TÁC ĐỘNG CỦA ENSO ĐẾN THỜI TIẾT, KHÍ HẬU, MÔI TRƯỜNG VÀ KINH TẾ - XÃ HỘI Ở VIỆT NAM

Chia sẻ: Pham Linh Dan | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:18

Thêm vào BST

Báo xấu

91
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

“El Nino” là từ được dùng để chỉ hiện tượng nóng lên dị thường của lớp nước biển bề mặt ở khu vực xích đạo trung tâm và Đông Thái Bình Dương, kéo dài 8 - 12 tháng, hoặc lâu hơn, thường xuất hiện 3 - 4 năm 1 lần, song cũng có khi dày hơn hoặc thưa hơn.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: TÁC ĐỘNG CỦA ENSO ĐẾN THỜI TIẾT, KHÍ HẬU, MÔI TRƯỜNG VÀ KINH TẾ - XÃ HỘI Ở VIỆT NAM

H i th o chuyên đ v Đa d ng sinh h c và Bi n đ i khí h u: M i liên quan t i Đói nghèo và Phát tri n b n v ng Hà N i, Ngày 22-23 tháng 5, 2007 ___________________________________________________________________________________________________ TÁC NG C A ENSO N TH I TI T, KHÍ H U, MÔI TRƯ NG VÀ KINH T - XÃ H I VI T NAM
H i th o chuyên đ v Đa d ng sinh h c và Bi n đ i khí h u: M i liên quan t i Đói nghèo và Phát tri n b n v ng Hà N i, Ngày 22-23 tháng 5, 2007 ___________________________________________________________________________________________________ TÁC NG C A ENSO N TH I TI T, KHÍ H U, MÔI TRƯ NG VÀ KINH T - XÃ H I VI T NAM GS.TSKH Nguy n c Ng , Trung tâm KHCN Khí tư ng Th y văn và Môi trư ng (CHMEST) Liên hi p các H i Khoa h c và K thu t Vi t Nam (VUSTA), Và các c ng tác viên ________________________________________________________________ M u “El Nino” là t ư c dùng ch hi n tư ng nóng lên d thư ng c a l p nư c bi n b m t khu v c xích o trung tâm và ông Thái Bình Dương, kéo dài 8 - 12 tháng, ho c lâu hơn, thư ng xu t hi n 3 - 4 năm 1 l n, song cũng có khi dày hơn ho c thưa hơn. “La Nina” là hi n tư ng l p nư c bi n b m t khu v c nói trên l nh i d thư ng, x y ra v i chu kỳ tương t ho c thưa hơn El Nino. ENSO là ch vi t t t c a các t ghép El Nino Southern Oscillation (El Nino - Dao ng Nam) ch c 2 hai hi n tư ng El Nino và La Nina và có liên quan v i dao ng c a khí áp gi a 2 b phía ông Thái Bình Dương v i phía Tây Thái Bình Dương - ông n Dương ( ư c g i là Dao ng Nam) phân bi t v i dao ng khí áp Bc i Tây Dương). Hi n tư ng El Nino và La Nina có nh hư ng n th i ti t, khí h u toàn c u v i mc khác nhau và r t a d ng. Tuy nhiên, i v i t ng khu v c c th , v n có th xác nh ư c nh ng nh hư ng ch y u có tính c trưng c a m i hi n tư ng nói trên. Hi n tương El Nino và La Nina th hi n s bi n ng d thư ng trong h th ng khí quy n - i dương v i quy mô th i gian gi a các năm, có tính chu kỳ ho c chu n chu kỳ. Trong tình hình bi n i khí h u - s nóng lên toàn c u, hi n tư ng ENSO cũng có nh ng bi u hi n d thư ng v cư ng . Nghiên c u hi n
H i th o chuyên đ v Đa d ng sinh h c và Bi n đ i khí h u: M i liên quan t i Đói nghèo và Phát tri n b n v ng Hà N i, Ngày 22-23 tháng 5, 2007 ___________________________________________________________________________________________________ tư ng ENSO hi u bi t v cơ ch v t lý, c i m và quy lu t di n bi n cũng như nh ng h u qu tác ng c a chúng, chúng ta có th c nh báo trư c s xu t hi n c a ENSO, nh ng nh hư ng có th x y ra i v i th i ti t, khí h u và kinh t - xã h i có nh ng bi n pháp phòng, tránh hi u qu , h