Sự phân bố kiểu gen HBV ở người nhiễm HBV mạn tính tại TP. Cần Thơ

Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 19 * Phụ bản của Số 1 * 2015<br /> <br /> SỰ PHÂN BỐ KIỂU GEN HBV Ở NGƯỜI NHIỄM HBV MẠN TÍNH<br /> TẠI TP. CẦN THƠ<br /> Nguyễn Thị Hải Yến*, Nguyễn Thanh Bảo**, Cao Minh Nga**<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Đặt vấn đề: Nhiễm HBV vẫn luôn là một vấn đề sức khỏe toàn cầu. Việt Nam là một trong những nước có<br /> tỉ lệ nhiễm HBV cao (10-20%). Tại vùng đồng bằng Sông Cửu Long nói chung và TP Cần Thơ nói riêng, chưa<br /> có nghiên cứu nào về kiểu gen của HBV trên đối tượng người nhiễm HBV mạn tính chưa điều trị.<br /> Mục tiêu: Xác định và mô tả sự phân bố kiểu gen của HBV trên người nhiễm HBV mạn tính chưa điều trị<br /> tại TP Cần Thơ.<br /> Phương pháp: Nghiên cứu tiền cứu, mô tả cắt ngang. Từ tháng 1/2013 đến tháng 9/2014 tiến hành thu<br /> thập mẫu huyết thanh từ bệnh nhân nhiễm HBV mạn tính chưa điều trị tại một số phòng khám chuyên khoa gan<br /> mật, tiêu hóa tại TP Cần Thơ. Thực hiện xét nghiệm HBeAg. Tiến hành định lượng HBV DNA bằng kỹ thuật<br /> Realtime PCR tại phòng xét nghiệm vi sinh Đại học Y Dược TP Hồ Chí Minh, chọn ra các mẫu huyết thanh có<br /> kết quả định định lượng HBV DNA > 103 copies/ml tiến hành giải trình tự xác định kiểu gen tại viện Pasteur<br /> TP. Hồ Chí Minh.<br /> Kết quả: Có 473 mẫu huyết thanh có tải lượng HBV DNA > 103 copies/ml được giải trình tự xác định kiểu<br /> gen. Có 2 kiểu gen được phát hiện là B và C với tỉ lệ lần lượt là 73,4 và 26,6%. Tỉ lệ mẫu huyết thanh có HBeAg<br /> (+) là 57,3%. Tải lượng HBV DNA trong huyết thanh ≥ 105 copies/ml chiếm tỉ lệ 68,7%. Không ghi nhân mối<br /> liên quan giữa kiểu gen với các yếu tố giới tính, tải lượng HBV DNA trong huyết thanh và tình trạng HBeAg.<br /> Kết luận: Trên đối tượng người nhiễm HBV mạn tính chưa điều trị tại TP cần Thơ, có 2 kiểu gen được ghi<br /> nhận là B (73,4%) và C (26,6%). Không ghi nhân mối liên quan giữa kiểu gen với các yếu tố giới tính, tải lượng<br /> HBV DNA trong huyết thanh và tình trạng HBeAg.<br /> Từ khóa: kiểu gen, virus viêm gan B, nhiễm HBV mạn tính, bệnh nhân chưa điều trị<br /> <br /> ABSTRACT<br /> THE GENOTYPE DISTRIBUTION OF HEPATITIS B VIRUS IN CHRONIC HEPATITIS B VIRUS<br /> INFECTED PATIENTS IN CAN THO CITY<br /> Nguyen Thi Hai Yen, Nguyen Thanh Bao, Cao Minh Nga<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 19 - Supplement of No 1 - 2015: 374 - 377<br /> Background: Hepatitis B virus infection is an important problem of health worldwide. VietNam is one of<br /> coutries with hight prevalence of HBV infection (10 - 20%). There has been no study about HBV genotype in<br /> Mekong delta area and CanTho city.<br /> Objectives: Identify and describe the distribution of HBV genotype in chronic hepatitis B virus infected<br /> patients in CanTho city.