Tài liệu Kỹ thuật canh tác bắp

Chia sẻ: Nguyễn Thị Giỏi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:13

Thêm vào BST

Báo xấu

283
lượt xem 85
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu Kỹ thuật canh tác bắp hướng dẫn các bạn về kỹ thuật canh tác bắp. Ngoài việc lựa chọn đất thích hợp, việc canh tác bắp đòi hỏi phải có kỹ thuật làm thích hợp cho năng suất cao và bảo vệ độ phì nhiêu đất đai..

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tài liệu Kỹ thuật canh tác bắp

®¹i häc cÇn th¬ - khoa n«ng nghiÖp gi¸o tr×nh gi¶ng d¹y trùc tuyÕn §−êng 3/2, Tp. CÇn Th¬. Tel: 84 71 831005, Fax: 84 71 830814 Website: http://www.ctu.edu.vn/knn email: dminh@ctu.edu.vn, vtanh@ctu.edu.vn Chæång 4 KYÎ THUÁÛT CANH TAÏC BÀÕP 1. SÆÍA SOAÛN ÂÁÚT Ngoaìi viãûc læûa choün âáút thêch håüp, viãûc canh taïc bàõp âoìi hoíi phaíi coï kyî thuáût laìm dáút thêch håüp âãø cho nàng suáút cao vaì baío vãû âäü phç nhiãu âáút âai. ÅÍ vuìng âäöi nuïi, viãûc sæía soaûn âáút cáön thæûc hiãûn theo âæåìng âäöng cao âäü (terrace) âãø âáút âai khäng bë xoi moìn. Cäng taïc sæía soaûn âáút träöng bàõp cáön âaïp æïng caïc âiãöu kiãûn cå baín: - Âáút phaíi âæåüc caìy sáu 15 - 20 cm, låïp âáút màût xäúp âãø cáy con dãù phaït triãøn. - Laìm saûch coí vaì ngàn âæåüc coí daûi. - Tiãu diãût âæåüc cän truìng phaï haûi tiãöm áøn trong âáút, kãø caí træïng, áúu truìng vaì caïc kyï chuí cuía noï. - Taûo âäü xäúp trong âáút âuí thoaïng âãø caïc vi sinh váût hoaût âäüng hæîu hiãûu vaì rãù dãù hä háúp, nhæng phaíi xåïi væìa phaíi âãù âáút khäng bë xoïi moìn do gioï vaì næåïc. Mäüt caïch täøng quaït, âáút seït nàûng thæåìng âæåüc caìy láût 1 láön vaì bæìa tæì 2 - 3 láön vaìo 1 - 3 tuáön træåïc khi gieo. Cäng taïc naìy thæûc hiãûn åí âiãöu kiãûn áøm âäü âáút væìa phaíi. Phán boïn loït vaì thuäúc saït truìng khæí âáút seî âæåüc raîi træåïc khi bæìa láön choït vaì häüt giäúng âæåüc gieo ngay sau âoï. Kyî thuáût träöng bàõp trãn ruäüng saû åí vuìng An Giang cho tháúy coï thãø khäng cáön caìy bæìa âáút. Bàõp âæåüc träöng trong vuû Âäng Xuán, sau muìa luïa näøi, luïc âáút coìn áøm vaì gieo thaình haìng hay saû ngay dæåïi gäúc raû. Phæång phaïp naìy giuïp giaím thiãøu chi phê canh taïc, nhæng khoï chàm soïc cáy nãn dãù laìm giaím nàng suáút. Hiãûn nay taûi caïc næåïc tiãn tiãún, coï âiãöu kiãûn kiãøm soaït coí daûi bàòng hoïa cháút, ngæåìi ta thæåìng aïp duûng phæång phaïp caìy xåïi täúi thiãøu bàòng caïch chè xåïi thaình tæìng bàng nhoí âáút chè räüng khoaíng 7 - 10 cm âuí âãø gieo häüt. Nhåì âoï âáút âai êt bë xoïi moìn, nháút laì åí vuìng nuïi vaì ven biãøn. Phæång phaïp naìy cuîng tiãút kiãûm âæåüc thåìi gian, chi phê sæía soaûn âáút vaì cho nàng suáút váùn cao trãn bàõp vaì luïa mç. 2. LUÁN CANH Màûc dáöu cáy bàõp váùn coï thãø cho nàng suáút cao khi träöng nhiãöu nàm liãn tiãúp, tuy nhiãn viãûc âäüc canh bàõp âoìi hoíi phaíi coï biãûn phaïp chàm soïc vaì ngàn ngæìa sáu bãûnh triãût âãø. 33 Dæång Minh. 1999. Giaïo trçnh män “Hoa Maìu”. Khoa Näng nghiãûp, ÂHCT.
Taûi vaình âai bàõp (corn belt) cuía Myî, ngæåìi ta tháúy nãúu träöng liãn tiãúp bàõp trong hai nàm thç nàm thæï hai phaíi boïn phán nhiãöu hån vaì phaíi ngàn ngæìa sáu thán maûnh meî hån âäúi våïi bàõp. Do âoï, åí âáy, sau mäüt nàm träöng bàõp ngæåìi ta luán canh våïi âáûu naình, luïa kiãöu maûch, âinh hæång hoàûc âäöng coí Alfalfa. Täøng quaït, chuïng ta coï thãø träöng bàõp sau vuû träöng bäng vaíi, thuäúc laï, âáûu phuûng hay âáûu naình vç bàõp dãù âæa vaìo chãú âäü luán canh. Tuy nhiãn sau muìa âáûu dé nhiãn träöng bàõp seî täút hån. Sau muìa bàõp, nhåì læåüng thán laï coìn âãø laûi cho âáút våïi mäüt læåüng khaï låïn (trãn 5 táún cháút khä/ha) nãn cuîng cung cáúp mäüt læåüng muìn âaïng kãø cho cáy träöng vuû sau. Theo Schnubbe, W.(1964), læåüng thán laï bàõp vuìi laìm phán xanh cuîng cung cáúp mäüt säú dæåîng liãûu khoaíng læåüng phán chuäöng trung bçnh (nhåì tyí lãû C/N tháúp). Biãûn phaïp xen canh bàõp våïi caïc cáy hoü âáûu vaì nhæîng hoa maìu khaïc âaî âæåüc ngæåìi da âoí åí Myî cháu aïp duûng tæì láu våïi hai haìng bàõp räüng 1,2 m. Ngaìy nay åí vuìng Bàõc Hoa kyì, ngæåìi ta xen bàõp våïi âáûu âäöng coí vaì åí nam Hoa Kyì thç xen noï våïi âáûu phuûng vaì rau caíi. Tuy nhiãn, khi xen canh cáön chuï yï âãún mæïc âäü caûnh tranh dæåîng liãûu, aïnh saïng giæîa hai loaûi hoa maìu vaì khaí nàng cå giåïi hoïa coï thãø aïp duûng. Vç váûy, khi xen canh ngæåìi ta thæåìng träöng bàõp våïi khoaíng caïch haìng thæa hån, khoaíng 1 - 1,5 m. ÅÍ Âaìi Loan, xen canh bàõp våïi âáûu naình (träöng 3 haìng âáûu giæîa hai haìng bàõp) cho tháúy nàng suáút bàõp âaî bë giaím 12% vaì âáûu naình giaím khoaíng 60% so våïi âäüc canh, nhæng låüi tæïc âaî tàng thãm 40% Thê nghiãûm åí IRRI nàm 1973 cuîng cho tháúy xen canh bàõp våïi âáûu phuûng âaî laìm giaím sæû phaï haûi cuía sáu âuûc thán âãún 30%. Näng dán Viãût Nam cuîng thæåìng träöng xen bàõp våïi bê, dæa leo vaì caïc cáy hoü âáûu. Vuìng miãön Âäng nam bäü thæåìng xen bàõp våïi âáûu phuûng, trong khi åí Táy nam bäü thæåìng xen bàõp våïi âáûu xanh hoàûc luïa muìa näøi (saû luïa våïi læåüng 120 - 150 kg/ha). Khoaíng caïch träöng bàõp khi xen canh thæåìng laì 1,0 - 1,2 m hoàûc âäi khi âãún 2 m (máût âäü 25.000 - 50.000 cáy/ha). 