Sổ tay bệnh động vật - Chương 4

Chia sẻ: Summer Flora | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:7

Thêm vào BST

Báo xấu

87
lượt xem 36
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

CHƯƠNG 4 NHẬN RA BỆNH - NHỮNG DẤU HIỆU CỦA SỨC KHỎE Trong ba chương đầu ta đã thấy có những loại bệnh khác nhau. Trong một ổ dịch, bằng cách quan sát bản thân bệnh đó thể hiện những triệu chứng, ta có lẽ có thể xét đoán một cách thông minh đó là loại bệnh gì.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sổ tay bệnh động vật - Chương 4

CH¦¥NG 4 NHËN RA BÖNH NH÷NG DÊU HIÖU CñA SøC KHOÎ Trong ba ch−¬ng ®Çu ta ®· thÊy cã nh÷ng lo¹i bÖnh kh¸c nhau. Trong mét æ dÞch, b»ng c¸ch quan s¸t b¶n th©n bÖnh ®ã thÓ hiÖn nh÷ng triÖu chøng, ta cã lÏ cã thÓ xÐt ®o¸n mét c¸ch th«ng minh ®ã lµ lo¹i bÖnh g×. Nh÷ng manh mèi kh¸c n÷a lµ ph©n bè ®Þa lý vµ loµi vËt m¾c bÖnh, vµ b»ng c¸ch tham kh¶o ban ®å dÞch tÔ cïng b¶ng 6.1 trong Ch−¬ng 6 ta cã thÓ thu hÑp diÖn chÈn ®o¸n. Ta lµm thÕ nµo v−ît qua ®−îc giai ®o¹n nµy ®Ó quyÕt ®Þnh con vËt èm lµ do bÞ nhiÔm virut hay cã qu¸ nhiÒu ký sinh trïng? §©y lµ lóc cÇn ®Õn kü n¨ng, tr×nh ®é vµ kinh nghiÖm. Mét b¸c sÜ thó y cã tr×nh ®é cÇn dµnh bèn hay n¨m n¨m ë ®¹i häc ®Ó häc nh÷ng kü n¨ng cÇn thiÕt vµ ®µo t¹o vÒ chÈn ®o¸n bÖnh. ThËm chÝ c¸c b¸c sÜ thó y thØnh tho¶ng còng cÇn c¸c chuyªn gia gióp ®ì. Do ®ã ®ßi hái nh÷ng ng−êi kh«ng ph¶i lµ b¸c sü thó y ph¶i chÈn ®o¸n ra bÖnh lµ kh«ng thùc tÕ, tuy nhiªn trong chõng mùc nhÊt nh÷ng ng−êi kh«ng cã chuyªn m«n còng cã thÓ chÈn ®o¸n ra bÖnh. Thùc tÕ, ng−êi ch¨n nu«i th−êng chÈn ®o¸n ®−îc nh÷ng bÖnh hay gÆp cña gia sóc. Trong bÊt cø mét bÖnh nµo, gia sóc èm biÓu hiÖn mét sè ®iÓm bÊt b×nh th−êng. Nh÷ng ®iÓm bÊt b×nh th−êng nµy rÊt kh¸c nhau vµ cung cÊp nh÷ng ®Çu mèi quan träng cho c¸c b¸c sÜ thó y chÈn ®o¸n bÖnh. VÝ dô mét con bß m¾c bÖnh dÞch t¶ tr©u bß sÏ cã mét lo¹t nh÷ng ®iÓm bÊt b×nh th−êng kh¸ râ rÖt nh− Øa ch¶y, sèt cao, ñ rò, ch¶y n−íc m¾t, n−íc mòi vµ ch¶y d·i, ng−êi ch¨n nu«i vµ b¸c sÜ thó y th−êng gièng nhau lµ dÔ dµng x¸c ®Þnh ®−îc c¨n bÖnh nguy hiÓm nµy. Nh÷ng ®iÓm bÊt th−êng nµy ®−îc coi nh− nh÷ng triÖu chøng l©m sµng cña bÖnh. Ch−¬ng 5 sÏ kh¸i qu¸t mét sè triÖu chøng mµ nh÷ng ng−êi kh«ng cã chuyªn m«n cã thÓ dÔ dµng ph¸t hiÖn ra. BÊt cø ng−êi nµo tr−íc khi ®Þnh x¸c ®Þnh nh÷ng triÖu chøng l©m sµng cña mét bÖnh ë gia sóc th× hä ph¶i biÕt gia sóc b×nh th−êng khoÎ m¹nh lµ nh− thÕ nµo. Nh÷ng dÊu hiÖu vÒ søc khoÎ còng quan träng ®Ó ®¸nh gi¸ nh− nh÷ng dÊu hiÖu vÒ bÖnh tËt vµ ®©y lµ nh÷ng ®iÒu ®−îc xem xÐt ë ch−¬ng nµy. VËy gia sóc khoÎ m¹nh lµ nh− thÕ nµo? C¸c b¶ng vÒ chÈn ®o¸n trong Ch−¬ng 5 tr×nh bµy mét sè nh÷ng triÖu chøng l©m sµng râ rÖt nh− chÕt, Øa ch¶y, c¸c triÖu chøng thÇn kinh. Sau ®©y sÏ m« t¶ tãm t¾t “nh÷ng dÊu hiÖu b×nh th−êng” cña mét con vËt khoÎ m¹nh. 1. ChÕt ChÕt ®−îc coi lµ mét dÊu hiÖu b×nh th−êng ®Æc biÖt v× chÕt lµ ®iÒu kh«ng thÓ tr¸nh khái. §¸nh gi¸ ®−îc r»ng trong ®µn gia sóc thØnh tho¶ng cã gia sóc chÕt kh«ng nhÊt thiÕt lµ do dÞch bÖnh lµ mét ®iÒu rÊt quan träng. Cã mét c©u ng¹n ng÷ cæ lµ trong ®µn, mét con chÕt lµ b×nh th−êng, hai con chÕt lµ trïng khíp ngÉu nhiªn cßn ba con chÕt cã nghÜa lµ cã vÊn ®Ò vµ mÆc dï c¸c nhµ dÞch tÔ häc ®Çu ãc ®Çy to¸n häc cã thÓ gi¬ tay lªn trêi khiÕp sî mét kh¸i qu¸t ®¬n gi¶n nh− vËy, nh−ng ®iÒu quan träng lµ bao nhiªu l©u th× l¹i cã mét hai con. VËy ta nhËn thøc nh− thÕ nµo vÒ nh÷ng c¸i chÕt “b×nh th−êng”? ChÕt b×nh th−êng cã thÓ lµ do tuæi giµ, lµ mét tai n¹n hay viÖc xÈy ra bÊt ngê cã thÓ thØnh tho¶ng giÕt mét hay hai con. Ngoµi ra, nh÷ng c¸i chÕt kh¸c cã thÓ coi lµ kh«ng b×nh th−êng. 49
2. ThÓ tr¹ng chung Mét sè bÖnh quan träng nhÊt kh«ng g©y ra nh÷ng triÖu chøng l©m sµng ghª gím hay giÕt mét sè gia sóc ®¸ng kÓ mµ ¶nh h−ëng tíi tr¹ng th¸i chung cña gia sóc vµ lµm gi¶m tíi n¨ng suÊt cña chóng. BÖnh tËt lµm cho bß s÷a gi¶m l−îng s÷a hay ¶nh h−ëng tíi sù t¨ng träng cña cõu nu«i b¸n, cã thÓ ¶nh h−ëng nghiªm träng tíi ®êi sèng ng−êi ch¨n nu«i ngang víi mét bÖnh g©y chÕt. ThËt ra, nh÷ng bÖnh nh− thÕ th−êng cã thÓ g©y tæn thÊt h¬n vÒ mÆt kinh tÕ v× tÝnh chÊt kh«ng ghª gím cña