So sánh time domain OCT và spectral domain OCT trong khảo sát gai thị bệnh nhân glaucoma nguyên phát góc mở

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 1 * 2013<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> SO SÁNH TIME DOMAIN OCT VÀ SPECTRAL DOMAIN OCT<br /> TRONG KHẢO SÁT GAI THỊ BỆNH NHÂN<br /> GLAUCOMA NGUYÊN PHÁT GÓC MỞ<br /> Trần Anh Tuấn*, Phạm Huy Vũ Tùng**, Nguyễn Trí Dũng*<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: Đánh giá có sự khác biệt kết quả đo độ dày lớp sợi thần kinh võng mạc giữa hai máy Time Domain<br /> OCT (Stratus OCT) và Spectral Domain OCT (Cirrus OCT) trên nhóm glaucoma và nhóm nghi ngờ glaucoma.<br /> Phương pháp: Nghiên cứu mô tả cắt ngang thực hiện trên 40 mắt glaucoma và 30 mắt nghi ngờ glaucoma<br /> nguyên phát góc mở. Tất cả bệnh nhân được đo độ dày lớp sợi thần kinh võng mạc (RNFL: Retinal Nerve Fiber<br /> Layer) quanh gai bằng máy Stratus OCT và Cirrus OCT trong cùng một ngày và bởi một kỹ thuật viên. Độ dày<br /> RNFL đo bằng 2 máy trên được so sánh bằng phép kiểm paired t-test và mối tương quan kết quả này được đánh<br /> giá bằng hệ số Spearman. Độ đồng thuận hai máy được đánh giá qua phương pháp Bland-Altman và hệ số Kappa.<br /> Kết quả: Trên nhóm glaucoma, độ dày RNFL đo bằng hai máy Stratus OCT và Cirrus OCT không có sự<br /> khác biệt tại các vị trí trung bình 360° và góc tư thái dương, mũi. Trên nhóm nghi ngờ glaucoma, có sự khác biệt<br /> kết quả đo ở tất cả các vị trí khảo sát. Có sự tương quan thuận, mạnh giữa hai máy OCT ở bốn góc tư và trung<br /> bình 360°. Độ rộng giới hạn tương đồng thay đổi từ 24,8 μm đến 88,8 μm. Có sự đồng thuận chặt giữa hai máy<br /> khi khảo sát độ dày RNFL trung bình (Kappa = 0,8).<br /> Kết luận: Có sự khác biệt rõ, độ tương quan thuận, mạnh và sự đồng thuận chặt về số đo độ dày RNFL khi<br /> so sánh hai máy Stratus OCT và Cirrus OCT trên nhóm nghi ngờ glaucoma, trên nhóm glaucoma thì sự khác<br /> biệt về số đo độ dày RNFL không rõ ràng. Trường hợp đã chẩn đoán POAG, thì sử dụng thiết bị Stratus OCT<br /> hay Cirrus HD-OCT để đánh giá độ dày lớp sợi thần kinh võng mạc đều được, nhưng nếu còn nghi ngờ chẩn<br /> đoán glaucoma thì nên dùng Cirrus HD-OCT sẽ chính xác hơn.<br /> Từ khoá: Glaucoma, stratus OCT, cirrus OCT.<br /> <br /> ABSTRACT<br /> COMPARISON BETWEEN TIME DOMAIN AND SPECTRAL DOMAIN OPTICAL COHERENCE<br /> TOMOGRAPHY IN EVALUATING OPTIC PERIPAPILLARY IN PRIMARY OPEN ANGLE<br /> GLAUCOMA<br /> Tran Anh Tuan, Pham Huy Vu Tung, Nguyen Tri Dung<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 17 - Supplement of No 1 - 2013: 269 - 273<br /> Objective: To evaluate Retinal Nerve Fiber Layer (RNFL) thickness measurements using Time Domain<br /> (Stratus) and Spectral Domain (Cirrus) optical coherence tomography (OCT) in preperimetric and primary open<br /> angle glaucoma (POAG).<br /> Methods: A total of 40 POAG eyes and 30 preperimetric glaucoma eyes were chosen in this cross – sectional<br /> observational study. All the subjects underwent peripapillary RNFL thickness measurements using Stratus OCT<br /> and Cirrus OCT on the same day by a single trained operator. The RNFL thickness measured by 2 instruments<br /> was statistically compared using paired t-test. The relationship between RNFL thickness was evaluated using<br /> <br /> * Bệnh viện Mắt Thành phố Hồ Chí Minh<br /> ** Công ty cổ phần trang thiết bị y tế Phaco<br /> Tác giả liên lạc: BS. Phạm Huy Vũ Tùng<br /> ĐT: 0938003635<br /> Email: vutungy02@yahoo.com.vn<br /> <br /> Chuyên Đề Tai Mũi Họng – Mắt<br /> <br /> 269<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 1 * 2013<br /> <br /> Spearson’s correlation coefficient. Agreement between the OCT’s results was calculated by using Bland – Altman<br /> method and Kappa coefficient.