3. THÅÌI VUÛ Træì mäüt säú vuìng åí miãön nuïi Bàõc bäü, næåïc ta coï thãø träöng bàõp quanh nàm, nãúu âuí næåïc vaì dæåîng liãûu cung cáúp. Tuy váûy, tuìy tçnh traûng âáút âai vaì hãû thäúng luán canh åí mäùi âia phæång, maì thåìi vuû träöng bàõp cuîng khaïc nhau. Täøng quaït, träöng bàõp vaìo muìa khä cáy êt bë sáu bãûnh, âäø ngaî, phaït triãøn nhanh vaì cho nàng suáút cao, äøn âënh hån so våïi muìa mæa, nhæng chi phê saín xuáút seî nàûng hån (vç dáùn thuíy täún keïm). - ÅÍ âäöng bàòng vaì trung du Bàõc bäü thæåìng coï 3 vuû träöng bàõp: Vuû Xuán (gieo thaïng 1 - 2 dæång lëch) laì vuû chênh vaì cho nàng suáút cao nháút. Vuû thu (gieo thaïng 8 - 9 dl) thæåìng chè âæåüc träöng åí âáút ven säng, khi næåïc ruït. Vuû Âäng xuán (gieo thaïng 10 - 11 dl, sau vuû luïa muìa), cuîng laì vuû chênh, nhæng cáön träöng caïc giäúng ngàõn ngaìy âãø këp thu hoaûch träöng luïa xuán. Vaìi nåi coìn träöng luïa vuû Heì. - ÅÍ Trung bäü: Vç mæa luî bàõt âáöu tæì thaïng 8 - 9dl nãn thåìi vuû bàõp chè chuï troüng vaìo vuû Âäng xuán (gieo thaïng 1 dl), sau vuû luïa . Riãng vuìng Phan Rang, vç mæa êt nãn coï thãø träöng bàõp vaìo âáöu muìa mæa (gieo thaïng 8 - 9 dl). 34 Dæång Minh. 1999. Giaïo trçnh män “Hoa Maìu”. Khoa Näng nghiãûp, ÂHCT.
- ÅÍ Táy Nguyãn : Träöng bàõp trong vuû Thu (gieo thaïng 6 - 8 dæång lëch) vaì chè âäüc canh trong muìa mæa. - ÅÍ Âäng Nam bäü: Träöng bàõp trong âáöu muìa mæa (4 - 5 dl) giuïp cáy êt bë sáu bãûnh, âuí næåïc. Thê nghiãûm åí Hæng Läüc (1963 - 1964) cho tháúy gieo bàõp 4 - 5 dæång lëch cho nàng suáút gáúp 2 láön so våïi gieo vaìo thaïng 7 - 8 dl, trãn giäúng Guatemala Golden. - ÅÍ Táy Nam bäü: Våïi cå cáúu cáy träöng theo hæåïng thám canh tàng vuû, coï thãø träöng bàõp vaìo hai vuû chênh: + Vuû Âäng xuán (gieo thaïng 12 - 01 dl): Träöng vaìo cuäúi muìa mæa, khi âáút coìn áøm âãø âåí chi phê tæåïi næåïc luïc âáöu. Nhæng phaíi cung cáúp âuí næåïc vaìo giai âoaûn träø måïi âaím baío âæåüc nàng suáút. Âáy laì thåìi vuû lyï tæåíng nháút cho bàõp nhåì âuí aïnh saïng, nhiãût âäü, êt sáu bãûnh phaï haûi vaì cho nàng suáút äøn âënh, nhæng thæåìng täún nhiãöu chi phê tæåïi hån vaì thåìi gian sinh træåíng cuîng tæång âäúi daìi hån vuû Heì thu 5 - 7 ngaìy. + Vuû Heì thu: Gieo thaïng 4 - 5 dl. Muìa vuû naìy dãù gàûp haûn trong giai âoaûn âáöu, nhæng sau âoï cáy phaït triãøn thuáûn låüi (nhåì mæa). Thåìi vuû naìy êt täún chi phê tæåïi, nhæng dãù bë sáu bãûnh táún cäng vaì nàng suáút keïm äøn âënh, nháút laì åí caïc giäúng dãù âäø ngaî. Thêch håüp cho nhæîng vuìng coï hãû thäúng thuíy näng keïm. Ngoaìi ra, trãn caïc loaûi âáút cao, dãù thoaït thuíy cuîng coï thãø träöng bàõp vaìo vuû thu (7 - 8 dl), giæîa muìa mæa, nhæng bàõp thæåìng dãù bë sáu bãûnh, âäø ngaî, phaït triãøn keïn hån hai vuû trãn. Diãûn têch naìy cuîng khäng räüng làõm. 4. CHOÜN GIÄÚNG TRÄÖNG Tuìy muûc âêch sæí duûng: - Träöng láúy thán laï chàn nuäi: Nãn choün caïc giäúng coï thán mãöm, nhiãöu næåïc, tàng træåíng nhanh vaì cho saín læåüng sinh váût cao. - Träöng láúy traïi àn tæåi: Choün caïc giäúng thuäüc nhoïm bàõp ngoüt (vê duû : Pajimaka, sinh træåíng 77 - 85 ngaìy, nàng suáút 2,5 - 3,0 t/ha) vaì nhoïm bàõp nãúp (bàõp Nuì, sinh træåíng 70 - 75 ngaìy, nàng suáút 1 - 2 t/ha). - Träöng láúy häüt âãø chàn nuäi hay chãú biãún: Choün caïc giäúng thuäüc nhoïm bàõp Âaï, Ràng ngæûa, Næîa ràng ngæûa hay bàõp Sæîa. ÅÍ Miãön Nam næåïc ta hiãûn coï nhiãöu giäúng bàõp lai vaì thuû pháún tæû do cho nàng suáút cao vaì coï chu kyì sinh træåíng ngàõn. Khi choün giäúng , ngæåìi ta thæåìng choün nhæîng traïi to, khäng sáu bãûnh. Häüt giäúng åí 2 âáöu vaì giæîa traïi âãöu khäng khaïc biãût nhau vãö nàng suáút. Baíng 10: Âàûc âiãøm mäüt säú giäúng bàõp âang canh taïc taûi miãön Nam. Chu kyì sinh Nàng suáút Giäúng Nguäön gäúc Loaûi Nhoïm træåíng (ngaìy) (t/ha) DK - 888 Hoa Kyì Lai âån Ràng ngæûa 95 - 105 7,0 - 9,0 Pacific - 11 Anh Lai keïp Næîa R.ngæûa 90 - 95 6,5 - 8,0 Bioseed - 9670 Hoa Kyì Lai keïp Næîa R.ngæûa 90 - 95 6,0 - 7,0 TSB-1(Suwan 1) Thaïi Lan TPTD nt 87 - 93 4,0 - 5,0 35 Dæång Minh. 1999. Giaïo trçnh män “Hoa Maìu”. Khoa Näng nghiãûp, ÂHCT.