chóng cã thÓ lµm cho ng−êi ch¨n nu«i kh«ng chó ý ®Õn viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p ®Ó phßng bÖnh. VËy quan träng lµ ®¸nh gi¸ liÖu gia sóc ®−îc sèng trong mét ®iÒu kiÖn tèi −u vµ cã ®iÒu g× ®ã kÐm h¬n nh− vËy cã thÓ nªu ra mét vÊn ®Ò bÖnh tËt c¬ b¶n cã thÓ ®−îc cøu ch÷a. Gia sóc khoÎ m¹nh trong mét ®iÒu kiÖn tèt cã mét vÎ bÒ ngoµi bÐo tèt ®èi víi d¸ng h×nh cña chóng. C¬ b¾p cña chóng ph¶i r¾n ch¾c sao cho x−¬ng s−ên vµ x−¬ng chËu kh«ng næi râ mµ ®−îc c¬ b¾p bao bäc tèt. Hai bªn s−ên ph¶i liªn tôc theo mét ®−êng cong låi kh¸ ph¼ng phiu tõ phÝa sau khuûu ch©n tíi phÝa tr−íc cña ch©n sau vµ kh«ng bÞ kÐo lªn sau x−¬ng s−ên. Nh÷ng dÊu hiÖu nµy dÔ nh×n thÊy ë gia sóc cã da máng hay l«ng th−a nh−ng kÐm h¬n ë gia sóc cã vÎ bÒ ngoµi nÆng nÒ nh− mét sè gièng cõu. C¸c b¸c sÜ thó y vµ ng−êi ch¨n nu«i cã kinh nghiÖm rê tay mét c¸ch tù ®éng trªn c¸c con vËt ®Ó kiÓm tra xem liÖu tr¹ng th¸i c¬ thÓ cña chóng tèt hay kh«ng, nh÷ng ng−êi liªn quan tíi ch¨n nu«i ph¶i ph¸t triÓn kü n¨ng chuyªn m«n nµy b»ng c¸ch thùc hµnh th−êng xuyªn (H×nh 4.1). H×nh 4.1 DÊu hiÖu gia sóc khoÎ m¹nh. 50
2.1 Cho ®iÓm thÓ tr¹ng B−íc tiÕp theo lµ cho ®iÓm thÓ tr¹ng. §©y lµ mét kü thuËt mµ gia sóc ®−îc cho ®iÓm dùa trªn tr¹ng th¸i c¬ thÓ. Mét chõng mùc nµo ®ã viÖc cho ®iÓm lµ mang tÝnh chñ quan vµ ®−îc ph¸t triÓn b¾t nguån tõ nh÷ng gièng bß vµ cõu trung b×nh. Thang ®iÓm thay ®æi tuú theo kü thuËt sö dông, vÝ dô ®èi víi bß Zebu cã thÓ cho ®iÓm tõ 1 ®Õn 5. Cho ®iÓm thÊp ®èi víi gia sóc gÇy, cho ®iÓm cao nh÷ng con bÐo tèt. T¸c gi¶ ®· t×m ra mét kü thuËt rÊt h÷u Ých trªn nhiÒu tr−êng hîp ë c¸c vïng nhiÖt ®íi. B»ng c¸ch cho ®iÓm tr¹ng th¸i c¬ thÓ theo tËp qu¸n trong ch¨n nu«i cã thÓ ®¸nh gi¸ rÊt tèt liÖu gia sóc ®ang gi¶m c©n hay t¨ng c©n trong c¸c t×nh huèng kh¸c nhau, vÝ dô, sau khi tÈy giun s¸n, ch¨n th¶ ë nh÷ng mïa vô kh¸c nhau v.v... (H×nh 4.2). Sau ®©y c¸ch cho ®iÓm thÓ tr¹ng ®èi víi bß Zebu. Tr−íc hÕt cho nhãm ®iÓm, sau ®ã cho ®iÓm cô thÓ. Cho nhãm ®iÓm dùa trªn ®¸nh gi¸ c¬ ®ïi. Tuú theo líp mì bao ngoµi c¬ ®ïi nµy