<br /> Methods: Retrospective, cross-sectional description method. Sera of chronic hepatitis B virus infected<br /> patients were collected at some hepatobiliary and gastrointestinal clinics in CanTho city from January 2013 to<br /> December 2014. HBeAg tests were done. HBV DNA quantitating were taken by Realtime PCR method in<br /> * Khoa Y, Đại học Cần Thơ<br /> ** Bộ môn Vi sinh, Khoa Y - Đại học Y Dược TP. HCM<br /> Tác giả liên lạc: ThS. BS. Nguyễn Thị Hải Yến<br /> ĐT: 0908600366<br /> Email: haiyenydct@yahoo.com<br /> <br /> 374<br /> <br /> Chuyên Đề Nội Khoa<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 19 * Phụ bản của Số 1 * 2015<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> University of Medicine and Pharmacy in Ho Chi Minh city. Samples with over 103 HBV DNA copies/ml sera<br /> were identified genotypes by sequencing at Pasteur institute in Ho Chi Minh city.<br /> Results: 473 samples with over 103 HBV DNA copies/ml sera of chronic hepatitis B virus infected patients<br /> were available for genotype identifying. The genotypes of HBV were B (73.4%) and C (26.6%). The ratio of<br /> HBeAg positive was 57.3%. There were 68.7% samples with over 104 HBV DNA copies/ml sera. No relationship<br /> between HBV genotypes and gender, HBV DNA copies quantity in sera or HBeAg status was seen.<br /> Conclusion: The genotypes of HBV in chronic hepatitis B virus infected patients were B (73.4%) and C<br /> (26.6%). There was no significant difference in the distribution of HBV genotypes in groups of gender, HBV<br /> DNA copies quantity in sera and HBeAg status.<br /> Key words: genotype, Hepatitis B (HBV), chronic HBV infection, treatment naïve patient.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> <br /> ĐỐI TƯỢNG-PHƯƠNGPHÁPNGHIÊNCỨU<br /> <br /> Nhiễm HBV vẫn luôn là một vấn đề sức khỏe<br /> toàn cầu cho dù những nỗ lực nhằm hạn chế sự<br /> lây nhiễm đã được áp dụng. Hiện nay, trên thế<br /> giới ước tính có khoảng hơn 2 tỷ người bị nhiễm<br /> HBV. Trong số này có khoảng 400 triệu người<br /> mang HBV mạn tính (HBV carier)(2,10). Hàng năm,<br /> có gần 1 triệu người chết do những bệnh lý liên<br /> quan đến nhiễm HBV như xơ gan, ung thư<br /> gan(15,10).<br /> <br /> Thiết kế nghiên cứu<br /> <br /> Cho đến nay đã có 10 kiểu gen (genotype) của<br /> HBV được phát hiện (A → J) dựa trên sự khác<br /> nhau ít nhất 8% toàn bộ trình tự chuỗi của bộ gen<br /> HBV(9). Qua các nghiên cứu gần đây, người ta<br /> nhận thấy rằng kiểu gen của HBV có liên quan<br /> đến diễn tiến của bệnh cũng như bệnh cảnh lâm<br /> sàng, đáp ứng với điều trị và tỉ lệ chuyển đổi<br /> huyết thanh trong điều trị(9,8,14). Việt Nam là một<br /> trong số những nước có tỉ lệ nhiễm HBV cao. Các<br /> nghiên cứu cho thấy kiểu gen thường gặp ở Việt<br /> Nam là B và C(3,7,5,6,13). Gần đây, kiểu gen I đã được<br /> tìm thấy ở Việt Nam và Lào(9). Tuy nhiên, tại<br /> vùng đồng bằng Sông Cửu Long nói chung và TP<br /> Cần Thơ nói riêng, chưa có nghiên cứu nào về<br /> kiểu gen của HBV trên đối tượng người nhiễm<br /> HBV mạn tính chưa điều trị. Chúng tôi thực hiện<br /> nghiên cứu này với mục tiêu xác định kiểu gen<br /> của HBV trên người nhiễm HBV mạn tính chưa<br /> điều trị tại TP cần Thơ và mô tả sự phân bố kiểu<br /> gen của HBV theo một số yếu tố như tuổi, giới<br /> tính, tải lượng HBV DNA trong huyết thanh và<br /> tình trạng HBeAg.<br /> <br /> Bệnh nhân được chọn vào mẫu nghiên cứu<br /> được lấy huyết thanh làm xét nghiệm HBeAg<br /> bằng kỹ thuật ELISA tại bệnh viện Trường Đại<br /> học Y Dược Cần Thơ. Sau đó, các mẫu này được<br /> tiến hành định lượng HBV DNA bằng kỹ thuật<br /> Realtime PCR phòng xét nghiệm Vi sinh Trường<br /> Đại học Y dược TP Hồ Chí Minh. Những mẫu có<br /> tải lượng virus > 103 copies/ml được xác định kiểu<br /> gen HBV bằng kỹ thuật giải trình tự tại viện<br /> Pasteur TP Hồ Chí Minh.<br /> <br /> Nhiễm<br /> <br /> Tiền cứu, mô tả cắt ngang.<br /> <br /> Đối tượng nghiên cứu<br /> Người nhiễm HBV có HBsAg(+) trên 6 tháng<br /> đến khám tại một số phòng khám chuyên khoa<br /> gan mật, tiêu hóa tại TP Cần Thơ từ tháng 1/2013<br /> đến tháng 9/2014.<br /> <br /> Phương pháp nghiên cứu<br /> <br /> Biến số nghiên cứu: giới, tuổi, kiểu gen HBV,<br /> tải lượng DNA HBV trong huyết thanh.<br /> Nhập và phân tích số liệu bằng phần mền<br /> SPSS 18.0, dùng phép kiểm χ2 để so sánh các tỉ lệ<br /> với mức có ý nghĩa p 103 copies/ml để<br /> thực hiện kỹ thuật giải trình tự xác định kiểu gen<br /> của virus.<br /> <br /> 375<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 19 * Phụ bản của Số 1 * 2015<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> Đặc điểm mẫu nghiên cứu<br /> <br /> Bảng 1: Đặc điểm mẫu nghiên cứu (n=473)<br /> Yếu tố<br /> Giới<br /> HBeAg<br /> <br /> Nam<br /> Nữ<br /> (+)<br /> (-)<br /> <br /> Tần suất<br /> 271<br /> 202<br /> 271<br /> 202<br /> <br /> Tỉ lệ (%)<br /> 57,3<br /> 42,7<br /> 57,3<br /> 42,7<br /> <br /> Trong số 473 bệnh nhân được lấy huyết thanh<br /> xác định kiểu gen có 271 nam (57,3%) và 202 nữ<br /> (42,7%). Có 271 mẫu huyết thanh có HBeAg (+)<br /> (57,3%).<br /> <br /> Các kiểu gen (genotype) HBV phát hiện được<br /> Bảng 2: Các kiểu gen (genotype) HBV phát hiện được<br /> (n=473)<br /> Genotype<br /> B<br /> C<br /> <br /> Tần suất<br /> 347<br /> 126<br /> <br /> Tỉ lệ (%)<br /> 73,4<br /> 26,6<br /> <br /> Chúng tôi ghi nhận có sự hiện diện của 2 kiểu<br /> gen của HBV là B và C với tỉ lệ lần lượt là 73,4 %<br /> và 26,6 %. Kết quả này cũng phù hợp với các<br /> nghiên cứu khác về kiểu gen HBV tại châu Á và<br /> Việt Nam(3,7,5,6,11,10). Kiểu gen B chiếm tỉ lệ 71,8%, là<br /> kiểu gen phổ biến ở người châu Á và Việt Nam.