Sử dụng kĩ thuật mảnh ghép trong dạy học môn Địa lí các châu lục cho sinh viên ngành Sư phạm giáo dục công dân ở trường Cao đẳng Sơn La

VJE Tạp chí Giáo dục, Số 451 (Kì 1 - 4/2019), tr 45-48<br /> <br /> <br /> SỬ DỤNG KĨ THUẬT MẢNH GHÉP TRONG DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ<br /> CÁC CHÂU LỤC CHO SINH VIÊN NGÀNH SƯ PHẠM GIÁO DỤC CÔNG DÂN<br /> Ở TRƯỜNG CAO ĐẲNG SƠN LA<br /> Nguyễn Thị Thanh Hải - Trường Cao đẳng Sơn La<br /> Ngày nhận bài: 09/01/2019; ngày sửa chữa: 25/01/2019; ngày duyệt đăng: 30/01/2019.<br /> Abstract: Jigsaw is an effective teaching technique in teaching Geography. This technique<br /> requires learners to actively participate in discussions in learning activities; contributing to<br /> innovation as well as improving the quality of teaching Geography. In this article, we present the<br /> content of research on applying Jigsaw technique in teaching Continental Geography to students<br /> of Citizenship Education in Son La College to improve the quality of students’ learning.<br /> Keywords: Jigsaw, Geography, student, active teaching.<br /> 1. Mở đầu năng sống rất hạn chế, chưa mạnh dạn nêu chính kiến của<br /> Kĩ thuật dạy học là những biện pháp, cách thức hành mình trong các giờ học, không dám tranh luận, nhất là<br /> động của giảng viên (GV) và sinh viên (SV) trong các với thầy, cô giáo; chưa có thói quen hợp tác trong học tập<br /> tình huống hành động nhỏ nhằm thực hiện và điều khiển nên ảnh hưởng không tốt đến việc học tập.<br /> quá trình dạy học. Kĩ thuật dạy học tích cực là những kĩ Bài viết trình bày nội dung nghiên cứu sử dụng<br /> thuật dạy học có ý nghĩa đặc biệt trong việc phát huy sự KTMG trong dạy học môn “Địa lí các châu lục” cho SV<br /> tham gia tích cực của SV vào quá trình dạy học, kích ngành Sư phạm Giáo dục công dân ở Trường Cao đẳng<br /> thích tư duy, sự sáng tạo và cộng tác làm việc của SV. Kĩ Sơn La nhằm nâng cao chất lượng học tập của SV.<br /> thuật mảnh ghép (KTMG) là một trong nhiều kĩ thuật 2. Nội dung nghiên cứu<br /> dạy học tích cực đã và đang được áp dụng trong nhiều<br /> 2.1. Khái quát chung về “Kĩ thuật mảnh ghép”<br /> môn học tại Trường Cao đẳng Sơn La.<br /> 2.1.1. Cách thức thực hiện<br /> Ngoài việc cung cấp kiến thức, môn Địa lí còn chú<br /> trọng đến việc hình thành và rèn luyện cho SV các năng KTMG là kĩ thuật tổ chức hoạt động học tập hợp tác<br /> lực cần thiết của người lao động mới. Để đạt được mục kết hợp giữa cá nhân, nhóm và liên kết giữa các nhóm.