intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Tài liệu: Tâm lý học trẻ em

Chia sẻ: Thao Nguyen | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:63

Thêm vào BST
Báo xấu
214
lượt xem 54
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tâm lý hc la tuoi nghiên cu quy luat và ñong lc phát trien tâm lý c a con ngư i theo các la tuoi khác nhau và xem xét quá trình con ngư i tr thành nhân cách như thê nào. Nghiên cu các quá trình tâm lý, trng thái tâm lý, thuoc tính tâm lý các la tuoi khác nhau và s khác biet c a chúng moi cá nhân trong cùng mot la tuoi. Nghiên cu các dng hot ñong (vui chơi, hc tap, lao ñong...) khác nhau và vai trò c a chúng ñôi vi s phát trien tâm lý c a cá nhân. Tâm lý...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tài liệu: Tâm lý học trẻ em

  1. Chương I NH NG V N ð CHUNG C A TÂM LÍ H C L A TU I VÀ TÂM LÍ H C SƯ PH M I. KHÁI QUÁT CHUNG 1. ð i tư ng c a TLH l a tu i và TLH sư ph m 1.1. ð i tư ng c a Tâm lý h c l a tu i Tâm lý h c l a tu i nghiên c u quy lu t và ñ ng l c phát tri n tâm lý c a con ngư i theo các l a tu i khác nhau và xem xét quá trình con ngư i tr thành nhân cách như th nào. Nghiên c u các quá trình tâm lý, tr ng thái tâm lý, thu c tính tâm lý các l a tu i khác nhau và s khác bi t c a chúng m i cá nhân trong cùng m t l a tu i. Nghiên c u các d ng ho t ñ ng (vui chơi, h c t p, lao ñ ng...) khác nhau và vai trò c a chúng ñ i v i s phát tri n tâm lý c a cá nhân. Tâm lý h c l a tu i là m t chuyên ngành c a Tâm lý h c. Nó nghiên c u các hi n tư ng và các qui lu t c a s phát tri n tâm lý theo các th i kỳ l a tu i. Qua ñó nêu lên nguyên nhân, ñ ng l c c a s phát tri n tâm lý cùng v i nh ng ñ c trưng tâm lý qua các giai ño n phát tri n theo l a tu i. Trên cơ s ñó nhà giáo d c s t ch c quá trình d y h c và giáo d c nh m nâng cao k t qu . Ngoài ra, tâm lý h c l a tu i còn phân chia thành nh ng chuyên ngành h p ñ nghiên c u sâu v t ng l a tu i. 1.2. ð i tư ng c a Tâm lý h c sư ph m Tâm lý h c Sư ph m nghiên c u nh ng ñ c ñi m và nh ng qui lu t tâm lý c a quá trình lĩnh h i tri th c, rèn luy n k năng, k x o, cũng như quá trình hình thành các ph m ch t trí tu và s phát tri n nhân cách c a tr dư i s tác ñ ng c a d y h c và giáo d c. Nó nghiên c u nh ng ñ c ñi m tâm lý c a h c sinh và nh ng ñ c ñi m tâm lý c a nh ng ngư i làm công tác giáo d c. ð ng th i xem xét m i quan h qua l i gi a giáo viên và h c sinh, gi a h c sinh v i h c sinh. T ñó v ch ra nh ng yêu c u v nhân cách c a c th y và trò. Nh ng quan sát hàng ngày cho ta th y tr có nh ng rung c m và suy nghĩ không gi ng ngư i l n, có r t nhi u ñi u tr chưa làm ñư c. Nhưng v n ñ ñây không ph i là ch tr chưa làm ñư c nh ng gì, chưa n m ñư c gì...mà ta c n ph i hi u ñư c ñ a tr hi n có nh ng gì, có th làm ñư c gì, nó s thay ñ i như th nào và s có ñư c nh ng gì trong quá trình s ng và ho t ñ ng theo l a tu i. Có hi u ñư c nh ng ñi u ñó ta m i hi u ñư c nguyên nhân c a nh ng ph m ch t tâm lý m i ñ c trưng cho nhân cách. M t khác, m i l a tu i có nh ng thu n l i và khó khăn riêng ñòi h i ta ph i có phương pháp giáo d c thích h p v i t ng l a tu i và t ng cá nhân. Trong quá trình d y h c và giáo d c n u ta không chú ý t i ñi u ñó thì dù ngư i giáo viên có am hi u khoa h c ñ n ñâu cũng khó có th ñ t ñư c k t qu t t trong công tác sư ph m c a mình. 2. M i quan h gi a tâm lý h c l a tu i và tâm lý h c sư ph m Tâm lý h c l a tu i và tâm lý h c sư ph m là nh ng chuyên ngành c a tâm lý h c, ñ u d a trên cơ s c a TLH ñ i cương. TLH ñ i cương cung c p cho hai chuyên ngành này nh ng khái ni m cơ b n v các hi n tư ng tâm lý ñ hai chuyên ngành này s d ng khi ñi sâu vào ñ i tư ng nghiên c u c a mình. tâm lý h c l a tu i và tâm lý h c sư ph m cùng có chung khách th nghiên c u ñó là nh ng con ngư i bình thư ng nh ng giai ño n phát tri n khác nhau. N u ta nghiên c u s phát tri n tâm lý c a tr theo t ng l a tu i thì nó s là ñ i tư ng nghiên c u c a tâm lý h c l a tu i. N u 1
