Sổ tay hướng dẫn kỹ thuật canh tác một số loại Rau ăn quả thích ứng với biến đổi khí hậu: Phần 2

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:50

Thêm vào BST

Báo xấu

18
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tiếp nội dung phần 1, Sổ tay hướng dẫn kỹ thuật canh tác một số loại Rau ăn quả thích ứng với biến đổi khí hậu phần 2 trình bày các nội dung như hướng dẫn gói kỹ thuật canh tác trên một số loại rau ăn quả (cà chua, dưa chuột, ớt cay, lặc lày, mướp) thích ứng với biến đổi khí hậu. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sổ tay hướng dẫn kỹ thuật canh tác một số loại Rau ăn quả thích ứng với biến đổi khí hậu: Phần 2

SỔ TAY HƯỚNG DẪN KỸ THUẬT CANH TÁC MỘT SỐ LOẠI RAU ĂN QUẢ 59 THÍCH ỨNG VỚI BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU
PHẦN I. QUY ĐỊNH CHUNG 1.1. Đối tượng cây trồng Cây cà chua (Lycopersicon esculentum Mill). Tên tiếng Anh: Tomato Cây dưa chuột (Cucumis sativus L.). Tên tiếng Anh: Cucumber Cây ớt cay (Capsici Annum). Tên tiếng Anh: Chilli/hot chilli Cây lặc lày (Cardiopteris quinqueloba Hassk). Tên tiếng Anh: Snake gourd Cây mướp (Luffa cylindrica). Tên tiếng Anh: Gourd loofah. 1.2. Phạm vi áp dụng Quy trình này áp dụng cho các tổ chức, cá nhân trồng rau ăn quả (cà chua, dưa chuột, ớt cay, lặc lày, mướp) thuộc vùng quy hoạch sản xuất rau an toàn do cấp có thẩm quyền phê duyệt thích ứng với BĐKH. 1.3. Căn cứ xây dựng qui trình - Quy trình sản xuất cà chua, dưa chuột theo tiêu chuẩn VietGAP do Bộ Nông nghiệp và PTNT ban hành theo Quyết định số 369/QĐ-TT-CLT ngày 28/9/2009. Quy trình sản xuất cà chua, dưa chuột công nghệ cao, Quy trình sản xuất cà chua, dưa chuột, ớt cay, mướp hương, lặc lày theo VietGAP, Quy trình sản xuất cà chua ghép trên gốc cà tím, Quy trình sản xuất cà chua ghép trên gốc cà chua do Viện Nghiên cứu Rau quả tái bản năm 2020. - Kết quả khảo sát, đánh giá các mô hình thực hành nông nghiệp thích ứng với BĐKH trên cây rau ăn quả ở Việt Nam và các mô hình sản xuất rau thích ứng với BĐKH thuộc Hợp phần 3 (Cải thiện nông nghiệp có tưới, WB 7) tại các tỉnh Hà Giang, Phú Thọ, Hoà Bình, Thanh Hoá, Hà Tĩnh và Quảng Trị. 60 SỔ TAY HƯỚNG DẪN KỸ THUẬT CANH TÁC MỘT SỐ LOẠI RAU ĂN QUẢ THÍCH ỨNG VỚI BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU
PHẦN II. HƯỚNG DẪN GÓI KỸ THUẬT CANH TÁC MỘT SỐ LOẠI RAU ĂN QUẢ (CÀ CHUA, DƯA CHUỘT, ỚT CAY, LẶC LÀY, MƯỚP) THÍCH ỨNG VỚI BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU 2.1. Hướng dẫn thiết kế vùng canh tác cây trồng thích ứng với BĐKH 2.1.1. Chọn đất, vùng trồng Vùng sản xuất phù hợp với quy hoạch của địa phương; đảm bảo tiêu chí sản xuất rau an toàn theo tiêu chuẩn VietGAP. Đất không bị ảnh hưởng của các tác nhân như nước thải thành phố, nước thải bệnh viện, công nghiệp, bụi công nghiệp... mối nguy gây ô nhiễm lên các loại rau. Vùng sản xuất rau cần đảm bảo có hệ thống tưới, tiêu nước thuận tiện. Đất trồng tốt nhất là đất thịt nhẹ, cát pha, phù sa ven sông, giàu mùn và chất dinh dưỡng, chủ động tưới, tiêu; hàm lượng kim loại nặng trong đất không vượt mức tối đa cho phép. Để ứng phó với BĐKH, trong sản xuất hàng hoá quy mô lớn nên dùng màng phủ nông nghiệp che phủ mặt luống để giữ ẩm, hạn chế cỏ dại, hạn chế sự bốc hơi nước, phân bón tiết kiệm nước tưới. Nên sử dụng hệ thống tưới nhỏ giọt kết hợp bón phân để tiết kiệm nước tưới, phân bón và công lao động... với những vùng khó khăn về nước tưới hoặc đơn vị sản xuất có điều kiện về tài chính. Những vùng gặp điều kiện khó khăn về đất đai, nước tưới, những doanh nghiệp, hộ nông dân có điều kiện nên sản xuất một số loại rau có giá trị kinh tế cao (cà chua, dưa chuột) trong nhà màng theo cách trồng trên bầu giá thể (với những vùng đất xấu, đất bị ô nhiễm) hoặc trồng trực tiếp dưới đất. Sử dụng hệ thống tưới nhỏ giọt kết hợp bón phân. SỔ TAY HƯỚNG DẪN KỸ THUẬT CANH TÁC MỘT SỐ LOẠI RAU ĂN QUẢ 61 THÍCH ỨNG VỚI BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU
2.1.2. Yêu cầu về nước tưới Vì trong rau ăn quả chứa 90% nước nên nước tưới ảnh hưởng trực tiếp tới chất lượng sản phẩm, nước dùng tưới rau cần phải đạt tiêu chuẩn quy định sản xuất rau an toàn, vì vậy nguồn nước tưới lấy từ nước mặt (ao, hồ, sông) hoặc nước ngầm (giếng khoan, giếng đào) cần phải kiểm tra xử lý đạt tiêu chuẩn chất lượng. Tuyệt đối không dùng trực tiếp nước thải từ khu công nghiệp, thành phố, bệnh viện, khu dân cư, nước ao mương tù đọng. 2.1.3. Hướng dẫn chuẩn bị nhà trồng cây (Áp dụng cho sản xuất rau theo công nghệ cao, sản xuất trái vụ trong nhà shefter - vòm cao) Thường áp dụng cho sản xuất các loại rau cao cấp, rau có giá trị và hiệu quả kinh tế cao. Công nghệ áp dụng trong sản xuất ưu tiên sản xuất theo hướng công nghệ cao, sản xuất rau trên túi bầu, giá thể và tưới tiết kiệm kết hợp với bón phân. Trong 5 loại rau ăn quả nêu trên, cà chua, dưa chuột được ưu tiên lựa chọn áp dụng. Ưu nhược điểm của sản xuất rau trong nhà màng/nhà lưới: Ưu điểm: Sản xuất rau trong nhà lưới mang nhiều lợi ích so với phương pháp trồng thông dụng ngoài đồng đó là: Khắc phục sự bất lợi của thời tiết như nắng, mưa, sương muối, lạnh… Vì vậy có thể tổ chức sản xuất quanh năm, rải vụ theo kế hoạch và nhu cầu thị trường. Ngăn chặn sự xâm nhập của một số loại côn trùng, bệnh hại nên ít cần sử dụng thuốc trừ sâu độc hại, hoặc chỉ dùng một lượng rất nhỏ ở giai đoạn nhất định, nâng cao chất lượng sản phẩm đặc biệt an toàn vệ sinh thực phẩm. Canh tác thuận lợi giảm chi phí công lao động. Nhược điểm: Chi phí đầu tư ban đầu cao, cần có kinh nghiệm trong quá trình sản xuất. Có 2 loại nhà có mái che có thể sử dụng trong sản xuất các loại rau ăn quả: (1) Nhà màng (nhà lưới): Tùy theo điều kiện, kinh phí có thể lựa chọn thiết kế nhà lưới cho phù hợp với nhu cầu sản xuất của từng loại cây, từng công nghệ áp dụng. 62 SỔ TAY HƯỚNG DẪN KỸ THUẬT CANH TÁC MỘT SỐ LOẠI RAU ĂN QUẢ THÍCH ỨNG VỚI BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU
Có thể sản xuất rau công nghệ cao trên túi bầu giá thể hoặc trồng trực tiếp trên đất sử dụng màng phủ nông nghiệp. Sử dụng hệ thống tưới nhỏ giọt kết hợp bón phân. Với sản xuất trên túi bầu giá thể sử dụng hệ thống tưới nhỏ giọt mũi tên. Trồng trực tiếp trên đất có thể sử dụng cả hai dạng mũi tên hoặc dây tưới nhỏ giọt. Nhà lưới sản xuất rau theo hướng công nghệ cao (2) Nhà shefter (nhà vòm che cao): Áp dụng cho sản xuất cà chua, dưa chuột, đặc biệt trong điều kiện trái vụ: Sử dụng hệ thống tưới nhỏ giọt kết hợp bón phân. Nhà shefter - nhà vòm che cao sản xuất rau ăn quả SỔ TAY HƯỚNG DẪN KỸ THUẬT CANH TÁC MỘT SỐ LOẠI RAU ĂN QUẢ 63 THÍCH ỨNG VỚI BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU
2.1.3.1. Yêu cầu nhà trồng cây Nhà trồng cây thường là nhà màng được xây dựng trên vùng đất cao ráo, có hệ thống thoát nước tốt. Để cung cấp ánh sáng tốt nhất, nhà màng cần xây dựng theo hướng Đông Tây. Trong nhà nền đất được san phẳng, đầm lèn chặt, láng nền và phủ bạt đảm bảo được môi trường sạch và vệ sinh. Nên lắp hệ thống quạt thông gió trong nhà giúp môi trường trong nhà được thông thoáng. Lắp đặt hệ thống tưới nhỏ giọt kết hợp bón phân tự động. Lắp đặt hệ thống giàn treo cây, móc kẹp cây… đảm bảo cho cây leo giàn. 2.1.3.2. Xử lý nhà trồng cây Nhà lưới được quét dọn sạch nền, xử lý vôi bột khử trùng, có quạt gió để thông thoáng khí. Đường ống dẫn nước tưới và phân bón cũng được làm sạch, các vòi phun được kiểm tra, không bị ngẹt. Dùng 4 kg Chorin pha với 200 lít nước phun khắp trong nhà trồng để sát khuẩn trước khi trồng 3 - 5 ngày. Nếu là nhà kín, kéo hết rèm che kín xung quanh, làm tăng nhiệt độ để khử trùng trong thời gian ít nhất 30 ngày. Ở xung quanh bên ngoài nhà lưới: Phun Aldrin để trừ kiến và côn trùng. 