<br /> tiêu này đòi hỏi phải có sự đổi mới phương pháp dạy học Kĩ thuật này được thực hiện nhằm: giải quyết một nhiệm<br /> một cách phù hợp và tương xứng. vụ phức hợp; kích thích sự tham gia tích cực của người<br /> Thực tế dạy học hiện nay cho thấy, GV có sử dụng học trong hoạt động nhóm; nâng cao vai trò của cá nhân<br /> đồ dùng dạy học như bản đồ, biểu đồ và một số phương trong quá trình hợp tác (không chỉ nhận thức hoàn thành<br /> pháp dạy học thông thường như vấn đáp tìm tòi, thuyết nhiệm vụ học tập cá nhân mà còn phải trình bày truyền<br /> trình nhưng chủ yếu chỉ có SV khá, giỏi tham gia học tập, đạt lại kết quả và thực hiện tiếp nhiệm vụ ở mức độ cao<br /> SV yếu ít có cơ hội tham gia hoạt động, mức độ chú ý hơn); tăng cường tính độc lập, trách nhiệm học tập của<br /> nghe giảng còn hạn chế; SV tham gia trả lời câu hỏi, nhận mỗi cá nhân; giúp người học hiểu rõ nội dung kiến thức,<br /> xét ý kiến của bạn còn ít, vẫn còn SV chưa tự giác làm phát triển kĩ năng trình bày, giao tiếp hợp tác, thể hiện<br /> bài tập. Đồng thời, đa số SV trong lớp đều là người đồng khả năng, năng lực cá nhân, tăng cường hiệu quả học tập.<br /> bào dân tộc thiểu số vùng sâu nên hoạt động giao tiếp, kĩ KTMG được tiến hành thực hiện như sau (hình 1) [1]:<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 45<br />  VJE Tạp chí Giáo dục, Số 451 (Kì 1 - 4/2019), tr 45-48<br /> <br /> <br /> Vòng 1: “Nhóm chuyên gia” giao cho các nhóm SV tìm hiểu, nghiên cứu. Cần lưu ý<br /> - Lớp học được chia thành các nhóm (khoảng từ 3-6 nội dung của các chủ đề nhỏ phải có sự liên quan gắn kết<br /> SV). Mỗi nhóm được giao một nhiệm vụ tìm hiểu, chặt chẽ với nhau.<br /> nghiên cứu sâu một phần nội dung học tập khác nhau - Nhiệm vụ nêu ra phải hết sức cụ thể, đảm bảo tất cả<br /> nhưng có sự liên quan chặt chẽ với nhau. Các nhóm này mọi SV đều hiểu rõ và có khả năng hoàn thành nhiệm vụ.<br /> được gọi là “nhóm chuyên gia”. - Khi SV thực hiện nhiệm vụ tại các nhóm “chuyên<br /> - Các nhóm nhận nhiệm vụ và nghiên cứu, thảo luận, gia”, GV cần quan sát và hỗ trợ kịp thời để đảm bảo các<br /> đảm bảo mỗi thành viên trong nhóm đều nắm vững và có nhóm hoàn thành nhiệm vụ đúng thời gian quy định và<br /> khả năng trình bày lại được nội dung trong nhiệm vụ các thành viên đều có khả năng trình bày lại kết quả thảo<br /> được giao cho các bạn ở nhóm khác. Mỗi thành viên trở luận của nhóm tại nhóm mới (nhóm mảnh ghép).<br /> thành “chuyên gia” của lĩnh vực đã tìm hiểu trong nhóm - Thành lập nhóm mới “nhóm mảnh ghép” cần đảm<br /> mới ở giai đoạn tiếp theo. bảo có đủ thành viên của các nhóm “chuyên gia”.