  2. nghiên c u con ngư i v i tư cách là ngư i h c dư i tác ñ ng có m c ñích c a nhà giáo d c thì nó l i là ñ i tư ng c a tâm lý h c sư ph m. Tuy có ñ i tư ng nghiên c u khác nhau nhưng chúng có m i quan h ch t ch và th ng nh t v i nhau. Nh ng k t qu nghiên c u c a tâm lý h c l a tu i s là cơ s khoa h c quan tr ng ñ thi t k quá trình phát tri n nhân cách c a tr . M t khác, nh nh ng thành t u c a tâm lý h c sư ph m chúng ta s có ñi u ki n c i ti n và nâng cao hi u qu c a d y h c và giáo d c, ñ ng th i còn t o cơ s khoa h c ñ xây d ng n i dung và phương pháp d y h c và giáo d c phù h p v i t ng l a tu i. C tâm lý h c l a tu i và tâm lý h c sư ph m ñ u nghiên c u tr em trong quá trình d y h c và giáo d c và cùng ph c v ñ c l c cho s phát tri n c a chính ñ a tr ñó. Do ñó, s phân ranh gi i gi a hai chuyên ngành là ch có tính ch t tương ñ i. 3. L ch s phát tri n c a TLH l a tu i và TLH sư ph m + Do s phát tri n c a TLH ñ i cương ñ c bi t là TLH th c nghi m ng d ng. T ñó các nhà TLH th y r ng nh ng qui lu t c a tâm lý h c ñ i cương không ñ ñ gi i thích nh ng ñ c ñi m và qui lu t tâm lý c a tr , ñi u ñó d n t i vi c nghiên c u nh ng hi n tư ng tâm lý các l a tu i. + Do s ra ñ i c a h c thuy t ti n hóa c a J.Lamác và S.ðácuyn. H ñã nghiên c u s phát tri n tâm lý trong các th i kỳ khác nhau c a nó. V i s ra ñ i c a TLH di truy n ñã nghiên c u s ti n hóa ch ng lo i t ñ ng v t nguyên sinh ñ n loài ngư i và nghiên c u s ti n hóa c a cá th t lúc sinh ra ñ n tu i trư ng thành. + Do nh ng nhu c u th c ti n trong các ngành sư ph m, y h c và ph c v tr em luôn c n t i nh ng hi u bi t v ñ c ñi m tâm lý l a tu i. Xu t phát t ba y u t trên, vào gi a th k XIX TLH l a tu i ñã tr thành khoa h c ñ c l p. Cômenxki (1592-1670) ngư i ñ u tiên ñã nêu lên tư tư ng t t y u ph i xây d ng m t h th ng d y h c phù h p v i nh ng ñ c ñi m tâm lý c a tr . Tóm l i: Tâm lý h c l a tu i và tâm lý h c sư ph m ra ñ i r t mu n nên các môn khoa h c này còn nhi u h n ch và còn nhi u v n ñ chưa gi i quy t ñư c. Vì th , có nhi u ngư i v n còn quan ni m ñơn gi n r ng: ch c n v n d ng qui lu t c a TLH ñ i cương vào lĩnh v c tâm lý h c l a tu i và tâm lý h c sư ph m là ñ , nên trong th i gian ñó không có nh ng công trình nghiên c u riêng cho tâm lý h c l a tu i và tâm lý h c sư ph m. H coi tâm lý h c sư ph m ch là môn cho dành cho giáo viên và tâm lý h c sư ph m ch tìm th y con ñư ng ñi ñúng ñ n riêng c a mình k t khi các nhà nghiên c u có quan ni m r ng: Tâm lý không ch ñư c bi u hi n mà còn ñư c hình thành trong ho t ñ ng. T ñó, các nhà tâm lý h c sư ph m nghiên c u ho t ñ ng c a tr trong nh ng ñi u ki n d y h c và giáo d c. Cũng t ñó tâm lý h c l a tu i và tâm lý h c sư ph m ñã d n d n xác ñ nh ñư c ñ i tư ng nghiên c u c a mình và ñã có nh ng ñóng góp to l n c v lý lu n và th c ti n. Ngư i m ñ u cho quan ni m trên ñây là nhà TLH Xô Vi t L.X.Vưgôtxki (1896 - 1934). II. LÝ LU N V S PHÁT TRI N TÂM LÍ TR EM 1.Khái quát chung 1.1. Quan ni m v tr em Bu i ñ u c a xã h i loài ngư i, chưa th có ñư c khái ni m v tr em. Thu y, ngư i ta coi tr em là ngư i l n thu nh l i, nghĩa là gi a tr em và ngư i l n ch có s khác nhau v s lư ng, t m c , kích thư c ch không khác nhau v ch t lư ng c a các hi n tư ng tâm lý. B i vì ho t ñ ng c a ngư i l n không cao hơn h n v i ho t ñ ng c a tr em, cũng làm b y nhiêu vi c v i nh ng thao tác gi ng h t nhau. Th i b y gi , nh ng thao tác lao ñ ng s n xu t không khác bao nhiêu so v i thao tác s d ng công c sinh ho t. Các thao tác ho t ñ ng còn quá thô sơ, ñơn ñi u khi n cho s khác bi t v tâm lý gi a tr em và ngư i l n coi như không ñáng k . 2
