a Hình b Hình c - Cách tiến hành: Chia lớp thành 3 nhóm. Giáo viên phát cho mỗi nhóm một phiếu, khi giáo viên hô “Trò chơi - bắt đầu” các bạn trong nhóm quan sát hình vẽ và đếm số góc nhọn. Đếm xong, các bạn trong nhóm so sánh và tìm ra hình có nhiều góc nhọn nhất. Đội nào xong trước thì hô “xong” đội kia phải dừng lại. GV cùng lớp kiểm tra. Đội nào xong trước và kết quả đúng thì đội đó thắng cuộc. Nếu đội nào hô “xong” mà kết quả kém hơn đội kia thì đội đó vẫn bị thua. (Trò chơi diễn ra trong 5 phút) (Lưu ý: Giáo viên có thể thay đổi các hình vẽ yêu cầu học sinh đếm số góc trên). * Trò chơi này được tổ chức khi củng cố kiến thức của bài: Góc nhọn, góc tù, góc bẹt (Sách Toán4, trang 49) 15
4. Trò chơi thứ tư: Đếm số đoạn thẳng - Mục đích: Củng cố về cách vẽ và đếm số đoạn thẳng vuông góc, đoạn thẳng song song trong một hình. - Chuẩn bị: Giáo viên vẽ 2 hình chữ nhật, 2 hình vuông lên bảng - Cách tiến hành: Chia lớp thành 2 đội cùng suy nghĩ, mỗi đội cử 2 bạn lên vẽ. Mỗi người chơi vẽ các đường chéo vào mỗi hình trên bảng. Khi giáo viên hô “bắt đầu” các em dùng bút kẻ các đường chéo, ở dưới đếm xem hình nào có nhiều nhất là bao nhiêu đoạn thẳng vuông góc, đoạn thẳng song song. Ai vẽ xong trước, đúng, đẹp là người thắng cuộc. * Trò chơi này có thể tổ chức sau bài luyện tập về Thực hành vẽ hai đường thẳng vuông góc; Vẽ hai đường thẳng song song. 5. Trò chơi thứ năm: Vua phá lưới - Mục đích: - Luyện tập cách tính diện tích hình chữ nhật - Rèn kỹ năng quan sát, sự nhanh nhẹn hoạt bát trong tính toán - Chuẩn bị: Giáo viên chuẩn bị trên giấy khổ lớn hai hình vẽ sau: 9m2 12m2 142m2 119m2 116m2 16
- Cách tiến hành: Giáo viên nêu bài toán “Các chú thỏ chơi bóng, rút tung lưới của thủ môn thỏ xám chính là chú thỏ mang số áo là số đo diện tích của khung thành đó. Đố bạn tìm được đó là chú thỏ nào?” Các bạn trong 3 tổ thay phiên nhau chơi. Các bạn còn lại cổ vũ, hô đáp án đúng và giám sát. Mỗi bạn chơi phải tìm cách nói khung thành với một chú thỏ mang số áo thích hợp với câu trả lơi của bài toán. Bạn nào làm đúng và nhanh hơn thì bạn đó được phong “Vua phá lưới” (Ghi chú: Để tránh nhàm chán, giáo viên có thể thay số đo và các số đeo trên áo của các chú thỏ để có thể tiếp tục tiến hành cuộc chơi). * Trò chơi này có thể được tổ chức sau bài luyện tập về hình chữ nhật hoặc bài về đơn vị đo diện tích Mét vuông. 6. Trò chơi thứ sáu: Ghép hoa cho cây - Mục đích: - Củng cố cách tính diện tích hình bình hành - Rèn luyện tác phong nhanh nhẹn, sáng tạo cho học sinh - Chuẩn bị: Vẽ lên bảng phụ hoặc giấy khổ lớn các cây hoa (cây chỉ có lá mà chưa có hoa. Mỗi cây có 2 lá, trên mỗi lá có ghi số đo đáy hoặc chiều cao hình bình hành. 40dm 8m 5dm 120dm 5m 15m 3m 10dm Cắt một số bông hoa bằng bìa ở giữa có ghi số đo là diện tích của hình bình hành có số đo trên các lá cây (1 cây có 1 bông hoa là kết quả đúng). Có thể làm thêm những bông hoa có kết quả sai. Chẳng hạn:    2 2 2 2 2 24m 2 180m 50m 20m 150m 65m 17
- Cách tiến hành: Tổ chức cho học sinh chơi theo hình thức tiếp sức. Chia lớp thành 2 đội cùng thảo luậnsau đó mỗi đội cử 4 bạn tham gia chơi xếp thành hai hàng dọc. Giáo viên treo tranh lên bảng và hô “trò chơi bắt đầu” lần lượt bạn đứng đầu tiên lên cầm một bông hoa gắn cho cây có diện tích tương ứng rồi nhanh chóng chạy về chạm vào tay bạn thứ 2. Bạn đó lại tiếp tục lên. Cứ tiếp tục như thế, đội nào xong trước là thắng. Nếu hết thời gian 3 phút mà chưa xong thì đội nào đạt nhiều kết quả đúng sẽ thắng. Nếu bạn ở trên chưa về chạm tay mà bạn ở dưới đã chạy lên thì phạm quy không được tính. * Trò chơi này được tổ chức sau bài luyện tập về Diện tích hình bình hành. 7. Trò chơi thứ bảy: Thỏ đi trú mưa - Mục đích: - Ôn tập về công thức tính chu vi và diện tích các (hình vuông, hình chữ nhật, hình bình hành) - Chuẩn bị: Giáo viên vẽ lên bảng 3 ngôi nhà như sau: a a a 5 miếng bìa nhỏ có ghi các công thức sau (mỗi miếng bìa buộc dây để học sinh đeo vào cổ). P = (a + b) x 2 P=a x 4 S=a x h S=a x b S=a x a - Các tiến hành: Mỗi lần cho 5 học sinh lên chơi, mỗi em đeo một miếng bìa trước ngực như đã chuẩn bị ở trên. Các em xếp thành hàng dọc vừa đi vừa hát “Trời nắng, trời nắng”. Thỏ đi tắm nắng, Vươn vai, vươn vai. Thỏ rung đôi tai. Khi nghe giáo viên hô “Mưa to rồi, mưa to rồi” Mau mau về nhà thôi thì lập tức các “chú thỏ” phải về đúng ngôi nhà của mình (tức ngôi nhà có hình tương ứng với công thức tính chu vi hoặc diện tích mà mình treo). 18
Ai nhanh nhất sẽ được tặng “chú thỏ nhanh nhất” còn ai chậm thì phạt hát một bài hát. (Lần sau sẽ thay đổi vị trí hình trong ngôi nhà) * Trò chơi này có thể tổ chức khi ôn tập về hình học. 8. Trò chơi thứ tám: Tình bạn - Mục đích: + Củng cố về cách tính diện tích hình bình hành + Rèn luyện kỹ năng quan sát và tính toán cho học sinh - Chuẩn bị: - 1 cái còi, 10 chiếc mũ cắt bằng bìa cứng (trong đó 5 mũ màu xanh có ghi rõ to diện tích hình bình hành; 5 mũ màu đỏ trên mũ có ghi số đo đáy và chiều cao hình bình hành) Chẳng hạn: 12m2 20m2 80m2 150m2 48m2 Đáy 8dm Đáy 5dm Đáy 150cm 12m2 Đáy 4m 12m2 12m2 Đáy 8m 12m2 c.cao 10dm c.cao 100cm 12m2 c.cao c.cao 40cm c.cao 6m 800cm - Cách tiến hành: 10 học sinh tham gia chơi. Giáo viên phát cho mỗi em 1 mũ. Các em đứng thành vòng tròn không theo một trật tự nào cả. Hiệu lệnh chơi bắt đầu, học sinh hát bài “Một con vịt” đồng thời đi vòng theo kim đồng hồ. Các em vừa đi vừa hát và quan sát số đo trên mũ của bạn. Khi nghe tiếng còi, các em sẽ ghép đôi sao cho diện tích của hình mình mang và số đo diện tích trên mũ của bạn có giá trị bằng nhau. Tìm được bạn phải nắm lấy tay nhau. Ai tìm bạn đúng, nhanh sẽ là đội thắng. Ai tìm bạn sai hoặc tìm chậm sẽ bị phạt. (Phần thưởng và hình phạt do nhóm quyết định) - Lưu ý: Có thể thay đổi hình, thay đổi số đo rồi tiến hành chơi tương tự * Trò chơi này có thể tổ chức sau bài Diện tích hình bình hành; Diện tích hình thoi. 19
Trên đây là một số trò chơi tôi đã thiết kế và vận dụng trong việc giảng dạy các bài về yếu tố hình học trong chương trình Toán lớp 4. Tuy nhiên các trò chơi có thể thay đổi và lựa chọn sao cho phù hợp với từng bài học cụ thể cũng như phù hợp với đặc điểm nhận thức, đặc điểm tâm sinh lý của học sinh thì chất lượng dạy và học mới đạt hiệu quả cao. KẾT QUẢ ĐẠT ĐƯỢC SAU KHI VẬN DỤNG TRÒ CHƠI HỌC TẬP VÀO GIẢNG DẠY Từ việc kiểm chứng sự tiếp thu và nắm vững kiến thức về hình học trong chương trình Toán 4 của học sinh, tôi đã thu được kết quả như sau: Lớp tôi đang trực tiếp phụ trách và giảng dạy là lớp 4/3 - sĩ số: 34 em. Chất lượng về học lực môn Toán đầu năm: - Khá-Giỏi: 20 em (58,8%) - Trung bình-Yếu: 14 em (41,2%) Khi dạy các bài về yếu tố hình học trong học kỳ I, tôi đã thực hiện rà soát trực tiếp học sinh trong lớp sau mỗi bài học và nhận thấy việc vận dụng trò chơi học tập trong khi giảng dạy đã đạt kết quả tốt. Tiếp thu và nắm vững Tiếp thu và nắm vững Trò chơi học tập kiến thức nhanh kiến thức chậm Không vận dụng 20 em 58,8% 14 em 41,2% Vận dụng phù hợp 31 em 91,2% 3 em 8,8 % Trong 2 năm học qua, tôi đã áp dụng phương pháp đổi mới trong giảng dạy Toán nói chung cũng như đã vận dụng trò chơi học tập trong khi dạy các yếu tố hình học ở lớp 4 nói riêng. Tôi đã thấy tự tin hơn trong mỗi bài giảng, giúp học sinh tiếp thu và nắm vững kiến thức về hình học nói riêng và toán học nói chung. Từ đó các em có cơ sở vững chắc để tiếp tục học lên các lớp trên. 20