2.2. Hướng dẫn thực hiện gói kỹ thuật canh tác thích ứng với BĐKH 2.2.1. Giống và sản xuất cây giống 2.2.1.1. Giống Lựa chọn giống phù hợp với vùng sinh thái, vụ sản xuất và yêu cầu thị trường. Hạt giống có nguồn gốc rõ ràng; chất lượng hạt giống đạt tiêu chuẩn theo quy chuẩn của từng loại giống. Để sản xuất thích ứng với BĐKH, ưu tiên sử dụng các giống kháng bệnh, giống chịu nhiệt, chịu lạnh, chống chịu hạn, giống chịu ngập úng, giống ngắn ngày để phục vụ sản xuất trong điều kiện bất lợi và sản xuất trái vụ. 64 SỔ TAY HƯỚNG DẪN KỸ THUẬT CANH TÁC MỘT SỐ LOẠI RAU ĂN QUẢ THÍCH ỨNG VỚI BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU
Với cà chua ngoài các loại giống trên ưu tiên sử dụng cây giống gốc ghép kháng bệnh (Ghép cà chua trên gốc cà chua hoặc ghép cà chua trên gốc cà tím). Sử dụng cây giống gốc ghép có một số ưu điểm nổi bật sau: Kháng được bệnh héo xanh vi khuẩn, do vậy có thể sản xuất cà chua ở những vùng đất bị nhiễm bệnh này mà cà chua không ghép không sản xuất được. Sử dụng cây giống gốc ghép giúp cây sinh trưởng phát triển khoẻ, kéo dài thời gian thu hoạch, năng suất đạt cao hơn. Sử dụng cây giống cà chua ghép giúp cải thiện chất lượng quả rõ rệt, quả chắc hơn, màu sắc quả đẹp hơn, hàm lượng chất khô hoà tan tăng hơn hẳn cà chua không ghép, quả bảo quản được lâu hơn. Đặc biệt sử dụng cây giống cà chua ghép trên gốc cà tím có thể trồng được ở những vùng trũng thấp hay bị ngập úng, do vậy sử dụng cây gốc ghép đang rất được người sản xuất cà chua trên cả nước quan tâm nhất là sử dụng cho sản xuất cà chua trái vụ, thích ứng với BĐKH trên nhiều phương diện đang xảy ra hiện nay. Tương tự như sử dụng cây giống gốc ghép cho cà chua, sản xuất dưa chuột, ớt cay bằng cây giống gốc ghép cũng đang được Viện Nghiên cứu Rau quả nghiên cứu và thử nghiệm phát triển ngoài sản xuất. SỔ TAY HƯỚNG DẪN KỸ THUẬT CANH TÁC MỘT SỐ LOẠI RAU ĂN QUẢ 65 THÍCH ỨNG VỚI BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU
Bảng 3. Một số loại giống chủ yếu đang được áp dụng trong sản xuất TT Loại rau Giống - Một số giống có năng suất cao, chất lượng tốt, đặc biệt giống có khả năng chịu nhiệt, chống bệnh virus xoăn vàng lá cà chua hiện đang được sử dụng nhiều trong sản xuất gồm: Savior, Anna, Chanoka, Tre Việt, VL3500,... - Các giống trồng trong nhà lưới, nhà vòm cao như Dufour, Atiza... - Sử dụng cây giống gốc ghép: Ghép trên gốc cà tím để trồng trái vụ ở các 1 Cà chua tỉnh đồng bằng sông Hồng, ghép trên gốc cà chua để trồng chính vụ ở các tỉnh đồng bằng sông Hồng và trồng quanh năm ở vùng chuyên canh cây cà chua để phòng trừ bệnh héo xanh vi khuẩn. Lượng hạt giống: 3 - 5 g/sào BB (khoảng 200 - 300 g/ha). Trong nhà lưới 22.000 - 25.000 hạt/ha. - Giống CUC 71 của Tập đoàn Giống cây trồng Việt Nam, giống GL1-9 của Viện Nghiên cứu Rau quả, giống PC5 của Viện Cây lương thực - Cây thực phẩm, các giống nhập nội từ Hàn Quốc và các nước khác. 2 Dưa chuột - Giống sản xuất trong nhà lưới, nhà vòm cao: Sử dụng các giống nhập nội từ Hà Lan như Mini Khassib RZ... Lượng hạt giống: 10 - 15 g/sào B (khoảng 700 - 1.000 g/ha). Trong nhà lưới 22.000 - 25.000 hạt/ha - Một số giống ớt cay hiện nay được thương mại bởi các công ty và các tập đoàn như Hai mũi tên đỏ, Seminis, Chánh Nông,... - Nhóm các giống ớt chỉ địa: Red Chilli, Hot Chilli, Lai số 20, GL1-10, 3 Ớt cay GL1-12… - Nhóm các giống ớt chỉ thiên: HMT 95, HMT 97, Hoàn Hảo 999, GM40, GL1-6, GL1-18… Giống Rado 248 của Công ty Hạt giống Rạng Đông, Glory 01 của Tân Lộc 4 Lặc lày Phát, Quý tị 03 của Phú Điền… 5 Mướp Các giống đang trồng phổ biện ngoài sản xuất là VA16, Melo 59. 66 SỔ TAY HƯỚNG DẪN KỸ THUẬT CANH TÁC MỘT SỐ LOẠI RAU ĂN QUẢ THÍCH ỨNG VỚI BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU
2.2.1.2. Sản xuất cây giống Đây cũng là giải pháp giúp ứng phó với BĐKH. Việc sản xuất rau thương phẩm từ cây giống có những ưu điểm sau: - Đảm bảo mật độ trồng cũng như độ đồng đều của cây giống tốt hơn so với gieo hạt trực tiếp trên luống. - Rút ngắn thời gian sinh trưởng của cây vì đã có thời gian trong vườn ươm từ 15 - 30 ngày. - Tiết kiệm công chăm sóc ban đầu so với trồng trực tiếp từ hạt ngoài đồng. - Tiết kiệm chi phí về thuốc bảo vệ thực vật, phân bón, hạt giống…, dẫn tới chi phí đầu tư cho sản xuất giảm. Trong sản xuất cây con giống rau, sản xuất cây con giống trong khay bầu, giá thể có nhiều ưu điểm hơn so với sản xuất cây con giống bằng cách gieo hạt trực tiếp trên luống gieo hạt, thể hiện ở một số điểm sau: - Tỷ lệ cây con đồng đều, tỷ lệ sống cao, cây khỏe, cây có đủ cả bầu đất, không bị đứt rễ, thời gian phục hồi sau trồng nhanh hơn nên sinh trưởng phát triển tốt hơn, có thể rút ngắn thời gian chăm sóc 5 - 7 ngày do không mất thời gian cây bén rễ hồi xanh như với phương pháp gieo hạt, nhổ và trồng lại. - Có khả năng điều chỉnh sinh trưởng phát triển. - Tiết kiệm được hạt giống, cây con sinh trưởng khỏe và đồng đều, số cây đạt tiêu chuẩn xuất vườn cao. Yêu cầu vườn ươm cây giống: Vườn ươm chọn nơi khô ráo, đủ ánh sáng, chủ động chăm sóc và tưới nước. Để thích ứng với BĐKH tốt nhất là ươm cây trong nhà màng, vòm che có lưới đen để che nắng khi cần thiết. Có 2 cách gieo hạt trong vườn ươm: Gieo trên khay bầu giá thể và gieo trực tiếp xuống đất trên luống gieo hạt. SỔ TAY HƯỚNG DẪN KỸ THUẬT CANH TÁC MỘT SỐ LOẠI RAU ĂN QUẢ 67 THÍCH ỨNG VỚI BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU
(1) Kỹ thuật sản xuất cây giống trên khay bầu giá thể Một số loại khay gieo hạt Chuẩn bị giá thể Đóng bầu bằng máy Đóng bầu bằng tay Sử dụng giá thể để sản xuất cây giống rau bằng khay bầu, trong nhà lưới giúp chủ động thời vụ trồng, tránh được thời tiết bất lợi, tiết kiệm hạt giống, hạn chế công chăm sóc, hạn chế sự rủi ro do sâu bệnh hại, cây con khỏe mạnh, bộ rễ nhổ đem trồng không bị tổn thương nên rút ngắn được 5 - 7 ngày cho thời kỳ bén rễ, hồi xanh, rút ngắn được chu kỳ mùa vụ làm tăng vòng quay của đất. Gieo hạt bằng công nghệ tiên tiến này sẽ tiết kiệm được chi phí, tỷ lệ cây giống xuất vườn cao nên giá thành cây giống hạ và mang lại thu nhập cao cho người sản xuất. Để tiết kiệm hạt giống, công chăm sóc cây giai đoạn đầu và tăng độ đồng đều của cây, nên sản xuất cây giống các loại rau nói trên trong khay xốp hoặc khay nhựa có kích thước 60 x 45 cm với số lượng 72 - 84 hốc/khay, trên khay có các lỗ bầu, đường kính 3,0 - 4,0 cm. Giá thể đóng bầu là hỗn hợp của một số vật liệu chính gồm: xơ dừa 30%, phân chuồng mục 30 %, đất 40%, phân lân 2 - 3 kg/tấn giá thể và vôi 5 - 6 kg/tấn giá thể. Cho đầy giá thể vào khay và nén nhẹ. 68 SỔ TAY HƯỚNG DẪN KỸ THUẬT CANH TÁC MỘT SỐ LOẠI RAU ĂN QUẢ THÍCH ỨNG VỚI BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU
Gieo mỗi hốc 1 hạt sâu khoảng 0,5 cm. Gieo hết khay dùng chính lớp giá thể đã chuẩn bị phủ một lớp mỏng trên bề mặt của hạt. Cần đảm bảo khay gieo hạt được che tối đến khi hạt mọc mầm bằng cách phủ rơm rạ khô chặt ngắn, giấy báo, trấu cũ tùy quy mô sản xuất. Che lưới đen trong điều kiện mùa hè, nắng, nóng, nhiệt độ cao đảm bảo cho cây nảy mầm, sinh trưởng phát triển thuận lợi. Không nên để khay trực tiếp lên mặt đất, để khay trên giàn cao 20 - 80 cm tùy điều kiện. Để khay ở nơi khô thoáng, nhiều ánh sáng mặt trời. Khay đã ươm hạt giống phải được giữ ẩm thường xuyên (70 - 80%), đặc biệt giai đoạn đầu khi mới gieo hạt. Trước khi mang cây con ra trồng từ 3 - 5 ngày nên hạn chế nước tưới để luyện cây (đối với cà chua, ớt cay, lặc lày). Sản xuất cây giống trên khay bầu giá thể trong nhà lưới và nhà vòm (2) Kỹ thuật sản xuất cây giống trên luống gieo hạt (Áp dụng với cây cà chua, ớt cay) - Chọn đất nơi cao ráo, chủ động tưới tiêu. Làm đất kỹ, lên luống rộng 0,8 - 1,0 m, cao 30 cm, có rãnh rộng 30 cm để thoát nước; nên phủ trên mặt SỔ TAY HƯỚNG DẪN KỸ THUẬT CANH TÁC MỘT SỐ LOẠI RAU ĂN QUẢ 69 THÍCH ỨNG VỚI BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU
luống một lớp dầy 2 cm hỗn hợp phân hữu cơ hoai mục: đất bột (tỷ lệ 1:1). Nên dùng vòm che thấp trong sản xuất cây con giống. Lượng hạt giống cho 1000 m2 vườn ươm là 0,5 - 0,7 kg tương đương 0,5 - 0,7 g/m2. Cách gieo: - Gieo vãi: Chia lượng hạt làm 2 phần, gieo 2 lượt để hạt phân bố đều trên mặt luống. Gieo xong rắc một lớp đất mỏng phủ kín hạt. Dùng rơm rạ chặt ngắn hoặc trấu cũ phủ một lớp mỏng kín mặt luống. - Gieo hàng với khoảng cách: hàng x hàng 4 - 6 cm, cây x cây 4 - 6 cm. Có thể dùng bàn đục lỗ để thao tác nhanh và đều hơn. Gieo xong phủ một lớp đất mỏng để lấp kín hạt. Các bước tiếp theo làm như phương pháp gieo vãi. Gieo trên luống đất dưới vòm che thấp Gieo trên luống đất trong nhà vòm Kỹ thuật chăm sóc cây giống - Tưới nước: Sử dụng nước sạch tưới cho cây con trong vườn ươm. Thường xuyên giữ ẩm cho cây. Trước khi nhổ xuất vườn 3 - 4 ngày ngừng tưới để luyện cây con. Tưới ẩm trước khi nhổ cây con 3 - 4 giờ để cây không bị đứt rễ. - Nếu cây sinh trưởng kém nên bổ sung dinh dưỡng cho cây bằng cách hòa loãng đạm urê với nồng độ 0,5% để tưới cho cây con. 70 SỔ TAY HƯỚNG DẪN KỸ THUẬT CANH TÁC MỘT SỐ LOẠI RAU ĂN QUẢ THÍCH ỨNG VỚI BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU
- Tỉa định cây: Khi cây con được 2 lá thật tiến hành tỉa định cây đảm bảo cây cách cây 4 - 6 cm; loại bỏ cây xấu, bị sâu bệnh. - Phun thuốc phòng trừ sâu bệnh khi cây có 2 lá thật, chủ yếu phòng bệnh lở cổ rễ, chết thắt cây con, bệnh đốm nâu. - Hạn chế tưới nước khoảng 3 - 5 ngày trước khi xuất vườn để luyện cây. - Tưới nước đẫm trước khi nhổ 1 giờ. - Nên nhổ cây vào sáng sớm hay chiều mát, tránh dập nát. Tiêu chuẩn cây giống • Với cây cà chua: Thân cứng, mập, khoảng cách các lá ngắn, không bị sâu bệnh hại; tuổi cây con trong vụ đông khoảng 25 - 30 ngày, vụ xuân hè khoảng 20 - 25 ngày, tương đương với 4 - 5 lá thật. Với cây cà chua ghép yêu cầu mắt ghép liền. • Với cây ớt cay: Thân cứng, mập, khoảng cách các lá ngắn, không bị sâu bệnh hại, cây có 5 - 6 lá thật (tương đương 30 - 35 ngày sau gieo). • Với cây dưa chuột: Cây phải đồng đều, bắt đầu ra lá thật hoặc được 1 lá thật, cây mập, khỏe và sạch sâu bệnh, tương đương 7 - 10 ngày sau gieo. • Với cây mướp: Cây mập, khỏe và sạch sâu bệnh, có 3 - 4 lá thật tương đương sau gieo khoảng 15 - 20 ngày. • Với cây lặc lày: Cây mập, khỏe và sạch sâu bệnh, có 3 - 4 lá thật tương đương sau gieo khoảng 15 - 20 ngày. 2.2.2. Sản xuất rau thương phẩm 2.2.2.1. Thời vụ Với mỗi loại rau yêu cầu điều kiện ngoại cảnh khác nhau do vậy thời vụ trồng không giống nhau. Thời vụ trồng thích hợp giúp cây sinh trưởng phát triển thuận lợi, sâu bệnh hại ít, năng suất và chất lượng cao, tuy nhiên giá bán không cao. Hiện nay với nhiều tiến bộ kỹ thuật tiên tiến được áp dụng, đặc biệt là tiến bộ kỹ thuật về giống, tiến bộ kỹ thuật về canh tác giúp rau có thể sản xuất quanh năm và nhất là sản xuất trái vụ mang lại hiệu quả rất cao cho người sản xuất. SỔ TAY HƯỚNG DẪN KỸ THUẬT CANH TÁC MỘT SỐ LOẠI RAU ĂN QUẢ 71 THÍCH ỨNG VỚI BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU
Bảng 4. Thời vụ sản xuất các loại rau TT Loại rau Thời vụ trồng - Vụ thu đông (sớm): Gieo cuối tháng 7 đầu tháng 8, trồng tháng 8, tháng 9. - Vụ đông xuân (chính vụ): Gieo cuối tháng 9 đầu tháng 10, trồng tháng 10. 1 Cà chua - Vụ xuân hè (muộn): Gieo tháng 1 trồng cuối tháng 1 đầu tháng 2. Ở những vùng có khí hậu mát mẻ như Lâm Đồng, Mộc Châu-Sơn La, Sa Pa-Lào Cai, cà chua có thể trồng quanh năm. Dưa chuột có thể trồng nhiều vụ trong năm tùy theo đặc điểm khí hậu từng vùng, nhưng trồng tập trung chủ yếu trong 2 vụ chính sau: - Vụ xuân hè: Gieo hạt giữa tháng 2 đến giữa tháng 3, thu hoạch từ trung tuần tháng 4 đến hết tháng 5. - Vụ thu đông: Gieo hạt từ đầu tháng 9 đến đầu tháng 10, thu hoạch tháng 2 Dưa chuột 11 - 12. Riêng các tỉnh phía Nam, thời vụ trồng rộng hơn, có thể gieo từ tháng 9 đến tháng 11, thu hoạch hết tháng 1 năm sau. Hiện nay với TBKT về giống, dưa chuột có thể trồng ở khung thời vụ rộng hơn. Đặc biệt sản xuất trong nhà lưới có thể sản xuất gần như quanh năm với các giống chịu nóng, chịu lạnh cao. Ớt cay có thể được trồng quanh năm, tuy nhiên để sản xuất hàng hoá ớt có thể được trồng 2 vụ chính 3 Ớt cay - Vụ thu đông: Gieo tháng 7 - tháng 8, trồng tháng 8 - tháng 9. - Vụ xuân hè: Gieo tháng 12 - tháng 1, trồng tháng 1 - tháng 2. Một số vùng có thể trồng lặc lày quanh năm. Miền Bắc trồng từ tháng 10 4 Lặc lày đến tháng 12 hàng năm, bắt đầu thu hoạch vào tháng 3, tháng 4 năm sau. - Các tỉnh của miền Bắc có thể gieo trồng từ đầu tháng 3 đến đầu tháng 9. Tuy nhiên có 2 mùa vụ chính cho năng suất cao đó là: 5 Mướp + Xuân hè: Gieo hạt từ đầu tháng 3 đến đầu tháng 4. + Vụ đông: Gieo hạt từ đầu tháng 9 đến giữa tháng 10. - Các tỉnh miền Nam có thể gieo trồng mướp quanh năm. 72 SỔ TAY HƯỚNG DẪN KỸ THUẬT CANH TÁC MỘT SỐ LOẠI RAU ĂN QUẢ THÍCH ỨNG VỚI BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU
2.2.2.2. Chuẩn bị đất và cải tạo đất (1) Hướng dẫn biện pháp quản lý và cải tạo đất Đất là môi trường sống quan trọng để cây rau sinh trưởng và phát triển. Hiện nay, dưới tác động của BĐKH như: mưa to, mưa nhiều sẽ làm xói mòn, rửa trôi lượng đất màu và dinh dưỡng khá lớn, đối với vùng đất cao, đất đồi còn làm sạt lở đất nghiêm trọng; nhiệt độ cao, nắng nóng, hạn hán kéo dài làm cho thay đổi thành phần lý, hóa tính của đất ảnh hưởng đối với sinh trưởng, phát triển của cây rau ăn quả. Do đó, việc quản lý, bảo vệ và bồi dục đất có vai trò rất quan trọng nhằm đảm bảo cho cây sinh trưởng tốt, cho năng suất, chất lượng sản phẩm cao và bảo vệ môi trường sản xuất an toàn, bền vững. Để quản lý, bảo vệ và bồi dục tốt đất trồng rau trong điều kiện BĐKH cần phải thực hiện tốt một số hướng dẫn sau: • Chống xói mòn, rửa trôi đất và dinh dưỡng: Luống trồng rau cần phải được che phủ mặt luống bằng màng phủ nông nghiệp, các vật liệu che phủ hữu cơ có sẵn như rơm rạ khô, vỏ trấu, vỏ lạc…. • Giảm thiểu các nguy cơ ô nhiễm do trang thiết bị, máy móc: Các loại nhiên liệu, xăng, dầu và hoá chất của các thiết bị máy móc như: máy làm đất, máy bơm nước, dụng cụ phun dinh dưỡng, thuốc bảo vệ thực vật... rất dễ bị rò rỉ và có tác hại cho nguồn đất canh tác rau. Do vậy, trước khi sử dụng các loại thiết bị máy móc này cần phải được kiểm tra kỹ lưỡng nhất là các bộ phận chứa dầu, mỡ, hóa chất để đảm bảo không có sự rò rỉ khi vận hành. • Bồi dục cho đất canh tác: Hiện nay trong sản xuất rau, việc lạm dụng sử dụng phân bón vô cơ, ít hoặc không sử dụng phân bón hữu cơ, lạm dụng sử dụng hóa chất bảo vệ cây trồng, thuốc diệt cỏ nên đã làm cho đất trở nên chai cứng, phá vỡ kết cấu đất khi các vi sinh vật, các loại sinh vật hữu cơ gắn kết tế bào đất bị tiêu diệt, kết cấu đất bị phá vỡ, khi mưa to, mưa kéo dài làm cho đất bị rửa trôi nhanh. Do vậy, việc bồi dục cho đất canh tác rau phải được làm thường xuyên, trong mỗi vụ sản xuất như: Tăng cường sử dụng phân bón hữu cơ, hạn chế lượng phân bón vô cơ, bón phân cân đối, sử dụng các loại phân nhả chậm, phân chậm tan, bổ sung các chế phẩm vi sinh, bổ sung SỔ TAY HƯỚNG DẪN KỸ THUẬT CANH TÁC MỘT SỐ LOẠI RAU ĂN QUẢ 73 THÍCH ỨNG VỚI BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU
các loại phân bón trung lượng, vi lượng để cải tạo đất, làm cho đất giàu dinh dưỡng giúp cây rau sinh trưởng khỏe ứng phó tốt với tác động của BĐKH. (2) Hướng dẫn kỹ thuật làm đất Chọn chân đất giàu dinh dưỡng, tơi xốp, độ pH 6 - 6,5, đất trồng không bị ô nhiễm và có nguồn nước tưới, tiêu tốt, giao thông thuận tiện. Đất được cày bừa kỹ sâu 20 - 30 cm, phơi ải 10 - 15 ngày, làm sạch cỏ, lên luống rộng 1,4 - 1,5 m cả rãnh. Chiều cao luống tùy thuộc vào mùa vụ: Mùa mưa luống cao 25 - 30 cm, mùa khô luống cao 20 - 25 cm, để rãnh rộng 30 cm. Với điều kiện mưa nhiều, lên luống cao, mui rùa để hạn chế úng nước cho cây. Các vùng đất chua hoặc không bón vôi thường xuyên thì cần bón 500 kg vôi bột cho 1 héc-ta. Nên phủ mặt luống bằng plastic ánh bạc hoặc rơm rạ để hạn chế cỏ dại và giữ ẩm, tránh thất thoát phân bón. 2.2.2.3. Hướng dẫn kỹ thuật trồng cây Có thể trồng 2 hàng/luống hoặc 1 hàng/luống. Nếu trồng 1 hàng thì trống ở giữa luống sau đó cho cây bắt sang 2 bên giàn như trồng 2 hàng bình thường. Trồng 1 hàng/luống đặc biệt thích hợp khi sử dụng hệ thống tưới nhỏ giọt kết hợp với bón phân, tiết kiệm chi phí công lao động và phân bón đồng thời tiết kiệm chi phí dây tưới. Chuẩn bị đất trồng 74 SỔ TAY HƯỚNG DẪN KỸ THUẬT CANH TÁC MỘT SỐ LOẠI RAU ĂN QUẢ THÍCH ỨNG VỚI BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU
Mật độ, khoảng cách trồng Bảng 5. Mật độ, khoảng cách trồng một số loại rau ăn quả TT Loại rau Mật độ khoảng cách trồng - Cà chua vô hạn: Trồng 2 hàng/luống: Cây cách cây 50 cm, hàng cách hàng 70 cm, mật độ 28.000 cây/ha; Trồng 1 hàng/luống: Cây cách cây 25 - 30 cm, hàng cách hàng 140 cm, mật độ khoảng 24.000 - 28.000 cây/ha. - Cà chua bán hữu hạn: Trồng 2 hàng/luống: Cây cách cây 45 cm, hàng 1 Cà chua cách hàng 70 cm, mật độ 30.000 - 32.000 cây/ha; Trồng 1 hàng/luống: Cây cách cây 25 cm, hàng cách hàng 140 cm. Mật độ khoảng 28.000 cây/ha - Cà chua hữu hạn. Trồng 2 hàng/luống: Cây cách cây 40 - 45 cm, hàng cách hàng 60 - 70 cm, mật độ trồng khoảng 32.000 - 35.000 cây/ha. Trồng 2 hàng/luống, cây cách cây 40 - 45 cm, hàng cách hàng 60 - 70 cm, 2 Dưa chuột mật độ trồng 32.000 - 35.000 cây/ha. Trồng 2 hàng/luống, cây cách cây 45 - 50 cm hàng cách hàng 70 cm. Mật 3 Ớt cay độ trồng khoảng 28.000 - 32.000 cây/ha. - Cách 1: Trồng 1 hàng trên luống với khoảng cách cây x cây: 80 - 100 cm, hàng cách hàng 1,0 - 1,2 m, mật độ 13.000 - 16.000 cây/ha (dàn 4 Lặc lày chữ A có chăng lưới). - Cách 2: Dàn hình vuông cây x cây 40 cm - 50 cm, lên luống rộng 2,0 - 2,5 m, trồng 2 hàng/luống, mật độ 13.000 - 16.000 cây/ha. - Trồng 2 hàng: Khoảng cách trồng 100 cm x 130 cm, mật độ 7.000 - 8.000 cây/ha. - Trồng hàng đơn lên luống cao 25 - 30 cm, rộng 3 m. Khoảng cách trồng 5 Mướp 70 cm x 300 cm, mật độ trồng 5.000 cây/ha - Gieo 2 hạt/hốc, nên để mầm hạt quay xuống dưới đất ở độ sâu 1,0 - 1,5 cm, phủ lên trên hạt 1 lớp trấu, rơm rạ băm nhỏ hoặc mùn mỏng. Khi cây mọc được 2 lá thật tỉa chỉ để 1 cây/hốc. SỔ TAY HƯỚNG DẪN KỸ THUẬT CANH TÁC MỘT SỐ LOẠI RAU ĂN QUẢ 75 THÍCH ỨNG VỚI BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU
Xử lý cây giống trước khi trồng Cần xử lý cây giống trước khi trồng bằng cách phun thuốc Mancozeb 80WP nồng độ 0,25 - 0,30% trên toàn bộ cây hoặc nhúng cả khay (hoặc rễ cây) vào nước chứa dung dịch thuốc 1 - 2 phút để xử lý mầm bệnh ở rễ. Kỹ thuật trồng Trồng cây được tiến hành vào các buổi chiều mát. Khi cây giống đạt tiêu chuẩn 4 - 5 lá thật (sau gieo 25 - 30 ngày) (cà chua, ớt cay). Các loại rau họ Bầu bí (dưa chuột khi cây có 1 lá thật, sau gieo 7 - 10 ngày; mướp hương, lặc lày khi cây giống có 3 - 4 lá thật, sau gieo 15 - 20 ngày) có thể mang trồng được. Vườn ươm được tưới đủ ẩm trước khi mang cây đi trồng 8 - 12 giờ. Với cây gieo trực tiếp trên luống gieo hạt: Dùng dầm bới nhẹ hốc trồng cây sâu khoảng 3 - 5 cm, đặt cây con giống vào lấp đất và ấn nhẹ. Với cây gieo trong khay bầu: Nhấc nhẹ bầu cây ra khỏi khay và rải đều cây theo khoảng cách quy định. Dùng dầm bới nhẹ hốc trồng cây sâu khoảng 3 - 5 cm. Lấp kín bầu cây và ấn nhẹ. Sau khi trồng tưới nhẹ cho thấm đất và giúp cho chặt gốc. Với dưa chuột, mướp, lặc lày ngoài trồng bằng cây giống có thể gieo trực tiếp. Sau khi làm đất, lên luống gieo hạt trực tiếp vào hốc theo khoảng cách trồng đã định, hạt gieo sâu khoảng 1 - 2 cm lấp kín hạt. Nếu đất khô cần tưới ẩm trước khi gieo hạt Sau trồng hoặc gieo hạt tưới đủ ẩm cho cây, ngày tưới 1 - 2 lần tùy thuộc vào tình hình thời tiết, khi dùng cây trong khay bầu cây sẽ không bị chột và phát triển nhanh hơn. Phủ luống Cắm choái Phủ rơm bằng màng phủ nông nghiệp khi trồng cà chua ghép 76 SỔ TAY HƯỚNG DẪN KỸ THUẬT CANH TÁC MỘT SỐ LOẠI RAU ĂN QUẢ THÍCH ỨNG VỚI BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU
2.2.2.4. Phân bón và chất phụ gia - Chỉ sử dụng các loại phân bón và chất phụ gia có trong Danh mục phân bón được phép sản xuất, kinh doanh và sử dụng ở Việt Nam; ưu tiên lựa chọn các loại phân hữu cơ đã qua xử lý hoai mục, phân hữu cơ vi sinh. - Không sử dụng các loại phân có nguy cơ ô nhiễm cao như: phân bắc, phân chuồng tươi, nước giải, rác thải sinh hoạt, rác thải công nghiệp chưa qua xử lý (ủ hoai mục) để bón trực tiếp cho cây. - Lượng bón và phương pháp bón: Tùy vào vùng sản xuất, giống và thời vụ: Cụ thể với một số cây rau ăn quả Cây cà chua: - Lượng phân bón tính cho 1 ha như sau: Bón thúc (ngày sau trồng) Loại phân ĐV tính Lượng bón Bón lót Lần 1 Lần 2 Lần 3 Lần 4 Lần 5 (10 - 14) (30 - 35) (50 - 55) (75 - 80) (90 - 100) Phân chuồng Tấn 25 - 30 25 - 30 - - - - N kg 150 20 20 30 30 30 20 P2O5 kg 100 70 20 10 - - K2O kg 150 20 30 40 40 20 Vôi bột kg 500 500 - - - - - Lượng phân nguyên chất có thể quy đổi dưới dạng phân tổng hợp như NPK 13-13-13+TE, NPK 20-20-20+TE, NPK 17-9-27+TE và các loại phân bón khác. SỔ TAY HƯỚNG DẪN KỸ THUẬT CANH TÁC MỘT SỐ LOẠI RAU ĂN QUẢ 77 THÍCH ỨNG VỚI BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU
- Nếu không có phân chuồng có thể sử dụng phân hữu cơ sinh học theo hướng dẫn của đơn vị sản xuất. - Cách bón: + Bón lót theo rạch trồng, đảo đều phân với đất, lấp kín phân. + Bón thúc: Chia làm 5 lần. Hoà nước tưới hoặc bón theo hốc cách gốc cây 10 cm. Sau bón lấp kín phân, tưới nước đủ ẩm để hoà tan phân. Nếu sử dụng hệ thống tưới nhỏ giọt nên dùng loại phân chuyên dụng cho từng thời kỳ như phân NPK 28-10-10+TE cho giai đoạn đầu đến khi cây ra quả non, NPK 20-20-20+TE hoặc NPK 17-9-27 +TE cho giai đoạn cây phát triển quả đến khi thu hoạch. Bón bổ sung hoặc phun bổ sung các loại phân bón lá, phân vi lượng đặc biệt là borát sau khi cây hồi xanh đến trước khi thu hoạch để cây sinh trưởng phát triển tốt hơn. Ngoài biện pháp bón vào đất, có thể phun qua lá các dung dịch dinh dưỡng đa lượng, trung lượng, vi lượng theo hướng dẫn sử dụng của hãng sản xuất. Ghi chú: Với sản xuất cà chua ghép cần bón bổ sung phân bón do cây sinh trưởng khoẻ và thời gian sinh trưởng kéo dài hơn. Với sản xuất công nghệ cao cần sử dụng các loại phân chuyên dụng, phân hòa tan cho hệ thống tưới nhỏ giọt, lượng phân bón với EC khoảng 1 - 1,3, tùy giai đoạn sinh trưởng, điều kiện thời tiết số lần tưới từ 3 - 5 lần/ngày, mỗi lần khoảng 250 - 300 ml dung dịch phân bón/bầu cây. 78 SỔ TAY HƯỚNG DẪN KỸ THUẬT CANH TÁC MỘT SỐ LOẠI RAU ĂN QUẢ THÍCH ỨNG VỚI BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU