Sử dụng đề thi mở trong đào tạo giáo viên giáo dục công dân - một phương pháp đổi mới phương thức kiểm tra, đánh giá

VŨ HỊ PH ƠN LÊ1<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> <br /> S dụng đề thi mở trong chương trình đào tạo giáo viên Giáo dục công dân là một<br /> biện pháp không chỉ đáp ứng yêu cầu đổi mới phương thức kiểm tra, đánh giá trong giáo<br /> dục đại học theo tinh thần của Nghị quyết Hội nghị lần thứ 8 – Ban Chấp hành Trung<br /> ương ảng khóa XI mà còn giúp sinh viên ngành Giáo dục công dân rèn luyện n ng lực<br /> sáng tạo để sau khi ra trường có kỹ n ng giải quyết tốt nhiệm vụ dạy học, nghiên cứu<br /> khoa học. Từ thực tế đào tạo giáo viên Giáo dục công dân ở trường ại học Vinh, bài<br /> viết đã chỉ ra bản chất, những thuận lợi và khó kh n của việc s dụng để thi mở, cách<br /> thức ra đề và chấm bài cùng những điều kiện cần và đủ để có thể áp dụng biện pháp này<br /> trong thực tiễn đạt kết quả như mong đợi.<br /> <br /> Từ khóa: đề mở, kiểm tra, đán giá, giáo dục công dân, giáo dục đại học.<br /> <br /> Tầm quan trọng của việc đổi mới phương thức kiểm tra, đánh giá<br /> <br /> Nghị quyết Hội nghị lần thứ 8 – Ban Chấp n Trung ư ng Đảng óa XI đã<br /> khẳng định phải đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục, đ o tạo; trong đó, đổi mới căn bản<br /> hình thức, p ư ng p áp t i, iểm tra v đán giá ết quả dạy học cũng đã được đề cập<br /> đến v dư luận cũng xem n ư đây l âu đột phá.<br /> <br /> Trong giáo dục đại học, việc kiểm tra, đán giá iến thức v ĩ năng của sinh viên<br /> có vai trò rất quan trọng, nó vừa giữ vai trò động lực t úc đẩy quá trình dạy học, vừa có<br /> vai trò bán lái, giúp giáo viên điều chỉn p ư ng p áp dạy v giúp sin viên t ay đổi<br /> p ư ng p áp ọc để phù hợp với hình thức, p ư ng p áp iểm tra nhằm đạt kết quả cao.<br /> Nhiều năm gần đây, giáo dục đại học đang từng bước t ay đổi c ư ng tr n v p ư ng<br /> p áp đ o tạo, tuy nhiên việc kiểm tra, đán giá vẫn c ưa được nghiên cứu một các đúng<br /> mức, đôi i còn c ủ quan, hình thức chủ ng ĩa,... Việc đán giá c ất lượng đ o tạo c ưa<br /> <br /> 1<br /> TS, Trường Đại ọc Vin<br /> thực chất đã dẫn đến những bất cập trong việc sử dụng nguồn nhân lực cho xã hội. Điều<br /> đó c o t ấy, việc t ay đổi một hệ thống c ư ng tr n v p ư ng p áp đ o tạo mà không<br /> t ay đổi hệ thống kiểm tra, đán giá t cũng ông t ể đạt được mục đ c mong muốn.<br /> <br /> Kiểm tra, đán giá l âu cuối cùng của quá trình dạy học, nó không chỉ phản ánh<br /> kết quả dạy – học của cả giáo viên và học sin m còn tác động mạnh tới các khâu khác<br /> của quá trình dạy học. K ông đa dạng hình thức kiểm tra, đán giá, ọc sinh sẽ nhàm chán.<br /> <br /> Do đó, đổi mới p ư ng t ức kiểm tra, đán giá ông c ỉ là nhân tố quan trọng để<br /> phát triển tư duy độc lập, sáng tạo của sinh viên mà còn là hạt nhân quy chiếu toàn bộ<br /> quá trình dạy học v quá tr n đổi mới c ư ng tr n sác giáo oa.