mµ cã thÓ cho thµnh 3 nhãm ®iÓm nh− sau: Nhãm tõ 0 ®Õn 1 ®iÓm: c¬ ®ïi nh×n bÒ ngoµi nh¨n nheo, dóm dã. Nhãm tõ 2 ®Õn 3 ®iÓm: c¬ ®ïi nh×n bÒ ngoµi th¼ng: Nhãm tõ 4 ®Õn 5 ®iÓm: c¬ ®ïi c¨ng phång vµ t¹o thµnh mét ®−êng cong ®Òu. ViÖc cho ®iÓm cô thÓ dùa trªn møc ®é líp mì che phñ t¹i 4 ®iÓm: mµo ®èt sèng l−ng, c¸c x−¬ng s−ên sau, h«ng vµ c¬ ®ïi. Cô thÓ nh− sau: §iÓm 0 Con vËt gÇy yÕu, kh«ng thÊy cã mì d−íi da. C¸c mµo ®èt sèng vïng l−ng sê thÊy nhän. 1 Mµo ®èt sèng l−ng nhän nh−ng ®ì h¬n so víi con bÞ ®iÓm 0. Cã chót Ýt mì ë khu vùc nµy vµ ë khu vùc mám h«ng. 2 C¸c mµo ®èt sèng l−ng vÉn cßn sê thÊy nhän. X−¬ng s−ên nh×n thÊy tõng c¸i mét. 3 Sê l−ng vÉn cßn c¶m thÊy mµo cña ®èt sèng nh−ng ®· cã c¶m gi¸c trßn vµ x−¬ng s−ên kh«ng nh×n thÊy tõng c¸i mét. 4 ChØ khi Ên m¹nh míi c¶m thÊy c¸c mµo cña ®èt sèng l−ng. Mám h«ng cã mì bao bäc vµ trßn ®Òu. 5 Kh«ng c¶m thÊy mµo ®èt sèng l−ng ngay c¶ khi Ên m¹nh. Con vËt tr«ng rÊt bÐo khoÎ. 3. Da Ta ®· thÊy tÇm quan träng cña viÖc ®¸nh gi¸ tr¹ng th¸i bÐo tèt, l«ng m−ît cña gia sóc khoÎ trong mét ®iÒu kiÖn tèt. Mét b−íc cã thÓ tiÕn hµnh tiÕp theo b¼ng kiÓm tra gÇn h¬n n÷a da cña gia sóc. V¹ch l«ng ra cã thÓ kh¸m da ®−îc kü h¬n. Da ph¶i ph¼ng, kh«ng cã u b−íu, lãc v¶y, da bong ra hay m¶nh vôn da. Da lµ mét c¬ quan cã ý nghÜa sèng cßn ®è víi c¬ thÓ, cã t¸c dông b¶o vÖ c¸c m« bµo bªn d−íi vµ gióp cho c¬ thÓ duy tr× ®−îc nhiÖt ®é b×nh th−êng (xem “Stress nhiÖt” ). Da gióp cho sù vËn ®éng c¸c m« bµo bªn d−íi (x−¬ng, c¬, g©n v.v...) v× vËy da khoÎ m¹nh ph¶i ph¼ng vµ linh ho¹t. NÕu kÐo mét líp da lªn råi bu«ng ra ë gia sóc m¹nh khoÎ th× sÏ trë l¹i ngay vÞ trÝ cò. NÕu kh«ng nh− vËy lµ cã vÊn ®Ò vÒ tuÇn hoµn ë líp d−íi da ®èi víi da cã thÓ do nhiÒu nguyªn nh©n g©y nªn nh− mÊt n−íc do Øa ch¶y. 51