<br /> Vòng 2: “Nhóm mảnh ghép” - Khi các nhóm “mảnh ghép” hoạt động GV cần quan<br /> - Sau khi hoàn thành nhiệm vụ ở giai đoạn 1, mỗi sát hỗ trợ để đảm bảo các thành viên nắm được đầy đủ<br /> thành viên từ các nhóm “chuyên gia” khác nhau hợp lại nội dung từ các nhóm “chuyên gia”. Sau đó GV giao<br /> thành các nhóm mới, gọi là “nhóm mảnh ghép”. nhiệm vụ mới, nhiệm vụ mới phải mang tính khái quát,<br /> - Từng thành viên từ các nhóm “chuyên gia” trong tổng hợp kiến thức của bài học hay chủ đề lớn mà các<br /> nhóm “mảnh ghép” lần lượt trình bày lại nội dung tìm nhóm “chuyên gia” đã thảo luận.<br /> hiểu của nhóm mình. Đảm bảo tất cả thành viên trong - Đảm bảo những thông tin từ các mảnh ghép lại với<br /> nhóm “mảnh ghép” nắm bắt được đầy đủ toàn bộ nội nhau có thể hiểu được bức tranh toàn cảnh của bài học<br /> dung của các nhóm chuyên gia giống như nhìn thấy một hay chủ đề lớn là cơ sở để giải quyết một nhiệm vụ phức<br /> “bức tranh” tổng thể. hợp ở vòng 2.<br /> - Sau đó nhiệm vụ mới được giao cho các nhóm - Số lượng mảnh ghép không nên quá lớn để đảm bảo<br /> “mảnh ghép”. Nhiệm vụ này mang tính khái quát, tổng các thành viên có thể truyền đạt lại kiến thức cho nhau.<br /> hợp toàn bộ nội dung đã được tìm hiểu từ các nhóm<br /> - Đặc điểm của nhiệm vụ mới ở vòng 2 là một nhiệm<br /> “chuyên gia”. Bằng cách này, người học có thể nhận thấy<br /> những phần vừa thực hiện không chỉ để giải trí hoặc trò vụ phức hợp và chỉ có thể giải quyết được trên cơ sở nắm<br /> chơi đơn thuần mà thực sự là những nội dung học tập vững những kiến thức đã có ở vòng 1. Do đó cần xác<br /> quan trọng. định rõ những yếu tố cần thiết về kiến thức, kĩ năng,<br /> thông tin,... cũng như các yếu tố hỗ trợ cần thiết để giải<br /> Quy trình thực hiện KTMG trong dạy học: quyết nhiệm vụ phức hợp này.<br /> Bước 1: GV chia nhóm chuyên gia. - Nhằm nâng cao khả năng tự học, tự nghiên cứu của<br /> Bước 2: GV giao nhiệm vụ cho nhóm chuyên gia. SV, phát triển năng lực độc lập, sáng tạo. Trong quá trình<br /> Bước 3: SV nhóm chuyên gia thảo luận nhóm. giảng dạy GV phải năng động hơn và biết kết hợp nhiều<br /> Bước 4: GV chia nhóm mảnh ghép (theo sơ đồ hình phương pháp.<br /> 1) và giao nhiệm vụ cho các nhóm cùng tìm hiểu tổng - Trước khi lên lớp GV phải giới thiệu trước cho SV<br /> hợp nội dung của các nhóm chuyên gia đã thảo luận. một số tài liệu có liên quan đến nội dung bài học để SV<br /> Bước 5: Nhóm mảnh ghép thảo luận. có thời gian tìm kiếm và tự nghiên cứu.<br /> Bước 6: SV nhóm mảnh ghép lên bảng trình bày kết - Khoảng thời gian trên lớp GV giao cho từng nhóm<br /> quả thảo luận nhóm. SV một chủ đề nào đó để nghiên cứu kĩ. Mỗi nhóm SV<br /> sẽ thảo luận tìm ra nội dung theo yêu cầu của GV.<br /> Bước 7: SV nhóm khác bổ sung.