Chu kyì sinh Nàng suáút Giäúng Nguäön gäúc Loaûi Nhoïm træåíng (ngaìy) (t/ha) Thaïi såïm HH nt nt nt 75 - 85 3,0 - 5,0 Guat. Golden nt nt nt 90 - 95 2,5 - 3,5 MTB - 1 ÂHCáönThå nt Bàõp sæîa 85 - 92 3,0 - 4,0 Nuì Viãût Nam nt Nãúp 70 - 75 1,0 - 2,5 Ghi chuï: TPTD = Giäúng thuû pháún tæû do. Kãút quaí nghiãn cæïïu vãö bàõp lai âæåüc ghi nháûn nhæ sau: Baíng 11: Mäüt säú giäúng bàõp lai coï triãùn voüng taûi miãön Nam. Tãn giäúng Kiãøu lai Sinh træåíng Nàng suáút Nguäön gäúc Heì thu Â. Xuán Heì thu Â. Xuán Charoen Pokphand Dk - 888 Lai âån 94 - 98 105 - 107 5,9 - 7,7 5,0 - 9,6 seeds Co. Dk - 222 Lai ba 87 - 91 5,8 - 6,3 " Cargill - 333 Lai ba 86 - 87 95 - 97 5,2 - 6,3 4,5 - 8,5 Cargill seeds Ltd. Cargill - 777 Lai ba 86 92 - 95 5,0 - 8,0 5,1 - 9,1 " Uniseed - 38 90 - 93 98 - 100 5,9 - 7,5 3,7 - 8,4 Thailand. Uniseed - 90 Lai âån 88 - 93 96 - 99 5,3 - 7,5 4,7 - 7,9 " Pacific - 11 Lai keïp 87 94 - 95 5,5 - 7,5 4,2 - 7,7 Pacific seeds Co. LVN - 11 Lai ba 100-102 4,6 - 8,7 Viãûn Ngä Säng Bäi. Nguäön: Kãút quaí thê nghiãûm taûi Soïc tràng (Âäù Tiãún Âaût, 1993). 5. GIEO VAÌ XÆÍ LYÏ GIÄÚNG 5.1. Xæí lyï Tuìy cåí häüt vaì máût âäü träöng, thäng thæåìng âãø gieo 1 ha bàõp phaíi cáön 20 - 30 kg häüt giäúng. ÅÍ máût âäü 57.000 cáy/ha (70 x 25 cm), cáön 20 - 25 kg. Häüt giäúng phaíi coï âäü náøy máöm > 90% âãø âaím baío máût âäü träöng, vç gieo dáûm dãù laìm cáy moüc yãúu åït, chên muäün. Træåïc khi gieo, cáön xæí lyï häüt våïi caïc loaûi thuäúc saït khuáøn nhæ Arasan (Thiram), Captan hoàûc Dithane M-45 våïi näöng âäü 2 - 3%o âãø diãût vaì ngæìa náúm bãûnh táún cäng cáy con. Häüt xæí lyï xong thæåìng âæåüc gieo khä. Âäi khi, nãúu âáút âuí áøm, näng dán cuîng ngám vaì uí häüt træåïc khi gieo. Nhæng phæång phaïp naìy thæåìng chè aïp duûng trãn diãûn têch nhoí. Ngoaìi biãûn phaïp xæí lyï häüt bàòng thuäúc saït khuáøn, hiãûn cuîng coï nhiãöu caïch khaïc âæåüc aïp duûng: - Phæång phaïp cäø âiãøn: Ngám häüt giäúng tæì 12 - 24 giåì trong næåïc tiãøu 50%, sau âoï phåi khä häüt træåïc khi gieo. 36 Dæång Minh. 1999. Giaïo trçnh män “Hoa Maìu”. Khoa Näng nghiãûp, ÂHCT.
- Phæång phaïp Codunski (1955): Xæí lyï häüt åí - 2oC âãún +2oC trong 16 giåì, sau âoï xæí lyï åí 15 - 18oC trong 8 giåì. - Phæång phaïp Payve vaì Dobrovonski (1958): Ngám häüt giäúng trong 24 giåì våïi dung dëch gäöm H3PO3 (30 - 100 ppm) + MnSO4 (300 - 500 ppm) + ZnSO4 (300 - 500 ppm) cuîng coï taïc duûng laìm tàng âäü náøy máöm, sæïc tàng træåíng vaì nàng suáút häüt nhåì cung cáúp thãm mäüt nguyãn täú vi læåüng, nháút laì åí nhæîng âáút ngheìo dæåîng täú. Caïc näng dán miãön Bàõc xæí lyï häüt våïi næåïc väi trong, næåïc laï xoan hay næåïc áúm 55oC. 5.2. Caïch gieo Tuìy sa cáúu âáút, häüt giäúng âæåüc gieo sáu tæì 3 - 10 cm. Âáút seït nàûng, áøm vaì tråìi laûnh thç phaíi gieo caûn (3 - 5 cm). Nãúu âáút caït, khä haûn vaì noïng phaíi gieo sáu (5 - 10 cm). Coï hai caïch gieo häüt: - Gieo theo häúc: Mäùi häúc träöng 2 - 4 cáy, do âoï thæåìng gieo 3 - 5 häüt. Phæång phaïp naìy aïp duûng khi coï thãø chàm soïc bàòng cå giåïi, vç träöng nhiãöu cáy trãn häúc nãn khoaíng caïch giæîa haìng vaì giæîa cáy gáön bàòng nhau (60 x 60 cm hay 70 x 70 cm hoàûc hån), nhåì âoï dãù chàm soïc. Tuy nhiãn gieo theo häúc våïi khoaíng caïch ä vuäng thæåìng khoï gieo bàòng maïy vaì nãúu säú cáy/häúc quaï cao seî caûnh tranh aïnh saïng, dæåîng liãûu laìm cáy phaït triãøn khäng âãöu. Caïc thê nghiãûm taûi træåìng ÂHCT cho tháúy chè nãn gieo täúi âa 2 cáy/häúc maì thäi (nàng suáút tæång âæång 1 cáy/häúc åí cuìng máût âäü). Träöng nhiãöu cáy trãn häúc cuîng thêch håüp våïi biãûn phaïp xen canh. - Gieo theo haìng: Mäùi häúc chè chæìa 1 cáy. Phæång phaïp naìy âæåüc aïp duûng räüng raîi vç dãù aïp duûng cå giåïi hay baïn cå giåïi (duìng maïy xåïi hay tráu boì raûch haìng vaì sau âoï ràõc häüt). Nãúu gieo tay, coï thãø duìng coüc xoi läø hay duìng càûp gieo caíi tiãún cuía Hungary (nàng suáút 12 - 15 ngaìy cäng/ha) nãúu âáút coï sa cáúu nheû. 6. MÁÛT ÂÄÜ Laì yãúu täú quyãút âënh quan troüng âãún nàng suáút. Tuìy yãúu täú âáút âai, giäúng, næåïc, tçnh hçnh sáu bãûnh vaì khê háûu åí mäùi âëa phæång maì máût âäü bàõp cuîng khaïc nhau. Trãn thãú giåïi, ngæåìi ta thæåìng träöng bàõp våïi máût âäü thay âäøi tæì 30.000 - 80.000 cáy/ha (3 - 8 cáy/m2) våïi khoaíng caïch giæîa haìng tæì 60 - 100 cm vaì trãn haìng tæì 20 - 40 cm. Haìng bàõp thæåìng âæåüc träöng thæa täúi thiãøu 60 cm âãø dãù chàm soïc bàòng cå giåïi. Khoaíng caïch trãn haìng phaíi täúi thiãøu 20 cm cáy måïi moüc täút. ÅÍ Phaïp, bàõp âæåüc träöng våïi máût âäü tæì 30.000 - 90.000 cáy/ha. Taûi vaình âai bàõp cuía Myî, caïc giäúng bàõp lai âæåüc träöng våïi máût âäü 25.00 - 50.000 cáy/ha. Täøng quaït ngæåìi ta thæåìng träöng thæa åí nhæîng giäúng cao cáy, daìi ngaìy hoàûc trãn nhæîng âáút xáúu, ngheìo dinh dæåîng. Taûi miãön Bàõc næåïc ta, caïc khuyãún caïo cuîng cho tháúy máût âäü träöng bàõp thay âäøi tæì 25.000 cáy/ha (80 x 50 cm) âãún 80.000 cáy/ha (60 x 40 cm/2 cáy). Taûi miãön Nam, caïc thê nghiãûm tæì nàm 1964 âãún nay trãn caïc giäúng bàõp thuû pháún tæû do cuîng cho tháúy ráút khaïc biãût: ÅÍ Phan Rang, máût âäü täúi haîo laì 50.000 cáy/ha, åí Long Khaïnh laì 47.000 - 50.000 cáy/ha (70 x 30 cm - 80 x 25 cm). 37 Dæång Minh. 1999. Giaïo trçnh män “Hoa Maìu”. Khoa Näng nghiãûp, ÂHCT.