n ch và gi m nh thi t h i do ENSO gây ra. I. Khái quát v cơ ch v t lý c a ENSO Dao ng Nam và Hoàn lưu Walker Dao ng Nam (Southern Oscillation) là s dao ng c a khí áp quy mô l n, t năm này qua năm khác 2 phía ông và Tây c a khu v c xích o Thái Bình Dương, ư c Gilbert I.Walker phát hi n vào cu i nh ng năm 20 c a th k trư c. Hơn 40 năm sau, Jacob Bjerknes (1966) th a nh n có s dao ng c l n trong hoàn lưu tín phong c a Bán c u B c và Nam Thái Bình Dương và ông cho r ng nó có liên quan v i Dao ng Nam. Khi tín phong m nh, nư c tương i l nh có ngu n g c nư c tr i xích o thu c b bi n Nam M ư c hình thành b i áp l c c a gió ông lên b m t i dương, m r ng v phía Tây t i trung tâm Thái Bình Dương. S chênh l ch khí áp gi a ông (cao) và Tây (th p) và nhi t gi a ông (th p) và Tây (cao) trên khu v c xích o Thái Bình Dương d n n chuy n ng ngư c chi u c a không khí t ng th p (gió ông) và trên cao (gió Tây); phía ông có chuy n ng giáng, phía Tây có chuy n ng thăng c a không khí, t o thành m t hoàn lưu khép kín, ư c Bjerknes g i là Hoàn lưu Walker. Chênh l ch nhi t và khí áp gi a ông và Tây Thái Bình Dương càng l n, hoàn lưu Walker càng m nh, ngư c l i, chênh l ch nhi t và khí áp gi m, hoàn lưu Walker y u i. Chuy n Gió Tây ng i lưu giáng phát tri n Hình 1.1: Sơ hoàn lưu Walker trong i u ki n bình thư ng HOÀN LƯU WALKER Tín phong BBC Nóng, khí áp th p Xích o Gió ông L nh, khí áp cao Tín phong NBC Nư c tr i Nêm nhi t
H i th o chuyên đ v Đa d ng sinh h c và Bi n đ i khí h u: M i liên quan t i Đói nghèo và Phát tri n b n v ng Hà N i, Ngày 22-23 tháng 5, 2007 ___________________________________________________________________________________________________ Thông thư ng, nhi t nư c bi n gi m d n theo sâu nên t m t bi n n sâu kho ng vài trăm mét, nhi t vùng bi n phía Tây Thái Bình Dương cao hơn phía ông, t o ra m t l p nư c chuy n ti p gi a l p nư c bên trên nóng hơn v i l p nư c bên dư i l nh hơn, có nghiêng t ông sang Tây Thái Bình Dương, thư ng ư c g i là “nêm nhi t” (the Thermocline). sâu c a nêm nhi t b phía Tây kho ng 200m, gi m d n v b phía ông ch còn vài ch c mét. Khi hoàn lưu Walker m nh lên, ho t ng c a nư c tr i tăng lên, nghiêng c a nêm nhi t l n hơn, trái l i, khi hoàn lưu Walker y u i, nư c tr i b h n ch , nghiêng c a nêm nhi t gi m i. Tương tác i dương - khí quy n Tương tác i dương - khí quy n là quá trình trao i nhi t, m, ng lư ng, năng lư ng gi a l p nư c b m t i dương v i l p không khí bên trên, ch y u thông qua ho t ng i lưu và các xoáy khí quy n. Trên khu v c phía Tây xích o Thái Bình Dương (vùng b nóng (the warm pool)), nơi có h i t c a gió ông và gió Tây t ng th p, thư ng di n ra ho t ng i lưu sâu trong nhánh phía Tây c a hoàn lưu Walker. Mây, mưa nhi u và lư ng b c x phát x sóng dài (OLR) t m t bi n thư ng không vư t quá 240w/m2. Do ó, lư ng b c sóng ng n t m t tr i (Qsw) thư ng nh hơn lư ng ti m nhi t b c hơi (Qe). Trái l i, vùng xích o phía ông Thái Bình Dương, trong nhánh phía ông c a Hoàn lưu Walker thư ng có chuy n ng giáng c a không khí, ho t ng i lưu b h n ch , ít mây, mưa. Lư ng b c x phát x sóng dài t m t bi n i (>280w/m2). B c x sóng ng n t m t tr i cũng thư ng t nh ng giá tr c c t nh ng giá tr l n nh t và thư ng l n hơn lư ng ti m nhi t b c hơi.