  3. Xã h i càng văn minh, tu i thơ ñư c kéo dài hơn, công c lao ñ ng ñòi h i ph i có nh ng thao tác ph c t p hơn. Nên nh ng thao tác s d ng các công c lao ñ ng cao hơn nh ng thao tác s d ng các ñ dùng sinh ho t. S khác nhau ñó ñã làm cho tâm lý c a tr em và ngư i l n có s khác nhau v ch t. J.J.Rútxô (1712 - 1778) ñã nh n xét: Tr em không ph i là ngư i l n thu nh l i và ngư i l n không ph i lúc nào cũng có th hi u ñư c trí tu , nguy n v ng và tình c m ñ c ñáo c a tr , vì “tr em có nh ng cách nhìn, cách suy nghĩ và c m nh n riêng c a nó”. S khác nhau gi a tr em và ngư i l n là s khác nhau v ch t. TLH duy v t bi n ch ng cho r ng: Tr em không ph i là ngư i l n thu nh l i, tr em là tr em, nó v n ñ ng và phát tri n theo quy lu t tr em. Ngay t khi c t ti ng khóc chào ñ i ñ a tr là m t con ngư i, m t thành viên xã h i, nó ñã có nhu c u ñ c trưng c a con ngư i ñó là nhu c u giao ti p v i ngư i l n. Do ñó, ngư i l n c n có nh ng hình th c ngôn ng riêng ñ giao ti p v i tr , ngư i l n ph i có cách nuôi n ng, d y d nó theo ki u ngư i (tr ph i ñư c bú s a m , ñư c ăn chín, ñư c m, nh t là c n ph i ñư c âu y m, thương yêu…) và ngư i l n ph i giúp tr ti p thu n n văn hóa xã h i c a loài ngư i. Nh ng ñi u ki n s ng và ho t ñ ng các th i kỳ l ch s khác nhau là r t khác nhau, m i th i ñ i khác nhau l i có s n ph m tr em c a riêng mình, chính vì th mà ta không nên áp ñ t nh ng tiêu chu n phát tri n hay phương pháp giáo d c tr em th i ñ i xưa cho th i ñ i nay. 1.2. Quan ni m sai l m v s phát tri n tâm lý c a tr Quan ni m duy tâm cho r ng: S phát tri n tâm lý c a tr ch là s tăng hay gi m v s lư ng mà không có s bi n ñ i v ch t lư ng c a các hi n tư ng tâm lý ñang ñư c phát tri n. Ví d : s phát tri n ngôn ng c a tr ch là s tăng v s lư ng t ; tăng th i gian t p trung chú ý... Nhìn chung, s tăng hay gi m v s lư ng các hi n tư ng tâm lý cũng có ý nghĩa nh t ñ nh trong s phát tri n tâm lý c a tr , nhưng nó không th gi i h n toàn b s phát tri n tâm lý c a tr . Quan ni m này ñã xem s phát tri n c a m i hi n tư ng tâm lý như là quá trình di n ra m t cách t phát không tuân theo qui lu t, con ngư i không th nh n th c ñư c và không th ñi u khi n ñư c nó. Có nghĩa là ñ a tr sinh ra như th nào thì l n lên nó s như th y theo ki u “Cha m sinh con, tr i sinh tính” và ngư i ta m t lòng tin vào s c i t o con ngư i. Quan ni m sai l m này ñư c bi u hi n rõ n i dung c a thuy t ti n ñ nh, thuy t duy c m, thuy t h i t hai y u t . 1.2.1.Thuy t ti n ñ nh Thuy t ti n ñ nh coi s phát tri n tâm lý là do các ti m năng sinh v t gây ra và con ngư i có ti m năng ñó ngay t khi ra ñ i. M i ñ c ñi m tâm lý chung và có tính ch t cá th ñ u là ti n ñ nh (ñ u ñư c quy t ñ nh trư c), ñ u có s n trong các c u trúc sinh v t và s phát tri n ch là quá trình trư ng thành, chín mu i c a nh ng thu c tính ñã có s n ngay t ñ u và ñư c quy t ñ nh trư c b ng con ñư ng di truy n. G n ñây, sinh h c ñã phát hi n ra cơ ch gen di truy n và ngư i ta ñã cho r ng: nh ng thu c tính c a nhân cách, năng l c cũng ñư c mã hóa, chương trình hóa trong các trang b gen. Phái nhi ñ ng h c cho r ng: Di truy n là nhân t cơ b n quy t ñ nh “Cha m ngu ñ n thì sinh con ngu ñ n”. H coi quy lu t l p l i là quy lu t cơ b n c a s phát tri n. S phát tri n c a gi ng l p l i s phát tri n c a loài (Theo quan ni m c a nhà tâm lý h c ngư i ð c V.Stecnơ ñã so sánh s phát tri n c a cá th v i s ti n hóa ñ ng v t và l ch s loài ngư i như v y). Thuy t ti n ñ nh ñã ñ cao vai trò c a y u t b m sinh di truy n mà h th p vai trò c a giáo d c. H cũng ñ c p t i vai trò c a giáo d c và môi trư ng nhưng nh ng y u t ñó ch là y u t ñi u ch nh làm th hi n m t nhân t b t bi n nào ñó tr . Do v y, m i s can thi p vào quá trình phát tri n t nhiên c a tr là s tùy ti n không th tha th . 3