4. §Çu C¸c b¸c sÜ thó y kh¸m gia sóc cã thÓ nãi lªn nhiÒu ®iÒu vÒ c¸i ®Çu. M¾t ph¶i trong, s¸ng vµ −ít. TuyÕn lÖ th−êng xuyªn tiÕt n−íc m¾t ch¶y trªn bÒ mÆt m¾t, gióp b¶o vÖ m¾t b»ng röa ®i mäi vËt thÓ nhá hay vi sinh vËt b¸m trªn bÒ mÆt m¾t. Nh÷ng èng ®Æc biÖt ë gãc m¾t th¶i dßng n−íc m¾t th−êng xuyªn tíi v¸ch häng v× vËy kh«ng ®−îc cã nh÷ng vÖt n−íc m¾t trªn da ë bªn d−íi m¾t. Mâm bß ph¶i h¬i −ít vµ m¸t vµ kh«ng ®−îc cã cã n−íc mòi ch¶y ra. Trong miÖng ph¶i lu«n −ít do lu«n tiÕt n−íc bät gióp cho tiªu ho¸; tû lÖ n−íc bät tiÕt ra sao cho nuèt ®−îc dÔ dµng vµ kh«ng ch¶y r·i. 5. C¸c niªm m¹c cã thÓ quan s¸t ®−îc NhiÒu c¬ quan cã xoang hoÆc h×nh èng trong c¬ thÓ gia sóc ®−îc nèi liÒn víi c¸c niªm m¹c. Nh÷ng c¬ quan nµy gåm c¸c tuyÕn trong toµn bé ®−êng tiªu ho¸ tõ miÖng tíi trùc trµng, trong ®−êng h« hÊp tõ lç mòi tíi phæi, trong ®−êng tiÕt niÖu vµ sinh dôc, kÕt m¹c nèi liÒn víi bªn trong mu m¾t vµ ®−îc ph¶n ¸nh trªn bÒ mÆt tr−íc cña con ng−¬i mµ nã bao bäc. Niªm m¹c tiÕt ra mét chÊt nhÇy gäi lµ dÞch niªm m¹c gióp b«i tr¬n líp bªn ngoµi trong c¸c néi t¹ng ®ã vµ thµnh mét hµng rµo b¶o vÖ b¾t c¸c vi sinh vËt vµ c¸c vËt thÓ ngo¹i lai råi ®−îc lo¹i bá ®i b»ng c¸c c¬ chÕ kh¸c khau. Nh÷ng niªm m¹c tr«ng thÊy ®−îc ë mét sèvÞ trÝ gäi lµ líp bªn ngoµi cña miÖng (lîi), lç mòi, n−íc m¾t (kÕt m¹c), ©m hé, bao quy ®Çu vµ trùc trµng. ë gia sóc khoÎ m¹nh, líp bªn ngoµi niªm m¹c ph¼ng vµ l¸ng bãng do mét líp mµng nhÇy. ë n¬i kh«ng cã s¾c tè th× chóng cã mÇu hång. Trªn thùc tÕ, niªm m¹c bªn trong miÖng vµ kÕt m¹c m¾t lµ dÔ nh×n nhÊt ®Ó kiÓm tra gia sóc khoÎ hay m¾c bÖnh. Ghi chó: KÕt m¹c m¾t trong suèt ë n¬i phñ lªn bÒ mÆt tr−íc cña con ng−¬i. 6. DÊu hiÖu thÇn kinh Mét sè bÖnh quan träng ¶nh h−ëng tíi hÖ thÇn kinh v× vËy ®iÒu quan träng lµ ®¸nh gi¸ cö chØ cña gia sóc b×nh th−êng. Gia sóc th−êng cã thãi quen gÇn ng−êi vµ kh«ng sî ng−êi. Mét ng−êi l¹ xen vµo chóng sÏ khuÊy ®éng sù tß mß vµ thu hót sù chó ý cña chóng, thËm chÝ chóng tíi gÇn ng−êi l¹ ®Ó xem cho râ h¬n. BÊt cø thiÕu sù tß mß b×nh th−êng nh− thÕ cã thÓ chØ ra cã ®iÒu g× trôc trÆc xÈy ra. Nh− con ng−êi, mét sè con vËt tá ra “hung d÷” vµ nÕu ®ông ®é víi mét con vËt hung d÷ th× ®iÒu quan träng lµ x¸c ®Þnh xem nh− thÕ lµ b×nh th−êng hay kh«ng b×nh th−êng v× hung d÷ cã thÓ lµ mét dÊu hiÖu sím cña mét sè bÖnh. 7. D¸ng ®i QuÌ do bÊt cø nguyªn nh©n nµo