H i th o chuyên đ v Đa d ng sinh h c và Bi n đ i khí h u: M i liên quan t i Đói nghèo và Phát tri n b n v ng Hà N i, Ngày 22-23 tháng 5, 2007 ___________________________________________________________________________________________________ Khi hoàn lưu Walker ho t ng y u hơn bình thư ng (gió ông t ng th p y u, trong khi gió Tây vùng phía Tây Thái Bình Dương xích o phát tri n m nh lên), vùng i lưu sâu Tây Thái Bình Dương b d ch chuy n v phía ông n trung tâm Thái Bình Dương, làm tăng cư ng các chuy n ng xoáy c a khí quy n vùng này, lư ng mây và mưa tăng lên; OLR gi m, lư ng nhi t và lư ng mt i dương chuy n vào khí quy n gi m i. Trái l i, vùng phía Tây Thái Bình Dương xích o, i lưu b h n ch , lư ng mây và mưa gi m i; OLR tăng, lư ng nhi t và m t i dương chuy n vào khí quy n tăng lên. Cơ ch ho t ng c a ENSO Dư i áp l c c a gió ông t ng th p, m t bi n khu v c xích o Thái Bình Dương nghiêng v phía ông (m c nư c bi n b phía Tây Thái Bình Dương cao hơn b phía ông kho ng 30 - 70cm). Khi hoàn lưu Walker suy y u ho c b tách thành 2 ph n, áp l c c a gió ông lên m t bi n gi m i, kéo theo s suy y u c a nư c tr i và dòng ch y hư ng Tây, nư c bi n t vùng b nóng Tây Thái Bình Dương nhanh chóng d n v phía ông, t o thành m t sóng i dương xích o (sóng Kelvin) lan truy n v phía ông và nhi t t vùng b nóng ư c v n chuy n v vùng trung tâm và ông Thái Bình Dương, làm cho nư c bi n b mt vùng này nóng lên d thư ng. K t qu là chênh l ch nhi t nư c bi n gi a vùng phía ông và phía Tây gi m i, sâu c a nêm nhi t b phía Tây gi m i, trong khi b phía ông tăng lên, trao i nhi t th ng ng trong l p nư c xáo tr n i dương m nh m hơn. Hình 1.2: Sơ hoàn lưu Walker trong i u ki n El Nino i lưu i lưu Gió Tây Gió ông h n ch h n ch HOÀN LƯU WALKER i lưu phát tri n Tín phong BBC y u L nh i, khí áp tăng Nóng lên, khí áp gi m Xích o Gió ông y u Gió Tây m nh lên
H i th o chuyên đ v Đa d ng sinh h c và Bi n đ i khí h u: M i liên quan t i Đói nghèo và Phát tri n b n v ng Hà N i, Ngày 22-23 tháng 5, 2007 ___________________________________________________________________________________________________ Sóng Kelvin lan truy n t i b phía ông Thái Bình Dương trung bình m t kho ng 50 ngày và b ph n x tr l i. S ph n x này gây ra m t sóng i dương (sóng Rossby) chuy n ng v phía Tây v i th i gian trung bình kho ng 6 tháng, qua ó, l p nư c b m t m l i ư c v n chuy n v phía Tây. S ph n x qua l i c a các sóng Kelvin và Rossby 2 b c a Thái Bình Dương quy t nh dài và tính không n nh trong các pha c a m t chu trình El Nino. Như v y, có th th y sóng Kelvin làm gi m chênh l ch nhi t gi a ông và Tây Thái Bình Dương (hi u ng âm), trái l i, sóng Rossby cho hi u ng dương. Trên th c t , s duy trì m t th i gian dài (12 - 14 tháng) hi n tư ng nóng lên d thư ng c a nhi t nư c bi n b m t trung tâm và ông Thái Bình Dương xích o (1 chu trình El Nino) ch ng t hi u ng nhi t bình lưu do sóng Kelvin t o ra l n hơn hi u ng nư c tr i do sóng Rossby gây ra vùng bi n này. vùng bi n phía Tây Thái Bình Dương xích o, s thay i (gi m i) c a nhi t mt nư c bi n trong chu trình El Nino không l n như vùng trung tâm và ông Thái Bình Dương xích o, ch ng t hi u ng nhi t do các sóng Kelvin và sóng Rossby b tri t tiêu nhi u.