  4. 1.2.2.Thuy t duy c m Thuy t duy c m gi i thích s phát tri n tâm lý tr em b ng nh ng tác ñ ng c a môi trư ng xung quanh. H cho r ng: môi trư ng là nhân t quy t ñ nh s phát tri n tâm lý c a tr . H hi u môi trư ng xã h i m t cách siêu hình b t bi n quy t ñ nh trư c s ph n con ngư i, còn con ngư i ñư c xem là ñ i tư ng th ñ ng trư c nh hư ng c a môi trư ng. Do v y, mu n nghiên c u tâm lý con ngư i thì ch c n phân tích c u trúc c a môi trư ng trong ñó con ngư i ñang s ng và ho t ñ ng. Môi trư ng nào thì t o ra con ngư i n y theo ki u “G n m c thì ñen, g n ñèn thì sáng.” Các nhà tri t h c Pháp cho r ng tr em ngay t lúc l t lòng ñã có nh ng ti m năng b m sinh như nhau, s khác bi t v tâm lý là do môi trư ng và giáo d c khác nhau. Có quan ñi m cho r ng ñ a tr như “t gi y tr ng” ho c như “t m b ng s ch s ” ngư i l n mu n v lên ñó cái gì cũng ñư c. V i quan ni m như v y, h s không gi i thích ñư c t i sao trong cùng môi trư ng như nhau l i có nh ng nhân cách r t khác nhau. Quan ñi m c a các nhà TLH duy v t bi n ch ng cho r ng: Con ngư i s ng trong môi trư ng ít nhi u ñ u ph i ch u nh hư ng c a môi trư ng s ng, nhưng con ngư i không th ñ ng ch u s tác ñ ng c a môi trư ng mà con ngư i luôn th hi n tính tích c c ho t ñ ng ñ c i t o môi trư ng cho phù h p v i nhu c u l i ích c a con ngư i. C.Mác nói: Hoàn c nh ch t o ra con ngư i trong ch ng m c con ngư i tác ñ ng l i hoàn c nh. 1.2.3.Thuy t h i t hai y u t Thuy t h i t hai y u t l i coi s phát tri n tâm lý c a tr là do hai y u t b m sinh di truy n và môi trư ng quy t ñ nh. H hi u s tác ñ ng c a hai y u t ñó m t cách máy móc, dư ng như s tác ñ ng qua l i gi a chúng có quy t ñ nh tr c ti p t i quá trình phát tri n tâm lý c a tr , trong ñó, y u t b m sinh di truy n gi vai trò quy t ñ nh và môi trư ng s ng ch là ñi u ki n ñ bi n nh ng “ñ c ñi m tâm lý ñã ñư c ñ nh s n” thành hi n th c. Theo h thì nh p ñ và gi i h n c a s phát tri n là ti n ñ nh và nh ng ñ c ñi m tâm lý ñư c th h trư c truy n l i cho th h sau dư i d ng có s n b t bi n. M t s ngư i theo thuy t này cũng ñ c p t i nh hư ng c a môi trư ng ñ i v i s phát tri n tâm lý c a tr . Nhưng h xem môi trư ng như là cái gì riêng bi t tách kh i toàn b ñ i s ng xã h i. Môi trư ng xung quanh ñó thư ng xuyên n ñ nh và nh hư ng có tính ch t quy t ñ nh t i s phát tri n c a tr , nó không ph thu c vào ho t ñ ng sư ph m c a nhà giáo d c, vào tính tích c c ho t ñ ng ngày càng tăng c a tr . Tóm l i: C ba thuy t trên tuy hình th c b ngoài có v khác nhau nhưng th c ch t ñ u có nh ng sai l m gi ng nhau là: ð u th a nh n ñ c ñi m tâm lý c a con ngư i là b t bi n và ñư c ñ nh trư c do ti m năng sinh v t di truy n ho c do nh hư ng c a môi trư ng b t bi n. Các quan ni m này ñánh giá không ñúng vai trò c a giáo d c, h ph nh n tính tích c c ho t ñ ng c a cá nhân, coi ñ a tr như là m t th c th t nhiên th ñ ng. Vì ph nh n tính tích c c c a tr nên h không gi i thích ñư c vì sao trong cùng ñi u ki n c a môi trư ng xã h i hay nh ng ñi u ki n s ng khác nhau l i hình thành nên nh ng nhân cách khác nhau. 1.3.Quan ni m duy v t bi n ch ng v s phát tri n tâm lý c a tr Tri t h c Mác xit cho r ng: Phát tri n là quá trình bi n ñ i c a s v t t th p ñ n cao, t ñơn gi n ñ n ph c t p. ðó là quá trình tích lũy v s lư ng d n ñ n s thay ñ i v ch t lư ng. Là quá trình n y sinh cái m i trên cơ s cái cũ, do s ñ u tranh gi a các m t ñ i l p n m ngay trong b n thân s v t hi n tư ng. TLH Mác xit cho r ng: S phát tri n tâm lý c a tr không ph i là s tăng hay gi m v s lư ng mà là quá trình bi n ñ i v ch t trong tâm lý. S thay ñ i v lư ng c a các ch c năng tâm lý d n t i s thay ñ i v ch t và ñưa ñ n s hình thành cái m i m t cách nh y v t. S phát tri n tâm lý ch x y ra khi t o ñư c cái m i chưa h có 4
  5. trong v n li ng tâm lý c a nó. S xu t hi n cái m i v ch t khi n cho nh ng cái cũ v n có ph i ñư c c u t o l i ch không ph i là s c ng thêm vào. Chính s ñ u tranh c a mâu thu n bên trong gi a cái m i và cái cũ ñã bi n ñ a tr thành ngư i l n. S bi n ñ i v ch t lư ng ñã t o nên nh ng bư c nh y v t liên t c ñánh d u m t bư c chuy n bi n t l a tu i này sang l a tu i khác. S phát tri n tâm lý c a tr là quá trình tr lĩnh h i n n văn hóa xã h i c a loài ngư i, ñó là k t qu ho t ñ ng c a chính ñ a tr v i nh ng ñ i tư ng mà loài ngư i ñã t o ra. Tr không t l n lên gi a môi trư ng s ng, mà nó ch có th lĩnh h i kinh nghi m xã h i nh s ch b o, giáo d c c a ngư i l n. Ngư i l n giúp tr n m ñư c ngôn ng dân t c, phương th c ho t ñ ng... giúp tr có ñư c năng l c ngư i. Nh s ti p xúc và s hư ng d n c a ngư i l n mà nh ng quá trình nh n th c, k năng k x o và c nh ng nhu c u xã h i c a tr ñư c hình thành và phát tri n. Nh ng bi n ñ i v ch t trong tâm lý c a tr s ñưa tr t l a tu i này sang l a tu i khác. B t c m t m c ñ nào c a trình ñ phát tri n trư c cũng là s chu n b cho trình ñ . S phát tri n tâm lý tr ñ y bi n ñ ng và di n ra c c kỳ nhanh chóng. ðó là m t quá trình không ph ng l ng mà có kh ng ho ng và ñ t bi n. Chính ho t ñ ng c a ñ a tr dư i s hư ng d n c a ngư i l n làm cho tâm lý c a tr ñư c hình thành và phát tri n qua các th i kỳ l a tu i khác. Các nhà tâm lý h c duy v t bi n ch ng cũng th a nh n r ng s phát tri n tâm lý ch có th x y ra trên n n c a m t cơ s v t ch t nh t ñ nh (trên cơ th ngư i v i nh ng ñ c ñi m b m sinh di truy n nh t ñ nh). Không có s phát tri n cơ th bình thư ng, không có ho t ñ ng bình thư ng c a não b s không có s phát tri n tâm lý bình thư ng. Nh ng ñ c ñi m c a cơ th có th qui ñ nh con ñư ng và phương th c khác nhau c a s phát tri n các thu c tính tâm lý, có th nh hư ng t i t c ñ , ñ nh cao c a các thành t u c a con ngư i trong m t lĩnh v c ho t ñ ng nào ñó. Nh ng ñ c ñi m cơ th là ti n ñ , là ñi u ki n c n thi t ñ phát tri n tâm lý, nhưng nó không quy t ñ nh trư c s phát tri n tâm lý. Nh ng ñ c ñi m ñó ch là kh năng c a s phát tri n tâm lý. Kh năng ñó có tr thành hi n th c hay không còn ph thu c vào t h p nh ng y u t khác n a là tr ph i s ng và ho t ñ ng trong ñi u ki n xã h i tương ng thì nh ng kh năng ñó m i tr thành hi n th c và tâm lý m i ñư c phát tri n. 2. Quy lu t chung c a s phát tri n tâm lý tr em 2.1.Tính không ñ ng ñ u c a s phát tri n tâm lý Trong nh ng ñi u ki n b t kỳ hay trong nh ng ñi u ki n thu n l i nh t c a giáo d c thì nh ng bi u hi n và nh ng ch c năng tâm lý khác nhau cũng phát tri n nh ng m c ñ khác nhau. Trong ñó, có nh ng th i kỳ t i ưu ñ i v i s phát tri n c a m t hình th c ho t ñ ng tâm lý nào ñó. Ví d : Tr t 1-5 tu i là giai ño n thu n l i cho s phát tri n v ngôn ng . Tu i h c sinh ti u h c thu n l i cho s hình thành nh ng k x o v n ñ ng...Tính không ñ ng ñ u c a s phát tri n tâm lý còn ñư c th hi n gi a các cá nhân trong cùng m t ñ tu i. Ví d : s phát tri n v th ch t tu i thi u niên... 2.2. Tính tr n v n c a tâm lý Cùng v i s phát tri n c a l a tu i