Tài liệu dinh dưỡng gia súc_5

Chia sẻ: Up Upload | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:0

Thêm vào BST

Báo xấu

82
lượt xem 13
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu tham khảo về giá trị dinh dưỡng trong thức ăn đối với sự phát triển của gia súc trong chăn nuôi

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tài liệu dinh dưỡng gia súc_5

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. Ví d , n u c u đi b 3 km thì chi phí năng lư ng 2,6 x 3 x 50 = 390 kJ, tăng cao hơn trao đ i cơ b n 9 % (390 so 4300); tương t v y, n u c u đi đ 5 km, trèo 0,2 km, ăn 8 gi thì chi phí năng lư ng là 650 + 280 + 1.000 = 2.930 kJ tăng hơn 50% năng lư ng trao đ i cơ b n. Qua nhi u thí nghi m, ngư i ta đã tìm th y q uan h gi a năng lư ng trao đ i cơ b n và năng lư ng cho duy trì (NEm) thông qua h s (a). H s này ph thu c nhi u y u t . Trư c đ ây, Michell đ ngh s d ng a = 2, nghĩa là năng lư ng cho duy trì g p đ i năng lư ng trao đ i cơ b n và là: NEm = 140 W0,73 (kcal) hay 0,58W0,75 (MJ) NE. Tiêu chu n hi n t i v nhu c u duy trì đ i v i các lo i gia súc như sau: Theo ARC (1980): 420 - 460 W0,75 (kJ ME) cho bò, dê, c u 500 W0,75 (kJ DE) cho l n Theo H i đ ng k thu t dinh dư ng UK thì: L n á 40 07 (J ) ni 3W ,5 k ME : Đ c gi ng 495 W0,75 (kJ ME) G đ 550 W0,75 (kJ ME) à Phương pháp nuôi dư ng V lý thuy t, lư ng năng lư ng c n cho duy trì là năng lư ng ăn vào b ng năng lư ng th i ra. Vì v y đi u ch nh năng lư ng kh u ph n sao cho gia súc vào tr ng thái cân b ng 0 v năng lư ng. Ví d , 1 bò đ c thi n 300 kg cho ăn 3,3 kg th c ăn ch a 11 MJ/kg và kf = 0 ,5. N u bò tích lũ y 2 MJ/ngày thì nhu c u năng lư ng duy trì s là: (3,3 x 11) - (2/0,5) = 32,3 MJ ME/ngày. Trong th c t r t khó đi u ch nh kh u p h n đ m b o yêu c u như v y, vì th ngư i ta ti n hành thí nghi m nuôi dư ng m t cách đơn gi n: Cho gia súc ăn kh u ph n đã bi t năng lư ng, xác đ nh tăng tr ng trong khi thí nghi m. Như v y, năng lư ng kh u p h n (EI) ăn vào dùng cho c duy trì và tăng tr ng (NEg) đã đ ư c xác đ nh là: EI = NEm + NEg. Lo i tr năng lư ng cho tăng tr ng thì bi t đư c năng lư ng cho duy trì. Trong m t s trư ng h p tăng tr ng không do năng lư ng (do s tích nư c), cho nên ph i k t h p v i k thu t m so sánh đ xác đ nh s thay đ i v năng lư ng c a có th . 2.4. Nhu c u protein Phương pháp nhân t Nguyên t c c a phương pháp này là căn c vào lư ng m t mát N th p nh t kh i cơ th đ xác đ nh nhu c u t i thi u c a con v t. Trong trư ng h p này, ngư i ta nuôi gia súc v i kh u ph n không ch a N và xác đ nh lư ng m t N trong phân và nư c ti u. Đây là lư ng m t N t i thi u (m t qua phân do N trao đ i và qua nư c ti u do phân gi i axit amin và creatin c a cơ g i là N n i sinh. N trao đ i trong nư c ti u gi m d n và n đ nh n u kéo dài th i gian nuôi không có N. Đi u đó có gi thuy t cho r ng có lư ng protein d tr . M c này s d uy trì n u đ năng lư ng. Như v y N m t đ i trong các trư ng h p trên đ u x y ra c 2 tr ng thái trao đ i cơ b n và duy trì. Thông thư ng 2 mg N n i sinh/kcal trao đ i cơ b n (kho ng 500 mg/MJ), nhưng đ i v i gia súc nhai l i là 300-400 mg/MJ vì trong quá trình tiêu hoá N quay vòng (nư c b t đ n d c ). T ng N m t mát nhai l i là 350 mg/ W0,75 tương đương 1.000-1.500 mg/MJ trao đ i cơ b n, cao g p 2-3 l n d dày đơn. Như v y N hay protein cho duy trì là lư ng N hay protein bù đ p cho s m t mát trong trao đ i và n i sinh (có th c m t q ua lông, m hôi, s ng v y..). 117
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. Xác đ nh nhu c u protein duy trì cho nhai l i: B t đ u tính t N n i sinh trong trao đ i cơ b n là 350 mg/kg W0,75 , n u bò n ng 600 thì m t 42,4 g/ngày. M t trong lông, v y là 2,2 g N/ngày như v y m t 4 4,6 g N hay 279 g protein. N u hi u qu s d ng protein trao đ i cho tr ng thái duy trì là 100% thì nhu c u protein trao đ i là 279 g. Nhu c u ngu n protein này ch y u t vi sinh v t (MP). N u protein th c trong MP là 75% và TLTH protein th c là 85% thì nhu c u MP là : 279/(0,75 x 0,85) = 438 g/ngày. Xác đ nh nhu c u protein duy trì cho l n theo phương pháp nhân t này như sau: Trong cơ th p rotein luôn thay đ i (ư c tính 6-13%/ngày) và l y giá tr th p là 6% th i ra ngoài, vì v y nhu c u p rotein duy trì (Prdt) có tương quan v i kh i lư ng cơ th theo phương trình sau: Prdt = a W; Trong đó, a là h s (B ng 11.6). Ví d , nhu c u protein duy trì cho 1 l n n ng 50 kg là 50 x 0,0009 = 0,045 kg hay 45 g (tích lũ y), n u BV = 0,65 thì lư ng protein tiêu hóa là 69,23 g (45/0,65) và TLTH protein là 80% thì protein thô s là 69,23/0,8 = 86,53 g. Như v y nhu c u protein cho duy trì c a l n 50 kg là 86,53 g protein thô/ngày. B ng 11.6. H s tương quan gi a nhu c u protein duy trì và kh i lư ng cơ th ln Kh i lư ng, kg Hs Kh i lư ng, kg Hs 20 0,0012 80 0,0007 30 0,0011 90 0,0006 40 0,0010 100 0,0006 50 0,0009 110 0,0005 60 0,0008 120 0,0005 70 0,0008 Theo ARC (Anh) thì nhu c u protein duy trì cho l n nái là 0,9 g protein lí tư ng tiêu hóa * W0,75/ngày. Phương pháp cân b ng ch t Nuôi gia súc v i các kh u p h n khác nhau v hàm lư ng protein. M c protein làm cho con v t g n v i N tích lu b ng 0 coi nhu m c protein duy trì. 2.5. Các yêu t nh hư ng nhu c u duy trì Trư c h t là nh hư ng c a trao đ i cơ b n. Trao đ i cơ b n ch u nh hư ng c a nhi u y u t như: ngư i lúc sơ sinh nhi t s n là 31 kcal/m2 di n tích cơ th , tăng - Tu i con v t: ví d lên 50-55 kcal lúc m t năm tu i và gi m d n t i 35-37 kcal tu i 20. bò gi m d n t 140 kcal lúc m t tháng tu i đ n 80 kcal lúc 48 tu n tu i. - Các y u t th n kinh n i ti t (neuro-endocrine factors): ngư i trao đ i cơ b n nam cao hơn n 6 -7%. gia súc thi n trao đ i cơ b n gi m t 5-10%. Tuy n giáp tr ng có nh hư ng rõ r t lên trao đ i cơ b n. Ngoài ra các y u t v gi ng và loài cũng có trao đ i căn b n khác nhau. III. NHU C U CHO SINH TRƯ NG 3.1. Đ c đi m sinh trư ng S inh trư ng. Sinh trư ng là quá trình tăng v lư ng và th tích. Sinh trư ng tích lũ y c a gia súc theo đư ng cong hình ch S (Đ th 11.1). Phương pháp đo m c sinh trư ng đơn gi n nh t c a gia súc là xác đ nh thay đ i kh i lư ng theo th i gian. Tăng tr ng bao g m tăng n c, m và c thành ph n c a ng tiêu hóa, con v t nhai l i thành ph n này chi m kho ng 20% c a tăng tr ng. B t l i c a phương pháp này là th tr ng không th hi n đư c thành 118
