Sử dụng bộ sưu tập tài liệu học có phần tự phản ánh của người học: Nhìn từ góc độ của người học

SỬ DỤNG BỘ SƯU TẬP TÀI LIỆU HỌC CÓ PHẦN TỰ PHẢN ÁNH<br /> CỦA NGƯỜI HỌC: NHÌN TỪ GÓC ĐỘ CỦA NGƯỜI HỌC<br /> TRẦN QUANG NGỌC THÚY<br /> Trường Đại học Ngoại ngữ - Đại học Huế<br /> Tóm tắt: Bộ sưu tập tài liệu học có phần tự phản ánh của người học (BST)<br /> được sử dụng như một công cụ dạy-học và đánh giá khá phổ biến trong các<br /> thập kỷ qua. Tuy nhiên ở Việt Nam, chưa có nhiều nghiên cứu liên quan đến<br /> việc sử dụng BST, càng chưa có nghiên cứu nào thử nghiệm và hệ thống<br /> việc sử dụng công cụ này trong giảng dạy và đánh giá. Bài viết này trình bày<br /> phản hồi của người học đối với việc sử dụng BST – một phần trong một<br /> nghiên cứu nhằm xác định các yếu tố và nguyên tắc để BST có thể được sử<br /> dụng như một phương pháp học tập hiệu quả và như một phương cách đánh<br /> giá liên tục người học ở các lớp rèn luyện kỹ năng viết và nói tiếng Anh ở<br /> trường Đại học Ngoại ngữ, Đại học Huế. Phần dữ liệu định lượng thu được<br /> từ một cuộc khảo sát trực tuyến cho thấy đa số người học nhận định BST có<br /> thể được sử dụng như một công cụ dạy-học hiệu quả với các ưu điểm như<br /> giúp người học tương tác với bạn cùng học, phát triển các kỹ năng phản ánh<br /> và làm chủ quá trình học. Tuy nhiên, việc thực hiện BST mất nhiều thời gian<br /> và gây lo lắng cho người học nên việc sử dụng BST như một công cụ đánh<br /> giá nhận được tỷ lệ tán thành và phản đối gần như nhau.<br /> <br /> 1. PHẦN MỞ ĐẦU<br /> Giáo dục chuyển dần từ mô hình truyền thống sang mô hình lấy người học làm trung<br /> tâm; do đó, việc đánh giá cũng chuyển từ đánh giá kiến thức sang đánh giá năng lực và<br /> khả năng thể hiện kiến thức. Trong số các phương pháp đánh giá, nhiều nhà giáo dục<br /> chọn bộ sưu tập tài liệu học có tự nhận xét của người học do công cụ này có thể bộc lộ<br /> được quá trình học tập và thể hiện năng lực của người học (Elango [5]). Khởi đầu, việc<br /> sử dụng bộ sưu tập tài liệu học có phần tự phản ánh của người học (BST) nhằm mục<br /> đích đánh giá người học toàn diện trong cả quá trình học, giảm thiểu yếu tố căng thẳng,<br /> tâm lý bất lợi ảnh hưởng đến khả năng thể hiện kiến thức, kỹ năng của người học khi<br /> chỉ được đánh giá bằng bài thi cuối chương trình học. Tuy nhiên Graves [7] cho rằng<br /> cần khai thác BST thành một phương tiện giảng dạy và hướng dẫn người học của mình<br /> phát hiện các giá trị của BST trong quá trình học. Ở Việt Nam, mô hình đánh giá và<br /> dạy-học bằng BST này mới chỉ được sử dụng rải rác ở qui mô rất nhỏ tại một số trường<br /> đại học, đặc biệt ở môn rèn luyện kỹ năng Viết tiếng Anh. Ngoài ra, chưa có nhiều<br /> nghiên cứu liên quan đến việc sử dụng BST, càng chưa có nghiên cứu nào thử nghiệm<br /> và hệ thống việc sử dụng công cụ này trong giảng dạy và đánh giá. Bài viết này trình<br /> bày một nghiên cứu thử nghiệm việc sử dụng BST như một công cụ dạy-học và đánh<br /> giá tại các lớp sinh viên chính quy theo học chế tín chỉ ở các môn học rèn luyện kỹ năng<br /> Viết và Nói tiếng Anh, chú trọng vào phản hồi của sinh viên đối với việc sử dụng BST.<br /> <br /> SỬ DỤNG BỘ SƯU TẬP TÀI LIỆU HỌC CÓ PHẦN TỰ PHẢN ÁNH CỦA NGƯỜI HỌC...