thì tâm lý con ngư i ngày càng có tính tr n v n, th ng nh t và b n v ng. S phát tri n tâm lý là s chuy n bi n d n các tr ng thái tâm lý thành các ñ c ñi m tâm lý riêng c a cá nhân. Tâm lý tr nh ph n l n là nh ng tâm tr ng r i r c khác nhau, là m t t h p thi u h th ng. S phát tri n tâm lý th hi n ch nh ng tâm tr ng ñó d n d n chuy n thành các nét c a nhân cách n ñ nh. Ví d : Tâm tr ng vui v tho i mái n y sinh trong quá trình lao ñ ng chung, phù h p v i l a tu i n u ñư c l p l i thư ng xuyên nó s chuy n thành lòng yêu lao ñ ng. Tính tr n v n c a tâm lý còn ph thu c nhi u vào ñ ng cơ ch ñ o hành vi c a tr . Dư i tác ñ ng c a giáo d c làm cho kinh nghi m s ng ngày càng ñư c m r ng 5
  6. thì ñ ng cơ hành vi c a tr ngày càng tr nên t giác và có ý nghĩa xã h i, ñi u ñó ñư c b c l r t rõ trong nhân cách c a tr . 2.3. Tính m m d o và kh năng bù tr H th n kinh c a tr em r t m m d o, nên m i tác ñ ng giáo d c có th làm thay ñ i tâm lý tr em. Tính m m d o cũng t o kh năng bù tr có nghĩa là: khi có m t ch c năng tâm lý ho c sinh lý nào ñó y u ho c thi u thì nh ng ch c năng tâm lý khác ñư c tăng cư ng, phát tri n m nh hơn ñ bù ñ p cho ho t ñ ng không ñ y ñ c a nh ng ch c năng b y u ho c b h ng ñó. Ví d : Ngư i khuy t t t v th giác ñư c bù ñ p b ng s phát tri n m nh m c a thính giác. S phát tri n tâm lý tr em không tuân theo quy lu t sinh h c mà tuân theo quy lu t xã h i. Cho dù b óc c a con ngư i có tinh vi ñ n ñâu chăng n a nhưng n u không s ng trong xã h i loài ngư i, không ñư c hư ng s giáo d c và d y d c a th h trư c thì ñ a tr cũng không th tr thành nhân cách ñư c. 3. D y h c, giáo d c và s phát tri n tâm lý c a tr S phát tri n tâm lý c a tr là s lĩnh h i nh ng kinh nghi m xã h i l ch s . Nhưng tr ch có th lĩnh h i kinh nghi m xã h i và phát tri n tâm lý c a b n thân nh s ti p xúc v i ngư i l n. Nhưng s ti p xúc v i ngư i l n ch có th ñ t hi u qu t t khi nó ñư c di n ra trong quá trình ho t ñ ng sư ph m (dư i tác ñ ng c a d y h c và giáo d c). Vì giáo d c và d y h c là con ñư ng ñ c bi t ñ truy n ñ t kinh nghi m xã h i, nh ng phương ti n ho t ñ ng cho th h sau. Do v y, giáo d c gi vai trò ch ñ o ñ i v i s phát tri n tâm lý tr . Tính ch ñ o c a giáo d c ñư c th hi n như sau: - Giáo d c v ch ra chi u hư ng cho s phát tri n nhân cách và t ch c d n d t s hình thành phát tri n nhân cách c a tr theo chi u hư ng ñó. - Giáo d c có th t o ñi u ki n thu n l i ñ cho nh ng tư ch t c a tr ñư c b c l , phát tri n ñ có th bi n kh năng c a tr thành hi n th c. - Giáo d c có th ñem l i nh ng cái mà y u t b m sinh di truy n ho c môi trư ng t nhiên không th ñem l i ñư c. - Giáo d c có th bù ñ p l i nh ng thi u h t do khuy t t t hay do b nh t t ñem l i. ð ng th i, nó có th u n n n nh ng nét tâm lý x u ñư c hình thành do nh hư ng t phát c a môi trư ng ñ nhân cách c a tr ñư c phát tri n t t ñ p. Khi kh ng ñ nh vai trò ch ñ o c a giáo d c ñ i v i s phát tri n tâm lý c a tr ta c n lưu ý r ng: Tâm lý con ngư i mang tính ch th , nh ng tác ñ ng c a ñi u ki n bên ngoài luôn luôn b khúc x thông qua lăng kính ch quan (kinh nghi m s ng) c a cá nhân. Do v y, nh ng h c sinh khác nhau có th có thái ñ khác nhau trư c cùng m t yêu c u c a giáo viên. M t khác, con ngư i là m t ch th tích c c ho t ñ ng có th t giác thay ñ i ñư c chính b n thân mình, nên m i tác ñ ng bên ngoài ch nh hư ng t i tâm lý con ngư i m t cách gián ti p thông qua quá trình tác ñ ng qua l i c a con ngư i v i môi trư ng. Giáo d c, d y h c có vai trò ch ñ o ñ i v i s phát tri n tâm lý c a tr , chúng có quan h bi n ch ng v i nhau hai quá trình này không ph i là hai quá trình di n ra song song mà chúng th ng nh