<br /> Các tác giả Nguyễn Hùng Cường, Hồ Thị Thanh<br /> Thủy và Đặng Mai Anh Tuấn cũng ghi nhận tỉ lệ<br /> kiểu gen B tương tự (77,61%; 78% và 75%) với các<br /> kỹ thuật xác định kiểu gen khác nhau(3,5,6).<br /> Theo một số tác giả, bệnh lý gan mạn tính ở<br /> châu Á liên quan đến kiểu gen C nhiều hơn kiểu<br /> gen B(14). Trong nghiên cứu của chúng tôi, kiểu<br /> gen C chiếm tỉ lệ 26,6%, tương tự một số nghiên<br /> cứu khác của các tác giả trong nước(3,5,6). Trong<br /> nghiên cứu kiểu gen HBV ở trẻ em của tác giả<br /> Cao Minh Nga, tỉ lệ kiểu gen C là 7,6%(2), thấp<br /> hơn tỉ lệ kiểu gen C trong nghiên cứu của chúng<br /> tôi và một số nghiên cứu khác ở đối tượng người<br /> lớn. Sự khác biệt này có thể do đối tượng người<br /> lớn trong nghiên cứu của chúng tôi và các nghiên<br /> cứu khác thuộc nhóm bệnh nhân có diễn tiến<br /> mạn tính và có biến chứng của nhiễm HBV. Điều<br /> này phù hợp với y văn ghi nhận kiểu gen C<br /> thường gây tổn thương ở gan nặng hơn các kiểu<br /> gen khác(2,8,10).<br /> <br /> 376<br /> <br /> Trong nghiên cứu của Lê Hữu Song trên đối<br /> tượng bệnh nhân ung thư gan cũng ghi nhận tỉ<br /> lệ kiểu gen C là 79,6%(8). Điều này một lần nữa<br /> cho thấy kiểu gen C thường cho diễn tiến lâm<br /> sàng nặng hơn các kiểu gen khác.<br /> Chúng tôi không ghi nhận sự hiện diện của<br /> các kiểu gen khác như kiểu gen A và I là những<br /> kiểu gen được cho là có hiện diện ở Việt Nam(7,14).<br /> Mặc khác, chúng tôi dùng kỹ thuật giải trình tự<br /> để xác định kiểu gen dựa trên sự khác biệt tối<br /> thiểu 8% trình tự nucleotide nên chúng tôi<br /> không ghi nhận được những trường hợp đồng<br /> bội nhiễm kiểu gen B và C như trong một số<br /> nghiên cứu khác sử dụng kỹ thuật Realtime PCR<br /> để xác định kiểu gen(6).<br /> <br /> Sự phân bố kiểu gen (genotype) HBV theo<br /> giới tính<br /> Bảng 3: Sự phân bố kiểu gen ( genotype) HBV theo<br /> giới tính<br /> Giới tính<br /> Nam (n=271)<br /> Nữ (n=202)<br /> <br /> Genotype B<br /> 205 (75,6%)<br /> 142 (70,3%)<br /> <br /> Genotype C<br /> 66 (24,4%)<br /> 60 (29,7%)<br /> <br /> Ở 271 mẫu huyết thanh của bệnh nhân nam,<br /> có 205 mẫu có kiểu gen B (75,6%) và 66 mẫu có<br /> kiểu gen C (24,4%). Ở 202 mẫu huyết thanh của<br /> bệnh nhân nữ, có 142 mẫu có kiểu gen B (70,3%)<br /> và 60 mẫu có kiểu gen C (29,7%). Sự phân bố kiểu<br /> gen ở 2 nhóm nam và nữ không có khác biệt có ý<br /> nghĩa thống kê (p=0,193).<br /> <br /> Sự phân bố kiểu gen (genotype) HBV theo<br /> tải lượng HBV DNA trong huyết thanh<br /> Bảng 4: Sự phân bố kiểu gen (genotype) HBV theo tải<br /> lượng HBV DNA trong huyết thanh<br /> HBV DNA (copies/ml)<br /> 5<br /> < 10 (n=148)<br /> 5<br /> ≥ 10 (n=325)<br /> <br /> Genotype B<br /> 106 (71,6%)<br /> 241 (74,1%)<br /> <br /> Genotype C<br /> 42 (28,4%)<br /> 84 (25,9%<br /> <br /> Chúng tôi tiến hành định lượng HBV DNA<br /> bằng kỹ thuật Realtime PCR để chọn ra những<br /> mẫu huyết thanh có tải lượng HBV DNA > 103<br /> copies/ml để thực hiện giải trình tự xác định kiểu<br /> gen. Chúng tôi ghi nhận có 148 mẫu (31,3%) có<br /> HBV DNA < 105 copies/ml và 325 mẫu (68,7%)<br /> HBV DNA ≥ 105 copies/ml. Tải lượng virus cao<br /> <br /> Chuyên Đề Nội Khoa<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 19 * Phụ bản của Số 1 * 2015<br /> nhất chúng tôi ghi nhận được là 109 copies/ml.