Số phận người phụ nữ trong tiểu thuyết của Doris Lessing

TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 7 (32) - Thaùng 9/2015<br /> <br /> <br /> <br /> Số phận người phụ nữ<br /> trong tiểu thuyết của Doris Lessing<br /> <br /> The destiny of women in the novel written by Doris Lessing<br /> <br /> ThS. Phạm Thị Châu Thanh<br /> Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn – Đại học Quốc gia TP.HCM<br /> <br /> M.A. Pham Thi Chau Thanh<br /> University of Social Sciences and Humanities – National University Ho Chi Minh City<br /> <br /> <br /> Tóm tắt<br /> Doris Lessing là nhà văn nữ người Anh đoạt giải Nobel văn học năm 2007. Bà được xem là một trong<br /> những ngòi bút tiên phong cho phong trào nữ quyền trên thế giới. Mục đích của bài viết này, người viết<br /> muốn giới thiệu về nhà văn Doris Lessing và những tiểu thuyết nổi tiếng của bà. Tiểu thuyết “Cỏ hát”<br /> và “Cuốn sổ vàng” là những tác phẩm thành công của Doris Lessing trong việc miêu tả bức tranh về<br /> người phụ nữ trong xã hội gia trưởng. Qua nhân vật của mình, Doris lessing muốn đề cao vai trò người<br /> phụ nữ trong giai đoạn đầu của phong trào đấu tranh nữ quyền trên thế giới. Trong bài viết này, chúng<br /> tôi thực hiện việc phân tích về nhân vật Mary Turner trong “Cỏ hát” và Anna Wulf trong “Cuốn sổ<br /> vàng” để làm rõ hơn yếu tố nữ quyền trong tiểu thuyết. Chúng tôi hi vọng rằng với đề tài này, người viết<br /> có thể đóng góp một phần vào việc nghiên cứu tác giả Doris Lessing cũng như một số tác phẩm của bà<br /> ở Việt Nam.<br /> Từ khóa: tiểu thuyết Doris Lessing, nữ quyền, bình đẳng giới, giải Nobel văn học…<br /> Abstract<br /> Doris Lessing (1919-2013) is an English famous writer who won the Nobel Prize in Literature in 2007. She<br /> is considered as a pioneer in the struggle for women's rights. Our aim of this writing is to introduce the<br /> novelist Doris Lessing and her famous novels. “The Grass Is Singing” and “The Golden Notebook” were<br /> Doris Lessing’s success in depicting the picture of women in the patriarchal society. Through her<br /> characters, Doris Lessing would like to promote the role of women in the earlier period occurred feminist<br /> movement in the world. We analyze the characters Mary Turner in “The Grass is Singing” and Anna Wulf<br /> in “The Golden Notebook” to emphasize the element of feminist in the novels. We hope that with this<br /> subject, we can contribute a part to fill the gap in the research of Doris Lessing novelist in Vietnam.<br /> Keywords: Doris Lessing’s novels, feminism, sexual equality, Nobel prize in literature…<br /> <br /> <br /> <br /> 1. Mở đầu gia đình chuyển đến sinh sống ở Nam<br /> Doris Lessing (1919- 2013) là nhà văn Rhodesia (nay là Zimbabwe, thuộc Châu<br /> nữ người Anh được trao giải thưởng Nobel Phi). Thời thơ ấu của Doris Lessing gắn<br /> văn học năm 2007. Bà tên thật là Doris liền với cuộc sống ở một nông trại lớn và<br /> May Tayler sinh ra trong một gia đình có đến năm 1949, lần đầu tiên bà trở về<br /> bố mẹ đều là người Anh ở Persia (Iran London và định cư tại đây cho đến hết đời.<br /> ngày nay). Năm 1924, Doris Lessing theo Lúc nhỏ, Doris Lessing chưa từng<br /> <br /> 72<br />  PHẠM THỊ CHÂU THANH<br /> <br /> <br /> nghĩ mình sẽ trở thành một nhà văn trong thiếu, Doris Lessing sớm đã nhận thấy sự<br /> tương lai. Chính sự đam mê học hỏi và tìm vất vả của người mẹ trong gia đình. Những<br /> tòi từ những những cuốn sách văn học mà thiếu thốn, khó khăn về vật chất trong cuộc<br /> mẹ bà mua từ nước Anh đã giúp bà tích lũy sống ở vùng đất mới miền Nam Rhodesia<br /> được khả năng sáng tác văn chương độc làm người mẹ trở nên khắc nghiệt, khó tính<br /> đáo. Doris Lessing để lại cho nhân loại kho và gay gắt. Bên cạnh đó, cuộc sống của<br /> tàng tác phẩm đa dạng về thể loại và đề tài những người phụ nữ nô lệ của gia đình đã<br /> phong phú, trong đó nổi bật nhất là vấn đề mang đến cho Doris Lessing những sự thật<br /> nữ quyền, kì thị chủng tộc và xung đột về về nhiều điều bất công mà họ đang chấp<br /> văn hóa. “Nhà văn nữ quyền” là tên gọi mà nhận trong xã hội thời bấy giờ. Bà hiểu<br /> bà được độc giả ưu ái dù bà vẫn khiêm tốn rằng tuy thuộc tầng lớp nô lệ nhưng những<br /> không thừa nhận danh hiệu này. Doris người đàn ông trong gia đình vẫn có vai trò<br /> Lessing được biết đến qua các tiểu thuyết chủ chốt chi phối mọi hoạt động của gia<br /> nổi tiếng như: “The Grass Is Singing” (Cỏ đình. Thái độ gia trưởng của họ đối với<br /> hát), “The Golden Notebook” (Cuốn sổ người phụ nữ là sự quản lí khắt khe về vật<br /> vàng), “The Good Terrorist” (Kẻ sát nhân chất lẫn tinh thần. Người phụ nữ bị phụ<br /> tử tế),… Nét đa văn hóa trong sáng tác của thuộc hoàn toàn vào người trụ cột của gia<br /> bà là sự đan xen truyền thống văn hóa Anh đình này. Họ hoàn toàn không có chút phản<br /> và văn hóa Nam Phi, văn hóa của người da kháng. Đó là sự chấp nhận vô điều kiện, là<br /> trắng thống trị và văn hóa của người dân cảm giác rất bình yên trong cuộc sống<br /> thuộc địa, văn hóa của tầng lớp giàu có và thiếu tự do này. Họ xem việc tuân thủ theo<br /> những người nghèo khổ trong xã hội….Ở những nguyên tắc của người đàn ông trong<br /> mỗi khía cạnh của các đối tượng bà đều gia đình là bổn phận, là quy luật trong gia<br /> dùng ngôn ngữ đặc trưng để diễn đạt hành đình như việc con gái phải nghe theo lời<br /> vi cư xử phù hợp với tính cách và địa vị cha, vợ phải nghe lời chồng. Bản thân họ<br /> của họ. Chẳng hạn, đối với những người không có quyền thay đổi. Vai trò người<br /> chủ da trắng thống trị thì giọng văn ngạo phụ nữ đã kết hôn trong gia đình là làm<br /> mạn, hách dịch đầy vẻ khinh thường, giễu việc quần quật từ sáng đến tối, phục vụ<br /> cợt cay độc thậm chí là tàn nhẫn. Vì đối người đàn ông trong gia đình và chăm sóc<br /> với họ những người nô lệ da đen chỉ là con cái. Họ không được quyền đòi hỏi<br /> những con vật ngu dốt và phải làm việc hạnh phúc riêng cho bản thân cũng như<br /> như những con gia súc trên cánh đồng. Còn không bao giờ có được sự tự do cho riêng<br /> đối với những người da đen làm thuê thì lời mình. Không những vậy, mỗi ngày họ phải<br /> nói hết mực cung kính, thể hiện sự ngoan chịu sự ngược đãi từ chính người chồng<br /> ngoãn, vâng lời đối với chủ nhân của họ. của mình. Anh ta có quyền chửi mắng,<br /> Chúng ta biết đến nhà văn Doris hành hung và ngược đãi vợ mình như một<br /> Lessing là một tác giả luôn quan tâm đến nô lệ. Từ đó, Doris Lessing sớm nhận ra dù<br /> cuộc sống của người phụ nữ. Trở lại với ở tầng lớp thống trị hay bị trị thì người phụ<br /> những yếu tố tiền đề hình thành nên quan nữ dưới chế độ gia trưởng đều chịu đựng<br /> niệm nhân sinh trong ý thức của một nhà những bất công trong cuộc sống. Những<br /> văn nhân đạo như Doris Lessing, ta thấy trăn trở về cuộc sống của người phụ nữ là<br /> những yếu tố ấy không chỉ ảnh hưởng chi đề tài được tìm thấy trong tiểu thuyết của<br /> phối mà còn để lại dấu ấn đậm nét trong Doris lessing. Vấn đề này được thể hiện<br /> cuộc đời văn chương của bà. Thời niên qua ngòi bút đầy nội lực của bà trong nhiều<br /> <br /> 73<br /> SỐ PHẬN NGƯỜI PHỤ NỮ TRONG TIỂU THUYẾT CỦA DORIS LESSING<br /> <br /> <br /> tác phẩm đặc sắc. Tuy nhiên, trong giới Mary được giới thiệu là một người con gái<br /> hạn bài viết này, tác giả xin phép được rất mạnh mẽ, đầy tự tin và có năng lực. Khi<br /> nghiên cứu chủ yếu qua hai tác phẩm tiêu chưa có gia đình, cô có công việc ổn định<br /> biểu của Doris Lessing, đó là tiểu thuyết và kiếm được nhiều tiền. Cô thích sự tự do<br /> “The Grass Is Singing” (Cỏ hát), “The và có những hoạt động sôi nổi trong các câu<br /> Golden Notebook” (Cuốn sổ vàng). lạc bộ nên được rất nhiều bạn bè yêu mến.