<br /> <br /> 151<br /> <br /> 2. NGUỒN GỐC THUẬT NGỮ “BỘ SƯU TẬP”<br /> Thuật ngữ “bộ sưu tập”, trong tiếng Anh là portfolio, xuất xứ từ động từ tiếng Latinh<br /> portare, nghĩa là cầm, mang và danh từ tiếng Latinh foglio, nghĩa là các tờ giấy. “Bộ<br /> sưu tập” là hộp đựng tác phẩm nghệ thuật, bài viết, bản nhạc của sinh viên hoặc nghệ sĩ.<br /> Khái niệm “bộ sưu tập” xuất phát từ bộ sưu tập tác phẩm của nghệ sĩ, sau đó ý tưởng<br /> này được tiếp nhận trong lĩnh vực giáo dục. Ở đây, “bộ sưu tập” được hiểu là một bộ<br /> sưu tập các bài làm của người học, có phần tự phản ánh, nhận xét của chính cá nhân<br /> người học và bạn cùng học.<br /> 3. SỬ DỤNG BỘ SƯU TẬP TÀI LIỆU HỌC CHO MỤC ĐÍCH ĐÁNH GIÁ<br /> Nhìn chung BST thường được sử dụng để đánh giá tiến trình học tập (formative<br /> assessment: đánh giá tiến trình được thực hiện trong suốt quá trình học bởi giáo viên<br /> hoặc người học, được xem như công cụ hỗ trợ tiến trình học tập và không cần thiết phải<br /> đem lại điểm số) và chưa được dùng nhiều trong đánh giá kết quả tổng kết (summative<br /> assessment: đánh giá kết quả tổng kết được tiến hành vào cuối khóa học, nhằm cung cấp<br /> điểm số cho người học). Nếu BST được sử dụng để đánh giá kết quả tổng kết, tiêu<br /> chuẩn đánh giá cần phải được chuẩn hóa để đảm bảo sự khách quan (Mitchell [9]).<br /> Ngoài ra, các vấn đề khác như tính bảo mật (confidentiality), tính hiệu lực (validity) và<br /> độ tin cậy (reliability) cũng đều quan trọng (Redman [12]; Gannon và cộng sự [6]).<br /> Tuy nhiên, bản chất của BST mang tính cá nhân và không dễ chuẩn hóa; đồng thời việc<br /> đánh giá một bộ sưu tập thường mang tính chủ quan. Trong nghiên cứu của Pitts và<br /> đồng sự [11] về độ tin cậy của điểm số chấm chéo do các giảng viên giàu kinh nghiệm<br /> đánh giá bộ sưu tập tài liệu học của các giáo viên tương lai bằng cách sử dụng các tiêu<br /> chí đánh giá chuẩn, kết quả cho thấy độ tin cậy của điểm số chấm chéo thấp, và đánh<br /> giá tổng kết khó có thể chính xác. Họ đã kết luận rằng điều này chủ yếu là do tính chất<br /> cá nhân rất cao của các BST. Baume [2] cũng lập luận rằng khi một khóa học nhắm đến<br /> nhiều mục tiêu học tập, độ tin cậy gần như không đáng kể. Vì vậy để tăng độ tin cậy của<br /> các đánh giá tổng kết, cần phải giảm số lượng các mục tiêu. Tuy nhiên, điều này sẽ làm<br /> giảm hiệu lực của việc đánh giá. Karlowicz [8] thậm chí lập luận rằng việc đánh giá<br /> BST không có hiệu lực là do sự mập mờ trong định nghĩa về điểm số, sự phức tạp của<br /> việc chấm điểm cho người học. Các kết quả trên đây cho thấy những khó khăn trong<br /> việc đánh giá bộ sưu tập tài liệu học bằng cách sử dụng phương pháp định lượng thuần<br /> túy. Pitts và cộng sự [11] và Snadden [13] đề nghị thăm dò các phương pháp tiếp cận<br /> định tính khác. Vì thế, việc phối hợp các phương pháp có thể được xem là câu trả lời<br /> khá thỏa đáng: xác định tiêu chí đánh giá hướng vào cả nội dung và tiến trình thực hiện<br /> BST của người học, chấm chéo giữa các giáo viên hướng dẫn trên cơ sở các tiêu chí đã<br /> thống nhất. Theo Arter và Spandel [1] và Webb và cộng sự [16], các tiêu chí được đưa<br /> ra trên cơ sở cấu trúc và mục đích cụ thể của BST: một là, đánh giá từng bài làm trong<br /> BST; hai là, đánh giá liệu bài làm của người học trong BST đáp ứng được mục tiêu họ<br /> đã đặt ra; ba là, đánh giá mức tiến bộ của người học bằng cách so sánh và phân tích các<br /> bài làm của họ trong tiến trình thực hiện BST; và bốn là, đánh giá BST như một đề án<br /> <br /> 152<br /> <br /> TRẦN QUANG NGỌC THÚY<br /> <br /> riêng biệt của người học, qua đó xem xét người học đã thực hiện ra sao và giáo viên biết<br /> và hiểu được người học đến chừng nào.