Caïc thê nghiãûm cuía Âaûi hoüc Cáön Thå tæì 1976 - 1979 âaî cho tháúy máût âäü thêch håüp cho vuìng phuì sa ven säng cuía ÂBSCL nhæ sau: - Âäúi våïi giäúng tháúp cáy (< 2 m ) vaì ngàõn ngaìy (sinh træåíng < 80 ngaìy): Nãn träöng våïi máût âäü 71.000 cáy/ha (70 x 20 cm) vaìo muìa nàõng vaì 57.000 cáy/ha (70 x 25 cm) vaìo muìa mæa. - Âäúi våïi giäúng cao cáy (> 2 m ) vaì trung ngaìy (sinh træåíng > 80 ngaìy): Nãn träöng våïi máût âäü 57.000 cáy/ha (70 x 25 cm) vaìo muìa nàõng vaì 47.000 cáy/ha (70 x 30 cm) vaìo muìa mæa. Caïc giäúng bàõp lai hiãûn nay âãöu thuäüc daûng hçnh cao cáy nãn träöng våïi máût âäü vaì khoaíng caïch naìy âãø cáy tàng træåíng täút. Máût âäü träöng aính hæåíng quan troüng âãún troüng læåüng traïi, kêch thæåïc traïi vaì säú traïi/cáy. Noï cuîng aính hæåíng âãún âäü chãnh lãûch giæîa thåìi gian tung pháún phun ráu, tyí lãû âäø ngaî, sáu bãûnh, âæåìng kênh thán, mæïc âäü nháøy chäöi vaì pháøm cháút cuía häüt (nháút laì haìm læåüng protein). Noï cuîng aính hæåíng âãún LAI vaì NAR. Tuy nhiãn, caïc kãút quaí thê nghiãûm cuîng cho tháúy máût âäü khäng aính hæåíng âãún thåìi gian sinh træåíng, thåìi gian taûo häüt vaì chiãöu cao cáy nãúu träöng bàõp åí máût âäü tæì 47.000 - 71.000 cáy/ha. Träöng bàõp quaï thæa, cáy phaït triãøn täút, cho traïi to vaì nhiãöu traïi/cáy, nhæng säú 2 häüt/m laûi nhoí nãn khäng laìm nàng suáút cao âæåüc. Màûc duì träöng thæa giuïp cáy quang håüp hæîu hiãûu, êt bë che råüp (NAR cao), nhæng LAI thæåìng nhoí laìm váûn täúc sinh træåíng cuía cáy bë cháûm. Träöng quaï daìy cáy bàõp seî phun ráu trãù hån bçnh thæåìng tæì 1 - 5 ngaìy laìm hoa caïi dãù bë thiãúu pháún, häüt bë leïp. Cáy dãù âäø ngaî (vç âæåìng kênh thán giaím) vaì dãù bë sáu bãûnh (nháút laì Pyrausta, Diplodia vaì Fusarium). Khi träöng bàõp laìm thæïc àn xanh cho gia suïc, vç khäng cáön láúy häüt, ngæåìi ta thæåìng träöng bàõp våïi máût âäü daìy hån, tæì 80.000 - 100.000 cáy/ha. 7. PHÁN BOÏN Nhu cáöu vãö caïc âaûi dæåîng täú åí bàõp ráút cao vaì pháön låïn laûi chè âæåüc cáy háúp thuû maûnh trong giai âoaûn träø vaì taûo häüt. Theo Smith (1952), våïi nàng suáút häüt 6,27 t/ha, cáy bàõp âaî láúy âi cuía âáút tæì 167 - 241 kg N, 50 - 90 kg P2O5, 101 - 196 kg K2O/ha. Mäüt säú taïc giaí khaïc cuîng cho tháúy laì åí nàng suáút 6 t/ha, bàõp âaî háúp thuû hãút 168 kg N, 57 kg P2O5, 135 kg K2O, 14 kg CaO vaì 14 kg MgO/ha. Trung bçnh âãø cho 1 táún häüt laì cáy bàõp âaî tiãu thuû âæåüc 25 - 30 kg N 12 - 14 kg P2O5 vaì 28 - 30 kg K2O. Do âoï váún âãö cung cáúp dæåîng liãûu bàòng caïch boïn phán cho bàõp laì váún âãö ráút quan troüng âãø baío âaím nàng suáút vaì duy trç âäü maìu måî cuía âáút. Âäúi våïi bàõp träöng laìm thæïc àn xanh gia suïc hoàûc bàõp àn rau (baby corn) cuîng cáön læåüng phán boïn tæång âæång vaì nãúu thu hoaûch thán laï phaíi tiãúp tuûc boïn thãm phán cho âáút sau khi thu hoaûch vç læåüng thán laï khäng traí laûi cho âáút. 7.1. Læåüng phán Trong caïc âaûi dæåîng täú, N laì nguyãn täú maì cáy cáön våïi säú læåüng nhiãöu nháút. Theo Jacob, A. vaì Von Üexkull, H. (1963), coï thãø boïn âãún 150 - 260 kg N/ha cho bàõp maì váùn chæa 38 Dæång Minh. 1999. Giaïo trçnh män “Hoa Maìu”. Khoa Näng nghiãûp, ÂHCT.