H i th o chuyên đ v Đa d ng sinh h c và Bi n đ i khí h u: M i liên quan t i Đói nghèo và Phát tri n b n v ng Hà N i, Ngày 22-23 tháng 5, 2007 ___________________________________________________________________________________________________ Khi hoàn lưu Walker m nh hơn bình thư ng, áp l c gió ông lên m t bi n tăng lên, có th d n n m t chu trình ngư c l i v i chu trình El Nino (chu trình La Nina) do ho t ng c a nư c tr i m nh hơn và bình lưu l nh hư ng Tây tăng lên, làm cho vùng bi n trung tâm và ông Thái Bình Dương l nh i d thư ng. Nh ng nhân t b t n nh chính có tác ng n hoàn lưu Walker trên khu v c Thái Bình Dương, kh i ng cho m t chu trình ENSO 1/ S bi n ng c a áp cao c n nhi t i Thái Bình Dương v cư ng , ph m vi và v trí tâm áp cao, nh hư ng tr c ti p n ho t ng c a tín phong 2 bán c u. 2/ S b o phát gió Tây trên vùng bi n xích o Tây Thái Bình Dương, liên quan n ho t ng c a các áp cao Nam n Dương và áp cao Châu Úc. 3/ Dao ng trong mùa Madden - Julian (MJO) v i chu kỳ 30 - 60 ngày trên khu v c ông n Dương và Tây Thái Bình Dương xích o. 4/ Ho t ng d thư ng c a các xoáy thu n nhi t i trên vùng bi n xa xích o, khu v c trung tâm Thái Bình Dương, liên quan n ho t ng c a i gió Tây vĩ trung bình. II. Di n bi n c a ENSO trong th i kỳ 1951 - 2005 2.1 Ch tiêu xác nh các chu trình ENSO Trong nghiên c u này quy nh: M t chu trình El Nino là th i kỳ liên t c, kéo dài t 6 tháng tr lên, có tr s trung bình trư t 5 tháng c a chu n sai tháng nhi t trung bình m t nư c bi n vùng NINO.3 (50N - 50S, 1500W - 900W), l n hơn ho c b ng 0,50C. ( SSTA ) M t chu trình La Nina là th i kỳ liên t c, kéo dài t 6 tháng tr lên có tr s trung bình trư t 5 tháng c a chu n sai tháng nhi t trung bình b m t nư c vùng NINO.3 nh hơn ho c b ng 0,50C. bi n 2.2 Các chu trình El Nino và La Nina trong th i kỳ 1951 - 2005
H i th o chuyên đ v Đa d ng sinh h c và Bi n đ i khí h u: M i liên quan t i Đói nghèo và Phát tri n b n v ng Hà N i, Ngày 22-23 tháng 5, 2007 ___________________________________________________________________________________________________ B ng 1: Các t ENSO nóng (El Nino) i SSTA (0C) Th i Cc S t El Tháng b tTháng k t và tháng xu t hi n gian TT Nino u thúc kéo dài 1 1951/1952 6/1951 1/1952 8 1.3 10/1951 2 1953 3/1953 11/1953 9 1.1 9/1953 3 1957/1958 4/1957 5/1958 14 1.8 12/1957 4 1963/1964 6/1963 2/1964 9 1.2 12/0963 5 1965/1966 5/1965 2/1966 10 1.8 12/1965 6 1968/69/70 9/1968 2/1970 18 1.4 12/1969 7 1972/1973 4/1972 3/1973 12 2.6 12/1972 8 1976/1977 6/1976 2/1977 9 1.2 9,10/1976 9 1979 7/1979 12/1979 6 1.2 9/1979 10 1982/1983 4/1982 9/1983 18 3.6 1/1983 11 1986/87/88 9/1986 1/1988 17 2.0 9/1987 12 1991/1992 4/1991 6/1992 15 1.7 1/1992 13 1993 2/1993 8/1993 7 1.5 5/1993 14 1997/1998 4/1997 6/1998 15 3.9 12/1997 15 2002/2003 7/2002 1/2003 7 1.4 11,12/2002 Ghi chú: Các t có g ch dư i là t El Nino m nh B ng 2: Các t ENSO l nh (La Nina) Th i Cc i SSTA Tháng b tTháng kt gian kéo(0C) và tháng xu t S TT t La Nina u thúc dài hi n 1 1949/1950 Cu i 1949 4/1950 - -1.7 2/1950
H i th o chuyên đ v Đa d ng sinh h c và Bi n đ i khí h u: M i liên quan t i Đói nghèo và Phát tri n b n v ng Hà N i, Ngày 22-23 tháng 5, 2007 ___________________________________________________________________________________________________ 2 1954/55/56 5/1954 2/1956 22 -2.0 11/1955 3 1964/1965 4/1964 1/1965 10 -1.2 12/1964 4 1967/1968 9/1967 4/1968 8 -1.3 2/1968 5 1970/1971 6/1970 12/1971 19 -1.5 12/1970 6 1973/1974 6/1973 3/1974 10 -1.4 1/1974 12/1975, 7 1975/1976 4/1975 3/1976 12 -1.5 1/1976 8 1984/1985 10/1984 12/1985 15 -1.2 12/1984 9 1988/1989 4/1988 3/1989 12 -1.7 11, 12/1988 10 1998/99/00 10/1998 3/2000 18 -1.6 1/2000 Ghi chú: Các t có g ch dư i là các t La Nina m nh 2.3 Nh n xét v c i m phân b và di n bi n c a các chu trình ENSO 1/ Trong 55 năm (1951 - 2005) ã x y ra: 15 t El Nino, trong ó: • t dài nh t (1968 - 1970 và 1982 - 1983): 18 tháng. - t ng n nh t (1979): 6 tháng. - Trung bình m t t: 12 tháng. - 10 t La Nina, trong ó: • t dài nh t (1954 - 1956): 22 tháng. - t ng n nh t (1967 - 1968): 8 tháng. - Trung bình m t t: 13 tháng. - Có 6 l n 2 t El Nino k ti p nhau, nhưng ch có m t l n 2 t La Nina k • ti p nhau.