<br /> 4. SỬ DỤNG BỘ SƯU TẬP TÀI LIỆU HỌC NHƯ MỘT CÔNG CỤ DẠY-HỌC<br /> Phương pháp dạy-học sử dụng BST bắt nguồn từ các nguyên lý của lý thuyết học tập<br /> trải nghiệm (Stanton và Grant [15]); lý thuyết này xem học tập là một quá trình tuần<br /> hoàn các việc ghi chép, xem xét/phản ánh và học từ các mốc sự kiện (Dennison & Kirk<br /> [3]). Việc tiến hành sưu tập tài liệu học và viết phần tự phản ánh bồi dưỡng tư duy phán<br /> đoán, cách nhìn nhận vấn đề từ nhiều khía cạnh đối với bài làm của mình và giúp người<br /> học điều chỉnh tiến trình học tập, rèn luyện của mình một cách hệ thống đồng thời chỉ ra<br /> các hướng phát triển phù hợp với cá nhân người học. Qua nghiên cứu của mình, Paulson<br /> và Paulson [10] nhận thấy BST có khả năng giúp người học tự chủ quá trình học vì khi<br /> thực hiện BST, người học dần dần trở nên độc lập trong việc định hướng việc học của<br /> mình. Người học tự do kiểm soát nội dung BST nên họ có thể theo đuổi hướng mà mình<br /> yêu thích. Tiến hành BST còn giúp người học phát triển kỹ năng phản ánh, và từ đó đạt<br /> được chiều sâu khi đánh giá bản thân và người khác. Việc trải nghiệm và chứng kiến sự<br /> tiến bộ của chính mình trong quá trình thực hiện BST cũng giúp người học trở nên tự tin<br /> (Mitchell [9]).<br /> Về phía giáo viên, BST trở thành một kênh trao đổi thông tin giữa giáo viên và người<br /> học, giúp giáo viên thấy được sự tiến bộ, thay đổi cũng như nắm bắt được suy nghĩ về<br /> việc học của người học. Giáo viên có thể điều chỉnh BST cho phù hợp với khả năng,<br /> đặc tính của người học và hoàn toàn có thể kết hợp BST vào chương trình giảng dạy của<br /> mình như một hình thức lưu lại các hoạt động trong lớp học.<br /> Tuy nhiên, tiến hành BST đòi hỏi nhiều thời gian và công sức của cả giáo viên và người<br /> học do tính chất liên tục và cấu trúc yêu cầu hoạt động tích cực của người học. Ngoài ra,<br /> nếu người học không hiểu được ý nghĩa của BST (phản ánh sự tiến bộ qua một quá trình<br /> học) và không nắm rõ tiến trình thực hiện thì sẽ không thể thực hiện được một BST tốt.<br /> Theo Driessen và cộng sự [4], để tiến hành BST thành công và hiệu quả, cần 1) hướng<br /> dẫn cụ thể, rõ ràng để giúp người học thấy được mục đích rèn kỹ năng cá nhân và vạch<br /> ra kế hoạch học tập cho chính mình; 2) xác định cấu trúc của BST dựa trên mục tiêu<br /> giảng dạy của môn học; 3) hướng dẫn người học xác định mục tiêu học tập để tự phản<br /> ánh; nếu trong quá trình học không nhận thấy được những mục đích cần cố gắng, những<br /> thử thách cần vượt qua và kỹ năng/kiến thức cần đạt được, người học có thể không có<br /> động lực thực hiện BST; và 4) đề ra tiêu chí đánh giá vì những tiêu chí đánh giá sản<br /> phẩm và quá trình học rõ ràng sẽ thúc đẩy người học dành thời gian và công sức tiến<br /> hành BST nghiêm túc.