cã thÓ lµm rÊt ®au ®ín cho con vËt, ®iÒu quan träng lµ ®¸nh gi¸ liÖu sù vËn ®éng cña con vËt khi ®i l¹i (d¸ng ®i) b×nh th−êng hay kh«ng. ViÖc ®i l¹i cña con vËt ph¶i lµ mét vËn ®éng th¨ng b»ng, nhÞp nhµng, ®Çu con vËt l¾c l− hµy gËt gï nhÑ nhµng khi nã vËn ®éng. Khi ®øng, con vËt ph¶i tá ra tho¶i m¸i ®øng trªn bèn ch©n vµ kh«ng nghiªng lÖch vÒbªn nµo khi n»m xuèng hay co lªn bÊt cø mét ch©n nµo. 52
8. H« hÊp ë gia sóc khoÎ m¹nh, ®éng t¸c h« hÊp hÝt vµo, thë ra th−êng lÆng lÏ vµ võa ®ñ chó ý trõ sau khi c¬ thÓ vËn ®éng m¹nh. Sè lÇn gia sóc hÝt vµo thë ra trong mét phót khi nghØ ng¬i gäi lµ tÇn sè h« hÊp vµ tÇn sè nµy thay ®æi theo gièng vµ loµi gia sóc. Theo mét nguyªn t¾c chung th× con vËt cµng to th× tÇn sè h« hÊp cµng chËm. Theo [NguyÔn Xu©n TÞnh, TiÕt Hång Ng©n, NguyÔn B¸ Mïi, Lª Méng Loan. 1996] TÇn sè h« hÊp sinh lý cña mét sè loµi gia sóc nh− sau (lÇn/phót): Ngùa 8 - 16 Lîn 20-30 Bß 10-30 Dª 10-18 Tr©u 18-21 Cõu 10-20 NghÐ 30-40 Chã 10-30 Mìo 10-15 Thá 10-15 Gµ 22-25 H« hÊp cã ba pha b»ng nhau, hÝt vµo, thë ra vµ ngõng thë. TÇn sè h« hÊp cã thÓ t¨ng ë gia sóc khoÎ m¹nh sau khi luyÖn tËp hay t¨ng lªn trong nhiÖt ®é vµ ®é Èm m«i tr−êng. 9. Th©n nhiÖt Søc khoÎ cña tÊt c¶ ®éng vËt dùa vµo kh¶ n¨ng duy tr× nhiÖt ®é c¬ thÓ hÇu nh− kh«ng ®æi ngay c¶ ph¶i chÞu nh÷ng kh¾c nghiÖt cña nhiÖt ®é m«i tr−êng. Chóng cã thÓ duy tr× ®−îc nhiÖt ®é c¬ thÓ b»ng sù biÕn ®æi c¬ chÕ sinh lý vµ hµnh vi cña con vËt (xem “Stress nhiÖt” trong TËp 2) vµ sù chªnh lÖch ®¸ng kÓ so víi ph¹m vi th©n nhiÖt b×nh th−êng cña c¬ thÓ lµ mét dÊu hiÖu râ rÖt cña sù èm. V× vËy kh«ng ng¹c nhiªn lµ c¸c b¸c sÜ thó y rÊt coi träng “th©n nhiÖt” cña gia sóc kh¸m bÖnh. §o th©n nhiÖt b»ng c¸ch ®ót bÇu nhiÖt kÕ vµo trong trùc trµng vµ l−u l¹i ë ®ã kho¶ng mét phót (nhiÖt kÕ ®iÖn tö b©y giê cã thÓ cho kÕt qu¶ nhanh h¬n). Kh«ng cÇn ph¶i nãi, ®Ó tr¸nh nguy c¬ truyÒn c¸c vi sinh vËt g©y bÖnh tõ con nµy sang con kh¸c sau mçi lÇn dïng, nhiÖt kÕ ph¶i ®−îc röa kÜ b»ng c¸c dung dÞch diÖt khuÈn (xem ch−¬ng 8). NÕu kh«ng cã th× ph¶i röa kÜ b»ng xµ phßng, råi