t v i nhau có quan h tương h v i nhau. B i vì, s phát tri n tâm lý c a tr ch có th di n ra m t cách t t ñ p trong ñi u ki n d y h c và giáo d c. ð gi ñư c vai trò ch ñ o thì giáo d c và d y h c ph i luôn kích thích, d n d t s phát tri n ch không ph i là s ch ñ i s phát tri n. Giáo d c ph i ñi trư c m t bư c ñ ñón b t s phát tri n, t o nên tr quá trình gi i quy t mâu thu n liên t c ñ thúc ñ y s phát tri n. Tuy v y, trong khi kích thích s phát tri n thì d y h c và giáo d c c n ph i tính ñ n m c ñ tr ñã ñ t ñư c, tính ñ n ñ c ñi m l a tu i và qui lu t bên trong c a s phát tri n. Mu n tâm lý c a tr phát tri n ñúng ñ n thì bên c nh y u t giáo d c r t c n s t giáo d c c a tr trong t t c các th i kỳ c a cu c ñ i. 6
  7. III. CÁC GIAI ðO N PHÁT TRI N TÂM LÍ C A TR EM 1.Quan ñi m v giai ño n phát tri n tâm lý Quan ni m sinh v t coi s phát tri n tâm lý như là m t quá trình sinh v t t nhiên. H căn c vào nh ng nhân t sinh v t thu n túy (như s thay răng hay m c răng c a tr ...) ñã kh ng ñ nh tính b t bi n, tính tuy t ñ i c a các giai ño n l a tu i. Quan ni m khác l i ph nh n khái ni m l a tu i, h coi s phát tri n như là s tích lũy tri th c, k năng k x o m t cách ñơn gi n. Quan ñi m c a TLH Mácxit, ñ i di n là L.X.Vưg txki coi l a tu i là m t th i kỳ phát tri n nh t ñ nh ñóng kín m t cách tương ñ i. Trong m i th i kỳ có qui lu t phát tri n chung và ñư c th hi n m t cách ñ c ñáo v ch t. Khi chuy n t l a tu i này sang l a tu i khác bao gi cũng xu t hi n nh ng c u t o tâm lý m i chưa t ng có trong các th i kỳ trư c. Nh ng c u t o m i này c i t l i và làm bi n ñ i chính ti n trình phát tri n tâm lý c a tr . Nh ng ñ c ñi m l a tu i là ñ c ñi m chung, ñ c trưng ñi n hình nh t ch ra phương hư ng phát tri n chung. Nhưng l a tu i không ph i là ph m trù tuy t ñ i, b t bi n mà giai ño n l a tu i ch có ý nghĩa tương ñ i. Gi i h n tu i ch có ý nghĩa như là y u t th i gian trong quá trình phát tri n c a tr ch nó không quy t ñ nh tr c ti p s phát tri n nhân cách. Tu i có th phù h p v i trình ñ phát tri n tâm lý c a tr , ho c có th ñi nhanh hơn hay ch m hơn... là do ta bi t t n d ng th i gian và ñi u ki n giáo d c ñ t ch c cu c s ng c a tr . 2.Phân chia giai ño n phát tri n tâm lý c a tr Các nhà TLH Mác xit ñã căn c vào s thay ñ i căn b n trong ñi u ki n s ng và ho t ñ ng c a tr , vào s phát tri n v th ch t tr và s thay ñ i trong c u trúc ch c năng tâm lý c a tr . Ngư i ta chia s phát tri n tâm lý c a tr như sau: 2.1. Giai ño n trư c tu i h c + Tu i sơ sinh: 0 - 2 tháng + Tu i hài nhi: T 2 - 12 tháng + Tu i nhà tr : T 1 - 3 tu i + Tu i m u giáo: T 3 - 6 tu i. Ho t ñ ng ch ñ o trong giai ño n này là ho t ñ ng vui chơi. 2.2. Giai ño n tu i h c sinh + Tu i nhi ñ ng: T 6 - 11 tu i + Tu i thi u niên: T 11 - 15 tu i + Tu i ñ u thanh niên: T 15 -18 tu i. Ho t ñ ng ch ñ o trong giai ño n này là ho t ñ ng h c t p. M i th i kỳ có m t v trí, vai trò nh t ñ nh trong quá trình chuy n t ñ a tr m i sinh sang m t nhân cách trư ng thành. M i th i kỳ có nh ng nét tâm lý ñ c trưng nh t ñ nh mà ñ a tr ph i tr i qua. S chuy n t th i kỳ này sang th i kỳ khác bao gi cũng g n v i s xu t hi n nh ng c u t o tâm lý m i v ch t. CÂU H I ÔN T P 1. Nêu quan ñi m cơ b n c a thuy t ti n ñ nh, thuy t duy c m, thuy t h i t hai y u t v s phát tri n tâm lý c a tr . Nh ng thuy t ñó có ñi m gì c n phê phán ? 2. T i sao các nhà tâm lý h c l i cho r ng: quá trình hình thành và phát tri n tâm lý c a tr em là quá trình t o ra cái m i? Cho ví d minh h a 3. Phân tích vai trò ch ñ o c a giáo d c ñ i v i s phát tri n tâm lý c a tr . 4. T i sao nói giai ño n phát tri n tâm lý ch có ý nghĩa tương ñ i ? 5. S phát tri n tâm lý c a tr ñư c chia thành nh ng giai ño n và nh ng th i kì l a tu i nào? Nêu ho t ñ ng ch ñ o ng v i m i th i kỳ ñó. 6.Phân tích bư c ngo t 6 tu i và vi c chu n b s n sàng v m t tâm lý cho tr ñ n trư ng ph thông. 7
