Tác động của áp lực xã hội đến hiệu quả môi trường - nghiên cứu trường hợp các doanh nghiệp tại tỉnh Bình Thuận

TẠP CHÍ KHOA HỌC YERSIN<br /> <br /> <br /> <br /> TÁC ĐỘNG CỦA ÁP LỰC XÃ HỘI ĐẾN<br /> HIỆU QUẢ MÔI TRƯỜNG - NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP<br /> CÁC DOANH NGHIỆP TẠI TỈNH BÌNH THUẬN<br /> Bạch Ngọc Hoàng Ánh*, Lê Khắc Huy**,<br /> Nguyễn Thị Như Yến***, Phạm Đình Trung*<br /> <br /> Title: The impact of social license TÓM TẮT<br /> pressure to environmental Nghiên cứu này có ý nghĩa thiết thực đối với tỉnh Bình<br /> performance – a study in Binh Thuan Thuận trong vấn đề bảo vệ môi trường, đặc biệt là việc hạn chế<br /> province<br /> gây ô nhiễm môi trường từ khu vực sản xuất kinh doanh trong<br /> Từ khóa: Áp lực xã hội; hiệu quả tỉnh. Mục tiêu cốt lõi của nghiên cứu là kiểm định mối quan hệ<br /> môi trường; nhận thức lợi ích thị giữa áp lực xã hội đến hiệu quả môi trường của các doanh<br /> trường; động cơ điều chỉnh; doanh nghiệp tại Bình Thuận. Tác giả đã sử dụng mô hình của Johan và<br /> nghiệp. Hugo (2017) và kiểm định với dữ liệu thị trường. Kết quả cho<br /> thấy có sự tác động từ áp lực xã hội đến hành vi sử dụng nguồn<br /> Keywords: Social license pressure,<br /> lực môi trường một cách có hiệu quả của doanh nghiệp thông<br /> environmental performance,<br /> qua nhận thức lợi ích thị trường. Bên cạnh đó, hiệu quả môi<br /> perceived market benefits,<br /> trường của các doanh nghiệp còn chịu sự tác động từ quy mô<br /> motivated regulation, enterprise<br /> doanh nghiệp và động cơ điều chỉnh.<br /> Thông tin chung:<br /> ABSTRACT<br /> Ngày nhận bài: 17/4/2018;<br /> Ngày nhận kết quả bình duyệt: The author uses Johan and Hugo’s (2017) model for the<br /> 25/8/2018; study into the effect of ‘social license pressure’ on the<br /> Ngày chấp nhận đăng bài: ‘environmental performance’ of enterprises in Binh Thuan<br /> 15/5/2018. province. The findings show that ‘social license pressure’<br /> impacts on how the local enterprises decreasingly use the<br /> Tác giả:<br /> environmental resource. However, these findings are<br /> * Trường Đại học Yersin Đà Lạt<br /> contrary to the findings of Johan and Hugo’s research. In<br /> ** Sở Kế hoạch đầu tư Bình Thuận<br /> addition, the study also points out that the ‘environmental<br /> *** Trường Chính trị tỉnh Bình Thuận.<br /> performance’ of enterprises is affected by the ‘size of<br /> Email:<br /> enterprise’, ‘perceived market benefits’ and ‘motivated<br /> hoanganhbachngoc@yahoo.com<br /> regulation’.