H i th o chuyên đ v Đa d ng sinh h c và Bi n đ i khí h u: M i liên quan t i Đói nghèo và Phát tri n b n v ng Hà N i, Ngày 22-23 tháng 5, 2007 ___________________________________________________________________________________________________ t El Nino m nh (SSTA trung bình tháng ≥ 1,50C) 2/ Có 8 t La Nina m nh (SSTA tháng l n nh t ≤ -1,50C) Có 6 3/ H u h t các t ENSO b t u vào mùa xuân (tháng 3 - tháng 5), trong ó nhi u nh t là tháng 4, k t thúc vào mùa ông ho c mùa xuân (tháng 12 - tháng 4). Chưa có t El Nino m nh nào b t u vào gi a mùa ông hay mùa h . - Chưa có t La Nina m nh nào b t u vào gi a mùa ông. - 4/ Th i kỳ m nh nh t (c c i) c a m i t ENSO là gi a mùa ông (tháng 12 - tháng 1). 5/ Mi t ENSO u th hi n rõ 7 giai o n, m i giai o n kéo dài 2 - 3 tháng 1. Giai o n trư c khi b t u. 2. Giai o n b t u. 3. Giai o n phát tri n. 4. Giai o n chuy n ti p. 5. Giai o n c c tr . 6. Giai o n suy y u. 7. Giai o n tan rã. III. Tác ng c a ENSO n m t s y u t và hi n tư ng khí tư ng th y văn. nh hư ng c a ENSO n ho t ng c a bão và áp th p nhi t i 3.1 Trong 45 năm (1956 - 2000), có 311 cơn bão và áp th p nhi t i (sau ây g i chung là xoáy thu n nhi t i - XTN ) nh hư ng tr c ti p n Vi t Nam, trung bình m i năm có 6,9 cơn, trung bình m i tháng có 0,58 cơn B ng 3: Tn s XTN trung bình tháng và năm nh hư ng tr c ti p n Vi t Nam (1956 - 2000)
H i th o chuyên đ v Đa d ng sinh h c và Bi n đ i khí h u: M i liên quan t i Đói nghèo và Phát tri n b n v ng Hà N i, Ngày 22-23 tháng 5, 2007 ___________________________________________________________________________________________________ Tháng 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Năm 0 0 0,1 0,1 0,1 0,7 0,7 1,2 1,4 1,3 1,0 0,3 6,9 Tn s Cùng th i gian trên có t ng s 150 tháng El Nino v i 63 XTN nh hư ng tr c ti p, trung bình m i tháng El Nino có 0,42 cơn, ít hơn trung bình nhi u năm kho ng 28%. Trong khi ó, trung bình m i tháng La Nina có 0,80 cơn (86 cơn/107 tháng), nhi u hơn trung bình nhi u năm kho ng 38%. Trong c mùa bão (t tháng 6 n tháng 12), trung bình nhi u năm có 6,64 cơn, m i tháng mùa bão có 0,95. Trong i u ki n El Nino, trung bình c mùa bão có 4,83 cơn, m i tháng mùa bão có 0,69 cơn, ít hơn trung bình nhi u năm kho ng 27%. Trái l i, trong i u ki n La Nina, trung bình mùa bão có 9,17 cơn, m i tháng mùa bão có 1,31 cơn, nhi u hơn trung bình nhi u năm kho ng 38%. Ngoài ra, trong i u ki n El Nino, xoáy thu n nhi t i thư ng t p trung vào gi a mùa bão (tháng 7, 8, 9), trong i u ki n La Nina, XTN thư ng nhi u hơn vào n a cu i mùa bão (tháng 9, 10, 11). nh hư ng c a ENSO n t n s front l nh 3.2 Trong nh ng năm El Nino và La Nina, s front l nh nh hư ng n nư c ta u ít hơn bình thư ng. T l gi a t ng chu n sai dương và t ng chu n sai âm c a t n s front l nh qua Hà N i c a các tháng trong năm ch b ng 70%. Th i gian k t thúc ho t ng c a không khí l nh Vi t Nam s m hơn bình thư ng B ng 4: Chu n sai t n s front l nh qua Hà N i trong các tháng El Nino và La Nina D u chu n T ng 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 sai s El Dươn 7 4 1 2 5 7 2 1 7 9 9 6 60 Nino g