tháúy coï triãûu chæïng dæ N. Caïc giäúng bàõp lai hiãûn nay träöng taûi ÂBSCL cuîng âæåüc boïn tæì 200 - 250 kg N/ha vaì váùn coï khaí nàng cho nàng suáút 8 - 12 táún häüt/ha. Boïn N cuîng laìm tàng læåüng Protein trong häüt vaì thán laï, nháút laì khi xët N (dæåïi daûng Urea 4 - 5%) lãn laï trong giai âoaûn taûo häüt. Tuy nhiãn cáön kãút håüp thãm Mn âãø laìm tàng Protein thuäüc nhoïm Globulin lãn thay vç chè tàng Prolamin (zein) nãúu chè xët N thuáön. Phæång phaïp naìy thæåìng âæåüc aïp duûng khi träöng bàõp laìm thæïc àn xanh cho thuï vç coï thãø laìm tàng Protein trong häüt lãn âãún 15 - 20% vaì åí thán laï âãún 30 - 40% (Pavlov, A.N., 1967). Täøng quaït, coï thãø boïn cho bàõp caïc loaûi phán: - Phán chuäöng: Boïn tæì 10 - 20 t/ha, nháút laì trãn âáút seït nàûng, âãø cung cáúp cháút muìn, mäüt pháön dæåîng liãûu cho âáút. - Phán hoïa hoüc: Liãöu læåüng aïp duûng thay âäøi theo tæìng quäúc gia, thæåìng ngæåìi ta boïn cho bàõp tæì 80 - 150 kg N, 80 - 120 kg P2O5 vaì 60 - 120 kg K2O/ha. Nhu cáöu NPK trãn âáút caït låïn hån âáút seït. Ngoaìi ra, trãn âáút pH tháúp, ngoaìi viãûc boïn P åí daûng lán Apatite, cáön boïn thãm CaCO3 âãø caíi thiãûn pH vaì cung cáúp mäüt säú Ca cho bàõp. Täøng quaït, âãø náng cao pH = 6, mäùi 0,5 âån vë pH < 6 muäún náng thãm, phaíi boïn thãm tæì 0,5t/ha (âäúi våïi phán väi Caìng Long, 65% CaO) âãún 2 t/ha (âäúi våïi väi Haì Tiãn, 80 - 90% CaCO3). Trãn loaûi âáút seït nàûng. ÅÍ âáút caït, nhu cáöu vãö väi âãø laìm tàng pH tæång âäúi êt hån. Caïc cäng thæïc khuyãún caïo vãö læåümg phán N - P - K cho bàõp åí vuìng ÂBSCL cuîng thay âäøi tæì 100 - 180 kgN + 90 - 120 kg P2O5 + 40 - 60 kg K2O/ha. ÅÍ âáút keïm maìu måî cáön boïn nhiãöu phán hån. 7.2. Caïch boïn Táút caí phán chuäöng, P (vç cháûm taïc duûng) vaì K âãöu âæåüc boïn loït vaì raîi âãöu trãn âáút træåïc khi gieo. Schnubbe (1964) âãö nghë nãn boïn P theo haìng âãø rãù bàõp dãù háúp thuû vaì P cuîng êt bë âáút cäú âënh. Phán N nãn boïn theo haìng âãø cáy sæí duûng âæåüc hæîu hiãûu hån vaì phaíi chän dæåïi âáút âãø giaím båït bäúc håi (taûo thaình N2). Theo Robertson, W.K. & Ohlrogge, A.J. (1952), boïn N gáön haìng bàõp hay boïn theo raính giæîa haìng âãöu cho kãút quaí nhæ nhau. Âiãöu naìy coï thãø giaíi thêch vç hãû thäúng rãù bàõp âaî âuí lan räüng giao nhau kãø tæì khi cáy con âæåüc 3 tuáön tuäøi sau khi gieo. Tuy nhiãn, boïn theo raính giæîa haìng seî laìm caïc rãù giaì êt bë täøn thæång hån vaì tuy coï laìm mäüt säú rãù con moüc ngang bë âæït nhæng seî kêch thêch rãù phaït triãøn sáu hån, do âoï cuîng âaî giuïp tàng nàng suáút mäüt pháön (Afendulov, K.P., 1966). Thåìi kyì boïn N cuîng laì váún âãö aính hæåíng quan troüng âãún sæû tàng træåíng vaì nàng suáút bàõp. Taûi caïc næåïc, ngæåìi ta thæåìng chia læåüng N laìm 2 hoàûc 3 láön âãø boïn, âäi khi boïn loït våïi mäüt læåüng ráút êt (khoaíng 1/4 täøng læåüng N) hoàûc khäng boïn. Trong âiãöu kiãûn cuía vuìng ÂBSCL, thåìi kyì boïn N cho bàõp nãn thay âäøi tuìy thåìi vuû träöng: - Vuû Heì thu: Nãn chia læåüng N laìm 3 láön boïn: Láön I boïn loït (1/3 N) vaìo luïc gieo häüt, láön II (1/3 N) boïn thuïc luïc 30 ngaìy sau khi gieo vaì láön III (1/3 N) thuïc vaìo 50 ngaìy sau khi gieo (luïc träø). Læåüng N cung cáúp trong giai âoaûn sau giuïp keïo daìi tuäøi thoü laï, keïo daìi thåìi gian taûo häüt vaì laìm âáöy häüt. Vç muìa mæa, N dãù træûc di nãn phaíi chia N laìm 2 láön boïn thuïc. 39 Dæång Minh. 1999. Giaïo trçnh män “Hoa Maìu”. Khoa Näng nghiãûp, ÂHCT.
- Vuû Âäng xuán: Boïn 2 láön: Khi gieo häüt (loït 1/2 N) vaì boïn thuïc giæîa haìng khi cáy bàõp âæåüc 5 - 9 laï (15 - 30 ngaìy sau khi gieo) âãø kêch thêch sæû phaït triãøn cuía máöm hoa. Nhåì êt bë ræîa träi, N coï taïc duûng láu daìi nãn chè cáön boïn thuïc 1 láön. 8. CHÀM SOÏC 8.1. Tèa dàûm Âãø loaûi boí cáy xáúu vaì baío âaím máût âäü träöng. Khoaíng 4 - 6 ngaìy sau khi gieo (cáy con âæåüc 1 laï) phaíi gieo dàûm nhæîng nåi moüc thiãúu. Sau âoï, nhäø boí nhæîng cáy moüc yãúu, chæìa âuïng säú cáy/häúc âaî âënh khi cáy âæåüc 3 - 4 laï (12 - 15 ngaìy sau khi gieo). Tèa vaì dàûm trãù seî laìm cáy moüc yãúu, giaím nàng suáút. Thê nghiãûm åí Phuï Thoü (miãön Bàõc) cho tháúy tèa trãù khi cáy bàõp âæåüc 6 - 7 laï coï thãø laìm giaím nàng suáút âãún 15 - 20%. 8.2. Diãût coí Trong 30 ngaìy âáöu, cáy phaït triãøn cháûm vaì yãúu åït (nháút laì bàõp ngoüt) do âoï phaíi chàm soïc kyí vaì diãût coí daûi âãø cáy phaït triãøn täút. Thäng thæåìng, âãø diãût coí vaì phaï âoïng vaïng (do laìm âáút quaï kyí), ngæåìi ta duìng maïy xåïi 2 - 3 láön, caïch nhau 15 - 20 ngaìy. Coï thãø duìng hoïa cháút âãø diãût coí nhæ Atrazine (tiãön náøy máöm, 3kg ai/ha), 2,4-D (0,5 - 2 kg ai/ha), Basta (háûu náøy máöm, 2,5 - 3 lêt/ha) hoàûc Dual (tiãön náøy máöm, 1 - 1,5 l/ha). Khi duìng thuäúc diãût coí, coï thãø pha thãm 7 - 8% (NH4)2SO4 hoàûc 10% KCl seî laìm tàng hiãûu quaí. Phæång phaïp laìm coí bàòng tay thæåìng âæåüc näng dán kãút håüp âãø vun gäúc bàõp cuìng luïc våïi diãût coí láön cuäúi âãø giaím âäø ngaî. Cáön traïnh láúy âáút åí giæîa haìng quaï sáu laìm thiãût haûi rãù cuía cáy. Hçnh 15: Vun gäúc bàõp bàòng maïy 8.3. Tæåïi tiãu Duì tæång âäúi khaïng haûn, cáy bàõp cuîng cáön nhiãöu næåïc trong giai âoaûn náøy máöm vaì träø (10 ngaìy træåïc khi träø âãún 20 ngaìy sau khi träø). Täøng læåüng næåïc bàõp cáön luïc träø khoaíng 50% täøng læåüng næåïc caí vuû. ÁØm âäü âáút luän âaím baío åí 80% âäü thuíy dung. Do âoï, trong muìa nàõng, cáön dáùn thuíy tæåïi theo raính hoàûc tæåïi ngáûp caïch 4 - 7 ngaìy/láön khi bàõp träø. Theo Wallace, H.A. & Bressman, E.N. (1955), åí nàng suáút bàõp 6,35t/ha cáy cáön täøng læåüng næåïc tæì 480 - 610mm næåïc trong toaìn vuû. Abdur Rehman Khan & Shah M.H.(1969) thê nghiãûm åí Pakistan cho tháúy nãúu dáùn thuíy 8 láön trong suáút vuû våïi læåüng næåïc täøng cäüng 610 mm cáy cho nàng suáút cao nháút (5,1 t/ha) trãn âáút seït nàûng, nãúu tæåïi ngáûp. Trong giai âoaûn träø, chè cáön thiãúu næåïc 2 ngaìy laì nàng suáút bàõp bë giaím 22% vaì thiãúu næåïc 6 - 8 ngaìy laìm nàng suáút giaím 50%. Triãûu chæïng thiãúu næåïc laìm laï bàõp bë cuäúng laûi åí bça laï, laï heïo vaì coï nhæîng làòn nhàn song song theo chiãöu ngang phiãún laï. Trong caïc giai âoaûn phaït triãøn khaïc, cáy cáön êt næåïc hån, nhæng phaíi baío âaím áøm âäü âáút tæì 60 - 70% thuíy dung. 40 Dæång Minh. 1999. Giaïo trçnh män “Hoa Maìu”. Khoa Näng nghiãûp, ÂHCT.
