Sức hấp dẫn trong hài đàm của Phan Khôi

Tập 183, Số 07, 2018<br /> <br /> Tập 183, số 07, 2018<br /> <br /> 183(07)<br /> N¨m<br /> <br /> 2018<br /> <br /> T¹p chÝ Khoa häc vµ C«ng nghÖ<br /> <br /> Journal of Science and Technology<br /> <br /> CHUYÊN SAN KHOA HỌC XÃ HỘI – NHÂN VĂN – KINH TẾ<br /> Môc lôc<br /> <br /> Trang<br /> <br /> Hoàng Thị Phương Nga - Mô hình du lịch văn học “Làng Vũ Đại ngày ấy”<br /> <br /> 3<br /> <br /> Phạm Thị Thu Hoài, Trần Thị Thanh - Tiếng lóng trong truyện về đề tài giáo dục của Văn Thành Lê<br /> <br /> 9<br /> <br /> Ngô Thị Thanh Nga, Phạm Thị Hồng Vân - Vài nét về các phương thức thể hiện tình vợ chồng trong văn<br /> học trung đại Việt Nam<br /> <br /> 15<br /> <br /> Nguyễn Thị Thắm, Nguyễn Minh Sơn - Ý thức đối thoại của Nguyễn Ngọc Tư với văn học truyền thống thông<br /> qua những nhân vật nữ trong tập truyện Không ai qua sông<br /> <br /> 21<br /> <br /> Đặng Thị Thùy, Nguyễn Diệu Thương - Lô gích của các hiện tượng “phi lô gích” trong ca dao, tục ngữ<br /> người Việt<br /> <br /> 27<br /> <br /> Đinh Thị Giang - Những nhân tố ảnh hưởng đến lối sống của người Việt ở đồng bằng Bắc Bộ hiện nay<br /> <br /> 33<br /> <br /> Nguyễn Diệu Thương, Nguyễn Thị Lan Hương - Phương thức tạo hàm ý trong tiểu phẩm trào phúng<br /> <br /> 39<br /> <br /> Nguyễn Thu Quỳnh, Vì Thị Hiền - Từ ngữ chỉ đồ gia dụng trong tiếng Thái ở tỉnh Điện Biên<br /> <br /> 45<br /> <br /> Nguyễn Thị Thu Oanh, Hoàng Thị Mỹ Hạnh - Vị thế, vai trò cầm quyền của Đảng Cộng Sản Việt Nam giai<br /> đoạn 1945 - 1975 và một số bài học kinh nghiệm<br /> <br /> 51<br /> <br /> Đỗ Hằng Nga, Phạm Quốc Tuấn - Việc thu thuế trong làng xã qua tư liệu hương ước cải lương tỉnh Thái Nguyên<br /> <br /> 57<br /> <br /> Lê Văn Hiếu - Hiệu quả hoạt động của mô hình “ban tuyên vận” xã, phường, thị trấn và “tổ tuyên vận” thôn, bản, tổ<br /> dân phố ở tỉnh Lào Cai trong giai đoạn hiện nay<br /> <br /> 63<br /> <br /> Thái Hữu Linh, Nguyễn Thị Thu Hiền, Nguyễn Thị Thanh Hà - Vai trò của hậu phương Bắc Thái trong cuộc<br /> tổng tiến công Mậu Thân năm 1968<br /> <br /> 69<br /> <br /> Phạm Anh Nguyên - Sức hấp dẫn trong Hài đàm của Phan Khôi<br /> <br /> 73<br /> <br /> Nguyễn Thị Hường, Nguyễn Thị Mão, Nguyễn Tuấn Anh - Nâng cao hiệu quả tổ chức các hoạt động ngoại<br /> khoá trong dạy học môn giáo dục công dân ở các trường trung học phổ thông trên địa bàn thành phố Thái<br /> Nguyên hiện nay<br /> <br /> 79<br /> <br /> Nguyễn Văn Dũng, Đào Ngọc Anh - Thực trạng thể chất của sinh viên không chuyên thể dục thể thao Trường<br /> Đại hoc Sư phạm – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> 85<br /> <br /> Trần Bảo Ngọc, Lê Ngọc Uyển, Bùi Thanh Thủy và cs - Thực trạng xếp loại