<br /> 2. Nội dung Ngay cả khi đã kết hôn, thỉnh thoảng ta<br /> 2.1. Số phận người phụ nữ qua vẫn bắt gặp hình ảnh hết sức dịu dàng đằm<br /> nhân vật Mary Turner trong tiểu thuyết thắm, rất lãng mạn, yêu cuộc sống, chan hòa<br /> “Cỏ hát” với thiên nhiên. Đó là vào những khoảng<br /> Tiểu thuyết “Cỏ hát” ra đời năm 1950, thời gian của tháng 6, khi những cơn mưa<br /> gồm mười một chương, là tiểu thuyết đầu đầu mùa kéo đến. Từng đám mây mù mang<br /> tay của Doris Lessing được biên tập và theo những cơn mưa nặng hạt đổ xuống<br /> xuất bản bởi Michael Joseph ở Anh vào nông trại. Mary trở nên hoạt bát và dễ chịu<br /> năm 1950. Tác phẩm được nhà văn lấy cảm lạ thường. Cơn mưa đem đến sự êm dịu<br /> hứng từ bài thơ “The Waste Land” (tạm trong tâm hồn vốn đã khô cứng từ lâu. Lúc<br /> dịch “Mảnh đất hoang”) của T.S. Eliot: ấy vùng thảo nguyên khô cằn với những cây<br /> “Trong hố sâu giữa những ngọn núi bụi thưa thớt lại đắm chìm trong màn sương<br /> Dưới ánh trăng mờ, đồng cỏ đang hát hiếm hoi của buổi sớm tinh mơ. Mary sung<br /> Trên những ngôi mộ cổ, gần nhà nguyện sướng bắt lấy những màn sương dịu nhẹ<br /> Có một nhà thờ trống, chỉ còn là ngôi nhà trong lòng bàn tay mình. Những lúc như thế<br /> của gió. […]” tâm hồn của Mary trở nên nhẹ nhõm hơn<br /> (Châu Thanh tạm dịch nghĩa) bao giờ hết. Vào những ngày ấy, Mary và<br /> Nhan đề “Cỏ hát” được nhà văn Doris Dick cùng đi dạo trên những khoảng đất<br /> Lessing sử dụng để đặt tên cho tiểu thuyết trống của nông trại rộng lớn. Cô cũng thích<br /> của mình như một điềm báo về cuộc sống ngắm cảnh vật vào buổi bình minh. Trong<br /> đầy bi thảm của nhân vật nữ trong tác không gian thật yên tĩnh ánh lên vẻ đẹp lạ<br /> phẩm. Tiểu thuyết “Cỏ hát” là câu chuyện lùng của một ngày mới. Cảm giác của cô<br /> của Mary Turner, vợ một người chủ đồn những lúc như vậy thật hạnh phúc.<br /> điền da trắng ở Châu Phi được mở đầu Bằng nghệ thuật miêu tả thiên nhiên<br /> bằng tin tức về cái chết của Mary Turner rất chân thật và đầy hình tượng xen lẫn<br /> trên một tờ nhật báo. Với biện pháp sử việc mô tả cảm xúc nhân vật rất tinh tế,<br /> dụng nghệ thuật hồi tưởng, Doris Lessing Doris Lessing mang đến cho người đọc sự<br /> đưa người đọc trở về cuộc sống trước đây trong sáng của cảnh sắc thiên nhiên tươi<br /> của Mary Turner từ thời thơ ấu đến khi đẹp. Qua đó tác giả làm nổi bật tính cách<br /> trưởng thành. Từ đó, độc giả có thể tiếp cận trẻ trung, năng động thể hiện nội tâm của<br /> sự đa dạng về tính cách của Mary Turner nhân vật Mary Turner.<br /> qua từng giai đoạn của cuộc đời. Sự sáng 2.1.2. Sự cam chịu của người phụ nữ<br /> tạo độc đáo trong tiểu thuyết của Doris trong cuộc sống khắc nghiệt và bất công<br /> Lessing đã thể hiện rõ nét qua nghệ thuật trong tiểu thuyết “Cỏ hát”<br /> hồi tưởng ở phần mở đầu của tác phẩm. Nhân vật Mary Turner là hiện thân<br /> 2.1.1. Tính cách tự do, yêu cuộc sống cho những người phụ nữ đang bị áp bức<br /> của người phụ nữ qua nhân vật Mary Turner trong xã hội thời bấy giờ. Qua những chi<br /> Trong chương hai của tiểu thuyết, tiết miêu tả về nhân vật, Doris Lessing cho<br /> <br /> 74<br />  PHẠM THỊ CHÂU THANH<br /> <br /> <br /> thấy hôn nhân là nguyên nhân hủy hoại nghiêm ngặt. Anh ta cho đó là việc làm xa<br /> cuộc sống của Mary. Nhân vật Mary đã xỉ vì ở vùng sa mạc khô cằn này nước cũng<br /> đánh mất đi tất cả tuổi thanh xuân, công quý như vàng. Anh ta tỏ thái độ gay gắt đối<br /> việc tốt mà nhiều người mơ ước để kết hôn với Mary:<br /> với Dick, một nông dân da trắng. Cuộc “Cô đang dùng nước để làm gì?” Dick<br /> sống mới ở trang trại vốn không dễ dàng hỏi với vẻ mặt tức tối đầy hoài nghi khó chịu,<br /> như cô từng mong đợi. Đó là cả một giống như cô ta đã phạm phải một tội lỗi.<br /> khoảng thời gian trống rỗng và vô vị. Công “Cái gì, lãng phí nó như vậy hả?”<br /> việc hàng ngày của cô là trang trí lại nhà Dick lại hỏi.