<br /> Phương pháp này giúp SV rèn luyện tính tự học, tự<br /> Bước 8: GV kết luận. nghiên cứu và tự tin khi trình bày một vấn đề nào đó<br /> 2.1.2. Một số lưu ý khi sử dụng kĩ thuật mảnh ghép trong trước đám đông.<br /> dạy học - Khi SV đã chuẩn bị tốt tâm thế học tập như tài liệu<br /> - Một bài học hay một chủ đề lớn trong đó gồm các và nội dung bài học thì việc sử dụng KTMG là khâu cuối<br /> nội dung hay chủ đề nhỏ. Những nội dung hay chủ đề cùng để các SV có cơ hội nêu ý kiến của mình và ai cũng<br /> nhỏ đó được GV xây dựng thành các nhiệm vụ cụ thể được tham gia vào nội dung của bài học hay một vấn đề<br /> <br /> 46<br />  VJE Tạp chí Giáo dục, Số 451 (Kì 1 - 4/2019), tr 45-48<br /> <br /> <br /> mà GV nêu ra. Về phía GV thì trong quá trình sử dụng Hướng Từ áp cao...<br /> các mảnh ghép phải dành thời gian theo dõi SV thảo luận Mùa Khu vực<br /> gió chính đến áp thấp...<br /> nhóm và trình bày kết quả, có như vậy thì người học có<br /> Đông Á<br /> điều kiện trao đổi trực tiếp với GV và ý thức rằng mình<br /> Mùa<br /> làm việc nghiêm túc. Đông Nam Á<br /> đông<br /> - Xác định nội dung kiến thức cơ bản của bài giảng là Nam Á<br /> một khâu rất quan trọng, nhưng chuyển nội dung đó Đông Á<br /> thành tri thức của bản thân SV là một khoa học và nghệ<br /> thuật. Điều đó phụ thuộc rất nhiều vào phương pháp dạy Mùa hạ Đông Nam Á<br /> học của GV. GV cần lựa chọn hình thức và phương pháp Nam Á<br /> thích hợp nhất để SV lĩnh hội được kiến thức bài học một<br /> - Bước 6: Nhóm mảnh ghép thảo luận 10 phút<br /> cách sâu sắc và bền vững. Không một phương pháp nào<br /> là vạn năng và sử dụng trong toàn bộ quá trình dạy học, - Bước 7: SV nhóm mảnh ghép lên bảng trình bày.<br /> mà tùy vào nội dung bài giảng mà ta sử dụng phương - Bước 8: SV nhóm khác bổ sung.<br /> pháp nào là hiệu quả hơn cả hoặc là sự kết hợp nhiều - Bước 9: GV tổng kết, chính xác hóa nội dung bài học.<br /> phương pháp.<br /> Khu Hướng Từ áp cao...<br /> 2.2. Sử dụng kĩ thuật mảnh ghép trong dạy học môn Mùa<br /> vực gió chính đến áp thấp...<br /> “Địa lí các châu lục” cho sinh viên ngành Sư phạm<br /> Giáo dục Công dân ở Trường Cao đẳng Sơn La Đông Từ áp cao Xi-bia đến áp<br /> Tây Bắc<br /> Á thấp A-lê-út<br /> 2.2.1. Ví dụ 1 - Bài Hoàn lưu gió mùa châu Á<br /> - Bước 1: GV chia nhóm chuyên gia. Có thể chia lớp Đông Bắc hoặc<br /> Mùa Từ áp cao Xi-bia đến áp<br /> thành 6 nhóm (6 SV/nhóm). Nam Đông<br /> đông thấp Xích đạo - Ôxtraylia<br /> - Bước 2: GV giao nhiệm vụ cho nhóm chuyên gia:<br /> Á Bắc<br /> yêu cầu các nhóm dựa vào giáo trình kết hợp hiểu biết Nam Đông Từ áp cao Xi-bia đến áp<br /> của bản thân và quan sát lược đồ phân bố khí áp và các Á Bắc thấp Xích đạo<br /> hướng gió chính về mùa đông và mùa hạ ở khu vực khí Đông Đông Từ áp cao Ha-oai đến<br /> hậu gió mùa châu Á hoàn thành nội dung theo sự phân Á Nam áp thấp Iran<br /> công cụ thể như sau:<br /> Đông<br /> + Nhóm 1: Tìm hiểu về hướng gió tại khu vực Đông Á. Tây Nam Từ áp cao Ôxtraylia đến<br /> Mùa Nam<br /> + Nhóm 2: Tìm hiểu về hướng gió tại khu vực Đông và Nam áp thấp I-ran<br /> hạ Á<br /> Nam Á.