H i th o chuyên đ v Đa d ng sinh h c và Bi n đ i khí h u: M i liên quan t i Đói nghèo và Phát tri n b n v ng Hà N i, Ngày 22-23 tháng 5, 2007 ___________________________________________________________________________________________________ âm 4 7 7 10 8 6 11 12 7 4 4 7 87 Dươn 0 2 2 3 5 3 0 4 4 7 4 8 42 La g Nina âm 4 6 6 5 2 6 8 4 5 4 7 3 60 nh hư ng c a ENSO n nhi t 3.3 h u h t các vùng trong c nư c, nhi t trung bình các tháng trong i u ki n El Nino u cao hơn bình thư ng, mùa ông chênh l ch rõ r t hơn mùa hè, các khu v c phía Nam ch u nh hư ng rõ hơn phía B c. Trái l i, trong i u ki n La Nina, nhi t trung bình các tháng th p hơn bình thư ng, phía B c ch u nh hư ng nhi u hơn phía Nam B ng 5: T l gi a t ng s chu n sai dương và t ng s chu n sai âm c a nhi t trung bình các tháng trong các i u ki n El Nino và La Nina Tân L ng Sơn Hà à Cn Trung Tr m Vinh Pleiku Sơn Sơn La Ni N ng Thơ bình Nh t El 1.4 1.5 1.2 1.2 1.8 1.3 1.6 2.0 1.5 Nino La 0.7 0.5 0.7 0.7 0.6 0.6 0.6 0.7 0.6 Nina Ngoài ra, hi n tư ng El Nino, nh t là các t El Nino m nh (1982 - 1983, 1997 - 1998) còn gây ra nhi u k l c v nhi t cao nh t tuy t i nhi u nơi. Ngư c l i, hi n tư ng La Nina l i gây ra nh ng k l c v nhi t t i th p tuy t i B ng 6: M t s k l c nhi t cao nh t tuy t (Tx) và th p nh t tuy t i (Tm) trong các t El Nino và La Nina L ng à Cn Tân Tr m Sơn La Hà N i Vinh Pleiku Sơn N ng Thơ S ơn
H i th o chuyên đ v Đa d ng sinh h c và Bi n đ i khí h u: M i liên quan t i Đói nghèo và Phát tri n b n v ng Hà N i, Ngày 22-23 tháng 5, 2007 ___________________________________________________________________________________________________ Nh t 39.4 TX (6/83) 37.6 36.3 40.0 40.1 38.9 36.0 39.3 (tháng (7/83) (3/98) (5/98) (6/98) (5/98) (4/98) (5/98) 39.6 /năm) (6/98) El Nino 5.4 Tm (1/77) 13.1 8.6 16.5 (tháng (2/77) (2/77) (12/63) 10.6 /năm) (11/79) TX 39.5 40.0 37.3 39.7 (tháng (6/99) (5/88) (3/99) (1/99) /năm) La -1.7 5.9 9.4 Nina Tm (2/68) (1/74) (12/99) 6.1 -0.2 5.0 14.8 (tháng (12/75) (2/68) (12/75) (1/63) -1.5 5.1 10.2 /năm) (12/75) (12/99) (1/74) nh hư ng c a ENSO n lư ng mưa 3.4 M c thâm h t lư ng mưa trong t ng t ENSO ư c nh nghĩa là hi u s gi a t ng lư ng mưa th c t trong t ng t ENSO v i t ng lư ng mưa trung bình nhi u năm c a cùng th i kỳ, mt a i m nào ó, bi u th b ng % (DR). K t qu nghiên c u cho th y, h u h t các t El Nino gây thâm h t lư ng mưa hu h t các vùng, DR ph bi n t 25 n 50%, h u h t các t La Nina gây ra lư ng mưa vư t trung bình nhi u năm các t nh ven bi n Trung B và Tây Nam B , nhưng gây ra thâm h t lư ng mưa B c B , Tây Nguyên và ông Nam B (b ng 6: M c thâm h t lư ng mưa trong các t ENSO m ts a i m). áng chú ý là, a s các t ENSO gây ra tình tr ng h t mưa, song m t s t El Nino, La Nina ã cho nh ng k l c v lư ng mưa l n nh t trong 24h và s
H i th o chuyên đ v Đa d ng sinh h c và Bi n đ i khí h u: M i liên quan t i Đói nghèo và Phát tri n b n v ng Hà N i, Ngày 22-23 tháng 5, 2007 ___________________________________________________________________________________________________ tháng liên t c h t mưa m t s nơi, cho th y ENSO làm tăng tính bi n ng c a mưa Vi t Nam. nh hư ng c a ENSO n m c nư c bi n vùng ven bi n và h i o 3.5 Vi t Nam. El Nino gây ra hi u ng âm ( h < 0), trái l i La Nina gây ra hi u ng dương ( h > 0) i v i m c nư c bi n ven bi n và h i o nư c ta. B ng 7: M c thâm h t mưa trong i u ki n ENSO m ts a im Buôn à Nha Phan Plei à c trưng Vinh Ghi chú Ma N ng Trang Thi t Ku Lt Thu t S t El Nino gây ht mưa trong toàn t 6/11 8/11 9/11 10/11 7/11 10/11 8/11 trên t ng s 11 t ư c xem xét S trong ( ) là TB h t mưa TB trong t ng 22,6 17,6 24,1 13,4 17,4 21,7 19,0 1 t El Nino s 11 t (12,4) (12,8) (19,7) (12,2) (11,1) (19,7) (13,8) (%) El Nino ư c xem xét S t La Nina 3/8 3/8 1/7 5/8 5/8 3/7 3/7 gây ht mưa trong toàn t trên t ng s 8