<br /> cửa, sơn tường, may quần áo. Cô đọc lại “Tôi không đang lãng phí nó”. Mary<br /> những cuốn sách mà cô đã rất nhiều lần trả lời một cách lạnh lùng. “Tôi nóng nực<br /> trước khi kết hôn nhưng vẫn không hết thời quá không chịu nổi. Tôi chỉ muốn làm mát<br /> gian và không thể xua tan nỗi cô đơn trống cơ thể mình.” (Cỏ hát, trang 75)<br /> vắng ngự trị trong tâm hồn. Trong khi Có thể nói, nhà văn Doris Lessing<br /> chồng của cô chưa bao giờ nghĩ đến việc không chỉ mô tả hình ảnh người phụ nữ<br /> giúp cô thực hiện những ước mơ của mình. trong xã hội đang phải đối phó với những<br /> Trái lại, anh ta luôn theo đuổi kế hoạch khó khăn trong cuộc sống mà qua đó khắc<br /> kinh doanh mới trên chính trang trại của họa tính cách chấp nhận số phận của họ.<br /> mình nhưng chẳng bao giờ thành công. Không chỉ riêng Mary là nạn nhân của thực<br /> Sự cam chịu của Mary không chỉ từ trạng xã hội hiện thời. Bằng ngòi bút của<br /> người chồng của mình. Nhà văn Doris mình, Doris Lessing đã vẽ nên một bức<br /> lessing cũng chú ý đến một yếu tố ảnh tranh toàn cảnh về cuộc sống người phụ nữ<br /> hưởng đến tâm lí của nhân vật đó là yếu tố trong xã hội thuộc địa miền nam Rhodesia.<br /> thời tiết, đó là sự nóng bức đến không chịu Bà dẫn dắt độc giả trở về thời thơ ấu của<br /> được. Sức nóng của vùng sa mạc qua ngòi Mary qua những dòng hồi ức của cô về<br /> bút của Doris Lessing tăng dần đến mức dữ người mẹ, đó là người phụ nữ sống chủ yếu<br /> dội. Người quản lí mới của gia đình Mary phụ thuộc vào người chồng của mình. Tuổi<br /> là ông Tony Marston cũng phải thốt lên thơ bất hạnh của cô phải đối mặt với người<br /> “cơn nóng ở nơi đây đủ sức khiến cho bất cha nghiện rượu suốt ngày chửi rủa và theo<br /> kì ai cũng có thể trở nên điên loạn” (Cỏ đó là hình ảnh một người mẹ luôn phiền<br /> hát, trang 28). “Ngay cả những con chim muộn. Hai người chị song sinh của cô<br /> cũng ngưng tiếng hót vào buổi sớm ban không may bị bệnh qua đời trong cảnh<br /> mai lúc bảy giờ vì cơn nóng dữ dội này” khốn khó. Có lần, người mẹ khốn khổ ấy<br /> (Cỏ hát, trang 60). Và Mary đã nghĩ đến phải ăn cắp tiền mua rượu của chồng để<br /> việc “mang một cái mũ ngay cả khi ở trong mua thức ăn cho dàn con đang sắp chết đói.<br /> nhà” (Cỏ hát, trang 66). Khủng khiếp đến Rồi sau đó bà bật khóc trên chiếc rổ may<br /> mức khi chồng của cô, Dick muốn nuôi vá một cách thương tâm. Ám ảnh về cuộc<br /> mấy con lợn thì cô đã cảnh báo ngay “Tôi sống nghèo khó của mình, Mary đã rời bỏ<br /> hi vọng những con lợn không cảm thấy gia đình rất sớm để sống tự lập. Nó như một<br /> nóng bức” (Cỏ hát, trang 89) và chúng ta cuộc trốn chạy khỏi cuộc sống kinh hoàng<br /> sớm nhận ra những con lợn này sớm đã bị mà cô không mong muốn phải đối mặt.<br /> cái nóng thiêu đốt và không thể sống lâu Sự khắc nghiệt và bất công mà người<br /> hơn. Thế nhưng việc cô sử dụng nước tắm phụ nữ chịu đựng được tiếp tục thể hiện<br /> để làm dịu cơn nóng cũng bị Dick quản lí qua nhân vật vợ của Charlie Slatter, một<br /> <br /> 75<br /> SỐ PHẬN NGƯỜI PHỤ NỮ TRONG TIỂU THUYẾT CỦA DORIS LESSING<br /> <br /> <br /> người hàng xóm của Mary. Dù nhờ vào quan hệ bất chính với Mosses sẽ dẫn đến cái<br /> người chồng của mình mà cô có thể ở trong chết nhưng Mary vẫn chấp nhận. Cô bất lực<br /> ngôi nhà lớn, có ba đứa con đang học chờ đón cái chết từ Mosses:<br /> trường đại học và có cuộc sống thật thoải “Cô ấy mở miệng để nói, và khi cô làm<br /> mái nhưng cô ta cũng trải qua khoảng thời như vậy, cô nhìn thấy đôi bàn tay của anh<br /> gian khó khăn nhất trong cuộc sống. Cô đã ta đang nắm chặt một vật dài và cong,<br /> có quãng đời khó khăn và cô đơn. Cô nhớ nâng lên ngang đầu và cô biết đã quá trễ.