tốt nghiệp sinh viên diện cử<br /> tuyển ở trường Đại học Y Dược – Đại học Thái Nguyên giai đoạn 2013-2017<br /> <br /> 91<br /> <br /> Nguyễn Thúc Cảnh - Nghiên cứu xây dựng hệ thống bài tập có nội dung thực tế trong giảng dạy cơ học cho<br /> học sinh trung học phổ thông<br /> <br /> 97<br /> <br /> Hà Thị Kim Linh, Chu Thị Bích Huệ - Giáo dục kiến thức pháp luật cho phụ nữ vùng dân tộc thiểu số ở huyện<br /> Võ Nhai, tỉnh Thái Nguyên<br /> <br /> 105<br /> <br /> Nguyễn Thị Thanh Hồng, Nguyễn Thị Khánh Ly, Vũ Kiều Hạnh - Tăng cường sự tham gia của sinh viên<br /> vào các hoạt động học tiếng Anh trong lớp học đông nhiều trình độ của sinh viên năm thứ nhất trường Đại học<br /> Y Dược – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> 111<br /> <br /> Phạm Thị Huyền, Vũ Thị Thủy - Vận dụng phong cách nêu gương theo tư tưởng Hồ Chí Minh trong xây dựng<br /> phong cách làm việc đối với cán bộ chủ chốt ở nước ta hiện nay<br /> <br /> 117<br /> <br /> Đàm Quang Hưng - Thiết kế bài học khoa học lớp 4, lớp 5 theo hướng tìm tòi thực nghiệm<br /> <br /> 123<br /> <br /> Hoàng Thị Thu Hoài - Những khó khăn trong việc dạy và học từ vựng tiếng Anh chuyên cho sinh viên chuyên<br /> ngành điều dưỡng, trường Cao đẳng Y tế Thái Nguyên và một số giải pháp đề xuất<br /> <br /> 129<br /> <br /> Nguyễn Lan Hương, Văn Thị Quỳnh Hoa - Những nhân tố ảnh hưởng đến khả năng nói tiếng Anh của sinh<br /> viên năm thứ nhất trường Đại học Nông Lâm – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> 135<br /> <br /> Vũ Kiều Hạnh - Những yếu tố quyết định đến mức độ đọc hiểu của sinh viên năm thứ hai tại trường Đại học<br /> Nông Lâm – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> 141<br /> <br /> Nguyễn Thị Quế, Hoàng Thị Nhung - Hỏi đúng để tự học và học tập cộng tác thành công – hướng tới xây<br /> dựng người học ngoại ngữ độc lập trong bối cảnh hội nhập khu vực và quốc tế<br /> <br /> 147<br /> <br /> Ngô Thị Thu Hà, Nguyễn Thị Hoài Thu - Ứng dụng các phương pháp giảng dạy tích cực nhằm nâng cao chất<br /> lượng dạy – học tiếng Việt cho học viên quốc tế tại Học viện Kỹ thuật Quân sự<br /> <br /> 153<br /> <br /> Dương Văn Tân - Đánh giá hiệu quả áp dụng trò chơi vận động trong phát triển thể lực chung cho sinh viên<br /> trường Đại học Kỹ thuật Công nghiệp – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> 159<br /> <br /> Bùi Thị Hương Giang - Nâng cao năng lực giao tiếp giao văn hóa trong dạy và học ngoại ngữ<br /> <br /> 165<br /> <br /> Trần Hoàng Tinh, Nông La Duy, Phạm Văn Tuân - Xây dựng trung đội tự quản trong quản lý giáo dục tính<br /> kỷ luật cho sinh viên tại trung tâm giáo dục quốc phòng và an ninh trong giai đoạn hiện nay<br /> <br /> 171<br /> <br /> Trần