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. ph n c a cơ th như s tăng trư ng c a b xương, ch t lư ng thân th t. Ngoài ra n u con v t càng n ng thì nó càng tích lũ y m . Âäö thë 11.1. Âæåìng cong sinh træåíng cuía boì P häi B ng 11.7. Thành ph n và năng lư ng c a tăng Thaình thuûc tr ng trên các lo i gia súc, gia c m (Michell, 1962) Con v t Th Tu i Cơ c u sinh trư ng (g/kg) tr ng Nư c Protein M Khoáng N.lư ng (MJ/kg) Gà Lơgo 0.23 4.4 tu n 695 222 56 39 6.2 sinh 0.7 11.5 tu n 619 223 86 37 10 trư ng 1.4 22.4 tu n 556 114 251 22 12.8 ch m L n cái 23 390 127 460 29 21 Duroc- 45 380 124 470 28 21.4 Jersey 114 340 110 520 24 23.3 Bò tơ 70 1.3 tháng 671 190 84 7.8 Holstein 230 10.6 tháng 594 165 189 11.4 450 32.4 tháng 552 209 187 12.3 T c đ sinh trư ng. T c đ sinh trư ng đư c xác đ nh như là s tăng lên v kh i lư ng ho c th tích trong th i gian nh t đ nh. M t s tài li u g i là tăng tr ng (theo ngày ho c tháng). T c đ sinh trư ng bao g m sinh trư ng tuy t đ i là kh i t ng tăng tuy t đ i (tính theo g hay kg) và sinh trư ng tương đ i là ph n trăm tăng c a th i kỳ sinh trư ng sau so v i th i kỳ trư c. T c đ sinh trư ng tuy t đ i (tăng tr ng) có hình d ng đư ng cong mà đ nh cao nh t là th i kỳ gia súc thành th c th vóc. Cơ c u tăng tr ng. Tăng tr ng bao g m tăng các thành ph n (n c, xương, da..), b p h n (tim, gan, đư ng tiêu hóa..) và thành ph n hóa h c (B ng 11.7). Trong giai đo n đ u c a quá trình sinh trư ng s tích lũ y protein x y ra nhanh hơn m . Tích lũ y năng lư ng g n li n v i tích lũ y m trong cơ th . Hàm lư ng nư c gi m d n theo đ tu i. 3.2. Nhu c u năng lư ng Nhu c u năng lư ng cho tăng tr ng b ng nhu c u năng lư ng cho duy trì c ng nhu c u cho tăng tr ng. Phương pháp nhân t là phương pháp ph b i n đ xác đ nh nhu c u tăng tr ng. Thông tin s d ng trong ph n này đư c l y t các ngu n khác nhau nhưng ch y u Anh và M vì Vi t Nam chưa có nh ng s li u phù h p. Đ i v i đ ng v t nhai l i. B ng phương pháp gi t m , ngư i ta xác đ nh đư c thay đ i c a năng lư ng, protein và m trong cơ th Âäö thë 11.2. Tàng Nàng læåün g các l a tu i và kh i lư ng khác nhau (Đ th træåíng protein, måî 11.2). Đ i v i bò th t, năng lư ng cho tăng vaì nàng læåüng åí boì M åî tr ng đư c xác đ nh theo phương trình: EVg = (4,1 + 0,0332W - 0,000 09W2)/(1 - 0,1475∆W); (1). Trong đó EVg là MJ/ kg tăng tr ng; W là P rotein kh i lư ng cơ th , kg; và ∆W tăng tr ng, K häúi læåün g cå thãø (kg) kg/ngày. Ví d , m t con bò n ng 100 kg tăng tr ng 0,5 kg/ngày thì năng lư ng tích lũ y là 7,9 119
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. MJ/kg, trong khi đó bò n ng 500 kg và cùng m c tăng tr ng thì có 19,9 MJ/kg tăng tr ng. Nhu c u năng lư ng cho tăng tr ng tính theo công th c trên đư c hi u ch nh do nh hư ng c a gi ng và gi i tính. ARC đ ngh v i gi ng nh và con cái thì giá tr trên c ng thêm 15% và gi ng l n và con đ c tr 15%. Đ i v i l n. Ngư i ta cũ ng s d ng phương pháp nhân t đ xác đ nh nhu c u năng lư ng cho l n t c là d a vào tăng tr ng và hàm lư ng năng lư ng trên 1 kg tăng tr ng. Nhu c u năng lư ng cho tăng tr ng (Eg) l n s là: Eg = 0 ,639W0,67 + 42,3Pr + 53,5L (2) Trong đó, Eg tính b ng MJ ME/ngày; Pr là kg tăng tr ng protein/ngày và 42,3 là MJ ME/kg protein tăng lên (protein ch a 2 3,7 MJ và kp = 0,56); F là kg tăng tr ng m và 53,5 là MJ ME/kg m tăng lên (năng lư ng trong m 39,6 MJ và kf = 0,74). Yêu t b i n đ ng trong phương trình (2) là s tích lũ y N l n và vì v y làm thay đ i cơ c u năng lư ng gi a protein và m . Ví d , l n 60 kg tích lũ y 31 g protein/ngày m c ăn duy trì, c ng 4,43 g/1 MJ ME trên m c duy trì. N u ME ăn vào là 25 MJ/ngày thì tăng trư ng protein và m như sau: ME ăn vào: 25 MJ/ngày 0,67 ME duy trì (0,639 x 60 ) 9,9 MJ/ngày ME cho s n xu t 15,1 MJ/ngày (25 - 9,9 MJ) Protein tăng (31 + 4,43x15,1) 98 g (0,1 kg) ME s d ng cho protein (42,3 x 0,1) 4,23 MJ ME s d ng cho m (15,1 - 4,23) 10,87 MJ Tăng tr ng m là (10,87/53,5) 0,203 kg Tăng tr ng c a n c có th d toán thông qua tăng protein là (98/0,213 =) 460 g (0,213 là t l p rotein trong 1 kg n c). T ng tăng tr ng s là 0,46 + 0,21 = 0,67 kg/ngày. Hàm lư ng năng lư ng c a tăng tr ng đư c tính b ng (0,1 x 23,7) + (0,2 x 39,6) = 10,3 MJ GE hay 15,4 MJ/kg (10,3/0,67). Trong nuôi dư ng l n, mu n con v t sinh trư ng nhanh mà không tích lũ y m d ư th a b ng cách cho con v t ăn t do. M c đích c a cho ăn t do là đ cho l n đư c kích thích tăng tr ng l n nh t mà không t o m . Tuy nhiên lư ng th c ăn ăn vào ph i h n ch khi l n đ t 45 kg ho c ngay c 25 kg, n u lư ng n c đ ư c tích lũ y phù h p. Vì v y, m t đ năng lư ng tiêu hóa ho c trao đ i đư c quy đ nh cho t ng nhóm th tr ng khác nhau. M t đ năng lư ng ph b i n đ i v i m t kh u ph n là 13,5 MJ DE/kg cho l n 20-90 kg. H n ch năng lư ng ăn vào làm h n ch t c đ sinh trư ng nhưng làm gi m lư ng m tích lũ y trong thân th t. Đ i v i gà. Nhu c u năng lư ng cho gia c m đang sinh trư ng đư c xác đ nh qua m t đ năng lư ng trao đ i cho 1 kg th c ăn, bao g m năng lư ng duy trì và tăng tr ng. M t đ năng lư ng cho gà th t 0-12 tu n kho ng 11,5 MJ ME/kg và cho broiler 12,6 MJ ME. Ngoài gà gi ng, các lo i gà khác đư c cho ăn t do vì th ch t dinh d ư ng c a kh u p h n đư c tính b ng %. S lư ng th c ăn gà tiêu th thư ng t l ngh ch v i m t đ năng lư ng trong kh u p h n. M t con gà đư c đ i t kh u ph n cao năng lư ng sang kh u p h n năng lư ng th p thì nó t thích nghi b ng cách ăn nhi u lên v i m c đích duy trì m c năng lư ng ăn vào c a kh u p h n trư c đó (B ng 11.8). Nói chung thì gia c m và l n có kh năng t đi u ch nh lư ng th c ăn ăn vào đ gi năng lư ng ăn vào m c n đ nh và chúng đư c cho là nh ng con v t "ăn calori". Lư ng th c ăn ăn vào gi m làm gi m các ch t dinh dư ng khác trong th c ăn. Vì th nhu c u các ch t d inh d ư ng đơn l ch p hù h p đ i v i m c năng lư ng nh t đ nh nào đó, nghĩa là pha đi u ch nh hàm lư ng các ch t dinh dư ng khi m t đ năng lư ng c a th c ăn thay đ i. 3.3. Nhu c u protein cho sinh trư ng Đ i v i đ ng v t nhai l i. Nhu c u protein cho tăng trư ng bao g m nhu c u duy trì và nhu c u tăng tr ng. Ngư i ta s d ng phương pháp nhân t đ xác đ nh nhu c u protein cho 120
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. tăng trư ng. Xác đ nh nhu c u p rotein cho tăng trư ng gia súc nhai l i tính theo công th c sau: Rpr = 6,25 [100/BV*(MD + E + G) - MD] Trong đó, Rpr là nhu c u protein (g protein tiêu hóa); BV là giá tr sinh v t h c c a p rotein; M là lư ng N trao đ i trong phân (% ch t khô); D lư ng ch t khô ăn vào (kg); E là lư ng N n i sinh trong nư c ti u (g); G là lư ng N tích lũ y (g). B ng 11.8. nh hư ng do gi m m t đ năng lư ng th c ăn và năng lư ng ăn vào đ n s c tăng trư ng c a gà con (Hill và Dansky, 1954) M t đ năng lư ng c a kh u p h n Kh u p h n 1 2 3 4 5 Năng lư ng trao đ i, kcal/(lb) 1430 1260 1110 970 810 Năng lư ng trao đ i (% so v i KP s 1 ) 100 89 78 68 57 Kh năng s n su t c a gà tu n tu i 11 (% so v i kh u ph n s 1) Th c ă n ăn vào 100 101 113 117 125 Năng lư ng trao đ i ăn vào 100 90 88 80 71 Tăng tr ng 100 99 102 98 98 Hàm lư ng m c a thân th t tu n l th 26,8 23,2 21,1 18,1 16,1 11 (% ch t khô) Ngoài phương pháp nhân t , ngư i ta còn dùng phương pháp nuôi dư ng đ xác đ nh nhu c u protein cho sinh trư ng. Phương pháp này đơn gi n và d s d ng. Phương pháp này ti n hành như sau: nuôi gia súc v i nhi u kh u p h n có cùng m t đ năng lư ng nhưng khác nhau v t l p rotein. Nhu c u p rotein s đư c xác đ nh kh u p h n cho tăng tr ng cao nh t. Tuy nhiên, đ i v i gia súc nhai l i nhu c u protein g n li n v i lư ng protein s n sinh ra t d c . Vì v y khi tính nhu c u p rotein c n cân đ i protein có trong kh u ph n và protein s n sinh ra trong d c . Đ i v i l n và gia c m. Ngoài nhu c u protein t ng s , l n và gia c m còn có thêm kho ng 10 axit amin thi t y u. Trong hơn 30 năm qua r t nhi u nghiên c u v nhu c u cho t ng lo i axit amin thi t y u cho l n và gia c m. Nhu c u này đư c th hiên v i thu t ng khác là "protein lý tư ng". Nhu c u c a l n và gia c m v protein thô đơn thu n ch có giá tr v i đi u kí n là có đ axit amin thi t y u hay hàm lư ng các axit amin thi t y u gi a kh u ph n này và kh u p h n khác không thay đ i nhi u. Các kh u ph n dù gi ng nhau v lư ng protein thô, cũ ng có th r t khác nhau v BV c a p rotein. Vì l đó khi xác đ nh nhu c u c n chú Troüng ý cho BV hơi cao m t tý đ đ m b o læåüng cho th c ăn th p protein. gaì luïc 6 Âäö thë 11.3. AÍnh Nhu c u axit amin thi t y u tuáön (g) hæåíng mæïc lysin l n và gà: Đ xác đ nh nhu c u m t axit amin nào đó thì c n p h i ti n âãún sinh træåíng hành thí nghi m nuôi dư ng. Gia súc cuía gaì đư c nuôi kh u ph n v i các t l khác nhau axit amin và các axit amin còn l i đ ư c gi nguyên. Xác đ nh L -lisin trong kháøu pháön (g/kg) tăng tr ng và hi u qu s d ng th c ăn đ xác đ nh m c axit amin phù h p. Thí nghi m trên gà nuôi b ng 121