<br /> rất rõ về những tủi nhục của sự nghèo khó Tất cả quá khứ của cô trôi qua, và đôi môi<br /> của thời thơ ấu (Cỏ hát, trang 75). Vì vậy, của cô mở ra như cầu khẩn, nhưng cô bật<br /> cô nhìn Mary bằng sự đồng cảm thật sự, và ra một tiếng thét, nhưng tiếng thét nhanh<br /> gợi nhớ về quá khứ của mình” (Cỏ hát, chóng được kết thúc bởi một bàn tay đen<br /> trang 75,76). đúa ấn chặt vào miệng của cô ta.” (Cỏ hát,<br /> Như vậy, với cách khắc họa hình trang 236)<br /> tượng nhân vật độc đáo, Doris Lessing Cái chết của nhân vật Mary như một<br /> không những mang đến cho người đọc hình hồi chuông gióng lên về đỉnh điểm của<br /> tượng nhân vật chính là người phụ nữ đầy những áp bức, bất công đối với người phụ<br /> cam chịu nhưng vẫn khao khát tự do mà nữ trong xã hội. Đứng trước nỗi tuyệt vọng<br /> bên cạnh đó, những nhân vật nữ khác cũng về số phận của nhân vật nữ trong tiểu<br /> được nhà văn rất quan tâm. Doris Lessing thuyết “Cỏ hát”, Doris Lessing đã chọn<br /> đã xây dựng nên tuyến nhân vật có cùng cho nhân vật mình cái chết. Nhưng nỗi ám<br /> cảnh ngộ để phác họa nên một bức tranh xã ảnh của nhân vật luôn đọng lại trong lòng<br /> hội về số phận người phụ nữ thời bấy giờ. người đọc qua bao thế hệ. Khi mô tả cái<br /> 2.1.3. Ý thức phản kháng và đấu tranh chết của Mary Turner, Doris Lessing đã<br /> của người phụ nữ dùng một loạt các động từ để chỉ hành<br /> Những cảm xúc dồn nén và trải nghiệm động giết người ghê sợ của Mosses, từ đó<br /> dằn vặt của người phụ nữ trong tác phẩm vẽ nên một bức tranh đầy bi thảm cho kết<br /> của Doris Lessing dường như có tính kế cục của số phận người phụ nữ trong xã hội.<br /> thừa. Người đọc có thể nhận thấy điều đó Những lời văn của bà đã thể hiện sự cảm<br /> qua hình tượng người mẹ của Mary Turner thông sâu sắc với số phận người phụ nữ và<br /> truyền đến đời cô. Định kiến thời đại buộc nhận nhiều sự đồng cảm của người đọc.<br /> người phụ nữ chấp nhận số phận của mình. 2.2. Số phận người phụ nữ trong<br /> Thế nhưng Doris Lessing không chỉ đồng tiểu thuyết “Cuốn sổ vàng” qua nhân vật<br /> cảm sâu sắc với số phận người phụ nữ trong Anna Wulf<br /> xã hội mà bà còn thể hiện tinh thần đấu 2.2.1. Những thăng trầm trong<br /> tranh mạnh mẽ. Bà đã xây dựng nhân vật cuộc sống của Anna Wulf<br /> Mary với sự khao khát tự do và ý thức vươn Một tiểu thuyết nổi tiếng khác của<br /> ra khỏi những quy luật khắt khe của cuộc Doris Lessing mà chúng ta thấy vấn đề nữ<br /> sống hiện tại để tìm lại hạnh phúc cho chính quyền được làm rõ là tiểu thuyết “The<br /> mình. Với tính cách tự do, phóng khoáng, Golden Notebook” (Cuốn sổ vàng). Tiểu<br /> Mary tìm thấy một sự đồng cảm ở tình yêu thuyết “Cuốn sổ vàng” của Doris Lessing<br /> với Mosses – người làm công da đen bản lần đầu tiên được xuất bản năm 1962 bởi<br /> xứ. Có lẽ, với Mary, đây là cách duy nhất để Michael Joseph. “Cuốn sổ vàng” được hợp<br /> cô có thể thoát khỏi cuộc sống bế tắc và thành từ bốn cuốn nhật kí “The Black<br /> ngột ngạt của mình. Dù dự đoán được mối Notebook” (Cuốn sổ màu đen),“The Red<br /> <br /> 76<br />  PHẠM THỊ CHÂU THANH<br /> <br /> <br /> Notebook”(Cuốn sổ màu đỏ),“The Yellow phẩm “ Những người phụ nữ tự do”, Anna<br /> Notebook”(Cuốn sổ màu vàng) và“The cho rằng “đây là một câu chuyện với tựa đề<br /> Blue Notebook” (Cuốn sổ màu xanh). là “Người phụ nữ tự do” nhưng được viết<br /> Nhân vật chính của tác phẩm là Anna về hai người phụ nữ mà chính họ dần dần<br /> Wulf. Cô là người nắm giữ bốn cuốn sổ nhận ra rằng, họ không thật sự tự do”<br /> này. Trong đó, “Cuốn sổ màu đen” viết về (Cuốn sổ vàng, trang 274).<br /> những kỉ niệm của Anna khi còn ở miền Anna phải trải qua những khắc nghiệt<br /> Nam Rhodesia, Châu Phi trước và trong trong cuộc sống bất bình đẳng của một<br /> Chiến tranh Thế giới thứ hai. Anna viết về người phụ nữ thời bấy giờ và sớm trở thành<br /> những suy nghĩ của mình và các thành viên một bà mẹ đơn thân chịu nhiều điều tiếng<br /> khác của Đảng cộng sản đối với vấn đề của dư luận xã hội. Những ngày đầu sống<br /> phân biệt chủng tộc. “Cuốn sổ màu đỏ” trong cảnh đơn chiếc với đứa con bé bỏng<br /> ghi lại cuộc đời hoạt động chính trị của của mình, Anna đã khóc thương cho cuộc<br /> Anna trong Đảng Cộng Sản Anh ở Châu tình ngắn ngủi ấy. Người đàn ông ấy rời xa<br /> Phi.