Cáy bàõp laì loaûi cáy träöng chëu uïng tæång âäúi keïm, nháút laì trong giai âoaûn cáy con (dæåïi 30 ngaìy tuäøi). Triãûu chæïng bë uïng khi áøm âäü âáút > 90% thuíy dung, laìm cáy bë heïo, phaït triãøn cháûm, vaìng laï vaì cuäúi cuìng chãút vç rãù khäng hä háúp vaì háúp thuû dæåîng liãûu âæåüc. ÅÍ âáút seït nàûng, chè cáön bë uïng 24 giåì laì nàng suáút bàõp âaî giaím khoaíng 30 - 50% vaì sau 72 giåì cáy chãút. Do âoï, trong muìa mæa, p cáön chuï yï tiãu næåïc âãø âáút âæåüc thoaïng. Ngoaìi caïc biãûn phaïp chàm soïc trãn, nhiãöu chuyãn viãn cuîng khuyãn nãn ruït boí cåì bàõp sau khi cáy tung pháún âãø giaím sæû che råüp (cåì che 9 - 18% aïnh saïng) vaì âãø dæåîng liãûu táûp trung nuäi traïi. Tuy nhiãn, nhiãöu nghiãn cæïu cho tháúy viãûc che råüp naìy khäng quan troüng trong âiãöu kiãûn nhiãût âåïi, ngoaìi ra sau khi träø, mäüt pháön dæåîng liãûu åí cåì cuîng chuyãøn vë vãö häüt âãø nuäi häüt. Viãûc ruït cåì coìn khäng låüi vãö kinh tãú vç täún cäng. Chè nãn ruït boí cåì åí nhæîng cáy bàõp phaït triãøn keïm trong caïc ruäüng nhán giäúng thuû pháún tæû do âãø khäng laìm lai láùn nhæîng cáy bàõp täút maì thäi. 9. SÁU BÃÛNH TRÃN BÀÕP 9.1. Cän truìng phaï haûi 9.1.1. Nhæîng loaûi säúng dæåïi âáút Chè ngæìa bàòng caïch sæía soaûn âáút kyí læåíng, vãû sinh âäöng ruäüng vaì khæí âáút bàòng caïc loaûi thuäúc häüt hay bäüt, Nhæîng loaûi phaï haûi gäöm coï: - Sáu âáút (Agrotis ypsilon Rott - Noctuidae): Sáu maìu xaïm, thæåìng khoanh troìn khi chaûm phaíi. Thán máûp, laïng, læng coï 2 soüc tràõng. Thæåìng càõn phaï vaìo ban âãm vaì luïc gáön saïng. Phaï haûi trong giai âoaûn cáy con, càõn âæït ngang gäúc khi cáy âæåüc 3 - 5 laï vaì càõn phaï rãù laìm cáy heïo. Êt phaï haûi cáy låïn (khi cáy cao > 50 cm). Thæåìng xuáút hiãûn åí Táy nguyãn vaì Âäng Nam bäü. - Suìng tràõng (Anomala sp. - Scarabacidae): Thaình truìng laì boü hung maìu xanh luûc. Suìng coï nhiãöu läng mën, thán tràõng vaì cong hçnh chæî C khi chaûm phaíi. Ngæûc coï 3 càûp giaí tuïc, pháön cuäúi thán báöu ra. Càõn phaï rãù laìm cáy kiãût sæïc vaì dãù âäø ngaî. - Suìng bæía cuíi (Agriotes sp.): ÁÚu truìng cuía bæía cuíi. Suìng maìu vaìng âãún náu, thán hçnh äúng cuîng coï 3 càûp giaí tuïc, säúng nåi áøm tháúp. Thæåìng càõn phaï häüt måïi gieo vaì rãù. Sau âoï âuûc khoeït pháön gäúc thán laìm cáy chãút. Phaï haûi trong giai âoaûn cáy con (< 40 cm). 9.1.2. Loaûi säúng trãn khäng Thæåìng càõn phaï thán, laï, cåì vaì traïi. Ngæìa trë bàòng nhiãöu biãûn phaïp, trong âoï coï thãø duìng caïc loaûi thuäúc træì sáu âãø xët hay thuäúc haût ràõc lãn âoüt cáy (trong giai âoaûn phaït triãøn cuía cáy) våïi læåüng tæì 3 - 5 haût/cáy (Furadan, Basudin). Caïc loaûi phaï haûi gäöm coï: - Sáu àn taûp (Spodoptera litura - Noctuidae): Thán xanh, xanh âen hay xaïm, náu. Læng coï 3 soüc vaìng. ÅÍ tuäøi 1 - 2 thæåìng àn moíng biãøu bç laï vaì tuäøi 3 - 5 càõn thuíng laï. Âeí træïng åí màût dæåïi phiãún laï, äø træïng vaìng, coï läng mën Hçnh 16: ÁÚu truìng sáu àn taûp vaì khi nåí thæåìng táûp trung càõn phaï laï trong giai âoaûn tuäøi 1 - 2 (goüi laì army worm). Phaï haûi cáy con tæì 0 - 35 ngaìy sau khi gieo vaìo vuû Âäng xuán. 41 Dæång Minh. 1999. Giaïo trçnh män “Hoa Maìu”. Khoa Näng nghiãûp, ÂHCT.