<br /> <br /> Trong lí luận dạy học đại học có nêu: kiểm tra, đán giá l công đoạn quyết định<br /> chất lượng của quá trình dạy học. Kiểm tra, đán giá giúp giáo viên biết được hiệu quả và<br /> chất lượng giảng dạy, điều chỉnh nội dung v p ư ng p áp dạy học, giúp người học biết<br /> được chất lượng học tập, điều chỉn p ư ng p áp ọc, giúp nhà quản lí ra quyết định về<br /> kết quả học tập của người học, điều chỉn c ư ng tr n đ o tạo và tổ chức dạy học.<br /> <br /> Tuy n iên, để việc đổi mới kiểm tra, đán giá có iệu quả cần phải áp dụng nhiều<br /> hình thức, p ư ng p áp ác nhau: viết, vấn đáp, trắc nghiệm ác quan, đặc biệt ở<br /> giáo dục đại học hiện nay, cần tăng cường sử dụng các đề thi mở trong kiểm tra v qua đó<br /> sẽ giúp sinh viên rèn luyện năng lực chủ động, sáng tạo, có óc phê phán, nhạy cảm với<br /> thực tiễn.<br /> <br /> Sử dụng đề thi mở trong chương trình đào tạo giáo viên Giáo dục công dân là<br /> một hình thức kiểm tra, đánh giá nhằm rèn luyện năng lực sáng tạo cho sinh viên<br /> <br /> Mục đ c đ o tạo giáo viên Giáo dục công dân của giáo dục đại học hiện nay là<br /> đ o tạo ra những cử nhân khoa học có phẩm chất chính trị, năng lực chuyên môn, kỹ<br /> năng ng iệp vụ, đạo đức và sức khỏe tốt nhằm hoàn thành tốt nhiệm vụ giảng dạy môn<br /> Giáo dục công dân ở các trường trung học phổ thông, góp phần nâng cao chất lượng giáo<br /> dục toàn diện thế hệ trẻ, đáp ứng nhu cầu về nguồn nhân lực cho sự nghiệp công nghiệp<br /> hóa, hiện đại óa đất nước.<br /> <br /> Do đó, bên cạnh việc hình thành, bồi dưỡng những phẩm chất đạo đức c bản của<br /> người giáo viên, trang bị những kiến thức c bản, hiện đại, hệ thống, sâu sắc về các môn<br /> khoa học Mác – Lênin, đường lối cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam, tư tưởng Hồ<br /> Chí Minh,... mục tiêu của c ư ng tr n đ o tạo giáo viên Giáo dục công dân còn giúp<br /> sin viên sau i ra trường có kỹ năng vận dụng tốt những kiến thức đã được trang bị để<br /> giải quyết tốt nhiệm vụ dạy học, nghiên cứu khoa học,...<br /> <br /> Để phát huy tính tích cực, chủ động, tư duy độc lập, sáng tạo của sinh viên, từ năm<br /> học 2006 – 2007, Bộ Giáo dục v Đ o tạo đã có công văn ướng dẫn giảm số tiết đứng lớp,<br /> tăng t ời lượng tự nghiên cứu, khuyến khích sử dụng các đề thi mở đối với môn lí luận<br /> Mác – Lênin v tư tưởng Hồ C Min , trong đó t n ất 50 điểm của bài là nằm trong các<br /> tài liệu tham khảo và tự học. Đó l một sự đổi mới có ý ng ĩa các mạng trong p ư ng<br /> thức kiểm tra, đán giá, có ản ưởng tích cực đến hoạt động dạy học của thầy và trò. Cụ<br /> thể l : đối với thầy, thay vì giảng bài, cung cấp kiến thức một chiều, giảng viên phải thực<br /> hiện vai trò thiết kế, giới thiệu vấn đề cần nghiên cứu, ướng dẫn p ư ng p áp v t i liệu<br /> cần đọc, có p ư ng p áp đán giá ết quả việc tự học, tự nghiên cứu của sin viên. Đối với<br /> trò, họ không thể chỉ học gạo theo giáo trình mà phải “t i công”, l m các n iệm vụ theo<br /> “t iết kế” của thầy: đọc tài liệu tham khảo có g i c ép, l m đề cư ng, trao đổi, thảo luận,<br /> phát hiện và giải quyết vấn đề. Họ có thể chủ động làm việc một cách thực sự.