<br /> Không có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê về sự<br /> phân bố kiểu gen HBV ở các nhóm có tải lượng<br /> virus trong máu cao thấp khác nhau (p=0,564).<br /> <br /> Sự phân bố genotype HBV theo kháng<br /> nguyên HBeAg<br /> <br /> 3.<br /> <br /> 4.<br /> <br /> 5.<br /> <br /> Bảng 5: Sự phân bố kiểu gen (genotype) HBV theo<br /> kháng nguyên HBeAg<br /> HBeAg<br /> Dương tính<br /> (n=271)<br /> Âm tính<br /> (n=202)<br /> <br /> Genotype B<br /> 206 (76 %)<br /> <br /> Genotype C<br /> 65 ( 24 %)<br /> <br /> 141 ( 69,8 %)<br /> <br /> 61 ( 30,2 %)<br /> <br /> 6.<br /> <br /> Tất cả các mẫu được xác định kiểu gen đều<br /> được làm xét nghiệm HBeAg bằng kỹ thuật<br /> ELISA. Trong số 271 mẫu có HBeAg (+), kiểu gen<br /> B có 206 mẫu (76 %), kiểu gen C có 65 mẫu (24<br /> %). Trong số 202 mẫu có HBeAg (-), kiểu gen B<br /> có 141 mẫu (69,8 %), kiểu gen C có 61 mẫu (30,2<br /> %). Không có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê về<br /> sự phân bố kiểu gen giữa 2 nhóm HBeAg(+) và<br /> HBeAg (-) (p=0,131).<br /> <br /> 7.<br /> <br /> KẾT LUẬN<br /> <br /> 11.<br /> <br /> Qua nghiên cứu kiểu gen của HBV trên đối<br /> tượng nhiễm HBV mạn tính chưa điều trị tại TP<br /> Cần Thơ, chúng tôi rút ra kết luận sau:<br /> <br /> 12.<br /> <br /> 8.<br /> <br /> 9.<br /> <br /> 10.<br /> <br /> 1. Có 2 kiểu gen của HBV được phát hiện là B<br /> và C với tỉ lệ lần lượt là 73,4 % và 26,6 %.<br /> 2. Không ghi nhân mối liên quan giữa kiểu<br /> gen với các yếu tố giới tính, tải lượng HBV DNA<br /> trong huyết thanh và tình trạng HBeAg.<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1.<br /> <br /> 2.<br /> <br /> Cao Minh Nga, Nguyễn Thanh Bảo, Nguyễn Thị Hải Yến,<br /> Trần Thị Như Lê, Trần Thị Ngọc Anh (2011). Sự phân bố kiểu<br /> gen (genotype) của virus viêm gan B (HBV) ở trẻ em nhiễm<br /> HBV. Tạp chí Y học TP. Hồ Chí Minh. Tập 15. Phụ bản số 1.<br /> Tr.190-194.<br /> Cheng CP, Lee PF, Liu WC, Wu IC, Chin CY, Chang TT,<br /> Tseng VS (2012). Anlysis of Precore/core covariances<br /> associated with viral kinetics and genotypes in hepatitis B e<br /> antigen-positive Chronic hepatitis B patients. PLoS One. Vol.7<br /> (2): e32553.<br /> <br /> Nhiễm<br /> <br /> 13.<br /> <br /> 14.<br /> 15.<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Đặng Mai Anh Tuấn, Võ Đức Xuyên An, Phạm Hùng Vân<br /> (2010). “Tìm hiểu đột biến kháng Adefovir và lamivudine trên<br /> HBV tách chiết từ huyết thanh bệnh nhân viêm gan B mãn<br /> tính”. Tạp chí Y học TP. Hồ Chí Minh. Tập 14. Phụ bản số 2.