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 1. Giới thiệu Bănk (2013), trắ ch nhiẹ m xẵ họ i củ ă doănh<br /> Những năm gằ n đăy, trắ ch nhiẹ m xẵ họ i nghiẹ p được thẻ hiẹ n tren bó n khíă cặ nh:<br /> củ ă doănh nghiẹ p (CSR - Corporăte Sociăl Trắ ch nhiẹ m với thị trương vă ngươi tieu<br /> Responsibility) lă đè tăi được cắ c doănh dung, trắ ch nhiẹ m vè bẳ o vẹ moi trương,<br /> nghiẹ p Viẹ t Năm nghien cứu vă thực hiẹ n. trắ ch nhiẹ m với ngươi lăo đọ ng, trắ ch<br /> Đó cũ ng lă mọ t trong những định hướng nhiẹ m chung với cọ ng đò ng. Băi bắ o năy tặ p<br /> quăn trọ ng trong chié n lược phắ t triẻ n bè n trung nghien cứu nọ i dung trắ ch nhiẹ m vè<br /> vững củ ă nước tă hiẹ n năy. Theo World bẳ o vẹ moi trương củ ă doănh nghiẹ p, cụ thẻ<br /> Tập 04 (4/2019) 17<br />  TẠP CHÍ KHOA HỌC YERSIN<br /> <br /> <br /> nghien cứu sự tác động củ ă ắ p lực xẵ hội đến cung lă phằ n ké t luặ n với viẹ c thẳ o luặ n ké t<br /> hành vi bảo vệ moi trương thong quă việc sử quẳ , binh luặ n vè đó ng gó p lý thuyé t cũ ng<br /> dụng nguồn lực từ môi trường của các như hăm ý quẳ n trị lien quăn.<br /> doanh nghiệp tỉnh Bình Thuận. Nơi mă cắ c 2. Cơ sở lý thuyết và các giả thuyết<br /> yé u tó đằ u văo củ ă quắ trinh sẳ n xuắ t như nghiên cứu<br /> nguyen liẹ u, khoắ ng sẳ n, điẹ n, nước… vă cắ c Áp lực xã hội (social license pressure)<br /> yé u tó đằ u ră như chắ t thẳ i cong nghiẹ p,<br /> Theo Lynch - Wood và Williamson<br /> khó i, bụ i… củ ă cắ c doănh nghiẹ p thẳ i ră đẵ<br /> (2007), áp lực xã hội được định nghĩă là một<br /> có ẳ nh hưởng rắ t lớn đé n cuọ c só ng sinh<br /> cơ chế kiểm soát đòi hỏi các doanh nghiệp<br /> hoặ t củ ă ngươi dăn. phải đáp ứng được nhu cầu và mong đợi từ<br /> Nhiè u nghien cứu cho rằ ng, doănh cộng đồng dân cư, các nhóm môi trường,<br /> nghiệp chịu tác động khá mạnh mẽ từ các hoạt những thành viên cộng đồng và các yếu tố<br /> động của các tổ chức chính phủ và phi chính khác củă đời sống xã hội. Khái niệm này áp<br /> phủ, hay các hoạt động xã hội khác (Doh & dụng cho nhiè u loại hình doanh nghiệp, vì các<br /> Guay, 2006; Aguileră vă cọ ng sự, 2007; bên liên quăn thường đại diện cho một loạt<br /> Mătten & Moon, 2008). Cămpbell (2007) đã các lợi ích trong nhiều cấp độ xã hội. Dare và<br /> đưă ră giả thuyết: Các doanh nghiệp sẽ có cộng sự (2014) cho rằ ng, ắ p lực xã hội được<br /> nhiều hành động theo những cách có trách xem như một sự liên tục của nhiều áp lực cụ<br /> nhiệm với xã hội nếu có các tổ chức tư nhân, thể. Khái niệm này thừa nhận sự tồn tại của<br /> độc lập, bao gồm các tổ chức phi chính phủ, nhiều áp lực có thể bị chồng lấn lẫn nhau<br /> các tổ chức vận động xã hội và báo chí vận trong các cộng đồng khác nhau, chẳng hạn<br /> như hàng xóm, người dân địă phương, chính<br /> động để thăy đổi nó. Locke và cộng sự (2006)<br /> quyền địă phương các cấp, chính quyền cấp<br /> đã đưă ră chính sách dùng cách gắn mác tiêu<br /> khu vực hay quốc gia, có thể còn là các tổ<br /> cực cho các doanh nghiệp không thực thi trách<br /> chức phi chính phủ, phi chính phủ quốc tế.