- Sáu âuûc thán (Pyrausta nubilalis, Ostrinia furnacalis - Pyralidae): Thán tràõng ngaì, âáöu låïn vaì âen. Khi hoïa nhäüng thæåìng chiu ra gáön miãûng hang âãø keïo keïn, keïn maìu náu sáøm. Sáu thæåìng gáy haûi åí: + Âoüt cáy: Khi âæåüc 4 - 5 tuáön tuäøi, sáu âuûc thuíng âoüt thaình 1 läø xuyãn ngang nãn khi laï nåí coï 1 haìng läø thàóng haìng, xãúp ngang nhau. Laï nhàn, vaìng, nhoí. + Thán: Thæåìng phaï haûi tæì 40 ngaìy sau khi gieo. Hçnh 17: Sáu âuûc thán bàõp Sáu âuûc phaï bãn trãn âäút thán, laìm hang vaì chui vaìo âuûc phaï laìm thán dãù bë gaîy. Nåi miãûng läø cuía hang coï nhæîng baî vaìng nhæ maût cæa do phán vaì thán bàõp vuûn thaîi ra. + Cåì: Càõn phaï luïc bàõp loï cåì, laìm cåì êt hay khäng tung pháún vaì dãù bë gaîy, heïo. + Traïi: Sáu âuûc tæì thán xuyãn qua cuäúng traïi, càõn phaï loíi vaì häüt. Âáy laì loaûi cän truìng quan troüng nháút âäúi våïi bàõp åí miãön Táy, Viãût nam vaì caí thãú giåïi, thæåìng phaï haûi bàõp vaì gáy thiãût haûi âäi khi âãún 30 - 50% vaìo muìa mæa. Phoìng ngæìa bàòng caïch vãû sinh âäöng ruäüng vaì duìng giäúng khaïng. Sæía soaûn âáút kyí vaì xët caïc loaûi thuäúc thäng duûng (Diazinon, Sumithion...). - Sáu âuûc traïi (Heliothis zeae, Helicoverpa armigera - Noctuidae): Sáu maìu xanh, häöng hay náu, coï hai soüc song song åí giæîa læng (1 âen, 1 tràõng), âáöu vaìng vaì nhoí, coï läng ngàõn, tràõng, vaìng trãn thán. Thæåìng càõn phaï ráu traïi non vaì häüt, âäi khi cuîng àn thuíng laï. Âáöu traïi bë càõn phaï coï nhiãöu phán giäúng maût cæa. Nåi phaï haûi cuîng bë náúm bãûnh táún cäng laìm hæ traïi. Phoìng trë bàòng caïch duìng giäúng khaïng (coï voí traïi daìy vaì che phuí caí traïi). Duìng tay boïp chãút sáu åí âáöu traïi (laì nåi sáu thæåìng táûp trung vaì hoïa nhäüng). Xët caïc loaûi thuäúc træì sáu gäúc Lán + Pyrethroid täøng håüp. - Ráöy mãöm (Aphis maydis): Thán maìu xanh lå hay xaïm âen, nhoí khoaíng 2 cm. Hçnh 18: Bæåïm Thæåìng chêch huït ngoün, cåì, laï bi, naïch laï laìm nåi bë chêch coï maìu vaìng läúm âäúm, cáy sáu âuûc traïi bàõp heïo. Táún cäng bàõp luïc gáön träø cåì laìm cåì báút thuû vaì truyãön caïc bãûnh virus cho cáy. Ngoaìi ra, bàõp coìn bë doìi âuûc thán (Atherigona sp.) táún cäng luïc cáy con vaì sáu âo (Plusia signata) luïc cáy tàng træåíng têch cæûc. 9.1.2. Bãûnh Trong giai âoaûn cáy con tæì khi moüc máöm âãún khi cáy âæåüc 6 - 7 laï, bàõp dãø bë caïc loaûi náúm bãûnh nhæ Diplodia zeae, Gibberella zeae, Fusarium moniliforme, Penicillium sp., Aspergillus sp. vaì Pythium arrhenomanes. Nhæîng náúm bãûnh naìy thæåìng truyãön tæì häüt giäúng vaì âáút sang táún cäng cáy con laìm cáy heïo vaì chãút. Do âoï cáön xæí lyï giäúng våïi caïc loaûi thuäúc saït khuáøn træåïc khi gieo . Ngoaìi ra trong giai âoaûn phaït triãøn, bàõp cuîng bë mäüt säú Hçnh 19: Baìo tæí vaì vãút bãûnh âäúm laï bãûnh nhæ: nhoí (H. maydis) 42 Dæång Minh. 1999. Giaïo trçnh män “Hoa Maìu”. Khoa Näng nghiãûp, ÂHCT.
- Âäúm laï: Laï bàõp, nháút laì laï giaì bë náúm bãûnh táún cäng thaình nhæîng âäúm hçnh màõt eïn daìi 0,5 - 0,8 cm (do náúm Helminthosporium maydis, âäúm laï nhoí) hoàûc thaình caïc âäúm báöu duûc nhoí (H. carbonum) hay laï bë chaïy thaình nhæîng vãût daìi tæì 5 - 8 cm (âäúm laï låïn: H. turcicum, åí caïc tènh phêa bàõc). Bãûnh nàûng laìm laï chaïy khä, nhæîng laï bãn trãn ngoün bë táún cäng , cáy phaït triãøn keïm laìn giaím nàng suáút. Thæåìng xuáút hiãûn khi tråìi maït vaì khäng khê áøm, vaìo muìa mæa. Bãûnh âäúm laï nhoí thæåìng táún cäng bàõp åí miãön Nam trong luïc âäúm laï låïn thæåìng gáy haûi åí caïc vuìng coï khê háûu maït. Trë bãûnh bàòng caïc loaûi thuäúc saït khuáøn Maneb, Zineb hay Copper - zinc... - Âäúm vàòn: Beû laï bë náúm bãûnh (Corticium sasaki, Thanatephorus cucummeris) táún cäng thaình nhæîng vãút loang maìu häöng låüt âãúm xaïm náu, Hçnh 20: Vãút sau âoï laìm thán bë chaïy náu âen, cáy heïo, gaîy ngang vaì chãút. ÅÍ traïi, náúm bãûnh âäúm vàòn trãn thán bãûnh táún cäng laï bi vaì laìm häüt bë thäúi. Cáy bë nàûng mang nhiãöu haûch khuáøn. Bãûnh thæåìng xaîy ra khi tråìi áøm vaì noïng (coï sæång muì), láy lan ráút nhanh (trong voìng 3 - 7 ngaìy) vaì gáy thiãût haûi tráöm troüng cho nàng suáút. Thæåìng gàûp khi träöng bàõp Âäng xuán såïm (luïc coìn mæa cuäúi vuû khi cáy bàõp bàõt âáöu gáön träø. Trë bàòng Kitazin, Anvil, Rovral (2 - 3%.) xët 3 - 7 ngaìy/láön, luïc væìa phaït hiãûn bãûnh (trong 2 - 3 láön). - Ré (Puccinia spp.): Âäúm bãûnh laìm thaình nhæîng u nhoí maìu vaìng âoí sau âoï coï maìu náu sáûm nhæ ré seït åí phiãún laï. Xuáút hiãûn khi tråìi noïng, áøm. Trë bàòng Zineb, Maneb, CuO, Copper - zinc. - Bãûnh than traïi (Ustilago maydis): Baìo tæí táún cäng lãn nhæîng nåi bë thæång cuía thán, beû, laï, cåì, traïi laìm cáy bë nhæîng khäúi xaïm sáön suìi coï maìng bao boüc, sau âoï chuyãøn náu âen khi baìo tæí giaì. Thæåìng táún cäng åí pháön ngoün cuía cáy. Bãûnh êt quan troüng, chè xuáút hiãûn trong muìa mæa. Trë bàòng caïc loaûi thuäúc saït khuáøn. - Bãûnh do virus: Gäöm bãûnh khaím (Mosaic) vaì bàõp luìn (corn stunt) do ráöy truyãön sang. Caïc loïng trãn thán bë chuìn laûi, beû vaì laï coï maìu âoí têm vç Carbohydrates khäng chuyãøn vë âæåüc cho ra sàõc täú âoí cuía Anthocyanin. Chè choün giäúng khaïng vaì diãût ráöy. Ngoaìi ra, cáy træåíng thaình cuîng bë thäúi thán vaì traïi do caïc náúm Nigrospora oryzae, Fusarium moniliforme,Diplodia zeae vaì Pythium arrhenomanes. Ngæìa trë bàòng caïch xët caïc loaûi thuäúc saït khuáøn thäng duûng. 10. THU HOAÛCH VAÌ TÄÖN TRÆÎ 10.1. Thu hoaûch Khoaíng 7 - 8 tuáön sau khi träø åí vuìng än âåïi hay 22 - 37 ngaìy sau khi phun ráu åí miãön Nam næåïc ta laì traïi âaî chên, cáön thu hoaûch ngay. Gia âoaûn thu hoaûch lyï tæåíng nháút laì cuäúi thåìi kyì chên saïp, khi häüt âaî chên sinh lyï , voí traïi tæì xanh chuyãøn sang vaìng, ráu bàõp khä âen, thán laï vaìng vaì khä dáön. Khi âoï áøm âäü häüt seî giaím coìn 35 - 40% (ngoaûi træì bàõp ngoüt). Thåìi gian chên cuía traïi thay âäøi tuìy khê háûu (vé âäü, aïnh saïng, nhiãût âäü), næåïc, dinh dæåîng vaì giäúng. Trong muìa khä, coï thãø thu hoaûch trãù hån 2 - 3 ngaìy âãø áøm âäü häüt giaím xuäúng coìn 20 - 25% seî âåî cäng phåi sáúy vaì chuyãn chåí. Tuy nhiãn, thu hoaûch quaï trãù seî laìm 43 Dæång Minh. 1999. Giaïo trçnh män “Hoa Maìu”. Khoa Näng nghiãûp, ÂHCT.