<br /> Tr.287-293.<br /> Glebe D, Bremer CM (2013). “The molecular virology of<br /> hepatitis B virus”. Seminars in Liver Disease. Vol.33. No.2. pp<br /> 103-112.<br /> Hồ Thị Thanh Thủy, Nguyễn Bảo Toàn, Lê Huyền Ái Thúy,<br /> Nguyễn Duy Khánh, Cao Minh Nga, Vũ Thị Tường Vân<br /> (2009). “Ứng dụng kỹ thuật realtime RT-PCR trong xác định<br /> kiểu gene của virus gây viêm gan siêu vi B và C. Bộ khoa học<br /> và công nghệ”. Tuyển tập Hội nghị Công nghệ sinh học toàn<br /> quốc khu vực phía Nam 2009. Nhà xuất bản Khoa học và Kỹ<br /> Thuật. Tr: 382-386.<br /> Joshi M, Deshpande JD (2011). “Polymerase chain reaction:<br /> methods, principles and application”. International Journal of<br /> Biomedical Research. Number 1, Volume 2. pp. 81-97.<br /> Kenji A (2010). “Molecular-based epidemiology and<br /> pathology of hepatitis B virus infection”. Kỷ yếu Hội nghị Sinh<br /> học phân tử và Hóa sinh Y học tòan quốc lần thứ 2, tr: 19-20.<br /> Lê Hữu Song (2013). “Kiểu gen vi rút viêm gan b liên quan tới<br /> đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng của người mang vi rút không<br /> triệu chứng và bệnh nhân ung thư gan”. Tạp chí Y học thực<br /> hành (872). Số 6: 28-31.<br /> Liu CJ, Kao JH (2013). “Global Perspective on the Natural<br /> History of Chronic Hepatitis B: role of Hepatitis B virus<br /> genotypes A to J”. Seminars in Liver Disease. Vol.33.<br /> No.2/2013.pp 87-102.<br /> Locarnini S, Zoulim F (2010). “Molecular genetics of HBV<br /> infection”. Antiviral therapy 2010 15Suppl 3:3-14.<br /> Nguyễn Hùng Cường, Nguyễn Bảo Trân, Hoàng Thị<br /> Thanh Huyền, Azumi Ishizaki, Hiroshi Ichimura, Phạm<br /> Văn thức (2013). “Nghiên cứu tỉ lệ đột biến gen kháng<br /> thuốc của HBV ở đối tượng tiêm chích ma túy và gái mại dâm ở<br /> Hải phòng”. Tạp chí Y-Dược học quân sự. số 6: 57-63.<br /> Shi Y, Wei F, Hu D, Li Q, Smith D, Li D, Chen D (2012).<br /> “Mutations in the major hydrophilic region (MHR) of hepatitis<br /> B virus genotype C in North China”. Journal of Medical<br /> Virology 84: 1901-1906.<br /> Trần Thị Hải Âu, Vũ Thị Kim Liên, Đặng Đức Anh (2010).<br /> Nghiên cứu và ứng dụng quy trình Multiplex - PCR xác định<br /> kiểu gen HBV ở một số khu vực miền bắc Việt Nam năm<br /> 2008. Tạp chí Y học dự phòng. Tập XX số 6(114). Tr: 122- 128.<br /> Trần Xuân Chương (2010). “Tổng quan về các kiểu gen của<br /> virus viêm gan B ở Việt Nam”, Tạp chí gan mật, số 11: 5-10.<br /> Vivekanandan P, Singh OV (2010). Molecular Methods in the<br /> Diagnosis and Management of Chronic Hepatitis B. Expert<br /> Rev Mol Diagn. 10(7): 921-935.<br /> <br /> Ngày nhận bài báo:<br /> <br /> 27/10/2014<br /> <br /> Ngày phản biện nhận xét bài báo:<br /> <br /> 30/10/2014<br /> <br /> Ngày bài báo được đăng:<br /> <br /> 10/01/2015<br /> <br /> 377<br /> <br />