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. các kh u ph n b sung lysin v i các m c t 7-14 g/kg (Đ th 11.3). Nhu c u lysin trong kh u p h n gà đư c k t lu n là 11 g/kg c a kh u p h n. Các thí nghi m khác khám phá ra nhi u thu n l i trong vi c s d ng nh ng kh u p h n h n h p trong đó nhi u ho c t t c các axit amin tinh khi t t ng h p. Tuy nhiên gi a các axit amin có s tư ng tác v i nhau như axit amin không thi t y u và gi a các axit amin thi t y u. Như v y xác đ nh nhu c u axit amin đơn đ c r t p h c t p. gà nhu c u lysin tăng khi kh u ph n th p methionin, arginin và vitamin B- complex. S tương tác gây ra do s chuy n đ i m t axit amin này thành m t axit amin khác. N u kh u ph n thi u cystin ho c d ng cystein trao đ i c a nó thì cystin s đ ư c t ng h p t methionin. Do đó nhu c u methionin ph thu c hàm lư ng cystein ho c cystin trong kh u p h n và hai axit amin này luôn luôn đi chung v i nhau. Vì v y luôn nói nhu c u methionin và cystin. Tuy nhiên, methionin l i không đ ư c t ng h p t cystin vì v y methionin ph i luôn luôn có m t m t ph n đ đ áp ng nhu c u c a con v t. Phenylalanin và tyrosin có quan h tương t . gà, ghycin và serin có th chuy n đ i cho nhau. Có nh ng ph c t p xa hơn trong quan h gi a nhu c u axit amin và hàm lư ng protein t ng s trong kh u ph n. N u protein đư c s d ng cho s n sinh năng lư ng thì nhu c u axit amin cũng s thay đ i. Vì lý do đó, nhu c u axit amin có khi đư c b i u th b ng g axit amin/MJ ME. Axit amin đư c s d ng nhi u nh t trong thi t l p nhu c u dinh dư ng là lysin. Trong th c t , các axit amin trong kh u p h n luôn vư t ra ngoài t l mong mu n vì v y s d ng b thi u so v i nhu c u. Axit amin b thi u h t đó g i là axit amin gi i h n. Lysin và methionin là hai axit amin gi i h n đ u tiên trong h u h t các lo i th c ăn gia súc Vi t Nam. Trong khi xác đ nh nhu c u dinh dư ng, trư c h t có l ph i đ s lư ng protein t ng s và th hai là ph i đ hàm lư ng các axit amin thi u h t. Đ i v i l n, nhu c u protein t ng s thư ng đưa ra cao hơn đ đ m b o đ cho nh ng kh u p h n th p protein, đ c bi t là nh ng kh u ph n thi u axit amin gi i h n. Nhu c u protein s gi m khi kh u p h n đ ư c bù đ p đ y đ các axit amin. 3.4. Nhu c u khoáng Ngay c khi con v t nh n đ ói thì ch t d tr c a cơ th b p hân hóa do đó ch t khoáng đư c th i ra ngoài. Vì v y gia súc đòi h i p h i có khoáng đ bù vào ch m t mát và đ tăng trư ng. Nhu c u khoáng cho duy trì và tăng trư ng đư c xác đ nh trên cơ s : - Lư ng khoáng tích lũ y và m t n i sinh, ho c - Thí nghi m tăng tr ng và cân b ng đ đ m b o tăng trư ng t i đa, k t c u xương t i ưu và không gây b nh. Phương pháp nhân t . Nhu c u khoáng thu n túy cho duy trì và sinh trư ng b ng t ng lư ng m t mát n i sinh và lư ng tích lũ y. Nhu c u khoáng trong kh u ph n b ng nhu c u thu n chia cho giá tr trung bình c a t l l i d ng (availability). Ví d , m t bò tơ 300 kg tăng tr ng 0,5 kg/ngày m t Ca 5 g và d tr 6 g/ngày vì v y nhu c u Ca thu n túy là 11 g/ngày. T l l i d ng Ca đ i v i bò là 0,68 vì v y nhu c u Ca trong kh u ph n là 16 g/ngày (=11/0.68). Phương pháp này g p khó khăn trong vi c xác đ nh lư ng m t mát n i sinh và lư ng tích lũ y trong cơ th nên khó áp d ng r ng rãi. Phương pháp tăng tr ng và phương pháp cân b ng. Gia súc đ ư c nuôi kh u ph n khác nhau v t l ch t khoáng c n xác đ nh. T l th p nh t là t i đó gia súc xu t hi n tri u ch ng đi n hình thi u ch t khoáng đó. T l mà đ m b o cho gia súc sinh trư ng t i đa đó là nhu c u khoáng trong kh u ph n. Nói chung, xác đ nh nhu c u khoáng cho gia súc g p r t nhi u khó khăn và thi u chính xác. Tuy nhiên, giá tr v nhu c u khoáng có th bi n đ ng l n mà không nh hư ng l n đ n sinh trư ng c a gia súc. Tham kh o nhu c u khoáng cho gia súc sinh trư ng b ng 11.9. 122
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. B ng 11.9. Nhu c u m t s ch t khoáng cho l n và gà (ARC, 1980) Ln Gà 20-50 kg 50-90 kg 0-6 tu n 6-12 tu n Ca (g/kg) 9,8 7,8 12 10 P (g/kg) 7,0 5,9 5 5 NaCl (g/kg) 3,2 3,0 1,5 1,5 Fe (mg/kg) 62 57 80 80 Mg (mg/kg) 308 221 300 300 Zn (mg/kg) 56 47 50 50 IV. NHU C U CHO SINH S N 4.1. Đ c đi m sinh s n và nh hư ng c a dinh dư ng Chu kỳ sinh s n có th chia ra làm 3 giai đo n: - Giai đo n th nh t quan tr ng cho c hai gi i tính bao g m s s n xu t no ãn và tinh trùng. Nhu c u d ư ng ch t cho giai đo n này con v t hình như r t nh n u so sánh v i nhu c u t o tr ng gia c m. - Giai đo n th hai là th i kỳ dư ng thai. - Giai đo n th b a là giai đo n ti t s a nuôi con. Như v y nhu c u d inh dư ng bi n đ i đáng k trong chu kỳ sinh s n c a con cái đ c b i t là kho ng ngh gi a giai đo n sau cai s a và th thai k ti p. nh hư ng c a dinh dư ng trên kh năng phát d c: giai đo n m t, dinh dư ng có nh hư ng trên s t o noãn và tinh trùng. Tuy nhiên nhu c u dinh d ư ng cho giai đo n phát d c và gia súc h u nhũ r t nh so v i gia c m (s n xu t tr ng). giai đo n hai, dinh dư ng cũng tác đ ng quan tr ng trên s dư ng thai. Dinh dư ng nh hư ng trên sinh s n b ng cách tác đ ng vào các tuy n n i ti t, quan tr ng nh t là não thùy. Ví d , s phát d c c a bò ch u nh hư ng tr c ti p c a d inh dư ng. B ng 11.10. Tu i p hát d c c a bò Holstien dư i nh hư ng c a dinh dư ng (Sorenson et al và Bratton et al., 1959) Gi ng M c đ dinh Phát d c dư ng Tu i (tu n) Th tr ng (kg) Cao vai (cm) (TDN % so v i nhu c u ) Cái Cao (129) 37,4 270 108 V a (93) 49,1 271 113 Th p (61) 72,0 241 113 Đc Cao (150) 37,0 292 116 V a (100) 43,0 262 116 Th p (66) 51,0 236 114 M c dinh dư ng cao làm phát d c s m, nhưng th tr ng và t m vóc bò không b nh hư ng nhi u . c u cũ ng như v y, dinh dư ng cao làm phát d c s m. l n thì ngư c l i. nh hư ng m c đ d inh dư ng cao là c con cái l n con đ c s tăng tr ng ch không ph i p hát d c s m. Hơn n a n u dinh dư ng quá cao thì l n càng m p m và càng làm trì tr p hát d c. L n cái ch a có th tiêu th lư ng th c ăn cao hơn m c duy trì và s tr nên tích m n u 123
