1
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
THIẾT KẾ MỘT SỐ TRÒ CHƠI DẠY YẾU
TỐ HÌNH HỌC Ở LỚP 4
2
A - PHẦN MỞ ĐẦU
I - LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI:
1/ Xuất phát từ vai trò môn Toán ở trường Tiểu học:
Bậc Tiểu học là bậc học rất quan trọng trong việc đặt nền móng cho việc
hình thành và phát triển nhân cách cho học sinh. Trên cơ sở cung cấp những tri
thức khoa học ban đầu về tự nhiên và xã hội, phát triển các năng lực phẩm chất,
trang bị các phương pháp ban đầu về hoạt động nhận thức và hoạt động thực
tiễn, bồi dưỡng, phát huy tình cảm, thói quen, đức tính tốt đẹp của con người
Việt Nam. Mục tiêu trên được thực hiện thông qua việc dạy học các môn học và
thực hiện theo định hướng giáo dục nhằm trang bị cho trẻ những kiến thức, kỹ
năng cần thiết để trẻ tiếp tục học ở bậc trung học cơ sở.
Cùng với các môn học khác trong chiến lược phát triển toàn diện, có thể
nói, Toán học đóng một vai trò quan trọng. Nó rèn luyện cho các em không chỉ
đơn thuần là tính toán mà còn phát triển năng lực tư duy, khả năng duy luận, giải
quyết vấn đề có căn cứ khoa học, chính xác. Môn Toán góp phần phát triển trí
thông minh, tư duy độc lập, sáng tạo kích thích trí tò mò, tự khám phá và rèn
luyện một phong cách làm việc khoa học. Yêu cầu đó rất cần thiết cho mọi
người, góp phần giáo dục ý chí, những đức tính tốt như cần cù, chịu khó, nhẫn
nại trong học tập cũng như trong cuộc sống.
2 Xuất phát từ yêu cầu đặt ra trong việc đổi mới môn Toán ở Tiểu học:
Văn kiện hội nghị lần 4 Ban chấp hành TW Đảng cộng sản Việt Nam
khoá VIII (2/1993) khẳng định: "Giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu,
là động lực phát triển kinh tế xã hội".
Thật vậy trong công cuộc đổi mới của đất nước cần có những người có
bản lĩnh, có năng lực, chủ động, sáng tạo, dám nghĩ và dám làm, thích ứng với
đời sống xã hội đang từng ngày, từng giờ thay đổi. Thực tiễn này làm cho mục
tiêu đào tạo của nhà trường cũng phải điều chỉnh kéo theo sự thay đổi nội dung
và phương pháp dạy học, cách thức đánh giá học sinh. Hiện nay khi mục tiêu
giáo dục đã được xác định rõ ràng, chương trình sách giáo khoa tương đối ổn
định về nội dung thì phương pháp càng trở nên quan trọng trong việc nâng cao
chất lượng dạy học, thể hiện rõ quan điểm “Dạy học lấy học sinh làm trung tâm”
nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh.
3
Đặc điểm của cách dạy cũ là sự mất cân đối rõ rệt giữa hoạt động dạy của
giáo viên và hoạt động học của học sinh. Giáo viên lên lớp truyền thụ kiến thức
chủ yếu bằng phương pháp thuyết trình, giảng giải theo tài liệu có sẵn trong sách
giáo khoa, sách hướng dẫn giảng dạy. Học sinh thụ động tiếp thu theo cách
"Thầy giảng - trò nghe và ghi nhớ". Giáo viên là người duy nhất có quyền đánh
giá kết quả học tập của học sinh. Học sinh ít có khả năng tự đánh giá và đánh giá
lẫn nhau. Tiêu chuẩn để đánh giá học sinh là kết quả ghi nhớ, tái hiện những
điều giáo viên giảng. Cách dạy này có hạn chế là học sinh học tập thụ động, kiến
thức tiếp thu được không bền vững, hạn chế trình độ tư duy và quá trình nhận
thức của học sinh, khó thích ứng với yêu cầu học tập cao hơn ở các lớp trên,
càng khó thích ứng với hoạt động muôn màu, muôn vẻ của cuộc sống xã hội sau
này.