<br /> <br /> Về bản chất, đề thi mở là dạng đề mang tính gợi mở, đề cập đến những vấn đề<br /> tư ng đối rộng, có thể không nằm trong những nội dung đã ọc. Với đề mở, sinh viên có<br /> “đất” để thể hiện sự k ám p á, t m tòi đầy sáng tạo của m n . Đề mở thực chất l đề bài<br /> t eo ướng vận dụng kiến thức đã ọc vào việc giải quyết các vấn đề thực tiễn. Ở đề mở,<br /> người ta quan tâm nhiều đến khả năng diễn đạt, lập luận, khả năng t ể hiện cái mới. Đề<br /> mở không chú trọng nhiều đến khả năng g i n ớ nên với hình thức t i n y giúp người<br /> học không lệ thuộc quá nhiều vào tài liệu khi thi. Đề mở là một hình thức tốt để rèn luyện<br /> năng lực sáng tạo cho sinh viên, giúp họ có thể bày tỏ chính kiến, bộc lộ cá tính, tình<br /> cảm, thái độ, quan điểm riêng của mình.<br /> <br /> Đối với sinh viên ngành Giáo dục công dân, sử dụng đề mở có những thuận lợi,<br /> ó ăn n ất địn . Trước hết, thuận lợi ở đề mở l người học không phải tốn nhiều thời<br /> gian để học thuộc lòng một khối lượng kiến thức n o đó. V n ư l n ững mốc sự kiện,<br /> mốc thời gian, những quan điểm chính thống và không chính thống... Ngoài ra với đề mở,<br /> ai cũng có t ể l m được b i t i dù người đó có điều kiện học bài hay không, một điều<br /> khó có thể xảy ra trong đề đóng. Điều n y cũng quan trọng vì kiến thức không phải lúc<br /> n o cũng nằm trong sách vở.<br /> <br /> Tuy nhiên, sử dụng đề mở, người học phải học rộng tất cả các nội dung và rất khó<br /> n dung được giáo viên sẽ hỏi g , đề cập đến vấn đề gì. Một số sinh viên cứ nhầm<br /> tưởng rằng đề mở có ng ĩa l được mang tài liệu vào phòng thi nên chủ quan, không học<br /> bài, ôn bài kỹ c ng trước khi thi. Hậu quả là khi vào phòng thi, cầm đề t i đọc đi đọc lại<br /> nhiều lần vẫn không biết nội dung câu trả lời nằm ở đâu, có ay ông có trong mớ tài<br /> liệu mình mang theo!<br /> <br /> Hiện nay, nhiều trường đại học kiểm tra sinh viên chủ yếu bằng các hình thức n ư:<br /> viết, vấn đáp, trắc nghiệm. N ưng tất cả các hình thức và nội dung đề thi, kiểm tra trên<br /> chủ yếu mới chỉ dừng lại ở việc kiểm tra mức độ ghi nhớ các sự kiện, thuật ngữ, khái<br /> niệm, các nguyên l m sin viên đã được học, kiểm tra khả năng mô tả, tóm tắt, diễn<br /> giảng, p ân t c t ông tin, tư liệu đã t u n ận được.<br /> <br /> Ví dụ: ở khoa Giáo dục chính trị - Trường Đại học Vin , các đề thi, kiểm tra<br /> t ường là: trình bày khái niệm, phân tích mối quan hệ, trình bày và giải thích nguyên<br /> n ân... Điều n y cũng c ỉ đán giá được mức độ nhận thức biết và hiểu của sinh viên,<br /> c ưa t ể đán giá được các mức độ nhận thức n ư: tổng hợp, đán giá, c uyển giao, sáng<br /> tạo của sinh viên. Việc đán giá về ĩ năng cũng c ỉ là việc bắt c ước lặp lại một ĩ năng<br /> n o đó, oặc hoàn thành một ĩ năng t eo c ỉ dẫn m t ôi. Điều n y cũng dễ hiểu vì<br /> trong giáo dục n lâm, người ta t ường chú trọng đến truyền đạt kiến thức chính xác<br /> nl c động sự sáng tạo trong sinh viên mà Giáo dục chính trị t ường được xem là<br /> một ng n n ư vậy.<br /> <br /> Một đề t i được đán giá cao l đề thi có tính phân hóa, có khả năng đán giá năng<br /> lực, kiểm tra khả năng vận dụng kiến thức đã ọc để xử lý vấn đề thực tiễn. Do đó, đề thi<br /> các môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin, ường lối cách mạng của<br /> ảng Cộng sản, các chuyên đề chuyên sâu như Chuyên đề Triết học, Chuyên đề Kinh tế<br /> chính trị, Chuyên đề Chủ nghĩa xã hội khoa học,... nếu biết khéo léo lồng ghép các nội<br /> dung có tính thời sự liên quan đến những vấn đề trong nước và quốc tế, sẽ tạo c ội cho<br /> sinh viên thể hiện nhận thức, quan điểm, t ái độ của mình.<br /> <br /> Mặt ác, đề mở phải mở cả nội dung, tư tưởng và cấu trúc, không bó buộc vào<br /> những nội dung đã được thiết kế trong giáo trình mà cần ướng đến những vấn đề thực<br /> tiễn, mang tính thời sự, tính vận dụng cao. Trước những vấn đề đó, người viết được phép<br /> thể hiện chính kiến và những sáng tạo riêng, mang tính cá nhân.<br /> <br /> Đề thi mở t đáp án v c ấm t i cũng p ải “mở”. Đáp án, các c ấm t i “mở”<br /> n ưng p ải được xây dựng theo những tiêu chuẩn c ung. B i t i được chấm t eo đáp án<br /> “mở” p ải truyền tải được t ông điệp, ý tưởng, nội dung phù hợp với thuần phong mỹ<br /> tục, pháp luật của Việt Nam, phù hợp với đặc trưng tâm lý, lứa tuổi của người viết. Đó<br /> tuyệt nhiên không phải là những phát ngôn lập dị, những tư tưởng phản động, những ý<br /> kiến đi ngược lại quan điểm, đường lối của Đảng v N nước. Đề mở chấp nhận cái đa<br /> dạng, cái khác, cái mới lạ n ưng ông dung òa với “cái trái”, cái đối lập; dù “mở” đến<br /> đâu vẫn phải đảm bảo tính chính xác, tính khoa học, tính thẩm mỹ và yêu cầu giáo dục<br /> chính trị tư tưởng cho thế hệ trẻ.<br /> <br /> Với đề mở, những bài thi trình bày, lập luận trong sáng, lôgic, chặt chẽ thể hiện sự<br /> sáng tạo sẽ được đán giá cao. Do đó, đòi ỏi người chấm phải có khả năng p án xét cái<br /> mới; khả năng tiếp nhận hay từ chối đối với các vấn đề mới. Để l m được điều đó, giáo<br /> viên phải là những người có bản lĩn ng ề nghiệp, bản lĩn c n trị, l người không chỉ<br /> giỏi trong lĩn vực chuyên môn của mình mà còn phải biết rộng trong một số lĩn vực<br /> khác, biết vượt qua các rào cản mang t n định kiến, và biết chịu trách nhiệm về các<br /> chính kiến mới.<br /> <br /> Qua kiểm tra, đán giá s bộ kết quả của sinh viên khoa Giáo dục chính trị -<br /> trường Đại học Vinh ở bài kiểm tra học trình một số môn bằng hình thức đề thi mở, đã<br /> cho thấy sự phân loại học lực rõ rệt, phản án đúng công lao ọc tập của sinh viên. Tuy<br /> nhiên, hình thức này chúng tôi chủ yếu sử dụng trong các bài kiểm tra giữa kỳ, vì vậy cần<br /> tiếp tục bổ sung, làm phong phú thêm nội dung, hoàn chỉn các đề thi theo hình thức này<br /> để có thể t ay đổi hình thức thi học phần trong tư ng lai gần.