<br /> Results: In POAG group, RNFL thickness measured using 2 instruments was generally not different in four<br /> quadrants and average measurements. In preperimetric glaucoma group, there is difference in result between<br /> Stratus and Cirrus in all positions. A highly significant correlation between the two OCT instruments<br /> measurements was found in four quadrands and average RNFL thickness measurements. The widths of the limits<br /> of agreement varied between 24.8μm and 88.8μm. There was almost perfect agreement (Kappa = 0.8) in average<br /> RNFL classification.<br /> Conclusions: Significant differences, an excellent correlation and a perfect agreement were noted in terms of<br /> RNFL thickness measurements using Stratus and Cirrus OCT in preperimetric glaucoma group, but the<br /> differences were not clear in POAG group. In POAG cases, both Stratus and Cirrus is good for evaluating RNFL,<br /> however, in preperimetric glaucoma cases, Cirrus OCT is a better choice.<br /> Key words: Glaucoma, stratus oct, cirrus oct.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Glaucoma là một bệnh lý thần kinh thị đặc<br /> trưng bởi hình thái tổn thương đặc hiệu tiến<br /> triển của lớp sợi thần kinh và gai thị, việc chẩn<br /> đoán bệnh glaucoma chủ yếu dựa vào đo nhãn<br /> áp, đánh giá gai thị và đo thị trường, trong đó thị<br /> trường được xem như “ tiêu chuẩn vàng”, tuy<br /> nhiên nhiều nghiên cứu đã cho thấy có 60%<br /> trường hợp được phát hiện mất lớp sợi thần kinh<br /> sáu năm trước khi có bất cứ khiếm khuyết thị<br /> trường nào được phát hiện(7,8), như vậy việc khảo<br /> sát được lớp sợi thần kinh võng mạc là hết sức<br /> quan trọng. Nhiều thiết bị ra đời giúp giải quyết<br /> vấn đề trên như GDx, HRT, OCT. Trước đây, thế<br /> hệ máy Time domain (Stratus OCT) được đánh<br /> giá rất cao về khả năng chẩn đoán bệnh<br /> glaucoma, song hiện nay máy Spectral Domain<br /> OCT (Cirrus OCT) tỏ ra hữu hiệu hơn trong chẩn<br /> đoán chính xác bệnh glaucoma ở giai đoạn sớm.<br /> Nhằm đánh giá có sự khác biệt giữa hai máy<br /> OCT này hay không, chúng tôi tiến hành nghiên<br /> cứu: “So sánh giữa Time Domain OCT và<br /> Spectral Domain OCT trong khảo sát gai thị<br /> bệnh nhân glaucoma nguyên phát góc mở”.<br /> <br /> ĐỐI TƯỢNG–PHƯƠNGPHÁP NGHIÊNCỨU<br /> Đây là nghiên cứu mô tả, cắt ngang bao gồm<br /> 40 mắt glaucoma và 30 mắt nghi ngờ glaucoma,<br /> các bệnh nhân sau khi được chẩn đoán bệnh sẽ<br /> được tiến hành chụp OCT tại bệnh viện Mắt<br /> <br /> 270<br /> <br /> thành phố Hồ Chí Minh từ tháng 9/2011 đến<br /> 2/2012. Tất cả các bệnh nhân đều được thăm<br /> khám qua các bước: hỏi bệnh sử, thử thị lực + đo<br /> khúc xạ, đo nhãn áp, thăm khám bằng đèn khe<br /> với soi góc, soi đáy mắt, đo thị trường.<br /> Nghiên cứu gồm hai nhóm:<br /> Nhóm glaucoma: thỏa các điều kiện: góc tiền<br /> phòng mở, nhãn áp ≥ 22 mmHg, gai thị bất<br /> thường kiểu đặc trưng glaucoma, khiếm khuyết<br /> thị trường (có hai trong ba tiêu chuẩn: 1.MD: có ≥<br /> 3 điểm tồn hại < 5% nằm ở vị trí điển hình của<br /> tổn hại do glaucoma, ít nhất một điểm trong số<br /> đó tổn hại 1,96; p 0,8), sự tương quan<br /> có ý nghĩa thống kê (p < 0,0001). Vị trí mũi cũng<br /> có sự tương quan thuận giữa 2 máy ở mức độ<br /> trung bình và sự tương quan cũng có ý nghĩa<br /> thống kê (p < 0,0001).