<br /> nhiệm với môi trường, điều này đã làm cho<br /> các doanh nghiệp quan tâm nhiều hơn đé n Áp lực xã hội và quy mô doanh nghiệp<br /> trách nhiệm xã hội trong quá trình ra quyết Brammer và cộng sự (2012) cho rằng,<br /> định về môi trường. doanh nghiệp nhỏ và vừa ít nhận được sự<br /> quan tâm từ các tổ chức phi chính phủ và<br /> Ké thưă mo hinh nghien cứu củ ă Johăn<br /> báo chí hơn những doanh nghiệp lớn, và<br /> vă Hugo (2017), nhó m tắ c giẳ thực hiẹ n<br /> khẳng định: “Áp lực xã hội” như là cơ chế<br /> nghien cứu năy với mong muó n kiẻ m định kiểm soát có thể phụ thuộc vào “quy mô” của<br /> sự tắ c đọ ng củ ă ắ p lực xẵ họ i đé n hiẹ u quẳ doanh nghiệp. Hơn nữa, các doanh nghiệp<br /> moi trương tặ i Binh Thuặ n, Viẹ t Năm. Trên lớn thường xuyên có xu hướng trở thành<br /> cơ sở đó đưă ră cắ c hăm ý chính sắ ch, hăm ý người có thể lãnh đạo thị trường tạo ra áp<br /> quẳ n trị nhằ m gó p phằ n cẳ i thiẹ n hiẹ u quẳ lực xã hội cho các doanh nghiệp khắ c<br /> moi trương. (Gunninghăm vă cọ ng sự, 2004). Tren cơ sở<br /> Cắ u trú c băi vié t băo gò m 5 phằ n, ngoăi đó , giẳ thuyé t H1 được xăy dựng.<br /> phằ n giới thiẹ u ben tren, tié p theo lă cơ sở H1: Quy mô doanh nghiệp có tác động<br /> lý thuyé t vă giẳ thuyé t nghien cứu, trong đó đến áp lực xã hội.<br /> có bó n nhăn tó được cho lă có tắ c đọ ng đé n Áp lực xã hội và lợi ích thị trường<br /> hiẹ u quẳ moi trương. Phằ n ké tié p lă Theo quăn điểm dựa vào tài nguyên,<br /> phương phắ p vă ké t quẳ nghien cứu, său cho thấy sự khác biệt về hiệu quả của doanh<br /> Tập 04 (4/2019) 18<br />  TẠP CHÍ KHOA HỌC YERSIN<br /> <br /> <br /> nghiệp sử dụ ng cắ c nguồn lực mà doanh hay cộng đồng địa phương trong quá trình<br /> nghiệp có được (Branco & Rodrigues, ra quyết định về môi trường thông quă đối<br /> 2006). Một trong những nguồn lực có giá trị thoại củă cắ c ben lien quăn (Hăll vă cọ ng sự,<br /> nhất đó i với doănh nghiệp là danh tiếng 2015). Những mối liên hệ trực tiếp giữa<br /> (Galbreath, 2005; Orlitzky, 2008; Roberts & doanh nghiệp và các tổ chức xã hội có thể<br /> Dowling, 2002). Những điều phi vật chất làm cho các nhà quản trị hiểu rõ hơn về<br /> như dănh tiếng có thể là những người hòa trách nhiệm xã hội từ đó kích thích hiệu quả<br /> giải thông quă đó các doănh nghiệp có thể môi trường vì các lý do khác hơn là từ lợi ích<br /> cải thiện hiệu quả tài chính (dài hạn) cho thị trường. Các tổ chức phi chính phủ và báo<br /> minh (Surrocă vă cọ ng sự, 2010). Nếu nó chí là các tổ chức quan trọng có khả năng<br /> được biết đến trên thị trường là một doanh ảnh hưởng đến các chuẩn mực, giá trị xã hội<br /> nghiệp có tham gia vào một vụ bê bối về môi và kỳ vọng của xã hội đối với hành vi của<br /> trường, danh tiếng của doanh nghiệp sẽ bị doanh nghiệp (Weăver vă cọ ng sự, 1999).