<br /> 5. NGHIÊN CỨU THỬ NGHIỆM<br /> 5.1. Mô hình thử nghiệm<br /> Ba lớp rèn luyện kỹ năng Viết và Nói tiếng Anh của sinh viên tiếng Anh chính quy theo<br /> học chế tín chỉ tại trường Đại Học Ngoại Ngữ, Đại Học Huế được chọn thử nghiệm.<br /> Mỗi lớp gồm 40 sinh viên năm thứ hai có trình độ kỹ năng thực hành tiếng Anh khá<br /> <br /> SỬ DỤNG BỘ SƯU TẬP TÀI LIỆU HỌC CÓ PHẦN TỰ PHẢN ÁNH CỦA NGƯỜI HỌC...<br /> <br /> 153<br /> <br /> chênh lệch (theo kết quả học tập từ học kỳ trước và kết quả khảo sát sơ lược kỹ năng<br /> đầu học kỳ). BST được lồng vào chương trình dạy-học theo hình thức tự học, tự nghiên<br /> cứu có sự hướng dẫn của giáo viên và tương tác với bạn học, được đánh giá và tính<br /> điểm đến 30% tổng điểm học phần và được tiến hành cụ thể như sau:<br /> - Giáo hướng dẫn sinh viên lập nhóm 4 sinh viên: sinh viên có thể chọn một bạn cùng<br /> cặp trước và 2 cặp sinh viên được ghép ngẫu nhiên với nhau thành nhóm.<br /> - Sau mỗi bài học mỗi tuần, sinh viên viết đoạn văn/ghi âm đoạn hội thoại của mình với<br /> bạn và chuyển cho bạn cùng cặp/nhóm của mình xem và nhận xét (theo bản nhận xét<br /> được giáo viên cung cấp). Sau khi nhận bản nhận xét từ bạn, sinh viên xem/nghe lại rồi<br /> viết/nói lại. Tất cả bài viết của mỗi mục (bài viết/ghi âm đầu tiên, bản nhận xét và bài<br /> viết/ghi âm lại) được đưa vào BST. Sinh viên luân chuyển bạn nhận xét trong nhóm của<br /> mình để nhận được nhận xét từ nhiều người.<br /> - Sau 3 mục, sinh viên tự tổng hợp lại các bài viết/ghi âm đoạn hội thoại của mình và tự<br /> nhận xét cách mình viết/nói, các điểm mạnh, các lỗi mình thường mắc phải và hướng<br /> khắc phục. Sau đó, sinh viên chuyển phần này cho bạn còn lại trong nhóm xem và viết<br /> nhận xét.<br /> - Sau 7 mục, sinh viên tập hợp vào BST toàn bộ phiếu nhận xét của bản thân cũng như<br /> của bạn trong cặp, nhóm; tự chọn những bài viết/đoạn hội thoại mình yêu thích, những<br /> điểm mình tâm đắc để viết phần tự nhận xét và đánh giá toàn bộ quá trình học của bản<br /> thân (điểm mạnh, điểm yếu, khó khăn, những điều đã thực hiện được và chưa thực hiện<br /> được, hướng khắc phục…)<br /> - Nếu có gì thắc mắc về quy trình thực hiện hay chưa đồng ý với nhận xét của bạn, sinh<br /> viên có thể email nhờ giáo viên góp ý.<br /> - Bản nhận xét, đánh giá được viết trên giấy A4 và đóng thành tập. Từ các điểm hướng<br /> dẫn cơ bản do giáo viên cung cấp, sinh viên có thể tự do phát triển ý tưởng về nội dung<br /> nhận xét và hình thức trình bày.<br /> 5.2. Dữ liệu thu được và kết quả<br /> Bảng 1. Thông tin cơ bản về mẫu nghiên cứu<br /> Thông tin<br /> Giới tính<br /> Độ tuổi<br /> Sinh viên<br /> Môn học có thực hiện BST<br /> <br /> N = 88<br /> Nam = 13<br /> Nữ = 75<br /> 17-22 = 63<br /> 23-30 = 25<br /> Năm thứ tư = 88<br /> Viết = 23<br /> Nói = 8<br /> Cả hai môn Viết và Nói = 57<br /> <br /> %<br /> 15<br /> 85<br /> 72<br /> 28<br /> 100<br /> 26<br /> 9<br /> 65<br /> <br /> Sau đó 3 học kỳ, những sinh viên trong các lớp trên được mời tham gia một cuộc khảo<br /> sát trực tuyến để trả lời một bảng câu hỏi về việc sử dụng BST mà mình đã thực hiện và<br /> <br /> 154<br /> <br /> TRẦN QUANG NGỌC THÚY<br /> <br /> một số được chọn ngẫu nhiên để tham gia phỏng vấn qua điện thoại. Tại thời điểm tham<br /> gia trả lời bảng câu hỏi trực tuyến và phỏng vấn, những sinh viên này đã là sinh viên<br /> năm thứ tư. Việc tiến hành khảo sát và