lau l¹i b»ng cån. Ghi chó: Kh«ng ®−îc dïng n−íc nãng ®Ó röa nhiÖt kÕ v× sÏ lµm háng nhiÖt kÕ. Còng nh− tÇn sè h« hÊp, ph¹m vi th©n nhiÖt cña gia sóc biÕn ®æi theo tõng loµi, mét chõng mùc nµo ®Êy theo tõng gièng gia sóc. NhiÖt ®é còng biÕn ®æi trong mét ngµy ®ªm, thÊp nhÊt vµo s¸ng sím vµ cao nhÊt vµo chiÒu tèi. §Æc biÖt ë l¹c ®µ giao ®éng th©n nhiÖt tíi 60C hay h¬n n÷a, mét ®Æc tÝnh ®Ó ®èi phã víi nhiÖt ®é m«i tr−êng kh¾c nghiÖt vµ nh»m dù tr÷ n−íc nÕu kh«ng th× sÏ bÞ mÊt n−íc do c¬ chÕ lµm m¸t sinh lý b»ng c¸ch bèc h¬i. Theo mét nguyªn t¾c chung lµ gia sóc cµng lín th× th©n nhiÖt cµng thÊp h¬n. Sau ®©y lµ h»ng sè sinh lý th©n nhiÖt cña mét sè loµi gia sóc ë ViÖt Nam (NguyÔn Xu©n TÞnh, TiÕt Hång Ng©n, NguyÔn B¸ Mïi, Lª Méng Loan. 1996) 53
0 0 C C Ngùa 37,5-38,5 Lîn 38,0-40,0 Tr©u 37,5-39,0 Chã 37,5-39,0 Bß 37,5-39,5 Gµ 40,5-42,0 Dª 38,5-40,5 VÞt 41,0-43,0 10. Ph©n §é ch¾c vµ mµu cña ph©n gia sóc khoÎ m¹nh phô thuéc vµo thµnh phÇn cña thøc ¨n mét c¸ch râ rÖt. V× vËy khi kh¸m bÖnh cho gia sóc cÇn ph¶i ®¸nh gi¸ vµ xem xÐt ph©n “b×nh th−êng” cña gia sóc khoÎ m¹nh ®èi víi nh÷ng khÈu phÇn kh¸c nhau, khi ch¨n th¶, ph−¬ng thøc qu¶n lý v.v... Gia sóc non ®ang bó cã ph©n sÒn sÖt mµu vµng, thay ®æi vÒ mÇu s¾c vµ ®é ch¾c khi chuyÓn tõ bó s÷a sang ¨n thøc ¨n r¾n. Bß tr−ëng thµnh, khÈu phÇn chñ yÕu dùa vµo cá xanh nªn ph©n th−êng nh·o vµ mét ngµy Øa tíi 18 ®Õn 20 lÇn trong khi bß ch¨n nu«i qu¶ng canh ë vïng b¸n s¬n ®Þa kh« c»n th× ph©n kh« h¬n vµ Øa th−êng Ýt h¬n. Tr©u còng Øa mét l−îng ph©n lín th−êng lµ nh·o. Ngùa, cõu vµ dª Øa ra ph©n thµnh côc. Ph©n cña l¹c ®µ h×nh thu«n dµi kho¶ng 4 cm trong khi ph©n ngùa h×nh kh«ng ®Òu h¬n vµ cã ®−êng kÝnh kho¶ng 4 - 8 cm. Ph©n cña cõu vµ dª vãn hßn, nhá vµ trßn h¬n nhiÒu. §é ch¾c cña ph©n cña gia sóc khoÎ m¹nh cã thÓ biÕn ®æi rÊt nhanh do thay ®æi vÒ khÈu phÇn. Øa ch¶y lµ mét triÖu chøng l©m sµng quan träng cña nhiÒu bÖnh nh−ng ®«i khi chØ lµ do gÆm qu¸ nhiÒu cá non xanh sau khi m−a hay khi thay ®æi b·i ch¨n th¶. 