H i th o chuyên đ v Đa d ng sinh h c và Bi n đ i khí h u: M i liên quan t i Đói nghèo và Phát tri n b n v ng Hà N i, Ngày 22-23 tháng 5, 2007 ___________________________________________________________________________________________________ t ư c xem xét h t mưa TB 15,0 19,2 47,2 17,0 18,0 20,9 9,7 S trong ( t La Nina (5,6) (7,2) (5,9) (10,6) (11,3) (8,9) (5,5) ) là TB 1 (%) trong t ng s 8 t La Nina ư c xem xét nh hư ng c a ENSO n m n nư c bi n vùng ven bi n và h i o 3.6 Vi t Nam. Nhìn chung, nh hư ng c a El Nino làm tăng m n, trái l i La Nina là gi m m n c a nư c bi n vùng ven bi n và h i o nư c ta. nh hư ng c a ENSO n dòng ch y sông ngòi Vi t Nam. 3.7 Trong nh ng năm El Nino, ph n l n các tr m có dòng ch y năm nh hơn - trung bình nhi u năm t 10% tr lên, nh ng năm El Nino m nh có th gi m t i 50 - 60%. Trong nh ng năm La Nina, dòng ch y năm các sông thư ng l n hơn trung - bình nhi u năm, có năm, m t s sông, l n hơn t i 80 - 100%. i v i dòng ch y mùa lũ cũng có c i m tương t : trong nh ng năm El - Nino thư ng nh hơn giá tr dòng ch y trung bình nhi u năm, t l (%) gi a dòng ch y mùa lũ và dòng ch y trung bình nhi u năm t 65 - 95%, trái l i, trong nh ng năm La Nina, t l này thư ng là 101 - 110%, m t s vùng lên t i 130 - 140% (vùng núi B c B , Trung B và Tây Nguyên). Tuy nhiên, tính bi n ng c a c trưng này trong i u ki n ENSO r t l n, không lo i tr có năm El Nino, dòng ch y mùa lũ l n hơn dòng d y trung
H i th o chuyên đ v Đa d ng sinh h c và Bi n đ i khí h u: M i liên quan t i Đói nghèo và Phát tri n b n v ng Hà N i, Ngày 22-23 tháng 5, 2007 ___________________________________________________________________________________________________ bình nhi u năm, ngư c l i, trong nh ng năm La Nina, dòng ch y mùa lũ nh hơn dòng ch y trung bình nhi u năm. i v i dòng ch y mùa c n, trong nh ng năm El Nino, lư ng dòng ch y 3 - tháng liên t c nh nh t h u h t các tr m u nh hơn tr s trung bình nhi u năm c a th i kỳ tương ng và t kho ng 80 - 90%, trái l i, trong nh ng năm La Nina - l n hơn tr s trung bình nhi u năm và t 101 - 140%. i v i dòng ch y tháng nh nh t cũng có tình hình tương t . nh hư ng c a ENSO n s n lư ng th y i n. 3.8 Quan h gi a lưu lư ng nư c trung bình năm v i s n lư ng năm c a 4 nhà mày th y i n là Hòa Bình, Thác Bà, Tr An, a Nhim là ng bi n, v i h s tương quan 0,5 - 0,8. Do ó, có th th y nh hư ng c a El Nino có th làm gi m s n lư ng th y i n, trong khi nh hư ng c a La Nina góp ph n thu n l i cho vi c tăng s n lư ng th y i n c a các nhà máy nêu trên. nh hư ng c a ENSO n s n xu t nông nghi p. 3.9 Trong i u ki n El Nino, năng su t lúa bình quân c a v ông Xuân gi m - so v i v trư c ó, nh t là vùng trung du B c B , trái l i năng su t lúa v mùa tăng, nh t là vùng B c Trung B . Trong i u ki n La Nina, năng su t lúa bình quân v ông Xuân và v mùa - u tăng so v i v trư c ó, trong ó v ông Xuân rõ nh t ng b ng B c B , v mùa rõ nh t ng b ng sông C u Long. Trong i u ki n ENSO, di n tích cà phê cho thu ho ch và s n lư ng cà phê - u tăng so v i v trư c: nh ng năm La Nina, di n tích cà phê l n hơn nh ng năm El Nino, song s n lư ng cà phê nh ng năm El Nino cao hơn nh ng năm La Nina. nh hư ng c a ENSO n i s ng và s c kh e con ngư i. 3.10