<br /> <br /> RNFL Stratus - RNFL Cirrus<br /> <br /> 25<br /> 20<br /> <br /> +1.96 SD<br /> 16.0<br /> <br /> 15<br /> 10<br /> 5<br /> <br /> Mean<br /> <br /> 0<br /> <br /> 3.1<br /> <br /> -5<br /> <br /> -1.96 SD<br /> -9.7<br /> <br /> -10<br /> -15<br /> <br /> o<br /> <br /> <br /> -20<br /> -25<br /> 50<br /> <br /> 60<br /> 70<br /> 80<br /> 90<br /> 100<br /> 110<br /> (RNFL Stratus + RNFL Cirrus) / 2<br /> <br /> Nhóm nghi ngờ glaucoma<br /> Nhóm glaucoma<br /> <br /> 120<br /> <br /> Biểu đồ 2. Biểu đồ Bland-Altman sự tương đồng của độ dày RNFL trung bình 360º giữa Stratus và Cirrus.<br /> Độ dày RNFL đo bằng máy Stratus dày<br /> hơn độ dày RNFL đo bằng máy Cirrus trung<br /> bình 3,1 ± 6,33 μm. Sự khác biệt về độ dày<br /> RNFL đo được giữa 2 máy có sự tương quan<br /> thuận với độ dày RNFL, RNFL càng mỏng thì<br /> sự khác biệt càng nhỏ.<br /> Bảng 4. Độ đồng thuận kết quả đo độ dày RNFL giữa<br /> hai máy Stratus OCT và Cirrus OCT.<br /> Tb 360°<br /> Trên<br /> Dưới<br /> Thái dương<br /> Mũi<br /> <br /> Hệ số Kappa<br /> 0,798<br /> 0,794<br /> 0,65<br /> 0,721<br /> -0,036<br /> <br /> CI 95%<br /> 0,646 - 0,949<br /> 0,624 – 0,964<br /> 0,472 – 0,828<br /> 0,492 – 0,950<br /> -0,069 – -0,002<br /> <br /> Độ đồng thuận của 2 máy khi cho kết quả đo<br /> độ dày RNFL trung bình 360º và góc tư trên,<br /> dưới, thái dương là chặt (Kappa >0,6). Góc tư<br /> dưới đồng thuận ít.<br /> <br /> 272<br /> <br /> BÀN LUẬN<br /> Nghiên cứu cho thấy trong nhóm glaucoma,<br /> kết quả đo độ dày RNFL từ máy Stratus và<br /> Cirrus là như nhau tại vị trí trung bình, khác<br /> nhau tại góc tư trên và dưới, khảo sát chi tiết tại<br /> các góc 30° cho thấy một số trường hợp RNFL đã<br /> tổn thương nhiều thì kết quả đo của Cirrus dày<br /> hơn Stratus nhưng nhìn chung, đa số trường<br /> hợp, máy Stratus cho kết quả dày hơn Cirrus.<br /> Ngược lại, trên nhóm nghi ngờ glaucoma, kết<br /> quả đo của hai máy cho thấy sự khác biệt rõ tại<br /> các vị trí trung bình, góc tư trên và dưới, đây là<br /> những vị trí hết sức quan trọng khi khảo sát tổn<br /> hai RNFL do glaucoma. Một số tác giả khác cho<br /> kết quả có sự khác biệt ở tất cả các vị trí khảo sát<br /> trên cả hai nhóm glaucoma và nghi ngờ<br /> glaucoma(6,3,2). Sự khác biệt trong kết quả này có<br /> <br /> Chuyên Đề Tai Mũi Họng – Mắt<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 1 * 2013<br /> thể do chính do ở hai máy OCT. Thứ hai, không<br /> thể đảm bảo chắc chắn các lát cắt trên những<br /> bệnh nhân khác nhau đạt được ở cùng một vị trí.<br /> Thứ ba, chất lượng máy cũng là một yếu tố quan<br /> trọng góp phần vào các sai lệch này.<br /> Chúng tôi nhận thấy cả bốn vị trí: trung bình<br /> 360º, góc tư trên, dưới và thái dương đều có sự<br /> tương quan thuận, mạnh giữa hai máy Stratus và<br /> Cirrus. Vị trí mũi cũng có sự tương quan thuận<br /> mức độ trung. Kết quả này cũng phù hợp với các<br /> tác giả khác(3,9). Đáng chú ý, ở ba vị trí trung bình<br /> 360º, góc tư trên và dưới, chúng tôi ghi nhận có<br /> sự tương quan rất, điều này có ý nghĩa rất quan<br /> trọng trong chẩn đoán sớm bệnh bởi vì nhiều tác<br /> giả đã khẳng định những tổn thương đầu tiên ở<br /> lõm gai do glaucoma thường xuyên xảy ra nhất<br /> tại vị trí này theo quy luật ISNT(1,5,4). Tuy nhiên<br /> cũng như nghiên cứu của Javier(6), khi khảo sát<br /> sự tương quan và giới hạn tương đồng (LoA)<br /> giữa hai thiết bị Stratus OCT và Cirrus OCT,<br /> chúng tôi thấy, trên quan điểm lâm sàng thì sự<br /> tương đồng giữa hai máy lại thấp vì sự biến<br /> thiên độ dày lớp sợi thần kinh võng mạc với giới<br /> hạn tương đồng khá rộng (từ 24,8 μm đến 88,8<br /> μm) so với giới hạn độ phân giải lý thuyết của<br /> hai thiết bị (5 – 10 μm).