<br /> tổn hại. Điều này sẽ gây ra những phản ứng Các tiêu chuẩn mà các tổ chức xã hội đề cập<br /> tiêu cực từ các bên liên quan khác nhau trên khi gây áp lực cho các doanh nghiệp theo<br /> thị trường tài chính (Hamilton, 1995), các đuổi nhận thức về hiệu quả môi trường.<br /> thị trường đầu ra (Fombrun & Shanley, Trên cơ sở đó, những nhà nghiên cứu đưă ră<br /> 1990; Brown & Dacin, 1997; Logsdon & giả thuyết rằng, các doanh nghiệp nhận thức<br /> Wood, 2002; Gardberg & Fombrun, 2006) được họ đăng phải đối mặt với áp lực xã hội<br /> và thị trường lăo động (Turban & Greening, củă các nhóm môi trường, từ các thành viên<br /> 1996; Reinhardt, 1999). Các doanh nghiệp cộng đồng địă phương hoặc các thành phần<br /> bị công chúng nhìn nhận tiêu cực cũng có khác của xã hội xung quanh có nhiều khả<br /> thể đánh mất lòng trung thành của các bên năng thực hiện những biện pháp để cải thiện<br /> liên quan trong nội bộ (Bărney & Hănsen, hiệu quả môi trường. Giẳ thuyé t H5 được<br /> 1994). Tư những lặ p luặ n tren, giẳ thuyé t xăy dựng tren cơ sở những lặ p luặ n tren.<br /> H3, H4 được hinh thănh. H5: Áp lực xã hội có tác động trực tiếp<br /> H3: Áp lực xã hội có tác động tích cực đến hiệu quả môi trường.<br /> đến nhận thức lợi ích thị trường. Hiệu quả môi trường với quy định<br /> H4: Nhận thức lợi ích thị trường có tác của chính phủ và động cơ điều chỉnh<br /> động tích cực đến hiệu quả môi trường. Ngoài áp lực xã hội và lợi ích thị trường,<br /> Tác động trực tiếp của áp lực xã hội các doanh nghiệp con có thể cải thiện hoạt<br /> đến hiệu quả môi trường động môi trường để tuân thủ các quy định<br /> Bên cạnh việc ảnh hưởng đến các doanh của Chính phủ. Một loạt các chính sách mà<br /> nghiệp một cách gián tiếp thông qua phản Chính phủ có thể sử dụng để khuyến khích<br /> ứng thị trường của các bên liên quan khác bảo vệ môi trường theo mức độ quy định vă<br /> nhau của doanh nghiệp trên thị trường vốn, mức đọ ắ p dụng có thẻ khắ c nhău của môi<br /> thị trường sản phẩm và thị trường lăo động, trường kinh doanh. Theo Rivera và các cộng<br /> các tổ chức xã hội cũng có thể khiếu nại trực sự (2009), việc tuân thủ các chính sách công<br /> tiếp đến doanh nghiệp (Hendry, 2006; King, cộng về môi trường và các quy định của họ<br /> 2008). Để có được tính hợp pháp, các doanh là phản ứng phổ biến của các doanh nghiệp<br /> nghiệp thường phản ứng với áp lực xã hội ở Mỹ. Luật môi trường có thể ảnh hưởng đến<br /> bằng cách liên minh với các tổ chức phi sự tăng trưởng liên tục của doanh nghiệp.<br /> chính phủ (Shah, 2011) và các tổ chức xã hội Do đó, các quy định về môi trường chặt chẽ<br /> Tập 04 (4/2019) 19<br />  TẠP CHÍ KHOA HỌC YERSIN<br /> <br /> <br /> hơn có thể là lý do chính khiến một doanh Cắ c thăng đo áp lực xã hội, nhận thức<br /> nghiệp quăn tâm đến tác động củă nó đối với lợi ích thị trường, động cơ điều chỉnh, hiệu<br /> môi trường tự nhien (Brămmer vă cọ ng sự, quả môi trường đượ c ké thưă nghie n cứu<br /> 2012). Lý thuyết thường nhắc đến quy định củ ă Wood (2010) và của Johan & Hugo<br /> của Chính phủ là động lực chính trong quản (2017). Theo Johan & Hugo (2017), quy<br /> lý môi trường của các doanh nghiệp vì sự mo doănh nghiẹ p đượ c đo bằ ng “só lượ ng<br /> không tuân thủ có thể làm tăng các mức phạt nhă n vie n”, tuy nhie n cắ c chuye n giă đẵ<br /> (Agăn vă cọ ng sự, 2013). gó p ý thăy đỏ i đo quy mo doănh nghiẹ p<br /> Động cơ điều chỉnh không chỉ làm cho bằ ng “Tỏ ng tăi sẳ n” hoặ c “Tỏ ng nguò n<br /> các doanh nghiệp tuân thủ luật pháp về môi vó n” củ ă doănh nghiẹ p cho phu hợ p vớ i<br /> trường hiện tại, mà còn khuyến khích họ điè u kiẹ n tặ i Viẹ t Năm.<br /> đầu tư một cách tích cực vào việc cải thiện Thiết kế mẫu<br /> hoạt động môi trường của mình ngoài việc Dữ liẹ u được thu thặ p bằ ng phương<br /> tuân thủ nhằm giảm chi phí thích ứng với phắ p lắ y mẵ u ngẵ u nhien đơn giẳ n, tren cơ<br /> các quy định trong tương lăi (Măsurel, 2007; sở dănh sắ ch cắ c doănh nghiẹ p tren địă băn<br /> Bermăn vă cọ ng sự, 1999). Dărnăll (2009) tỉnh Binh Thuặ n. Đó i tượng được khẳ o sắ t<br /> cho thấy các doanh nghiệp có xu hướng chủ lă Chủ doănh nghiẹ p hoặ c Giắ m đó c doănh<br /> đọ ng cải thiện hoạt động môi trường khi các nghiẹ p; được khẳ o sắ t trực tié p, quă điẹ n<br /> quy định về môi trường trở nên nghiêm ngặt thoặ i, hoặ c gửi phié u khẳ o sắ t đé n doănh<br /> hơn, đồng thời làm giảm lợi nhuận của các nghiẹ p. Său hăi thắ ng thu thặ p dữ liẹ u, tỏ ng<br /> doanh nghiệp khác. cọ ng nhặ n được 205 phié u trẳ lơi, său khi<br /> Vì áp lực của xã hội đặc biệt thúc đẩy loặ i bỏ cắ c phié u trẳ lơi khong hợp lẹ , 174<br /> quá trình tuân thủ bảo vệ môi trường giữa phié u được giữ lặ i cho quắ trinh phăn tích<br /> các doanh nghiệp có quy mô lớn, Lynch - tié p theo.<br /> Wood và Williamson (2007) cùng Phân tích dữ liệu<br /> Williamson và cộng sự (2006) lập luận rằng<br /> Dữ liẹ u được xử lý bằ ng phằ n mè m<br /> quy định của chính phủ có ẳ nh hưởng hơn<br /> SPSS 21, với hăi bước phăn tích chính.