<br /> <br /> Để thực hiện p ư ng p áp iểm tra, đán giá bằng đề thi mở trong đ o tạo giáo<br /> viên Giáo dục công dân, trước hết cần xây dựng hệ thống học liệu, bao gồm cả tài liệu<br /> bắt buộc (giáo trình) và tài liệu tham khảo (sách, tạp chí khoa học, nghị quyết,…). V t ế,<br /> cần tăng cường đầu tư c o t ư viện của n trường có đầy đủ tài liệu môn học, nhất là<br /> học liệu bắt buộc. Mỗi giảng viên cần chủ động tìm kiếm học liệu để cung cấp cho sinh<br /> viên. Về lâu dài, bộ môn cần cung cấp t ường xuyên danh mục tài liệu mang tính cập<br /> nhật để t ư viện trường có thể đặt mua từ các c sở xuất bản phát hành.<br /> <br /> Sử dụng đề thi mở thì học liệu cũng p ải “mở”. Bên cạnh những tài liệu bắt buộc,<br /> mang tính chất c bản, phục vụ cho từng bài, từng nội dung môn học được ướng dẫn<br /> một cách chính xác từ tên tác giả, tác phẩm, nhà xuất bản, năm xuất bản, n i xuất bản,...<br /> cần cung cấp cho các em những tài liệu tham khảo với một phông kiến thức rộng n.<br /> Các đề "mở" t ường đòi ỏi sinh viên phải có khả năng bao quát iến thức mọi mặt của<br /> đời sống. Do vậy, sinh viên phải đọc từ nhiều sách, báo, tìm hiểu nhiều nguồn tư liệu thì<br /> mới có thể đủ lý lẽ để bảo vệ c o quan điểm của mình. Tuy nhiên, cần tránh việc giới<br /> thiệu tài liệu tr n lan, vượt khả năng t m iếm và thời gian học tập của sinh viên. Các<br /> nguồn học liệu cũng p ải mang tính chọn lọc, bảo đảm tính khoa học và tính thời sự. Để<br /> giúp sin viên có được những bài viết thuyết phục, ngoài những kiến thức đã ọc trong<br /> c ư ng tr n , sác giáo oa, đáp ứng yêu cầu chuẩn kiến thức - kỹ năng - t ái độ, giáo<br /> viên cần khuyến khích học sin t c lũy n ững hiểu biết mang tính xã hội, cập nhật<br /> những vấn đề mang tính thời sự.<br /> <br /> Tóm lại, hoạt động dạy - học luôn cần có những thông tin phản hồi để điều chỉnh<br /> kịp thời nhằm tạo ra hiệu quả ở mức cao nhất thể hiện ở chất lượng dạy – học. Về<br /> p ư ng diện này, sử dụng đề thi mở trong kiểm tra, đán giá sẽ giúp người học tự điều<br /> chỉnh, bổ sung những kiến thức, kỹ năng, t ái độ còn c ưa o n t iện; giúp cho các nhà<br /> quản lý giáo dục, các giáo viên có những thông tin xác thực, tin cậy để có những tác động<br /> kịp thời nhằm điều chỉnh, bổ sung và hoàn thiện trong quá trình dạy - học.<br /> <br /> <br /> À LỆ HAM HẢO<br /> <br /> 1. Bộ Giáo dục v Đ o tạo (2013), Chương trình giáo dục đại học đào tạo giáo<br /> viên trung học phổ thông theo hệ thống tín chỉ ngành Giáo dục chính trị, Nxb<br /> Văn óa t ông tin, H Nội.<br /> 2. Bộ Giáo dục v Đ o tạo (2013), Tài liệu tập huấn nâng cao chất lượng đào tạo<br /> giáo viên trung học phổ thông đáo ứng yêu cầu đổi mới c n bản và toàn diện<br /> giáo dục Việt Nam (lưu hành nội bộ), H Nội.<br /> 3. www.cpv.org.vn, Báo điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam, Nghị quyết số 29-<br /> NQ/TW ngày 4/11/2013 Hội nghị Trung ương 8 khóa I về đổi mới c n bản,<br /> toàn diện giáo dục và đào tạo<br /> 4. http://dantri.com.vn<br />