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. m c ăn vào không h n ch kho ng t 1,8-2,3 kg (tương đương 27,6 MJ DE). Tuy nhiên lư ng th c ă n h n ch ph thu c vào t m vóc và đi u ki n c a con v t. Trong th c t , y u t quy t đ nh cho gia súc tơ ph i gi ng l n đ u tiên là t m vóc cơ th . Dù gia súc đ ã phát d c, ngư i ta v n đ i thêm m t th i gian n a cho t m vóc khá l n r i m i cho ph i gi ng. Ch ng h n bò phát d c vào kho ng 7 tháng nhưng đ n 15 tháng tu i m i đ ư c ph i gi ng. Tuy nhiên cũng có m t s khuynh hư ng hi n nay là cho bò, c u và l n (con đ c và cái) ph i khi chúng còn tương đ i nh có nghĩa là nhu c u dinh dư ng c a con cái s đ ư c gia tăng cho c tăng tr ng. Không đ d inh dư ng trong giai đo n ch a, thai s ch m p hát tri n và ch m đ t t m vóc trư ng thành c a cơ th m . S phát tri n c a b xương không hoàn ch nh và đ c bi t nguy hi m cho con v t trong lúc đ . Tăng trư ng nhanh và s m đ t t m vóc phát d c là l i đ i m v kinh t vì rút ng n đ ư c giai đo n p hi s n xu t c a gia súc. gia súc nuôi l y th t, dinh dư ng cao v t tơ còn m t ưu đi m n a là có th tuy n l a nh ng con mau l n đ làm gi ng t o đ àn con tăng trư ng nhanh. Tuy nhiên, dinh dư ng cao gia súc gi ng cũng có đi m b t l i là: - bò cái tơ, m tích lu làm t ch c t o s a ch m p hát tri n và hơn n a có nhi u b ng ch ng là bò còn gi m tu i th . - L n cái tơ m p m thì ch m ch u đ c và thai thư ng ch t nhi u. Vi c nuôi đàn gia súc gi ng yêu c u chương trình nghiên c u lâu dài, con v t nên đ ư c nuôi theo m t ch đ d inh dư ng cho phép tăng trư ng nhanh mà không tích lũ y m . nh hư ng c a th a và thi u dinh dư ng kéo dài: Nói chung thi u d inh dư ng làm gia súc b t th . Thi u dinh dư ng kéo dài làm gia súc đ c gi m lư ng tinh trùng, gi m lư ng tinh d ch và gia súc cái ng ng đ ng d c. Th a d inh dư ng kéo dài làm gia súc tích m và b t th . Tuy nhiên cũng chưa có b ng ch ng nào ch ng t nh hư ng tương h gi a hai y u t này. Có l c hai đi u là h u qu xáo tr n n i ti t gây ra do th ng dư dinh dư ng. nh hư ng riêng bi t c a các ch t dinh dư ng đ n kh năng sinh s n: Protein. Thi u p rotein làm ch m và y u kh năng sinh s n. Tuy nhiên nh hư ng chuyên bi t c a protein cũ ng khó xác đ nh rõ ràng vì ch ng h n gia súc m t ăn đ ưa đ n, có th do thi u protein và cũng có th do thi u nhi u ch t dinh dư ng khác. Khoáng và vitamin. Gia súc mang thai thi u khoáng và vitamin thì các d u hi u c a b n thân nó x y ra trư c khi có nh hư ng đ n sinh s n. Nói cách khác, ch c năng sinh s n đ kháng v i tình tr ng thi u dinh d ư ng m nh hơn các ch c năng khác. Thi u vitamin A. Đưa đ n sinh s n kém (thoái hóa tinh hoàn) âm đ o hóa s ng. Thi u vitamin E, đ i v i bò không th hi n rõ, l n sinh s n kém, gà b t th và kém sinh s n. Thi u Ca có th làm không đ ng d c. Thi u P có th làm ch m quá trình sinh s n. Thi u Mn sinh s n c a l n gi m sút nhi u. 4.2. Nhu c u c a gia súc đ c sinh s n Tinh trùng và tinh d ch s n xu t quá ít, bò m i l n cho tinh ch kho ng 0,5 g v t ch t khô, vì th d ư ng như không có nhu c u dinh dư ng đ c bi t cho s n xu t này và có th nói nhu c u c a gia súc đ c cũng ch là nhu c u duy trì và tăng trư ng. Chưa có m t b ng ch ng nào v nhu c u dinh dư ng c a gia súc đ c nhưng ngư i ta thư ng cho chúng ăn nhi u th c ăn hơn gia súc nái cùng t m vóc. Cũ ng chưa có gì ch ng t m c d inh dư ng cao có l i cho kh năng th thai, tuy nhiên dinh dư ng th p thì rõ ràng có nh hư ng x u. Dù v y, cũng nên nh là con đ c thư ng có m c trao đ i cơ b n cao hơn con cái và do dó có nhu c u năng lư ng duy trì cao hơn. 124
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 4.3. Kích thích tăng sinh s n (Flushing) Áp d ng m c dinh dư ng cao m t th i gian ng n trư c khi giao ph i thư ng giúp gia súc sinh nhi u con hơn, k thu t này đư c g i là "kích tăng sinh s n". c u, thay đ i kh u p h n t kh u p h n d uy trì sang m t kh u ph n cao hơn đ c u tăng tr ng m t kho ng th i gian 2 đ n 3 tu n r i cho ph i gi ng thì c u s sinh con nhi u hơn (hai ho c ba so v i m t b ình thư ng). Kích tăng sinh s n cũng đư c áp d ng l n, m c đ ăn s tăng trư c khi ph i kho ng 10 ngày. b ò, do ch yêu c u thành l p m t tr ng nên kích tăng sinh s n là không c n thi t, tuy nhiên bò s a và bò tơ có th tăng m c đ ăn nh m đ t tăng tr ng kho ng 70 ngày c a giai đo n ti t s a đ vi c th thai đư c d dàng hơn. 4.4. Nhu c u dinh dư ng gia súc cái mang thai Gia súc cái mang thai c n dinh dư ng cho nhi u ho t đ ng khác nhau, trư c h t là tăng trư ng c a thai và t cung. Trong quá trình phát tri n thai, ch t dinh dư ng đ ã tích lu t cung tăng d n, t p trung ch y u vào giai đo n cu i. B ng 11.11 cho th y s tích lu d inh d ư ng t cung bò. B ng 11.11. Ch t dinh dư ng tích lu t cung và tuy n vú c a bò Ngày Ch t dinh dư ng tích lu t cung/ngày Tích lũ y tuy n mang thai vú/ngày Năng lư ng Protein Ca (g) P (g) Protein (g) (kcal) (g) 100 40 5 - - - 150 100 14 0.1 - - 200 235 34 0.6 0.6 7 250 560 83 3.2 2.7 22 280 940 114 8 7.4 44 Bò cái mang thai trư c 6 tháng ch t dinh dư ng tích lu r t ít. Giai đo n 6 -9 tháng có s tích lu rõ r t và c n có nhu c u nuôi thai. V năng lư ng thì nhu c u dư ng thai không đáng k so v i nhu c u duy trì c a m , nhưng protein, Ca, P và khoáng khác thì có tăng đáng k. Tăng trư ng c a tuy n vú. Tuy n vú có tăng trư ng nhưng s lư ng ch t dinh dư ng tích lu không đáng k , m i ngày không quá 45 g protein. Trao đ i năng lư ng trong k ỳ d ư ng thai. Quá trình d hoá ch t dinh dư ng gia súc có thai l n hơn gia súc không mang thai cùng th tr ng. Khác bi t y đư c g i là "nhi t tăng đ nuôi thai". Nhi t y là do tăng trao đ i cơ b n c a chính cơ th m ch không ph i là do nhi t c a thai s n sinh. Thay đ i nhi t y là do thay đ i v hormon c a thai. Nhi t tăng này là tăng d n su t th i k ỳ mang thai và c ng v i tăng tr ng c a m k t qu là tăng nhu c u nhi t duy trì. Tăng trư ng c a cơ th m khi mang thai. Tăng tr ng trong khi mang thai không ph i ch do tăng trư ng thai mà còn là do tăng tr ng c a m . Ví d , 10 l n con k c b c nhau ch n ng 18 kg lúc sinh, nhưng chính l n m đã tăng hơn 50 kg trong th i kỳ mang thai. Sai khác đó chính là do chính cơ th m , xu t phát t ngưng t ch t d inh dư ng các t ch c c a m . Ví d , protein tăng 3-4 l n, Ca 5 l n so v i thai. Đó đư c g i là "đ ng hóa khi mang thai" (pregnancy anabolism) x y ra m i lo i gia súc dù là l a đ đ u hay l a sau. Thư ng thì tr ng lư ng b gi m đi trong th i kỳ cho s a ti p theo đó. Đ ng hóa khi mang thai l n làm tăng tr ng lư ng sơ sinh c a l n con và tích lũ y ch t d inh dư ng trong cơ th cho phép s n lư ng s a cao hơn vì th c i ti n tăng tr ng c a 125