<br /> trong trường hợp các doanh nghiệp nhỏ. Giẳ<br /> Trước hé t kiẻ m định đọ tin cặ y thăng đo<br /> thuyé t H2, H6 được hinh thănh.<br /> thong quă phăn tích Cronbăch’s Alphă vă<br /> H2: Quy mô doanh nghiệp có tác động kiẻ m định nhăn tó khắ m phắ EFA. Tié p<br /> đến động cơ điều chỉnh. theo, cắ c giẳ thuyé t nghien cứu sẽ được<br /> H6: Động cơ điều chỉnh có ảnh hưởng kiẻ m tră bằ ng phương phắ p hò i quy tuyé n<br /> đến hiệu quả môi trường. tính đă bié n.<br /> 3. Phương pháp nghiên cứu 4. Kết quả<br /> Thang đo 4.1. Độ tin cậy Cronbach’s Alpha<br /> Thăng đo khắ i niẹ m lý thuyé t được ké Trong kiểm định Cronbăch’s Alphă, các<br /> thưă tư cắ c cong trinh nghien cứu trước, có thăng đo đều đạt độ tin cậy với các hệ số tin<br /> điè u chỉnh tư ngữ vă mọ t só bié n quăn sắ t cậy từ 0,831 đến 0,913 (>0,6); tương quăn<br /> cho phu hợp với moi trương nghien cứu tặ i bié n - tỏ ng >0,3, hẹ só KMO >0,5 vă phương<br /> Viẹ t Năm. săi trích > 50% (Hăir vă cs, 2010).<br /> <br /> Tập 04 (4/2019) 20<br />  TẠP CHÍ KHOA HỌC YERSIN<br /> <br /> <br /> Trong quá trình phân tích nhân tố EFA riêng Bảng 1 trình bày nội dung các biến quan<br /> cho từng nhân tố và chung cho tất cả các sát, nguồn tham khảo và hệ số hồi quy chuẩn<br /> nhân tố, cấu trúc nhân tố củă mô hình đều hóa (hệ số tải) của các biến này lên khái<br /> phù hợp với các hệ số tải nhân tố đều lớn niệm. Các hệ số tải nhân tố đều thỏa yêu cầu<br /> hơn 0,5 và chênh lệch hệ số tải giữa các nhân (>0,6), kết hợp với các hệ số tin cậy tổng hợp<br /> tố đều lớn hơn 0,3. CR từ 0,750 đến 0,897 (> 0,6), tổng phương<br /> 4.2. Mô hình đo lường sai trích từ 0,564 đến 0,698 (>50%) được<br /> trình bày ở Bảng 1 cho thấy các thăng đo<br /> Trong quá trình phân tích nhân tố<br /> trong bài đều đạt độ giá trị tin cậy và độ giá<br /> khẳng định CFA, các chỉ số mức độ phù hợp<br /> trị hội tụ. Về độ giá trị phân biệt, các thang<br /> củă mô hình đo lường đều thỏa mãn các tiêu<br /> đo có hệ số tương quăn giăo động từ 0,312<br /> chuẩn, cho thấy mô hình đề xuất là phù hợp<br /> đến 0,782 (0,9); p=0,000 ( 0,9);<br /> p = 0,006 (< 0,05); RMSEA = 0,038 (< 0,05);<br /> AGFI = 0.903(> 0,9). Kết quẳ ở Bẳ ng 2, Hinh 1<br /> cho thấy, có 5/6 giẳ thuyết củă mô hình được<br /> ủng hộ (p < 0,05). Mô hình đã giải thích được<br /> biến thiên phương săi của hai biến phụ thuộc<br /> là: Nhận thức lợi ích thị trường (R2 = 55%), và<br /> Hình 1. Ké t quẳ mo hinh cấu trúc SEM<br /> Hiệu quả môi trường (R2 = 53%).<br /> Bẳ ng 2. Ké t quẳ kiẻ m định giẳ thuyé t 5. Kết luận<br /> Hệ số 5.1. Thảo luận kết quả<br /> Mối quan hệ Nguồn: Tính toán của tác giả<br /> hồi quy Hăi nhăn tó có tắ c đọ ng trực tié p đé n<br /> Quy mo doănh hiệu quả môi trường lă nhận thức lợi ích<br /> Á p lực xẵ họ i