11. Sinh s¶n Mét sè bÖnh chñ yÕu g©y trë ng¹i tíi sinh s¶n nh− sÈy thai, v« sinh v.v. M« t¶ chi tiÕt vÒ chu kú sinh s¶n cña gia sóc kh«ng n»m trong ph¹m vi cña quyÓn s¸ch nµy nh−ng nh÷ng ®Æc ®iÓm quan träng ®−îc tãm t¾t ë B¶ng 4.1. 11.1. §éng dôc §éng dôc lµ mét giai ®o¹n mµ con c¸i tr−ëng thµnh vÒ giíi tÝnh chÞu ®ùc. Nh÷ng thay ®æi vÒ néi tiÕt phøc t¹p ®iÒu khiÓn chñ yÕu chu kú ®éng dôc nh−ng mét sè yÕu tè bªn ngoµi còng ¶nh h−ëng tíi ®éng dôc. KhÝ hËu «n hoµ víi sù biÕn ®éng ®¸ng kÓ vÒ ®é dµi ban ngµy gi÷a mïa hÌ víi mïa ®«ng, nh÷ng thay ®æi vÒ ®é dµi chiÕu s¸ng trong ngµy ¶nh h−ëng tíi chu kú ®éng dôc cña gia sóc, ®Æc biÖt lµ cõu vµ dª. Nh− vËy cõu ®éng dôc vµ sinh s¶n khi cã ngµy ng¾n (mïa ®«ng) vµ sinh ®Î vµo mïa xu©n. Víi mét biÕn ®éng t−¬ng ®èi nhá vÒ ®é dµi ban ngµy ë c¸c vïng nhiÖt ®íi vµ ¸ nhiÖt ®íi, c¸c yÕu tè kh¸c cã ý nghÜa h¬n nh− nhiÖt ®é xung quanh cao hay tr¹ng th¸i dinh d−ìng kÐm cã kh¶ n¨ng øc chÕ ho¹t ®éng sinh dôc. VËy mïa sinh s¶n biÕn ®æi ®¸ng kÓ theo vïng vµ chØ cã thÓ ®¸nh gi¸ ®−îc b»ng tiÕp thu sù hiÓu biÕt vÒ ®Þa ph−¬ng ®ã. Khi ®éng dôc, gia sóc c¸i tr−ëng thµnh rông trøng vµ nÕu con ®ùc nh¶y ®ùc kh«ng thµnh c«ng th× gia sóc c¸i sÏ trë l¹i chu kú ®éng dôc sau. Giai ®o¹n nµy coi lµ mét chu kú ®éng dôc, mÆc 54
dï chu kú nµy biÕn ®æi theo tõng con vËt vµ theo tõng gièng trong B¶ng 4.1 nªu lªn vÒ ngµy trung b×nh vµ ph¹m vi ngµy ®éng dôc cã thÓ dïng ®Ó h−íng dÉn trong thùc tÕ. B¶ng 4.1 D÷ liÖu vÒ sinh s¶n cña gia sóc Giai ®o¹n cã chöa Chu kú ®éng dôc (ngµy) (ngµy) B×nh qu©n Ph¹m vi Bß 279 – 292 21 18 - 24 Tr©u 301 – 343 21 11 - 30 Cõu 140 – 160 17 14 - 21 Dª 145 – 155 19 18 - 21 Lîn 110 – 117 21 16 - 30 Ngùa 330 – 342 21 19- 26 11.2. Giai ®o¹n mang thai Giai ®o¹n mang thai lµ thêi gian cã chöa, cã thÓ xem B¶ng 4.1. mçi loµi cã mét ph¹m vi ®¸ng kÓ chñ yÕu do biÕn ®éng vÒ gièng. DÊu hiÖu vÒ khoÎ m¹nh kh¸i qu¸t ë trªn ®−îc tãm t¾t ë H×nh 4.3. Nh÷ng dÊu hiÖu nµy chØ ®−îc coi lµ mét biÓu thÞ chung nh÷ng g× quan s¸t ®−îc trªn gia sóc khoÎ v× kh«ng thay thÕ ®−îc kinh nghiÖm thùc tÕ thu nhËn ®−îc kü n¨ng vµ kiÕn thøc ®Ó kh¸m bÖnh ®−îc ®óng ®¾n. 55