Thị Yến, Khổng Thị Thanh Huyền - Sử dụng hình thức đọc chuyên sâu để nâng cao khả năng viết học<br /> thuật cho sinh viên chuyên ngành tiếng Anh<br /> <br /> 177<br /> <br /> Đỗ Thị Hồng Hạnh, Hoàng Mai Phương - Đào tạo nghề cho lao động nông thôn trên địa bàn huyện Chợ Mới,<br /> tỉnh Bắc Kạn<br /> <br /> 183<br /> <br /> Trần Thùy Linh, Trần Lương Đức, Nguyễn Thị Thùy Trang - Cách tiếp cận của pháp luật cạnh tranh liên<br /> minh châu Âu về hành vi lạm dụng mang tính trục lợi<br /> <br /> 189<br /> <br /> Nguyễn Thị Thanh Hà, Phạm Việt Hương - Xây dựng bộ tiêu chí và chỉ số kinh tế phù hợp để đánh giá quản<br /> lý rừng bền vững ở huyện Định Hóa<br /> <br /> 195<br /> <br /> Đinh Thị Hoài - Truyền thông marketing sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện tại Trung tâm Học liệu Đại<br /> học Thái Nguyên<br /> <br /> 201<br /> <br /> Nguyễn Thị Thanh Xuân - Nghiên cứu nhân tố ảnh hưởng đến sự hài lòng của khách hàng sử dụng dịch vụ<br /> khách sạn tại Thanh Hóa, Việt Nam<br /> <br /> 207<br /> <br /> Dương Thị Tình - Đóng góp của xuất khẩu hàng hóa tới tăng trưởng kinh tế của tỉnh Yên Bái<br /> <br /> 213<br /> <br /> Lê Minh Hải, Trần Viết Khanh - Phân tích tổ chức không gian lãnh thổ du lịch tỉnh Thái Nguyên<br /> <br /> 219<br /> <br /> Hà Văn Vương - Vận dụng lý thuyết Ecgônômi trong tổ chức môi trường làm việc tại văn phòng chi nhánh may<br /> Sông Công II - Công ty Cổ phần Đầu tư và Thương mại TNG<br /> <br /> 227<br /> <br /> Mai Anh Linh, Nguyễn Thị Minh Anh - Đánh giá chất lượng dịch vụ và sự hài lòng của khách hàng: nghiên<br /> cứu thực nghiệm tại siêu thị Lan Chi, Thái Nguyên<br /> <br /> 233<br /> <br /> Đinh Hồng Linh, Nguyễn Thu Nga, Nguyễn Thu Hằng - Sử dụng hàm Loga siêu việt để đánh giá hiệu quả<br /> kinh doanh của các ngân hàng Việt Nam<br /> <br /> 239<br /> <br /> Phạm Anh Nguyên<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 183(07): 73 - 78<br /> <br /> SỨC HẤP DẪN TRONG HÀI ĐÀM CỦA PHAN KHÔI<br /> Phạm Anh Nguyên*<br /> Trường Đại học Khoa học – ĐH Thái Nguyên<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Trong giai đoạn mở đầu của lịch sử báo chí Việt Nam, Phan Khôi (1887 -1959) là người tiên phong,<br /> mở đường với tư tưởng hiện đại và sự cách tân về phong cách nghị luận báo chí độc đáo, không trộn<br /> lẫn với bất cứ ai. Phong cách “rất Phan Khôi” ấy được định hình rõ nét nhất trong thể tài Hài đàm.<br /> Đó là những bài viết theo lối tạp văn và được coi là “đặc sản”, chiếm một số lượng rất lớn trong sáng<br /> tác báo chí của ông. Sự độc đáo và hấp dẫn của hài đàm Phan Khôi thể hiện ở trong kết cấu độc đáo,<br /> bất ngờ, lối kể chuyện hài hước, dí dỏm, trào lộng và nhất là ở thủ pháp liên tưởng.