Vì vậy một trong những hướng đổi mới quan trọng nhất cần được tiến
hành sâu rộng hơn nữa trong daỵ học nói chung và dạy học Toán nói riêng là
nhanh chóng chuyển từ hình thức “Thầy giảng - trò nghe” sang hình thức “Thầy
tổ chức - trò hoạt động”. Dạy học Toán cần được tiến hành dưới dạng tổ chức
các hoạt động học. Theo đó, học sinh được đặt vào các tình huống học tập để tự
khám phá, lĩnh hội các tri thức, các mối quan hệ, liên hệ giữa những yếu tố,
những tính chất toán học bằng các hoạt động của mình.
Hiện nay nhiều trường tiểu học đã vận dụng phương pháp và hình thức
dạy học mới. Thực tế cho thấy những phương phap dạy học mới đã phát huy tối
đa mặt tích cực hoạt động của học sinh. Học sinh tự lĩnh hội tri thức một cách
chủ động, tự giác qua việc thực hiện nhiệm vụ học tập trên lớp. Nhiều phương
pháp dạy học đã kích thích học sinh huy động mọi khả năng sẵn có, rèn luyện
thao tác tư duy để rút ra một sản phẩm cụ thể đó là tri thức mới, kỹ năng thao tác
tư duy.
Một trong những phương pháp dạy học theo hướng đổi mới đó là tổ chức
trò chơi học tập. Không ai có thể phủ nhận được những mặt tích cực mà việc tổ
chức trò chơi học tập mang lại sau mỗi tiết dạy, học sinh tiếp thu bài học một
cách nhẹ nhàng, thoải mái và có chất lượng.
Trên quan điểm đó, để giúp các em học tốt môn Toán thì giáo viên cần
biết lựa chọn, vận dụng các phương pháp và hình thức tổ chức dạy học cho phù
hợp để phát huy hiệu quả nhất trong từng bài học. Đặc biệt phải đưa các trò chơi
4
vào dạy học nhằm kích thích hứng thú ở học sinh, giúp cac em biết vận dụng
những điều đã học vào đời sống thực tiễn bằng hoạt động trò chơi, từ đó làm nảy
sinh hoạt động sáng tạo trong học sinh.
3/ Xuất phát từ đặc điểm tâm sinh lý học sinh Tiểu học:
Cùng với học tập, vui chơi là một nhu cầu không thể thiếu của học sinh
Tiểu học. Vào Tiểu học các em bắt đầu chuyển từ hoạt động chủ đạo là vui chơi
sang hoạt động học tập.
Ở lứa tuổi này các em rất hiếu động, ham chơi, ưa hoạt động bằng chân
tay, thích được sử dụng đồ dùng trực quan, tư duy trên trực quan, vật thật hay
thông qua những hành động cụ thể. Các em rất khó có thể “Khoanh tay lên bàn,
mắt nhìn lên bảng, nghe cô giáo giảng” một cách nghiêm túc suốt 40 phút của
tiết học nếu như giáo viên áp dụng cứng nhắc một phương pháp truyền thụ kiến
thức. Hơn nữa, ở giai đoạn này chú ý có chủ định của các em còn yếu, khả năng
điều chỉnh chưa cao, những gì mang tính mới mẻ, bất ngờ, dễ dàng lôi cuốn sự
chú ý của các em. Đặc biệt cuối giờ học, học sinh thường uể oải, ít tập trung chú
ý. Vì vậy giáo viên muốn lôi cuốn học sinh vào hoạt động học tập thì phải biết
làm cho giờ học hấp dẫn và lý thú thông qua trò chơi học tập.
Trò chơi tạo nên những trận cười sảng khoái, làm cho học sinh quên đi
những giây phút căng thẳng. Chúng góp phần làm cho học sinh nhanh tay,
nhanh mắt, nhanh trí hơn, hoạt bát hơn, giờ học sôi nổi hơn; đặc biệt trò chơi
còn tạo cho những học sinh cá biệt dễ hoà đồng với tập thể. Trên tinh thần “Học
mà chơi, chơi mà học”, “Chơi vui, học càng vui” nhằm thoả mãn được nhiều
loại nhu cầu cho học sinh với ưu thế như vậy. Trò chơi thực sự là một phương
tiện hữu hiệu để tạo ra sự hài hoà, thoải mái, không dập khuôn, khô cứng, đảm
bảo tính tự nhiên cho cuộc sống cũng như trong học tập của học sinh. Do vậy,
giáo viên cần vận dụng tốt các trò chơi trong dạy học nhằm làm cho học sinh
hứng thú, vui vẻ, hăng hái trong học tập, say mê với môn học, bầu không khí
học tập nhẹ nhàng, tự nhiên; học sinh tiếp thu bài nhanh hơn.