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. l n con (B ng 11.12). Tuy nhiên lưu ý r ng s tăng trư ng c a con m trong giai đo n ch a càng l n càng không tăng s con/ , tr ng lư ng sơ sinh và kh năng s ng c a l n con. Nói chung, tăng tr ng trung b ình kho ng 15 kg cho 3 l a đ đ u tiên là đ đ cho l n nái tăng trư ng mà không m t đi lư ng m tích lũ y và mang l i hi u qu sinh s n kinh t nh t. V n còn nhi u tranh cãi v sai khác kh năng s n xu t s a do nh hư ng trong th i k ỳ mang thai. Có ngư i cho r ng ch đ dinh dư ng cao trong khi mang thai cho năng su t s a cao. Nhưng thông thư ng, ngư i ta cho m tăng tr ng gi i h n 3/4 kỳ mang thai và 1/4 sau m i tăng nhanh. Đi u này phù h p v i xu hư ng phát tri n c a thai, nhưng cũ ng không làm m t ch t d inh dư ng c a m truy n cho con. K thu t đó đư c g i là "t m hơi" cho bò. H u qu thi u dinh dư ng trong th i kỳ mang thai. Thai luôn luôn có khuynh hư ng c nh tranh m nh m ưu tiên v ch t dinh dư ng, vì th n u ăn thi u thì con m ph i l y d tr c a mình nuôi con, ưu tiên này th y rõ nh t trư ng h p ch t s t khi m b ch ng thi u máu. Tuy nhiên, s phòng v cho thai cũ ng không ph i tuy t đ i, nghĩa là m thi u ăn tr m tr ng và kéo dài thì c m và con đ u b tác h i. Nói chung, tác h i c a thi u d inh d ư ng x y ra giai đo n sau c a th i kỳ mang thai, đ c b i t vitamin A cũng có nh hư ng giai đ an trư c và làm cho con b t t nguy n ho c có th ch t. nh hư ng trên thai. N u thi u ăn giai đo n s m hơn, s con đ s t gi m, thai ch t trong t cung, sau khi đ : d o s a m thi u ch t dinh dư ng. Thai ch t th hi n qua các d u hi u: s y thai, đ ra thai đ ã ch t. Protein và vitamin A có tác d ng rõ nh t và có th c I, Ca, vitamin B1, pantothenic. Gia súc non b d t t b m sinh t b ng m do thi u vitamin A (t t m t và xương), thi u I (bư u , tr i lông), thi u Riboflavin (tr i lông) và thi u Cu (lưng o n). nh hư ng năng lư ng ăn vào đ n tr ng lư ng và các ch tiêu sinh s n c a l n B ng 11.12. nái Ch tiêu sinh s n Năng lư ng ăn vào c a l n nái trong th i kỳ ch a (MJ/ngày) 22 32 44 Thay đ i th tr ng l n nái (kg): Sau khi ph i đ n đ + 12 + 32 + 53 T lúc đ đ n cai s a +1 - 13 - 25 L n con: S con sơ sinh 11 11,1 11 S con cai s a 8,9 8,8 8.2 Tr ng lư ng sơ sinh (kg) 1,23 1,36 1,44 Tr ng lư ng cai s a (kg) 15,9 16,5 17,2 V. NHU C U CHO TI T S A 5.1. Đ c đi m và s hình thành s a S a đư c hình thành tr c ti p t th c ăn, ví d m t con bò s a cao s n trong m t kỳ cho s a có th s n xu t m t lư ng ch t khô trong s a l n hơn ch t khô c a cơ th t 3 - 4 l n. Nguyên li u đ t ng h p nên thành ph n hoá h c và năng lư ng s a trong tuy n vú đư c l y t th c ăn. Nhu c u th c ăn đ s n xu t s a tùy thu c s lư ng và thành ph n c a s a. Chi m đ i b p h n trong s a là nư c. Hòa tan trong nư c là các ch t khoáng, protein- casein, axit amin, creatin, albumin, lactoz, các enzym và các vitamin tan trong nư c. Trong s a còn có các ch t khoáng, nh t là Ca và P. Ph n béo c a s a g m các ch t ch y u : m , 126
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. triacylglycerols (kho ng 980 g/kg), các ch t tan trong m là phospholipit, cholesterol, vitamin tan trong d u, s c t , m t ít protein và kim lo i n ng. B ng 11.13. Thành ph n s a c a gia súc (g/kg) M Ch t r n Protein Lactoz Ca P Mg không m Bò 37 90 34 48 1.2 0.9 0.12 Dê 45 87 33 41 1.3 1.1 0.2 Cu 74 119 55 48 1.6 1.3 0.17 Ln 85 120 58 48 2.5 1.7 0.2 Trong thành ph n s a g m: m và ch t r n không m (SNF). H u h t thành ph n c a s a đ ư c t ng h p tuy n vú t các ti n ch t h p thu t máu. Protein c a s a. Kho ng 95% N c a s a có trong protein và ph n còn l i urea, creatin, ammoniac. Protein quan tr ng nh t c a s a là casein chi m 78% protein và th đ n là β- lactoglobulin. Các protein trên đư c t ng h p t axit amin l y t máu. Ph n còn l i c a p rotein c a s a là albumin, pseudo-globulin và euglobulin, t t c đ u đư c h p thu t máu. Lactose. Ngo i tr m t ít glucose và galactose, lactose là đư ng ch y u c a s a. Tuy n vú có enzym bi n đ i glucose thành galactose. Lactose cũng đư c t ng h p t chu i carbon ng n như acetat. M . M c a s a ch y u g m Triglyxerit ch a axit béo no t 2 - 40 đơn v C; M t s ít axit béo chưa no như: axit oleic, axit linoleic và linolenic. Tuy n vú t ng h p axit béo no t acetat và β-hydroxybutyrat, ph n ng này đư c glucose xúc tác. Ph n glycerol c a axit béo cũng là s n ph m c a acetat và hydroxybutyrat. Khoáng. H u h t đ ư c l y tr c t i p t máu. Vitamin. Không đư c t ng h p t i tuy n vú cho nên ph i l y tr c ti p t máu. S a r t giàu vitamin A có c caroten l n vitamin A. Vitamin C và D r t ít. S a cũ ng giàu các vitamin nhóm B như B1 ,B2 ,B12... Vitamin Kvà E thì r t ít. Tóm l i, th c ăn ph i cung c p đ ch t d inh dư ng đ gia súc s n xu t s a, như axit amin thi t y u đ t ng h p protein; glucose và acetate c n đ t ng h p lactose và bơ; và khoáng và vitamin ph i có đ gi m c n đ nh c a s a. 5.2. Năng su t và thành ph n s a Năng su t s a c a gia súc ph thu c vào loài, cá th , chu kỳ ti t s a và cung c p d inh dư ng. Ví d , bò đ l a th 2 tr đ i có năng su t s a cao hơn bò đ l a đ u. Năng su t s a bò gia tăng sau khi đ đ n 35 ngày và sau đó gi m xu ng 2.5% m i tu n cho đ n cu i kỳ cho s a. Có m t s trư ng h p riêng bi t, năng su t s a bò s gia tăng r t nhanh và cũ ng gi m r t nhanh. Nói chung năng su t s a c a m t s gi ng bò châu Âu như sau (B ng 11.14). B ng 11.14. Năng su t s a c a m t s gi ng bò s a (Dairy- Fact & Figures,1985) Gi ng S n lư ng s a trung bình (kg/chu kỳ) Holstein 6252 Friesian 5593 Ayrshire 5043 Guernsey 4022 Jersey 3849 127
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. Thành ph n ch t dinh dư ng trong s a bò cũng thay đ i tùy theo gi ng bò và gi a các cá th bò (B ng 11.15). 5.3. Nhu c u dinh dư ng cho bò s a Nhu c u d inh d ư ng cho gia súc ti t s a nói chung, bò ti t s a nói riêng b ng t ng nhu c u duy trì và nhu c u t o s a. Nhu c u dinh dư ng cho t o s a ph thu c vào s lư ng và thành ph n s a s n xu t ra. B ng 11.15. Thành ph n ch t d inh dư ng trong s a c a các gi ng b ò s a (g/kg) (Rook, 1961) Gi ng bò Ayrshire Friesian Guerney Shorthorn M 35,7-38,7 33,2- 37,2 43,1- 49,0 33,7- 38,1 Ch t r n không 86,5- 89,4 84,0- 87,5 88,2- 93,0 85,7- 98,9 m Lactose 43,7- 46,8 43,0- 46,0 45,7- 47,3 43,8- 45,9 Protein 33,0- 34,7 32,0- 34,4 33,9- 37,3 31,6- 34,2 Năng lư ng 3,13 3,12 3,45 - (MJ/kg) Nhu c u năng lư ng: Phương pháp nhân t . Phương pháp này bao g m tính tr c ti p t m s a và t năng lư ng thô. Tính tr c ti p t hàm lư ng m s a: Theo ARC (1980), phương trình tính giá tr năng lư ng c a s a như sau: EV1 ( MJ/kg) = 1,509 + 0,0406F; (1) Trong đó EV1: Giá tr năng lư ng thô cu s a; F là hàm lư ng m s a (g/kg). Đ chính xác hơn, hàm lư ng ch t r n không ch a m (SNF) đư c đ ưa vào phương trình đ tính: EV1 (MJ/kg) = 0,0386F + 0,0206SNF - 0,2353 (2) Tính t năng lư ng thô c a s a: Căn c vào nhi t lư ng thô c a s a đ tính nhu c u nhi t năng thu n (tích c a năng lư ng s a và s n lư ng s a/ngày) tích lũ y trong s a. Năng lư ng thô c a s a (B ng 11.15) c a các gi ng bò r t ít bi n đ ng, có giá tr trung bình là 3,14 MJ/kg. Hi u qu s d ng năng lư ng t o s a: Forbes, Fries và Kellner đã tìm ra hi u năng s d ng nhi t năng trao đ i đ s n xu t s a ( k1) là 0.7 hay 70%. Hi n nay, giá tr này bi n đ ng 0,5-0,81 nhưng t p trung 0,6-0,65. Van Es (Hà Lan) gi thi t r ng hi u qu s d ng ME cho t o s a liên quan kh năng đ ng hoá năng lư ng kh u ph n (qm = ME/GE). Tương quan này trình bày trên các phương trình: kl = 0 ,385 + 0,38 q m (Hà Lan) kl = 0 ,466 + 0,28qm (M ) kl = 0 ,42 + 0,35qm (Anh) Vì v y, nhu c u năng lư ng trao đ i (Em) cho 1 kg s a là (tính theo Anh): EVl/kl = 3,14/(0,42 + 0,35qm); (3) Giá tr trung b ình q m = 0,6. N u trong 1 kg s a có 40 g m , 90 g ch t đ c không m thì nhu c u năng lư ng đ t o 1 kg s a là 5,02 MJ ME (áp d ng phương trình 2 và 3). Tuy nhiên, hi u qu s d ng năng lư ng t o s a còn ch u nh hư ng c a các y u t như t l axit acetic trên axit béo bay hơi s n sinh trong c t 0,5 - 0,6. N u t l axit axetic vư t t l này thì hi u năng s d ng năng lư ng trao đ i cho s n xu t s a ít hơn 0,7. Dư ng như t l axit axetic th p hơn 0,5, không đ các axit béo có chu i C ng n và trung bình đ bò có th t ng h p m s a. 128