<br /> Hai thiết bị Stratus OCT và Cirrus HD-OCT<br /> có độ đồng thuận cao trong chẩn đoán bệnh<br /> glaucoma, đặc biệt ở hai vị trí góc tư trên, góc tư<br /> dưới và trung bình 360º là những vị trí quan<br /> trọng giúp định bệnh của các nhà lâm sàng. Kết<br /> quả này tương tự tác giả Javier(6).<br /> <br /> rõ nhất và ở các vị trí khảo sát, đều có sự tương<br /> quan thuận, mạnh giữa hai máy Stratus và<br /> Cirrus. Ngoài ra ở phần lớn các vị trí đo, máy<br /> Cirrus cho kết quả độ dày lớp sợi thần kinh võng<br /> mạc mỏng hơn kết quả từ Stratus, trong trường<br /> hợp đã chẩn đoán POAG, thì sử dụng thiết bị<br /> Stratus OCT hay Cirrus HD-OCT để đánh giá độ<br /> dày lớp sợi thần kinh võng mạc đều được,<br /> nhưng nếu còn nghi ngờ chẩn đoán glaucoma<br /> thì nên dùng Cirrus HD-OCT sẽ chính xác hơn.<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1.<br /> <br /> 2.<br /> <br /> 3.<br /> <br /> 4.<br /> <br /> 5.<br /> <br /> 6.<br /> <br /> 7.<br /> <br /> 8.<br /> <br /> KẾT LUẬN<br /> Trên cả hai nhóm glaucoma và nghi ngờ<br /> glaucoma, vị trí góc tư trên và dưới thể hiện sự<br /> khác biệt kết quả đo lớp sợi thần kinh võng mạc<br /> <br /> Chuyên Đề Tai Mũi Họng – Mắt<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> 9.<br /> <br /> Budenz DL, Fredette MJ, et al. (2008), “Reproducibility of<br /> peripapillary retinal nerve fiber thickness measurements with<br /> Strtus OCT in glaucomatous eyes”, Ophthalmology, 115: 661666.<br /> Knight ORJ, Chang RT, Feuer WJ (2009), “Comparison of<br /> retinal nerve fiber layer measurements using time domain and<br /> Spectral<br /> domain<br /> optical<br /> coherence<br /> tomography”,<br /> Ophthalmology, 116(7): 1271-1277.<br /> Lina H, Ning F, et al (2011), “Comparison of the diagnostic<br /> ability of retinal nerve fiber layer thickness measured using<br /> Time – domain and Spectral – domain optical coherence<br /> tomography in primary open angle glaucoma”,Eye Science.<br /> 26(3): 132-138.<br /> Mansberger SL, Zangwill LM, et al (2003),”Relationship of<br /> optic disc topography and visual function in patients with large<br /> cup-to-disc ratios”, Am J ophthalmol, 136:888-894, Elsevier.<br /> Medeiros FA, Vizzeri G, Zangwill LM, et al (2008),<br /> “Comparison of retinal nerve fiber layer and optic disc imaging<br /> for diagnosing glaucoma in patients suspected of having the<br /> disease”, Ophthalmology, 115:1340-1346.<br /> Moreno-Montanes J, Olmo N, Alvarez A, et al (2010), “Cirrus<br /> High-Definition optical coherence tomography compared with<br /> Stratus optical coherence tomography in glaucoma diagnosis”,<br /> Inves ophthalmol & Visual Sci. 51(1).<br /> Sommer A, Miller NR, Pollack I, Maumenee AE, George T<br /> (1977), “The nerve fiber layer in the diagnosis of glaucoma”,<br /> Arch ophthalmol. 95: 2149-2156.<br /> Tuulonen A, Lehtola J, Airaksinen PJ (1993), “Nerve fiber layer<br /> defects with normal visual fields: do normal optic disc and<br /> normal visual field indicate absence glaucomatous<br /> abnormalitiy?”, Ophthlamology, 100: 587-597, discussion 597588.<br /> Vizzeri G, Weinreb RN, et al (2009), “ Agreement between<br /> Spectral – domain and Time – domain OCT for measuring<br /> RNFL thickness “, Br J Ophthalmol, 93:775-781.<br /> <br /> 273<br /> <br />