<br /> Từ khóa: Phan Khôi, Hài đàm, kết cấu bài độc đáo, thủ pháp liên tưởng, nghệ thuật châm biếm.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ *<br /> Trong những năm gần đây, tên tuổi và sự<br /> nghiệp báo chí của học giả Phan Khôi mới<br /> được nhiều người biết tới một cách rõ ràng<br /> hơn là dựa vào kết quả sưu tầm của nhà<br /> nghiên cứu Lại Nguyên Ân. Cho đến nay, Lại<br /> Nguyên Ân đã công bố các tác phẩm báo chí<br /> của Phan Khôi viết từ năm 1928 đến năm<br /> 1943, đây là ngữ liệu căn bản cho nhiều<br /> nghiên cứu, đánh giá những đóng góp của<br /> Phan Khôi ở các lĩnh vực văn học nghệ thuật,<br /> triết học, lịch sử, ngôn ngữ, báo chí... Riêng<br /> về Hài đàm có hai tác giả đề cập tới:<br /> Năm 2013, trong luận văn thạc sĩ ngôn ngữ<br /> học “Bước đầu tìm hiểu nghệ thuật sáng tạo<br /> trong ngôn từ của nhà báo Phan Khôi” (Đại<br /> học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên), tác giả<br /> Phạm Anh Nguyên tập trung vào việc phân<br /> tích các kiểu dạng bài báo để từ đó hệ thống<br /> hóa các thủ pháp nghệ thuật ngôn từ mà Phan<br /> Khôi thường sử dụng và bước đầu đề cập tới<br /> sự độc đáo trong cách viết Hài đàm [1].<br /> Cho tới năm 2015, luận án tiến sĩ báo chí học<br /> đầu tiên nghiên cứu về Phan Khôi “Vai trò<br /> của Phan Khôi đối với báo chí Việt Nam đầu<br /> thể kỷ XX” (Học viện Báo chí và Tuyên<br /> truyền), tác giả Phạm Thị Thành chủ yếu đề<br /> cập tới vấn đề thể loại và nhận định các bài<br /> khôi hài của Phan Khôi mang đặc điểm tiểu<br /> phẩm báo chí [2].<br /> Có thể thấy việc tìm hiểu về Hài đàm của<br /> Phan Khôi cần được giới nghiên cứu quan<br /> *<br /> <br /> tâm hơn nữa, nhất là xem xét Hài đàm như là<br /> một thể tài báo chí mà Phan Khôi đã có công<br /> lao gây dựng.<br /> Trong sự nghiệp làm báo của mình, Phan<br /> Khôi viết rất nhiều thể loại, kiểu dạng bài<br /> khác nhau, từ những bài khảo luận, nghiên<br /> cứu công phu đăng nhiều kỳ tới những bài<br /> tranh luận sôi nổi gai góc, bài phê bình văn<br /> học sắc sảo cho đến làm thơ, dịch thuật, sáng<br /> tác tiểu thuyết. Ở thể loại nào Phan Khôi cũng<br /> để lại dấu ấn cá tính rõ nét, nhưng độc đáo<br /> nhất, gây ấn tượng nhất lại chính là các bài<br /> tạp văn ngắn có trong chuyên mục “Câu<br /> chuyện hằng ngày”, “Những điều nghe thấy”<br /> mà đương thời được độc giả mến mộ gọi tên<br /> là Hài đàm. Từ năm 1928 đến năm 1932<br /> trong hai chuyên mục này Phan Khôi đã viết<br /> 1084 bài. Đặc trưng các bài hài đàm của Phan<br /> Khôi thể hiện trong kết cấu độc đáo, đặc biệt<br /> ngắn gọn, lối kể chuyện hài hước, dí dỏm,<br /> trào lộng và nhất là ở thủ pháp liên tưởng.