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. Phương trình ph ng đ nh. Ngoài ra có th s d ng các thành ph n c a quy trình phân tích ph ng đ nh đ xác đ nh nhu c u năng lư ng thô cho s n xu t s a. GE (MJ/kg) = 0,0226 CP + 0,0407EE + 0,0192CF + 0,0177 NFE Trong đó CP, CF, EE và NFE là protein thô, xơ thô, m thô và d n su t không đ m tính b ng g/kg. Nhu c u protein: Phương pháp nhân t . Thí nghi m xác đ nh nhu c u p rotein s n xu t s a bò ngư i ta căn c nh ng thành ph n như sau: - Nhu c u protein cho duy trì = 2,19 g protein thu n/kg W0,75 - Ph n p rotein c a s a (g/kg) x 0,95 trên 1 kg s a s n xu t ra. H s 0,95 là lư ng N th c c n đ t o s a và 5% còn l i coi như th i ra - Ph n m t mát trong quá trình d hoá c a cơ th như m t do lông, v y = 0,1125 g protein thu n/kg W0,75 - Ph n thay đ i kh i lư ng, m i kg tăng tr ng c n 138 g protein (= 150/1,09). C tăng 1 kg kh i lư ng r ng (không có ph t ng) thì có 150 g protein và y u t chuy n đ i là 1,09 Như v y nhu c u protein cho s a (CPl) s là: CPl = 2,19W0,75 + 0,95 CP + 0,1125W0,75 + 150G; Trong đó, CPl tính b ng g; CP là t ng lư ng protein trong s a, b ng hàm lư ng protein trong s a x s n lư ng s a/ngày; G: tăng tr ng (kg). Phương pháp nuôi dư ng. Nuôi gia súc b i kh u p h n nhi u m c protein. Xác đ nh năng su t s a, lư ng protein h p thu và tính hi u qu s d ng đ xác đ nh nhu c u p rotein. Protein h p thu t i thi u cho năng su t s a t i đa. Nhu c u khoáng: Bò s a c n 1 ,08 g Ca và 0,90 g P/kg s a s n xu t ra và nhu c u này tương đ i n đ nh do tác đ ng đi u hòa c a hormon. Nghiên c u dinh dư ng cho bi t: cho bò ăn 2 g Ca và 1,4 g P /kg s a s n xu t b sung cho nhu c u duy trì là đ đ m b o nhu c u s n xu t s a. Hi u qu s d ng c a Ca đ s n xu t s a là 54% và P là 64%. V y v i m c cho ăn 25-28 g Ca và 25 g P/ngày là đ đ i v i m t bò s a s n xu t 5.000 kg s a m i năm. Nhu c u vitamin: Vitamin trong th c ăn đ m b o các ho t đ ng s n xu t s a và thành ph n vitamin c a s a. Nói chung, n u đ vitamin cho duy trì, tăng trư ng và sinh s n thì không c n thêm cho nhu c u s n xu t s a. S a có kho ng 1.600 IU vitamin A/m i kg. Ngoài vitamin A, s a còn ch a β-cardene có màu vàng, do đó s a có màu kem. Hàm lư ng vitamin A trong s a thay đ i và nh y c m đ i v i thay đ i c a th c ăn dù r ng ch có 3% vitamin A c a th c ăn vào s a. Vì th bò ăn c tươi thì s a có màu vàng t t, n u bò ăn c già, c khô thì màu s a s nh t. Cho bò ăn h n h p b sung vitamin A có dư trong kh u p h n làm tăng hàm lư ng vitamin A trong s a lên g p 20 l n mà không làm đ i thành ph n c a s a. Bê không tích lũ y vitamin A cho nên ta ph i cho bò m ăn nhi u vitamin A c a s a. Bò s a cũng c n vitamin D và n u không cho bò ăn vitamin D và không cho ra n ng thì có tri u ch ng thi u. Ngư i ta chưa xác đ nh đư c nhu c u vitamin D và liên quan đ n ch ng s t s a c a bò. Ch ng s t s a có th đi u tr kh i b ng vitamin D v i li u cao 30 tri u IU/ngày trong 3-7 ngày trư c khi đ và m t ngày sau đ . 5.4. Nhu c u cho l n nái nuôi con Đ c đ i m. L n nái nuôi con kéo dài 3 đ n 6 tu n (có khi 7 tu n). Vi t Nam, th i gian cai s a b ình quân c a l n con là 45 ngày tu i. Năng su t s a t i đ a vào kho ng tu n ti t s a th 4 và gi m d n (B ng 11.16). Năng su t s a còn ph thu c gi ng, tu i và s con trên . Năng su t tăng cùng s con trên tăng, m c dù có th năng su t s a tính cho m t con l n 129
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. con gi m. Năng su t s a c a l n m n ng cân cao hơn l n có kh i lư ng th p . Năng su t s a (Y) c a l n nái có th ư c tính theo công th c: Y (kg/ngày) = a x e-ct x u Trong đó, a là vô hư ng, t là ngày ti t s a, u = e-(G - B1t) và đư c xem là m c thành th c c a tuy n vú t i th i đi m đ và e-ct là t c đ gi m kh năng ti t s a. B ng 11.16. S thay đ i c a năng su t và thành ph n s a l n trong su t th i kỳ ti t s a (Elsley, 1970) Tu n 1 2 3 4 5 6 7 8 Năng su t (kg/ngày) 5,10 6,51 7,12 7,18 6,95 6,59 5,70 4,89 M (g/kg) 82,6 83,2 88,4 85,8 83,3 75,2 73,6 73,1 Protein (g/kg) 57,6 54,0 53,1 55,0 59,2 62,3 68,3 73,4 Lactose (g/kg) 49,9 51,5 50,8 50,8 49,0 48,6 47,5 45,6 Khoáng (g/kg) 7,7 7,7 7,9 8,3 9,1 9,6 10,3 10.9 Ví d , ư c tính năng su t s a khi a = 18 và 24, c = 0,025, G = 0,5 và B1 = 0,1 như sau: Ngày ti t s a a 7 14 21 28 18 6,8 8,4 8,7 8,1 24 9,1 11,3 11,6 10,8 Nhu c u năng lư ng. Xác đ nh b ng phương pháp nhân t . Nhu c u năng lư ng cho l n nái nuôi con b ng nhu c u duy trì c ng nhu c u ti t s a và tr đ i (có th ) lư ng năng lư ng s n sinh do d hóa trong cơ th . Nhu c u duy trì (NEm) đ ư c tính theo công th c: NEm = 0,439W0.75 MJ Nhu c u cho ti t s a b ng giá tr năng lư ng thô c a s a nhân v i năng su t s a. Giá tr năng lư ng thô trung bình c a s a l n là 5,2 MJ/kg. Hi u qu s d ng năng lư ng trao đ i đ t o s a là 0,65 và như v y, nhu c u đ t o 1 kg s a là 8 MJ ME (= 5,2/0,65). D hóa. Mô cơ th d hóa đ t o năng lư ng cho s hình thành s a gi s là 0,85 c a m và vì v y năng lư ng thô hình thành là 39,4 x 0,85 = 33,5 MJ/kg. Hi u qu chuy n hóa năng lư ng thô cho s a là 0,85. VI. NHU C U C A GIA C M Đ TR NG 6.1. Đ c đi m c a gia c m đ tr ng Năng su t và s n lư ng tr ng. S n lư ng tr ng ph thu c vào gi ng gia c m, chu k ỳ sinh s n và dinh dư ng. Gà đ nhi u hơn v t và ng ng. Gà chuyên d ng tr ng cho s n lư n g tr ng cao hơn kiêm d ng ho c chuyên th t. Chu kỳ đ c a gia c m chia 3 giai đo n: Gađo n 1 t 20-25 tu n tu i: trong giai đo n này t l đ th p i i Gađo n 2 t 26-45 tu n tu i: t l đ cao, bình quân đ t 70-80% i i Gađo n 3 sau 45 tu n tu i: t l đ gi m d n và lo i th i gà i i Hi n nay, gà đ chuyên d ng cho 250 qu /năm t c là 0,7 qu /ngày. Kh i lư ng tr ng tăng d n t giai đo n 1 và gi m vào cu i giai đo n 3. Thành ph n hóa h c c a tr ng. Tr ng ch a 66,8% nư c, 11% CP, 10 EE và 10,7% khoáng. Tr ng ch a đ y đ các axit amin thi t y u và v i t l cân đ i. Tr ng còn ch a h u h t các ch t khoáng mà gia súc và con ngư i c n (B ng 11.17). Thành ph n hoá h c tr ng ít 130
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. khi thay đ i. Tuy nhiên, t l giưã các ph n c a tr ng (võ, lòng đ , lòng tr ng) thay đ i do nh hư ng c a cung c p dinh dư ng. Tăng tr ng c a gà mái. Trong th i kỳ đ gia c m mái tăng lên v kh i lư ng. Giai đo n 1, gia c m tăng tr ng, ch y u tích lũ y protein trong các mô cơ và t bào tr ng. Giai đo n 2, kh i lư ng gia c m khá n đ nh và giai đo n 3 , gia c m tích lu m . B ng 11.17. Thành ph n hóa h c c a tr ng gà Cho 1 kg Cho 1 q a, tr ng T l ph n ăn đư c tr ng lư ng 57 g Ch t dinh dư ng, g: Nư c 668 38,1 1.00 Protein 118 6,7 0.97 Lipit 100 5,7 0.99 Hydratcabon 8 0,5 1.00 Khoáng t ng s 107 6,1 0.04 Axit amin, g: Arginine 7,2 0,41 0.97 Histidine 2,6 0,15 Cho Isoleucine 6,4 0,36 tt Leucine 10,1 0,57 c Lysine 7,9 0,45 các Methionine 4,0 0,23 aminô Phenilalanine 6,0 0,34 axit Threonine 5,5 0,31 Tryptophan 2,2 0,13 Valine 7,6 0,44 Đa khoáng, g: Ca 37,3 2,13 0,01 P 2,3 0,13 0,85 Na 1,2 0,066 1.00 K 1,3 0,075 1.00 Mg 0,8 0,046 0,58 Vi khoáng, mg: Cu 5,0 0,3 1.00 I 0,3 0,02 Fe 33 1,9 Mn 0,3 0,02 Zn 16 1,0 Se 5,0 0,2 Năng lư ng, MJ 0,375 6.2. Nhu c u dinh dư ng Nhu c u năng lư ng: Phương pháp nhân t . Xác đ nh nhu c u năng lư ng (Eeg)c a gia c m đ căn c vào năng lư ng duy trì (NEm), năng lư ng t o tr ng (NEe), s n lư ng tr ng (EP) và hi u su t s d ng NE cho duy trì và t o tr ng (km) và năng lư ng cho tăng tr ng (MEg). Công th c xác đ nh như sau: Eeg = NEm/km + NEe x E P/km + MEg (MJ ME) Trong trư ng h p này, hi u qu s d ng năng lư ng cho duy trì và t o tr ng là như nhau. Nhu c u cho duy trì 0,36 MJ/W0,75; năng lư ng trung bình c a 1 qu tr ng là 0,375 MJ. 131
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. Ví d , gi s 1 gà mái đ n ng 2 kg, đ 0,7 qu tr ng 1 ngày và km = 0 ,8 thì nhu c u năng lư ng s là: Eeg = 0,6/0,8 + 0,7 x 0,375/0,8 + 0 = 1,08 MJ ME/ngày. Phương pháp phương trình tương quan. Tương quan gi a ME ăn vào (MEi), kh i lư ng cơ th (W), thay đ i kh i lư ng và s n lư ng tr ng, và nhi t đ chu ng nuôi (T, đ C). Nhu c u duy trì tính theo công th c NCDT = W(170 - (2,2 x T)) (kcal ME). Năng lư ng cho t o tr ng như sau: 1 g tr ng c n 8,4 kJ ME ho c 2 kcal ME và năng lư ng cho tăng tr ng là 14 kJ ME/1 g tăng tr ng ho c 5 kcal ME. Ví d , 1 gà mái n ng 1,5 kg, tăng tr ng 3 g/ngày đ 1 tr ng n ng 48 g s ng trong nhi t 0 đ 25 C thì nhu c u năng lư ng s là: 1,5(170-(2,2x25)) + 5 x 3 + 48 x 2 = 283,5 kcal ME ho c kho ng 1,19 MJ ME. Th c t , gia c m r t m n c m v i thay đ i năng lư ng c a kh u p h n và t đi u ch nh năng lư ng ăn vào cho phù h p. Nên thư ng g i là gà ăn "calorie". Kh u ph n gà đ thư ng ch a 11,5-13,5 MJ ME/kg. Nhu c u protein và axit amin: Phương pháp nhân t . Căn c nhu c u duy trì (Prm), nhu c u tăng tr ng (Prg), nhu c u t o tr ng (Pre) và hi u qu s d ng protein thô c a th c ăn (HQSD). Hi u qu s d ng protein là t s gi a protein tích lũ y và protein thô ăn vào. Công th c t ng quát xác đ nh nhu c u p rotein cho gia c m đ tr ng như sau: Pre = Prm/HQSD + Prg/HQSD + Pre/HQSD (g protein thô) Nhu c u protein xác đ nh theo phương pháp nhân t c th như sau (B ng 11.18). B ng 11.18. Nhu c u protein c a gà đ trong chu kỳ sinh s n Nhu c u protein, g/con/ngày Giai đo n 1 Giai đo n 2 Giai đo n 3 Duy trì 3 3 3 Tăng tr ng 1,2 0 0 Phát tri n lông 0,4 0,1 0,1 T o 1 qu tr ng 5,6 6 5,3 T ng s 10,2 9,1 8,4 HQSD protein, % 55 55 55 Ngoài ra, nhu c u protein còn đư c xác đ nh b ng phương pháp nuôi dư ng. Nhu c u axit amin. Nhu c u protein thư ng liên quan v i axit amin vì protein tr ng r t hoàn thi n và hi u qu s d ng axit amin là 0,83. Trong s các axit amin thi t y u thì lysin đ ư c coi là axit amin quan tr ng nh t vì v y nhu c u các axit amin khác đ u đ ư c xác đ nh qua lysin. Nhu c u lysin (L) c a gia c m đ tr ng đư c tính qua công th c: L = 9,5EP + 60W Trong đó, L tính b ng mg/ngày; EP là s n lư ng tr ng (g/ngày) và W là kh i lư ng cơ th gà m (kg); và 60W đư c coi là nhu c u Lysin cho duy trì. Cách tính tương t cũ ng đư c áp d ng đ i v i methionin, tryptophan và isoleuxin. Ví d , gà mái có tr ng lư ng 2 kg v i s n lư ng tr ng 40 g/ngày thì c n 5 00 mg lysin (= 9,5x40 + 60x2). 132
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. B ng 11.19. Nhu c u dinh dư ng cho gia c m gi ng (theo khô không khí) Gà đ Gà mái gi ng Gà Tây gi ng Năng lư ng trao đ i, MJ/kg 11,1 11,1 11,3 Protein thô, g/kg 160 160 160 Aminô axit, g/kg Lys 7,3 7,3 7,5 Met + Sys 5,5 4,6 5,5 Tryp 1,4 1,4 1,7 Isoleu 5,3 5,3 5,5 Đa khoáng, g/kg Ca 35 33 30 P 5 5 5 Mg 0,3 0,3 0,3 Na 1,5 1,5 1,75 Vi khoáng, mg/kg Cu 3,5 3,5 3,5 I 0,4 0,4 0,4 Fe 80 80 80 Mn 100 100 100 Zn 50 50 50 Vitamin 1,3 K - 4 Thiamin 4 4 Riboflavin 10 Nhu c u khoáng: Khoáng r t c n cho gia c m đ nên nhu c u thư ng r t cao. Canxi cao hơn 2-3 l n b ình thư ng và nhu c u t i thi u là 3 g/ngày. Trong th c t , khi cung c p d ư i 3,8 g Ca/ngày thì đ dày võ tr ng không đ t đư c t i đ a. Khó xác đ nh nhu c u P vì nó liên quan đ n P-phytat vì v y nhu c u P thư ng bi u th qua P không d ng phytin ho c P vô cơ. Gia c m đ tr ng cũ ng r t c n nh ng khoáng khác như Na, Clo, Fe, I, Mn và Zn. Ví d , nhu c u NaCl là 3,8 g/kg th c ăn, th a d gây ng đ c. K m cũ ng r t q uan tr ng và thi u Zn gi m s n lư ng tr ng và t l p n , gà con n ra y u và t l ch t cao. Nhu c u vitamin: Nhu c u m t s vitamin cho gia c m đ còn chưa bi t rõ. Vitamin nhóm B nh hư ng đ n t l p n hơn là s n lư ng tr ng, còn vitamin A và D thì khác. Cung c p vitamin D qua D3 có hi u qu hơn D2 10 l n. Tóm l i, gia c m đ tr ng c n cung c p đ y đ protein và protein có ch t lư ng cao, c n các ch t khoáng quan tr ng như Ca và P, và m t vài vitamin (B ng 11.19). & 133
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. CHƯƠNG XII THU NH N TH C ĂN I. CÁC KHÁI NI M 1.1. Thu nh n th c ăn Trong chương trư c, chúng ta quan tâm đ n nhu c u năng lư ng và các ch t d inh dư ng cho gia súc tr ng thái duy trì và s n xu t. M t y u t khác khá quan tr ng nhưng chưa đư c đ c p, đó là kh i lư ng th c ăn mà v t nuôi có th ăn đư c trong môt th i gian nh t đ nh có nh hư ng đ n s c s n xu t c a chúng. Kh i lư ng th c ăn mà gia súc ăn đư c trong m t ngày đêm g i là lư ng th c ăn thu nh n hay là lư ng ăn vào (Voluntary Intake of Food), thư ng đư c tính theo lư ng v t ch t khô . Nguyên t c chung, gia súc ăn nhi u th c ăn thì cho tăng tr ng cao ho c cho nhi u s n p h m. Hi u qu s n xu t c a gia súc ph thu c nhi u vào lư ng ăn vào vì tăng lư ng ăn vào thì chi phí cho duy trì gi m theo t l tương ng. Tuy nhiên, có m t s ngo i l như đ i v i m t s gi ng l n nhi u n c, lư ng ăn vào quá nhi u d n đ n t l m cao trong thân th t, đi u đó ngư i tiêu th không ch p nh n và như v y thì không kinh t chút nào. 1.2. Đi u ch nh lư ng ăn vào Ăn là t p h p c a nhi u đ ng tác bao g m vi c tìm ki m th c ăn, nh n d ng và v n đ ng v p hía th c ăn, quan sát c m quang th c ăn, b t đ u l y th c ăn và đ ưa th c ăn vào mi ng. Trong đo n đ u c a đ ư ng tiêu hóa, th c ăn đư c tiêu hóa và các ch t d inh dư ng s đ ư c h p thu và trao đ i trong cơ th . T t c nh ng ho t đ ng nói trên có th nh hư ng đ n lư ng ăn vào trong m t th i gian ng n. Như v y, xu t hi n quá trình đi u ch nh c a gia súc đ i v i lư ng ăn vào. Quá trình đ i u ch nh x y ra t c thì g i là đ i u ch nh ng n h n, còn đi u ch nh kéo dài g i là đi u ch nh dài h n. Đi u ch nh ng n h n liên quan đ n s b t đ u và k t thúc t ng b a ăn, còn dài h n là liên quan đ n duy trì cân b ng năng lư ng c a cơ th . M c dù h th ng đi u ch nh lư ng ăn vào gi ng nhau đ i v i các lo i gia súc nhưng cũng có nh ng khác nhau quan tr ng gi a các gi ng (ph thu c vào c u t o, ch c năng đu ng tiêu hóa). Đi u ch nh lư ng ăn vào c a gia súc có 3 nhóm y u t : Trao đ i ch t, h th ng tiêu hóa và y u t b ên ngoài. nhóm trao đ i ch t, hàm lư ng các ch t dinh dư ng, ch t trao đ i ho c hóc-môn có th kích thích h th n kinh gây cho gia súc b t đ u ăn ho c ng ng ăn. nhóm h th ng tiêu hóa, lư ng các ch t tiêu hóa có th xác đ nh gia súc ăn nhi u hay không. Cu i cùng, các nh hư ng bên ngoài như là bi n đ ng th i ti t, khí h u ... Nói chung, lư ng ăn vào đư c đ i u ch nh b i m t lo t các tín hi u t đư ng tiêu hóa, gan và các cơ quan khác đ đ áp ng l i s có m t c a các ch t dinh dư ng. Toàn b quá trình này có th trình bày sơ đ 12.1. Tóm t t, gia súc ch n th c ăn thông qua c m quan, mùi và quy t đinh ăn hay không. mi ng, th c ăn có th đ ư c nu t hay không d a vào v và k t c u c a nó. Sau khi nu t xong, gia súc ph i ti n hành quá trình tiêu hóa, h p thu và trao đ i, n u th c ăn quá đ c thì th c ăn có th nh ra. Sau khi h p thu, h u h t các ch t d inh dư ng đi vào gan và tham gia chu trình chuy n hóa chung. Trong d dày, ru t và gan có hàng lo t ch t nh n c m thông tin v th tích, pH, đ th m th u và n ng đ các lo i ch t hóa h c có trong dư ng ch p và đưa đ n trung khu th n kinh (TKTK). chu trình chuy n hóa chung, các ch t trao đ i (Metabolite) đư c tham gia các ho t đ ng trao đ i ch t và n u có b t c s m t cân đ i nào x y ra thì thông tin đ u đ ư c đưa đ n trung khu nh n c m th c ăn đ l n sau gia súc có s ch n l a tr l i lo i th c ăn đó. 134