Khi say mê và sống hết mình cho trò chơi, trẻ sẽ tìm thấy niềm vui sướng thực
sự và được sống trong thế giới của cảm giác dạt dào dấu ấn của những cuộc chơi.
Có thể nói: "Trò chơi sẽ lắng đọng mãi trong tâm trí trẻ và làm nên nguồn
sức mạnh thôi thúc trẻ sống tốt hơn, học tốt hơn và phát triển tốt hơn. Với sức
mạnh như vậy, trò chơi luôn luôn là một phương tiện dạy học và giáo dục phù
5
hợp với đặc điểm học sinh tiểu học".
4/ Xuất phát từ thực trạng dạy học yếu tố hình học ở Tiểu học:
Như chúng ta đã biết, dạy yếu tố hình học không những giúp các em có
kiến thức hình học mà còn phát triển các năng lực trí tuệ cho các em như: Quan
sát, so sánh, phân tích, tổng hợp. Song để đạt hiệu quả cao trong dạy học yếu tố
hình học không phải là dễ. Nó đòi hỏi người giáo viên phải biết vận dụng linh
hoạt các phương pháp và hình thức dạy học sao cho phù hợp đối tượng học sinh
phù hợp với từng nội dung bài học, đặt biệt là phải biết kích thích hứng thú học
sinh học tập.
Nhưng trên thực tế, qua điều tra, dự giờ, thăm lớp tôi thấy một bộ phận
giáo viên năng lực còn hạn chế, chưa thực sự chủ động trong việc thiết kế bài
dạy, phụ thuộc nhiều vào tài liệu hướng dẫn, ít có sáng tạo, hình thức dạy học
còn đơn điệu dẫn đến sự nhàm chán, uể oải của học sinh trong giờ học. Bên cạnh
đó, mặc dù đa số giáo viên đã nhận thức đúng vai trò, ý nghĩa của hình thức tổ
chức dạy học thông qua trò chơi. Song nhìn chung vẫn chưa thực hiện tốt việc tổ
chức trò chơi để hoàn thành mục tiêu dạy học. Giáo viên chưa có hệ thống trò
chơi đầy đủ, chặt chẽ. Họ mới chỉ thiết kế được một số trò chơi đơn giản như trò
chơi tìm đúng - sai, trò chơi nối kết quả với phép tính đúng, các trò chơi đó hạn
chế về nhiệm vụ nhận thức hoặc ít, hoặc thấp về lượng kiến thức và kỹ năng cần
đạt tới. Giáo viên mới chỉ dừng lại trò chơi với mục đích củng cố kiến thức, rèn
luyện kỹ năng, chưa tổ chức được các trò chơi để dẫn dắt hình thành tri thức, kỹ
năng hay để phát triển và bồi dưỡng năng khiếu Toán.
Các trò chơi đưa ra thường có cấu trúc lỏng lẻo, cốt trò - luật trò - cách
tiến hành - thưởng phạt chưa chặt chẽ làm cho hiệu quả dạy học không cao, sức
hấp dẫn thấp. Họ chưa có trò chơi hay, sự chuẩn bị cho trò chơi chưa tốt nên
không kịp xử lý các tình huống xảy ra trong cuộc chơi, ở bước tiến hành, giáo
viên còn thả nổi cuộc chơi đến tính tự nhiên át đi tính mục tiêu, trò chơi không
diễn ra theo dự kiến. Giáo viên tổng kết cuộc chơi còn hời hợt, chỉ chú ý đến
cho điểm cho đội thắng, ít chú ý đến việc làm nổi bật ý nghĩa cuộc chơi. Phần
lớn giáo viên thường tổ chức trò chơi chủ yếu ở các môn như Tiếng việt, Tự
nhiên xã hội còn đối với môn Toán giáo viên rất ngại dùng bởi vì tài liệu giới
thiệu trò chơi toán học ở lớp 4 - 5 còn ít (đặc biệt trò chơi dạy yếu tố hình học
lại càng ít hơn, việc thực hành đang mới mẻ. Hơn nữa để tổ chức trò chơi toán