<br /> Trên thực tế tờ Gia định báo (1865) – tờ báo<br /> quốc ngữ đầu tiên ra đời của Nam Kỳ, đã<br /> từng có những mục mang hơi hướng hài<br /> hước: “Chuyện đời xưa”, “Lựa nhón lấy<br /> những chuyện hay và có ích”, “Chuyện khôi<br /> hài” của Trương Vĩnh Ký. Đây có thể xem<br /> như là gợi ý ban đầu cho sự ra đời của các<br /> chuyên mục trào phúng trên báo chí Việt Nam<br /> sau này. Các cây bút lão luyện như Tản Đà,<br /> Diệp Văn Kỳ, Đào Trinh Nhất, Ngô Tất Tố...<br /> cũng đều viết trào phúng, hài đàm trên báo<br /> chí, song không đều đặn và chưa hẳn làm nổi<br /> bật thể tài này. Chỉ từ khi Phan Khôi viết Hài<br /> <br /> Tel: 0913395451; Email: phamanhnguyennn17@gmail.com<br /> <br /> 73<br /> <br /> Phạm Anh Nguyên<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> đàm, góp những câu chuyện kể thì người đọc<br /> báo mỗi ngày mới quả thực là biết “câu<br /> chuyện hàng ngày” với đủ loại nội dung: từ<br /> các việc xảy ra hàng ngày tại đô thị Sài Gòn<br /> và mọi miền trong nước đến các sự kiện ở<br /> nước ngoài. Biết từ chuyện bầu cử của hội<br /> đồng quản hạt, chuyện ăn Tết, chuyện thiếu<br /> nước, chuyện giá gạo tăng đến chuyện phế đế<br /> Phổ Nghi, chuyện quân phiệt bên Tầu, chuyện<br /> thi sắc đẹp bên Tây... và nổi bật lên là giọng<br /> điệu khi mỉa mai, lúc hài hước của tác giả.<br /> Hài đàm của Phan Khôi là những bài viết theo<br /> lối tạp văn và được coi là “đặc sản”, chiếm số<br /> lượng rất lớn trong sáng tác báo chí của ông<br /> “Lượng bài Phan Khôi viết và đăng trên Trung<br /> lập có lẽ là lớn nhất so với lượng bài của ông<br /> đăng trên bất cứ tờ báo nào... Trước hết là<br /> mục hài đàm “Những điều nghe thấy” mà tòa<br /> soạn dành riêng cho ông viết với bút danh<br /> Thông reo (10 ngày đầu lấy là Tha Sơn)”. Từ<br /> 2/5/1930 đến 30/5/1933, ngày Trung lập bị<br /> đóng cửa, Phan Khôi đã viết trên 600 bài cho<br /> mục “Những điều nghe thấy” [3; tr. 18].<br /> Để thể nghiệm thành công thể tài mới mẻ này<br /> trên báo chí ngoài sự học hỏi kinh nghiệm của<br /> hai nhà báo Pháp là Clément Vautel và<br /> Georges de la Fouchardière trên các tờ Le<br /> Journal và L’Oeuvre xuất bản ở Paris đương<br /> thời 1 thì ta thấy được trong lối viết hài đàm<br /> của Phan Khôi có sự kết hợp tinh tế của tạp<br /> văn ngắn (viết sắc, gọn) với trí liên tưởng<br /> thông minh giàu sức sáng tạo. Đây là việc<br /> không phải ai cũng làm được. Vì thế những<br /> tài năng khôi hài, những cây bút trào phúng<br /> trên báo chí như Phan Khôi quả thật xưa nay<br /> vẫn hiếm.