traïi khä, cuäúng cong laûi vaì traïi tæû taïch khoíi voí traïi, traïi bë ruûng, loíi muûc vaì häüt dãù bë mäúc laìm giaím nàng suáút. Muìa mæa nãn thu hoaûch âuïng luïc khi laï bi væìa vaìng âãø traïnh thiãût haûi do sáu nháút laì bãûnh laìm hæ haûi häüt giäúng vaì cuîng traïnh häüt bë náøy máöm trãn cáy laìm giaím pháøm cháút. Cäng taïc thu hoaûch thuí cäng cáön täún khoaíng 50 - 60 giåì cäng/ha haïi traïi vaì khoaíng 100 giåì cäng/ha âãø läüt voí traïi. Sau âoï traïi âæåüc cäüt treo phåi åí 1 giaìn gäø hoàûc traïi phåi trãn sán trong 2 - 3 ngaìy âãún khi áøm âäü coìn 15 - 17% måïi âæåüc laîy häüt. Thu hoaûch traïi bàòng maïy thæåìng chè täún tæì 2,0 - 3,5 giåì cäng/ha vaì thæåìng thu hoaûch khi áøm âäü häüt coìn 30%. Viãûc aïp duûng cå giåïi vaìo cäng taïc thu hoaûch bàõp cáön coï caïc âiãöu kiãûn sau âáy: - Âàûc tênh giäúng: Giäúng phaíi coï chiãöu cao âoïng traïi âäöng âãöu (thæåìng laì caïc giäúng lai), thán cæïng khäng âäø ngaî âãø khäng bë tháút thoaït khi thu. - Yãúu täú canh taïc: Khoaíng caïch haìng phaíi thuáûn tiãûn cho viãûc di chuyãøn cuía maïy (thæåìng > 60 cm giæîa haìng), tråìi nàõng raïo vaì phaíi thu âuïng luïc. Hiãûn coï nhiãöu loaûi, kiãøu maïy sæí duûng cho cäng taïc thu hoaûch traïi: + Snapper: Laì loaûi âån giaín nháút, chè duìng haïi traïi. + Picke - husker: Kãút håüp væìa haïi traïi vaì läüt voí traïi. Loaûi naìy coìn gàõn thãm duûng cuû âãø càõt vuûn thán laï raîi tråí laûi âáút âãø laìm phán xanh (Picker - shredder). + Sheller - picker: Haïi, läüt voí vaì laîy häüt ngay ngoaìi âäöng. Loaûi maïy naìy âoìi hoíi häüt phaíi coï áøm âäü < 27% âãø khäng laìm bãø häüt khi laîy (laìm dãù bë náúm bãûnh táún cäng khi täön træî laìm giäúng). Laîy häüt bàòng tay cáön 76 giåì/100kg häüt, laîy bàòng maïy (3 - 50 maî læûc, tuìy cåí) âaût hiãûu suáút 2 - 26 táún häüt/giåì, våïi maïy laîy tay (coï loì xo) chè laîy âæåüc 40 - 50kg häüt/giåì. Häüt sau khi laîy xong phaíi âæåüc tiãúp tuûc phåi hay sáúy âãún khi áøm âäü häüt coìn 12 - 14% måïi âæåüc täön træî. Phåi tæì 2 - 3 ngaìy nàõng laì phæång phaïp tæång âäúi thäng duûng trong muìa khä. Trong muìa mæa áøm , chè coï caïch sáúy khä laì coï thãø baío quaín âæåüc maì thäi. Âãø laìm giäúng, häüt chè âæåüc sáúy åí 40 - 43oC, nhiãût âäü cao hån seî laìm máöm bë hæ haûi. Häüt måïi sáúy, cáön giæî åí nhiãût âäü < 40oC vaì sau âoï måïi tàng dáön âãø khäng laìm phäi nhuî bë næït vç khä quaï nhanh åí nhiãût âäü cao. Thåìi gian sáúy tuìy thuäüc vaìo áøm âäü häüt: Häüt chæïa 35% áøm âäü phaíi sáúy tæì 72 - 90 giåì åí 41,6oC âãø âaût áøm âäü 13% trong luïc häüt chæïa 25% áøm âäü chè cáön sáúy 50 - 60 giåì. 10.2. Täön træî Trong âiãön kiãûn giæî giäúng êt, coï thãø täön træî nguyãn traïi (âãø êt bë moüt phaï haûi), nhæng traïi phaíi coï áøm âäü < 15% Thæåìng khi täön træî häüt (våïi læåüng låïn hån) cáön baío âaím áøm âäü 12 - 14% ÅÍ áøm âäü naìy, häüt hä háúp ráút êt. Caïc thê nghiãûm cho tháúy åí áøm âäü häüt > 14% thç cæï tàng 1% áøm âäü seî laìm cæåìng âäü hä háúp cuía häüt tàng gáúp 2 láön. Ngæåìi ta cuîng tháúy åí áøm âäü < 14%, cæï giaím 1% áøm âäü seî cho thåìi gian täön træí tæång âæång giaím nhiãût âäü trong kho væûa laì 4oC. Do âoï khi täön træî åí nhiãût âäü cao häüt cáön âæåüc sáúy khä chè coìn 8 - 13% áøm âäü. Täön træî keïm laìm häüt giaím pháøm cháút sau vaìi ngaìy (carbohydrates, protid, lipid vaì caïc vitamines). 44 Dæång Minh. 1999. Giaïo trçnh män “Hoa Maìu”. Khoa Näng nghiãûp, ÂHCT.
Trong canh taïc nhoí, ngæåìi ta thæåìng træî häüt trong caïc chum vaûi, dæåïi âaïy coï loït tro vaì laï chuäúi hay laï xoan khä. Sau khi âäø âáöy häüt, seî phuí lãn mäüt låïp tro trãn màût vaì âáûy kên. Caïch 1 - 2 thaïng phaíi âem phåi tråí laûi 1 láön khi nàõng raïo. Häüt giäúng cuîng thæåìng âæåüc träün våïi caïc loaûi thuäúc saït truìng nhæ Basudin - 10H hay Furadan - 3H âãø ngæìa moüt phaï haûi (Sitophylus oryzae). Trong kho væûa , caí nhiãût âäü vaì áøm âäü âãöu aính hæåíng âãún thåìi gian täön træî häüt giäúng. ÅÍ áøm âäü khäng khê 30% bàõp coï thãø täön træî âæåüc trong vaìi thaïng duì træåïc âoï chæa âæåüc phåi sáúy. Täön træí åí 5oC thç coï thãø giæî âæåüc 2 - 3 nàm. ÅÍ 24oC, sau 2 nàm täön træî, troüng læåüng häüt seî giaím 17% vaì protein giaím 37% vaì sau 1 nàm vitamine A seî giaím 50% (Hruska, J., 1965). Nãn ngæìa cän truìng vaì chuäüt phaï haûi. Trë cän truìng (moüt) bàòng CCl4, Phostoxin (PH3) hoàûc Dibromide ethylene xäng håi hay nhæîng loaûi thuäúc xäng håi (nãúu chè âãø giäúng). ❁ 45 Dæång Minh. 1999. Giaïo trçnh män “Hoa Maìu”. Khoa Näng nghiãûp, ÂHCT.