“Cuốn sổ màu vàng” viết về những nỗi Anna đã để lại trong cô một nỗi đau không<br /> đau trong tình yêu của Anna. “Cuốn sổ thể lãng quên. Thời bấy giờ, người phụ nữ<br /> màu xanh” được Anna dành cho những hoàn toàn lệ thuộc vào người đàn ông và<br /> trang nhật kí cá nhân nơi cô ghi lại những thậm chí họ còn bị xem như “một vũ khí<br /> kỉ niệm, những ước mơ và cảm xúc trong hiệu quả trong cuộc chiến tranh tình dục”<br /> cuộc sống. (Cuốn sổ vàng, trang 8). Mối quan hệ của<br /> Dường như những thăng trầm trong Anna với những người đàn ông khác không<br /> cuộc sống đã tiếp thêm sức mạnh và nhiệt thật sự hạnh phúc và thay vì cam chịu một<br /> huyết cho tiếng nói đấu tranh bảo vệ người cuộc sống gò bó, phụ thuộc vào người đàn<br /> phụ nữ của Doris Lessing trong tác phẩm ông, cô chọn cho mình con đường ly hôn<br /> của mình. Bà khẳng định rằng: “Tôi ủng hộ chỉ sau một năm. Tuy nhiên, những quan<br /> về chủ đề giải phóng phụ nữ bởi vì phụ nữ niệm lạc hậu về sự phụ thuộc của người<br /> là những người thuộc tầng lớp thấp trong phụ nữ đối với chồng dường như vẫn còn<br /> xã hội.” (Cuốn sổ vàng, trang 8). Tiểu đè nặng trong tâm trí của họ, tiêu biểu là<br /> thuyết “Cuốn sổ vàng” gắn với phong trào nhân vật Molly, bạn thân của Anna. Molly<br /> giải phóng phụ nữ những năm 1960 và luôn cảm thấy xấu hổ về việc ly hôn của<br /> 1970. Vì vậy, nhân vật Anna Wulf và mình và đã quyết định kết hôn với một<br /> Molly được mô tả là những người phụ nữ người đàn ông giàu có mà cô ấy chưa từng<br /> tự do. yêu để trốn tránh dư luận xã hội.<br /> Cũng giống như Mary Turner, cuộc Bằng việc mô tả cuộc sống của nhân<br /> sống của nhân vật Anna trong tiểu thuyết vật Anna qua các cuốn sổ nhật kí, Doris<br /> “Cuốn sổ vàng” chất chứa nhiều bất công Lessing đồng cảm với những khó khăn<br /> và đau khổ mà những người phụ nữ trong Anna phải chịu đựng trong quá trình từ<br /> xã hội gia trưởng luôn phải gánh chịu. cuộc sống độc thân đầy tự do, phóng<br /> Nhưng ở Anna, sự bứt phá về tính cách đã khoáng đến thời kì hôn nhân gò bó, áp lực.<br /> tạo nên một nhân vật đầy cá tính, quyết Những đổ vỡ trong hôn nhân chính là con<br /> đoán hơn và không chấp nhận số phận. Cô đường giải thoát của Anna. Thời kì đầu,<br /> là mẫu người phụ nữ hiện đại. Cô đã tìm Anna mất phương hướng, tuyệt vọng, đánh<br /> đến công việc viết văn như một cách thể mất bản thân. Cô nói: “Những gì diễn ra<br /> hiện quan điểm tự do của mình. Trong tác trên đường phố thì xa lạ với tôi. Những<br /> <br /> 77<br /> SỐ PHẬN NGƯỜI PHỤ NỮ TRONG TIỂU THUYẾT CỦA DORIS LESSING<br /> <br /> <br /> người qua đường thực sự chỉ là những con lại với nhau cũng chính là sự thể hiện việc<br /> rối. Tôi cảm thấy có sự thay đổi bên trong thống nhất những mâu thuẫn nội tại trong<br /> và xa lạ với bản thân mình.” (“Cuốn sổ chính bản thân Anna, cô khẳng định “tất cả<br /> vàng”, trang 516). Anna muốn có một sự con người tôi trong một quyển sách” (Tiểu<br /> thay đổi. Đó là cuộc cách mạng. Và như thuyết “Cuốn sổ vàng”, trang 528).<br /> Anita Brookner đã nói đó là cuộc chiến của Doris Lessing tạo cho nhân vật Anna<br /> “những người phụ nữ chống lại những có cuộc sống tự do, phù hợp với ý tưởng<br /> người đàn ông”. Phải chăng tinh thần phản đời thực của chính mình. Tự do trong tình<br /> kháng mãnh liệt của nhân vật Anna cũng yêu, tự do trong hôn nhân (người phụ nữ<br /> chính là sự cảm thông và mơ ước của nhà có quyền chung sống hay từ bỏ hôn nhân<br /> văn Doris Lessing về việc thay đổi số phận khi không còn hạnh phúc) và tự do trong<br /> của người phụ nữ trong xã hội gia trưởng việc tự nuôi sống bản thân là điều Doris<br /> thời bấy giờ? Lessing thực sự quan tâm. Vì vậy trong tác<br /> Với nghệ thuật sử dụng từ ngữ rất phẩm của mình, bà sắp xếp cho những<br /> chân thực, không hoa mỹ, cầu kì để mô tả nhân vật nữ như Anna, Molly, Elly đều tự<br /> những thăng trầm trong cuộc sống của ý thức được những người phụ nữ hiện đại<br /> Anna Wulf, “Cuốn sổ vàng” cũng chính là như họ sẽ phải đối mặt với những thử thách<br /> “chìa khóa để phục hồi và làm sống lại bản và khó khăn khi lựa chọn con đường trở<br /> thân mình” (Lời tựa tiểu thuyết “Cuốn sổ thành những người phụ nữ tự do.