phỏng vấn sau 3 học kỳ nhằm mục đích để người<br /> học có thời gian nhìn lại việc thực hiện BST và không phải lo ngại gì khi đưa ra ý kiến<br /> phản hồi của mình. Nội dung của bản khảo sát được thiết kế dựa trên các đặc điểm của<br /> BST mà các nghiên cứu trước đây nêu ra, cùng với các đặc thù của việc sử dụng BST<br /> trong mô hình thử nghiệm trên đây. Khảo sát trực tuyến thu được tổng số 109 bản trả lời,<br /> tuy nhiên chỉ có 88 bản hợp lệ do có một số sinh viên năm thứ nhất, thứ hai và thứ ba<br /> tham gia, hoặc do có sinh viên năm thứ tư nhưng không thuộc nhóm thử nghiệm BST<br /> trước kia (xem chi tiết mẫu nghiên cứu ở Bảng 1). Với dữ liệu thu được gồm các BST<br /> và kết quả khảo sát, phỏng vấn, chúng tôi tiến hành phân tích cả định tính và định lượng.<br /> Trong bài viết này, chúng tôi tập trung trình bày nhận định của người học về BST họ đã<br /> thực hiện từ số liệu thu được trong cuộc khảo sát trực tuyến.<br /> a) Nhận định của người học về quá trình thực hiện BST:<br /> Bảng 2. Nhận định chung của người học về quá trình thực hiện BST (n = 88)<br /> Đồng ý<br /> (%)<br /> <br /> Không<br /> rõ (%)<br /> <br /> Không<br /> đồng ý %)<br /> <br /> Bạn được hướng dẫn các bước tiến hành BST cụ thể<br /> <br /> 84,09<br /> <br /> 15,91<br /> <br /> 0,00<br /> <br /> 2<br /> <br /> Bạn biết cách thực hiện BST theo đúng yêu cầu<br /> <br /> 85,23<br /> <br /> 10,23<br /> <br /> 4,55<br /> <br /> 3<br /> <br /> Bạn tiến hành BST sáng tạo theo ý thích<br /> <br /> 29,55<br /> <br /> 18,18<br /> <br /> 52,27<br /> <br /> 4<br /> <br /> Bạn đánh giá cao phản hồi của bạn cùng cặp/nhóm (peer<br /> feedback)<br /> <br /> 68,18<br /> <br /> 15,91<br /> <br /> 15,91<br /> <br /> 5<br /> <br /> Bạn đóng góp ý kiến giúp đỡ bạn cùng cặp/nhóm nhiệt<br /> tình<br /> <br /> 85,23<br /> <br /> 7,95<br /> <br /> 6,82<br /> <br /> 6<br /> <br /> Đánh giá của bạn cùng cặp/nhóm (peer evaluation) giúp<br /> bạn luyện kỹ năng tốt hơn<br /> <br /> 73,86<br /> <br /> 14,77<br /> <br /> 11,36<br /> <br /> 7<br /> <br /> Bạn xác định được mục tiêu để tự phản ánh<br /> <br /> 60,23<br /> <br /> 34,09<br /> <br /> 5,68<br /> <br /> 8<br /> <br /> Bạn cùng cặp/nhóm không đóng góp gì cho BST của bạn<br /> <br /> 12,50<br /> <br /> 12,50<br /> <br /> 75,00<br /> <br /> 9<br /> <br /> Bạn gặp khó khăn khi tự phản ánh quá trình học của mình<br /> qua BST<br /> <br /> 50,00<br /> <br /> 15,91<br /> <br /> 34,09<br /> <br /> 10<br /> <br /> Bạn dễ dàng chọn được ví dụ để viết phần tự phản ánh<br /> quá trình học cuối BST<br /> <br /> 47,73<br /> <br /> 27,27<br /> <br /> 25,00<br /> <br /> Stt<br /> <br /> Nhận định<br /> <br /> 1<br /> <br /> Mười nhận định được thiết kế để thăm dò người học về ba vấn đề: hướng dẫn thực hiện<br /> BST, phản hồi của bạn cùng học về BST và việc tự phản ánh. Đa số người học đồng ý<br /> rằng họ được hướng dẫn cụ thể các bước tiến hành BST (84%) và biết cách thực hiện<br /> BST theo đúng yêu cầu (85%). Dù được khuyến khích tự do phát triển ý tưởng về nội<br /> dung nhận xét và hình thức trình bày, đến 52% người học cho rằng họ không tiến hành<br /> BST sáng tạo theo ý thích của mình. Về tương tác giữa cá nhân người học và bạn cùng<br /> học, người học cho biết họ đánh giá cao ý kiến phản hồi của bạn học (68%) và các phản<br /> <br />