H i th o chuyên đ v Đa d ng sinh h c và Bi n đ i khí h u: M i liên quan t i Đói nghèo và Phát tri n b n v ng Hà N i, Ngày 22-23 tháng 5, 2007 ___________________________________________________________________________________________________ Theo th ng kê, t 1977 n 2000, t ng s ngư i b ch t và m t tích do thiên - tai là 14.962, trong ó x y ra vào nh ng năm ENSO chi m 64% (El Nino 43%, La Nina 21%). T l s ngư i m c b nh s t xu t huy t trên 100.000 ngư i trong th i kỳ - 1976 - 1998 có quan h v i hi n tư ng El Nino v i h s tương quan t 0,4 n 0,6. Riêng t El Nino 1997 - 1998, c nư c có 51 t nh, thành ph có d ch s t xu t huy t v i t l bình quân 306/100.000 ngư i. IV. Kh năng d báo s tác ng c a ENSO n các y u t và hi n tư ng khí tư ng th y văn. Trên cơ s phân tích m i quan h gi a các c trưng c a ENSO (ch s Dao ng Nam SOI, l ch chu n nhi t m t nư c bi n các vùng NiNo) v i các y u t khí h u và hi n tư ng khí tư ng th y văn, ã xây d ng ư c m t s mô hình th ng kê d báo mùa (3 tháng) trên cơ s các thông tin v ENSO iv i các y u t và hi n tư ng khí tư ng th y văn sau ây: 1. T n su t xoáy thu n nhi t i trên khu v c Bi n ông và Vi t Nam. 2. Nhi t không khí trung bình và c c tr . 3. Lư ng mưa (t ng lư ng và c c i). 4. Lưu lư ng dòng ch y t i m t s i m trên lưu v c sông H ng. 5. H n hán. Các k t qu d báo u ư c ánh giá b ng các ch s ánh giá d báo: FI (Forecasting Index), t l thành công HR (Hit Rate), sai s quân phương (RMSE), phương sai rút g n (RV) và tinh x o (Heidke) và cho k t qu t t. V. M t s gi i pháp nh m h n ch tác ng x u và thi t h i do ENSO gây ra. Ngoài các gi i pháp công trình liên quan n th y l i, r ng phòng h , b o v gi i ven bi n..., các gi i pháp phi công trình ch y u là:
H i th o chuyên đ v Đa d ng sinh h c và Bi n đ i khí h u: M i liên quan t i Đói nghèo và Phát tri n b n v ng Hà N i, Ngày 22-23 tháng 5, 2007 ___________________________________________________________________________________________________ 1. Quy ho ch và qu n lý t ng th các lưu v c sông, h th ng các h ch a nư c. 2. i u ch nh cơ c u s n xu t, mùa v m t s vùng nh m thích ng v i nh hư ng c a ENSO. 3. Xây d ng và hoàn thi n các phương án theo dõi, c nh báo, d báo tác ng c a ENSO. 4. Tăng cư ng công tác t ch c, qu n lý thiên tai c a Nhà nư c và c a các ngành i v i tác ng c a ENSO như m t b ph n c a chi n lư c qu c gia v phát tri n b n v ng. 5. Ti p t c tăng cư ng công tác tuyên truy n, nâng cao nh n th c cho công chúng v ENSO và nh ng gi i pháp phòng tránh. Tài li u tham kh o: 1. Nguy n c Ng và CTV; Tác ng c a ENSO n th i ti t, khí h u, môi trư ng và kinh t xã h i Vi t Nam - Báo cáo t ng k t khoa h c tài nghiên c u khoa h c c l p c p nhà nư c. Hà N i 2002. 2. S li u chu n sai nhi t b m t nư c bi n các tháng trên các vùng NINO th i kỳ 1951 - 2005. Trung tâm d báo khí h u qu c gia Hoa Kỳ.