<br /> vàng”). Đó cũng là một nét độc đáo trong Anna từng nói về những ý tưởng đối<br /> nghệ thuật sử dụng ngôn từ của nhà văn lập của mình với Molly về các chủ đề<br /> làm cho tác phẩm gần gũi với cuộc sống “Đàn ông, phụ nữ, tự do, sự gò bó, tốt,<br /> đời thường và vì vậy trở nên gắn bó với xấu…”. Mỗi cặp đối lặp ấy đều trở nên<br /> các thế hệ độc giả. phức tạp hơn khi Anna luôn cố gắng trở<br /> 2.2.2. Sự phản kháng của nhân vật thành người phụ nữ tự do. Doris Lessing đã<br /> Anna Wulf trong tiểu thuyết “Cuốn sổ vàng” khéo léo trong việc sử dụng những cặp tính<br /> Trước một thế giới đầy bạo lực và tội từ tương phản nhau để tạo ra một hiệu ứng<br /> ác mà người phụ nữ chính là nạn nhân, khác biệt trong sự đối lập về tư tưởng của<br /> Anna chọn con đường đấu tranh cụ thể, đó nhân vật Anna.<br /> là việc tham gia vào Đảng Cộng sản. Từ Điều quan tâm của Doris Lesing đối<br /> đó, cô tìm lại được chính bản thân mình và với Anna là những ý tưởng mới mẻ của cô<br /> hiểu được cách để thay đổi cuộc sống. Điều làm lung lay các quan điểm truyền thống<br /> này được thể hiện rõ qua việc Anna bắt đầu của xã hội. Qua hình tượng nhân vật Anna,<br /> chấp nhận tất cả các phương diện trong con Doris Lessing đưa vào quan điểm của mình<br /> người mình, thậm chí là những mặt tối tăm về việc xem xét những mối quan hệ giữa<br /> nhất. Cô quyết định tổng hợp các cuốn sổ nam giới và nữ giới. Thực tế, những nhân<br /> khác nhau thành một cuốn duy nhất và đặt vật nam trong tiểu thuyết có tính cách rất<br /> tên là “Cuốn sổ vàng”. Khi Saul - một nhà phức tạp. Họ để lại trong kí ức của Anna<br /> văn người Mĩ đã hỏi về việc vì sao Anna những ấn tượng không phai mà trong<br /> lại giữ bốn cuốn nhật kí, cô trả lời: “Rõ những lần đau khổ cô phải thốt lên “cảm<br /> ràng, rất cần thiết để chia nhỏ bản thân xúc của người phụ nữ vẫn còn chỗ cho một<br /> mình nhưng từ bây giờ, tôi sẽ chỉ sử dụng xã hội không còn tồn tại”. Nhưng sau mỗi<br /> một cuốn mà thôi.” (Tiểu thuyết “Cuốn sổ lần thất vọng, Anna nhanh chóng đứng dậy<br /> vàng”, trang 521). Việc tập hợp các cuốn sổ mạnh mẽ, quên đi nỗi đau. Cô tự nhủ với<br /> <br /> 78<br />  PHẠM THỊ CHÂU THANH<br /> <br /> <br /> bản thân “phương thức điều trị cho nỗi cô sự thay đổi thật sự về ý thức hệ tư tưởng. Ở<br /> đơn là không được ngồi một mình, hãy để đó họ được sống trong sự quan tâm, tôn<br /> cho nó có một công việc” (“Cuốn sổ vàng”, trọng, bình đẳng và an nhiên. Anna một lần<br /> trang 563). Anna tập trung vào việc đọc nữa đã khẳng định quyền lợi của bản thân,<br /> sách báo, cô dành hết thời gian cho hàng tá của người phụ nữ nói chung trong xã hội.<br /> những loại báo chí trong căn phòng lớn. Từ đây, cuộc sống của Anna mở sang<br /> Nhưng nỗi ám ảnh trong cuộc sống vẫn trang mới và tiểu thuyết kết thúc với những<br /> thỉnh thoảng xuất hiện thậm chí trong hướng đi tích cực cho việc thay đổi số phận<br /> những giấc mơ. Trong mơ, Anna thấy mình của người phụ nữ trong xã hội. Yêu mến<br /> “nằm dưới vũng nước sâu xung quanh đầy nhân vật của mình, chính Doris Lessing<br /> những quía vật, cá sấu và những thứ kinh cũng khẳng định “Anna là một nhà văn trẻ,<br /> tởm khác. Trên đầu cô, một con cọp hung đầy nhiệt huyết, có vốn hiểu biết rộng”<br /> dữ đang giơ nanh vuốt như chực vồ lấy cô” (Lời tựa tiểu thuyết “Cuốn sổ vàng”).