<br /> 1<br /> <br /> Georges de la Fouchardière (1874 – 1946) năm<br /> 1916 đã cùng Gustave Téry sáng lập ra tờ L’Oeuvre<br /> (xây dựng), viết liên tục 15 năm những bài luận bàn<br /> thế sự với giọng hài hước, hóm hỉnh, thu hút đủ loại<br /> độc giả; là cây bút có ảnh hưởng đến tận thế chiến<br /> thứ II. Clément Vautel (1876 – 1954; bút danh: Đảo<br /> Let thành Tel): viết cho các báo ngày ở Paris như Le<br /> Matin, Le Liberté..., đặc biệt giữ mực “Mon film”<br /> (Dưới mắt tôi) hằng ngày bàn luận thế sự bằng cái<br /> nhìn rất “phải lẽ” của một “français moyen”<br /> (thường dân) được độc giả đương thời hâm mộ...<br /> Đây cũng là cây bút có ảnh hưởng đến tận thế chiến<br /> thứ II. [4; tr.411-412]<br /> <br /> 74<br /> <br /> 183(07): 73 - 78<br /> <br /> KẾT CẤU ĐỘC ĐÁO VÀ CÁCH KỂ<br /> CHUYỆN VỪA HOẠT BÁT, HIỆN ĐẠI<br /> THEO LỐI TÂY PHƯƠNG VỪA SÂU SẮC,<br /> THÂM THÚY CỦA NHO GIA<br /> Bài Hài đàm của Phan Khôi độc đáo trước hết<br /> là ở kết cấu nội dung ngắn gọn: Từ năm 1928<br /> đến năm 1932 trong hai chuyên mục “Câu<br /> chuyện hằng ngày”, “Những điều nghe thấy”<br /> Phan Khôi đã viết 1084 bài Hài đàm, tất cả<br /> các bài này đều có dung lượng ngắn gọn<br /> khoảng 400 đến 1500 chữ, về cơ bản các bài<br /> Hài đàm này đều có lối viết dẫn dắt như “kể<br /> chuyện”. Đó là nhân có một sự kiện, vấn đề<br /> xã hội đã xảy ra, vừa mới diễn ra trong đời<br /> sống sinh hoạt thường ngày được Phan Khôi<br /> “mượn” coi như là cái cơ để đặt vấn đề, dẫn<br /> dắt người đọc. Với cách mở đầu như vậy đã<br /> góp phần làm nổi bật, sáng rõ thông tin đã tạo<br /> nên phong cách thông tấn báo chí cho các bài<br /> Hài đàm. Sự ngắn gọn còn được thể hiện rất<br /> rõ trong việc tổ chức các đoạn văn. Đa phần<br /> các bài Hài đàm có từ 7 – 15 đoạn, đoạn ngắn<br /> nhất là 1 câu và đoạn dài là từ 3 – 7 câu.<br /> Chẳng hạn bài “Cấm lạy còn lạy” (Đông<br /> Pháp thời báo, Sài Gòn, số 773, ngày<br /> 21/08/1928) gồm 9 đoạn, 12 câu:<br /> (i) “Vừa rồi có người đọc báo gởi thơ đến xin<br /> bổn báo dịch đăng cái tờ thông tin của quan<br /> Thống đốc Nam Kỳ truyền cho các chủ tỉnh<br /> phải khuyên quan viên Lang Sa tùng sự trong<br /> các tỉnh đãi người An Nam cho có lễ phép (1).<br /> (ii) Song tôi nghĩ có gì đâu mà đăng (2). Và tôi<br /> cũng đã nói tử tế không đều do ở nơi mình (3).<br /> (iii) Nếu như mình thấy mặt ai, cứ cúi xuống<br /> lạy đùa, thì một trăm tờ thông tư như vậy<br /> cũng chẳng làm chi, huống là một tờ (4).<br /> (iv) Tôi còn nhớ ông đốc phủ kia, cứ mỗi năm<br /> đầu năm tây, khăn đen áo lớn, dắt mấy thằng<br /> nhỏ đi đến chúc mừng ông Thống đốc Nam<br /> Kỳ (5). Ông đó có tiếng hay lạy, nên một hôm,<br /> trước khi đi vô, mấy thầy đã dặn: Chuyến nầy<br /> đừng lạy, nghe quan lớn! (6)<br /> (v) Ấy vậy mà vô nói chỉ năm ba tiếng cũng cúi<br /> xuống mà cuốc dài, làm cho mấy thầy mặc đồ<br /> Lang Sa té lên té xuống gần chết. (7)<br /> (vi) Ta mà còn đê hèn như vậy, mong gì ai<br /> trọng ta ! (8)<br /> <br />