<br /> Từ áp cao Nam Ấn<br /> + Nhóm 3: Tìm hiểu về hướng gió tại khu vực Nam Á. Nam<br /> Tây Nam Độ Dương đến áp thấp<br /> + Nhóm 4: Tìm hiểu về các trung tâm áp hoạt động Á<br /> I-ran<br /> tại khu vực Đông Á.<br /> 2.2.2. Ví dụ 2. Bài Các khu vực châu Phi<br /> + Nhóm 5: Tìm hiểu về các trung tâm áp hoạt động<br /> - Bước 1: GV chia nhóm chuyên gia: chia lớp thành<br /> tại khu vực Đông Nam Á.<br /> 6 nhóm.<br /> + Nhóm 6: Tìm hiểu về các trung tâm áp hoạt động<br /> - Bước 2: GV giao nhiệm vụ cho nhóm chuyên gia.<br /> tại khu vực Nam Á.<br /> Yêu cầu các nhóm dựa vào SGK kết hợp hiểu biết của<br /> - Bước 3: SV nhóm chuyên gia thảo luận nhóm trong bản thân và quan sát bản đồ các khu vực châu Phi, bản<br /> thời gian 5 phút. đồ tự nhiên châu Phi hoàn thành nội dung theo sự phân<br /> - Bước 4: GV chia nhóm mảnh ghép. GV yêu cầu các công cụ thể như sau:<br /> thành viên của các nhóm di chuyển vị trí tạo thành 6<br /> Nhóm 1+2: Tìm hiểu về đặc điểm tự nhiên Bắc Phi<br /> nhóm mới, mỗi nhóm gồm: 1 người từ nhóm 1, 1 người<br /> từ nhóm 2, 1 người từ nhóm 3, 1 người từ nhóm 4, 1 Nhóm 3+4: Tìm hiểu về đặc điểm tự nhiên Trung Phi<br /> người từ nhóm 5, 1 người từ nhóm 6). Nhóm 5+6: Tìm hiểu về đặc điểm tự nhiên Nam Phi<br /> - Bước 5: GV giao nhiệm vụ mới: nhóm “mảnh - Bước 3: SV nhóm chuyên gia thảo luận nhóm trong<br /> ghép” thảo luận thống nhất nội dung viết vào bảng phụ: 5 phút.<br /> <br /> 47<br />  VJE Tạp chí Giáo dục, Số 451 (Kì 1 - 4/2019), tr 45-48<br /> <br /> <br /> Bắc Phi Trung Phi Nam Phi<br /> - Phía tây chủ yếu là bồn địa. - Khu vực trung tâm<br /> Dạng địa - Dãy núi trẻ Atlat - phía tây bắc. là bồn địa.<br /> - Phía đông là các sơn nguyên với<br /> hình chủ - Đồng bằng ven Địa Trung Hải<br /> yếu nhiều đỉnh núi cao và hồ kiến tạo - Núi cao ở phía đông<br /> - Hoang mạc (Xahara) ở phía Nam sâu, dài. nam.<br /> - Phía tây: - Khí hậu nhiệt đới<br /> - Mưa nhiều ở sườn núi hướng về + khí hậu xích đạo ẩm: khí hậu nóng, nhưng ẩm và dịu hơn<br /> phía biển. mưa nhiều. khu vực Bắc Phi.<br /> - Lượng mưa giảm dần khi vào sâu + khí hậu nhiệt đới: ở phía bắc và - Phần phía đông:<br /> Khí hậu<br /> trong lục địa. nam khí hậu xích đạo ẩm: lượng mưa nóng, ẩm và mưa<br /> - Phía nam khí hậu khô, nóng, lượng nhỏ, có 1 mùa mưa và 1 mùa khô. nhiều.<br /> mưa thấp (