<br /> (“Cuốn sổ vàng”, trang 534). Trong cơn Nhưng trên hết, Anna là một phụ nữ đã<br /> hoảng loạn, một ý nghĩ thoáng qua “ Hãy vượt lên mọi rào cản đạo đức của xã hội<br /> đứng lên, chiến đấu, chiến đấu” (“Cuốn sổ vào những năm 1950 của thế kỉ hai mươi<br /> vàng”, trang 534). Và quả nhiên nỗi kinh để làm một người phụ nữ tự do. Doris<br /> sợ đã nhanh chóng biến mất, Anna nói “Tôi Lessing đã không ngần ngại tạo nên một<br /> biết tôi không có gì phải sợ con cọp ấy” nhân vật Anna kiên cường, đầy năng<br /> (“Cuốn sổ vàng”, trang 534). Niềm tin, sự lượng. Cá tính mạnh mẽ của cô được bộc<br /> can đảm, lòng quyết tâm đã chiến thắng tất lộ qua quá trình tự khẳng định cái tôi cá<br /> cả. Anna thật sự thay đổi, tự tin và không nhân trong cuộc sống. Nghệ thuật khắc họa<br /> sợ hãi. nhân vật của Doris Lessing đã đạt đến đỉnh<br /> Trong tiểu thuyết của mình, bóng dáng cao của sự độc đáo. Tác giả và nhân vật<br /> Doris Lessing thấp thoáng hiện lên theo như hòa quyện vào nhau để tạo ra sự đồng<br /> từng nhân vật. Từ những thông tin về tiểu nhất về cá tính cũng như quan niệm về số<br /> sử của bà, người đọc có thể thấy Doris phận người phụ nữ trong xã hội. Qua đó,<br /> Lessing tái hiện cuộc đời mình qua các người đọc có thể thấy được một Doris<br /> nhân vật trong tác phẩm. Nhà văn cũng Lessing phóng khoáng với một tâm hồn tự<br /> từng trải qua những cuộc li hôn trong cuộc do nhưng rất mạnh mẽ, quyết đoán qua<br /> đời và sống với đứa con trai nhỏ. Bà cũng hình tượng Anna Wulf.<br /> tham gia những hoạt động chính trị. Dù 3. Kết luận<br /> chưa bao giờ thừa nhận điều đó nhưng sự Doris Lessing rất thành công trong<br /> đồng điệu giữa tác giả và các nhân vật việc đề cao vai trò người phụ nữ trong xã<br /> trong tiểu thuyết là điều không thể chối bỏ. hội. Ngòi bút mạnh mẽ của Doris Lessing<br /> Ở cuối tác phẩm, nhân vật Anna đã đã cổ vũ cho phong trào đấu tranh bảo vệ<br /> viết tất cả về mình vào trong cuốn sổ, gọi quyền lợi người phụ nữ trên thế giới. Nghệ<br /> nó là “Cuốn sổ vàng”. Cuốn sổ là lời giãi thuật tự sự độc đáo và cách dẫn dắt câu<br /> bày những vấn đề của người phụ nữ trong chuyện hợp lý đã tái hiện những nỗi đau<br /> xã hội gia trưởng. nơi quyền lợi người phụ khổ, áp bức mà người phụ nữ phải gánh<br /> nữ không tồn tại. Tiểu thuyết chia sẻ những chịu dưới chế độ gia trưởng, độc đoán của<br /> cảm xúc của một người phụ nữ đã chọn để xã hội thời bấy giờ. Doris Lessing luôn từ<br /> trở thành “ người tự do”. Người phụ nữ của chối rằng tiểu thuyết “ Cuốn sổ vàng”<br /> thế hệ mới đòi hỏi phải có sự thay đổi, một không phải là tiểu thuyết viết về đề tài nữ<br /> <br /> 79<br /> SỐ PHẬN NGƯỜI PHỤ NỮ TRONG TIỂU THUYẾT CỦA DORIS LESSING<br /> <br /> <br /> quyền và nó “cũng không phải là tiếng còi người tiên phong của việc tự ý thức về nữ<br /> cho Phong trào giải phóng Phụ nữ. Nó chỉ quyền. Những sự thật được chứa đựng trong<br /> miêu tả những cảm xúc của phụ nữ về sự “Cuốn sổ vàng” thật sự khắc nghiệt.”(Phụ<br /> hòa hợp, chống đối hay thù địch” (“Cuốn nữ chống lại nam giới trang 19 - 20).<br /> sổ vàng”, trang 8). Nhưng từ những điều bà<br /> diễn đạt, thể hiện trong tiểu thuyết làm TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> chúng ta không thể phủ nhận sự ủng hộ, 1. Anita Brooker (1982), Women against Men,<br /> quan tâm về số phận của người phụ nữ nói London, UK.<br /> chung. Hơn thế nữa, bà đã nâng cao vai trò<br /> 2. Doris Lessing (1950), The Grass Is Singing,<br /> người phụ nữ, mở ra một đường hướng tích Thomas Y. Crowel, USA.<br /> cực cho những người phụ nữ bị áp bức tự<br /> đứng lên giải phóng bản thân. Họ đã trở 3. Doris Lessing (1962), The Golden Notebook,<br /> thành người phụ nữ mới của thời đại. Flamingo, UK.<br /> Bằng sáng tác nghệ thuật, những lời 4. Harold Bloom (2003), Doris Lessing, Facts On<br /> văn đầy nội lực của Doris Lessing đã mở File, USA.<br /> đường cho hàng nghìn phụ nữ tự đứng lên 5. Jean Pickering (1990), Understanding Doris<br /> giải phóng bản thân, giành lấy sự tự do cho Lessing, University of South Carolina Press.<br /> chính mình. “Doris Lessing được xem là<br /> <br /> Ngày nhận bài: 14/5/2015 Biên tập xong: 15/9/2015 Duyệt đăng: 20/9/2015<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 80<br />