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. Sơ đ 12.1. Cơ ch ti p nh n th c ăn (Blundell vµ Halford, 1994). II. LƯ NG ĂN VÀO C A GIA SÚC D DÀY ĐƠN 2.1. Trung tâm đi u khi n Ăn c a gia c m và đ ng v t có vú đư c đi u ch nh b i h th n kinh bán c u đ i não (Hypothalamus). Gi thuy t trư c đây cho r ng có 2 trung tâm ho t đ ng. Trung tâm th nh t là ăn (Laterral hypothalamus) b t gia súc ăn cho đ n khi trung tâm th hai (Ventromedial hypotalamus) gây c ch . Trung tâm này nh n tín hi u c a cơ th do có th c ăn ăn vào. Đi u đơn gi n là gia súc c ăn cho đ n khi trung tâm chán ăn ho t đ ng gây c ch trung tâm ăn. Đi u c n nói thêm là, trư c đây hypothalamus đóng vai trò quan tr ng trong vi c đi u ch nh lư ng ăn vào, nhưng hi n nay có thêm nh ng vùng khác c a h th n kinh trung ương tham gia ho t đ ng này. Đi u khi n ng n h n Thuy t đ i u hóa (Chemostatic). S h p thu dinh dư ng t đ ư ng tiêu hóa và s có m t ch t dinh dư ng trong máu đ ã t o ra tín hi u tác đ ng đ n trung tâm chán ăn Hypothalamus. Các ch t dinh dư ng trong máu gây ra tín hi u trên là glucose, axit béo t do, peptit, axit amin, vitamin và khoáng. Trong s đó, glucose (thuy t Glucose) gây tín hi u m nh nh t. Hi n nay bi t thêm r ng, m t lư ng nh insulin - th p hơn glucoz máu, cũng có th làm gia súc c m th y đói, và r ng m c glucose máu tăng sau khi ăn và gi m d n. Gi đ nh là hypothalamus có ch a ch t “Glucoreceptor” r t nh y c m v i glucoz máu, và sau khi ăn glucose máu tăng làm “Glucoreceptor” ngăn không cho gia súc ăn n a. Hi n nay, nhi u gi thuy t cho r ng chênh l ch gi a m c glucose trong máu đ ng và t nh m ch đ ng v t có vú là tín hi u nh hư ng đ n lư ng ăn vào nhi u hơn là b n thân m c glucose máu. M t ch t trao đ i trung gian khác đóng vai trò quan tr ng là m t lo i p eptit - Cholecystokinin (CCK), đư c coi là m t hocmôn. CCK có trong não và đư c ti t ra trong đư ng tiêu hóa khi các s n p h m tiêu hóa như axit amin và axit béo vào tá tràng. nhi u lo i đ ng v t, CCK làm gi m lư ng ăn vào. Đi u ch nh ng n h n lư ng ăn vào gia c m d ư ng như không ph i d o glucoz máu ho c m c dinh dư ng mà do các tính hi u nh n tr c ti p t d i u. Thuy t đ i u nhi t (Thermostatic). Thuy t này cho r ng ăn đ gi m và ng ng ăn đ ngăn c n vi c tăng nhi t. Nhi t đư c sinh ra trong quá trình tiêu hóa và trao đ i th c ăn và có th r ng năng lư ng nhi t (Heat Increment - HI) là m t tín hi u đ ư c s d ng đ đi u ch nh lư ng ăn vào. Đi u này do ch t nh n c m nhi t (Thermor-receptor) có Hypothalamus và d a r t nh y c m v i s thay đ i nhi t. M t b ng ch ng cho gi thuy t này là khi quan sát lư ng ăn vào môi trư ng nóng (mùa hè) th y th p hơn môi trư ng l nh (mùa đông). 135
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. Trong th c t cũng th y rõ đi u này, cho l n u ng nư c l nh khi ăn thì lư ng ăn vào cao hơn u ng nư c bình thư ng. Đi u khi n dài h n Có gi thuy t cho r ng có th là s tích lũ y m (fat deposition) trong cơ th nh hư ng đ n lư ng ăn vào. Nghiên c u trên gia c m đã ng h gi thuy t này (gi thuy t lipostatic). Ví d , khi ép m t gà tr ng thi n ăn g p đôi lư ng th c ăn hàng ngày d n đ n tích m trong b ng và gan. Ng ng ăn 6-10 ngày và r i cho ăn l i b ình thư ng thì th y lư ng ăn vào r t th p . K t qu là gà b gi m tr ng lư ng khi ng ng ăn và hàm lư ng m trong các mô gi m đ n m c b ình thư ng sau 23 ngày. Cơ ch nh n tính hi u lipostatic c a Hypothalamus chưa bi t rõ, có th có s tham gia c a steroit t nhiên. l n, cơ ch ph n h i c a m d tr cơ th đ n trung tâm đi u ch nh ăn không nh y c m như gia c m và gia súc khác. Tính nh y c m có th tăng thông qua ch n l c di truy n cho tính tr ng tăng tr ng b qua m th t x . Nh ng năm g n đây, ngư i ta tìm th y trong m l n m t lo i hocmôn Lepten gây c ch ăn t c là làm gi m lư ng ăn vào. Tuy nhiên, chưa có cơ ch th t rõ ràng. 2.2. Quan sát c m quang (Sensory appriasal) Nhìn, ng i, li m và n m đ óng vai trò quan tr ng trong vi c kích thích tính ngon mi ng ngư i và nh hư ng đ n lư ng ăn vào trong m i b a ăn. Gia súc cũ ng có nh ng c m nh n như v y nhưng m c th p hơn ngư i. Thu t ng tính ngon mi ng (Palatability) dùng đ ch m c th c ăn có th ch n và ăn đư c, nhưng tính ngon mi ng và VIF không đ ng nghĩa v i nhau. Tính ngon mi ng g m ch ng i, li m và n m. H u h t gia súc có thói quen ng i đ tìm và ch n th c ăn nhưng r t khó đ xác đ nh tính c m quang này. Nhi u ch t thơm như là lá thì là, c ca-ri, rau thơm.. đư c b sung vào th c ăn. Th c t là mùi t các ch t này làm thêm h p d n và gia súc ăn đư c nhi u hơn. M c dù có th tăng t m th i VIF, nhưng chưa th y nh hư ng lâu dài đ n vi c tăng VIF. Tương t , n m - h u h t gia súc thích n m - là cách ch n th c ăn tr c ti p. L n con thư ng thích dung d ch đư ng hơn là nư c lã. Gia c m cũng thích ch n d ung d ch đư ng nhưng không thích xylose và không ăn th c ăn có n ng đ mu i cao vư t quá kh năng bài ti t c a h th ng bài ti t. Nhi u nghiên c u cho th y có s khác nhau gi a các cá th v n m, ví d cho các l n con trong 1 n m dung d ch saccarin v i n ng đ khác nhau k t qu là có con thích u ng n ng đ th p nhưng có con thích n ng đ đ ư ng cao. N m là c m quang quan tr ng cho vi c ch n l a th c ă n c a gia súc. 2.3. Các y u t sinh lý Thí nghi m c đ i n c a Adolph (1947) cho th y, cho chu t ăn các kh u p h n có lư ng năng lư ng khác nhau, chúng t đi u ch nh lư ng ăn vào sao cho năng lư ng ăn vào là không đ i. Thu t ng “đ ng v t ch ăn đ năng lư ng - animals eat for calorie” ra đ i và áp d ng cho c gia c m và gia súc d dày đơn. K t qu thí nghi m trên gà ăn kh u ph n khác nhau v năng lư ng trình bày b ng 12.1. Kh u ph n 5 có năng lư ng b ng kho ng m t n a kh u ph n 1 (g c), đ đáp ng s thi u h t đó gà ph i ăn tăng thêm 25% th c ăn nhưng t ng năng lư ng ăn vào th p hơn 29%. N u tăng năng lư ng kh u ph n b ng cách thêm m thì cho k t qu ngư c l i. Gà ăn ít, nhưng lư ng th c ăn ăn vào gi m không đ ngăn c n vi c tăng năng lư ng ăn vào. S d ng nguyên li u d tiêu hóa đ gi m năng lư ng kh u ph n thì vi c đ i u ch nh VIF có th không gi i quy t đ ư c do h n ch c a dung lư ng đư ng tiêu hóa. gia c m, di u liên quan đ n lư ng ăn vào, gia c m cropectomized ăn it hơn bình thư ng khi th i gian ăn b gi i h n. Đưa th c ăn ch m tiêu hóa vào di u làm gi m lư ng ăn vào. đ ng v t có vú, trong th c qu n, d dày, tá tràng và ru t non có ch t nh n c m áp l c và trương phòng. Khi đ y th c ăn trong 136