  8. Chương II ð C ðI M TÂM LÝ C A H C SINH TI U H C H c sinh ti u h c là l a tu i t 7 -12 tu i. Các em h c trư ng ti u h c. Ngư i ta còn g i là tu i Nhi ñ ng, l a tu i ñ u tu i h c. ð n trư ng th c hi n ho t ñ ng h c t p là bư c ngo t quan tr ng trong ñ i s ng c a tr l a tu i này. Gi ñây, các em ñã tr thành m t h c sinh th c s . H c t p là nhi m v quan tr ng nh t giúp các em tích lũy ki n th c. Khi ñ n trư ng, các em bư c vào nh ng m i quan h m i và ph c t p hơn ñó là quan h v i th y, cô giáo, quan h v i b n. Nhà trư ng hình như m ra trư c m t các em m t th gi i m i l . Trong môi trư ng ho t ñ ng m i s t o nên các em m t th gi i n i tâm phong phú. I. NH NG TI N ð PHÁT TRI N TÂM LÍ C A H C SINH TI U H C 1. B c ti u h c trong n n giáo d c hi n ñ i 1.1. Giáo d c ti u h c Vi t Nam Vi t Nam ñã ti n hành c i cách giáo d c l n th III, theo qui ñ nh c a h th ng giáo d c qu c dân thì tr em vào l p 1 khi tròn 6 tu i. Các em h c t l p 1 ñ n l p 5. Tr ñ tu i này có ñ ñi u ki n v th ch t cũng như tinh th n ñ có kh năng lĩnh h i ñư c chương trình h c do Nhà nư c quy ñ nh. Chúng ta ñã biên so n ñư c m t h th ng sách giáo khoa cho b c Ti u h c và ti n hành b i dư ng giáo viên d y sách m i theo chương trình c i cách giáo d c. V i truy n th ng b o v , chăm sóc và giáo d c tr em, Qu c h i nư c ta ñã ký, phê chu n và cam k t th c hi n công ư c v quy n tr em., ban hành “Lu t b o v , chăm sóc giáo d c tr em” (ngày 12/8/1991) và “Lu t ph c p giáo d c ti u h c”. H i ngh qu c gia vì tr em Vi t Nam (tháng 12/1991) ñã nêu 10 ñi m cam k t trong ñó có nh n m nh: “Ph c p giáo d c ti u h c nh m ñ t m c 90% s tr em h c xong b c ti u h c trư c ñ tu i 15, s còn l i h c xong l p 3, không ñ tr em mù ch tu i 15 vào năm 2000.” Mu n ñ t ñư c m c tiêu ph c p giáo d c ti u h c c n ph i có nh ng bi n pháp ñ tr em ñ tu i ñi h c, ñ c bi t là tr em nh ng vùng khó khăn, tr em m côi, lang thang, tr khuy t t t, tr vùng dân t c thi u s ñư c ñi h c. M t khác, ph i t p trung ch ñ o vi c d y và h c b c ti u h c, gi m t l h c sinh b h c, nâng cao hi u qu ñào t o ti u h c. Khi h c h t ti u h c, tr em ph i ñư c phát tri n c v trí tu , ñ o ñ c, tình c m, th m m và th ch t ñáp ng yêu c u ti p t c h c lên c p trên ho c bư c vào cu c s ng c a nh ng ngư i công dân. Hi n nay, ch t lư ng giáo d c ph thông nói chung và b c ti u h c nói riêng v n chưa cao. Hi n tư ng này có nhi u nguyên nhân: Vi c ñ u tư cho giáo d c ti u h c chưa ñáp ng yêu c u t i thi u; vi c ñào t o, b i dư ng giáo viên chưa ñáp ng ñư c nh ng yêu c u c a c i cách giáo d c, ñ i ngũ giáo viên g p nhi u khó khăn; cách d y h c cũng l c h u. Hi n tư ng “th y gi ng trò nghe, th y ñ c trò chép, th y nói trò nh c l i, ñ c theo, nói theo, th y tích c c gi ng m i ñi u, trò ch ngoan ngoãn nghe, xem th y làm” di n ra khá ph bi n. Nói cách khác, vi c d y b c ti u h c ch y u do giáo viên ti n hành thông qua các ti t gi ng nh m m c ñích truy n th ki n th c qui ñ nh trong chương trình vào ñ u óc h c sinh. Nh ng vi c làm nh m làm thay ñ i toàn b nhân cách h c sinh thì ít ñư c chú ý. V i cách d y và h c như v y không th ñào t o ñư c th h tr thông minh, năng ñ ng, s n sàng ñáp ng nh ng yêu c u c a cu c s ng trong xã h i hi n ñ i. Chúng ta chưa nh n th c chưa ñúng v tr em trong xã h i hi n ñ i ngày nay (ngay c m t s nhà giáo và các b c làm cha làm m ). Ngư i l n thư ng l y b n thân mình ñ phán xét và d y d tr em. 8
  9. 1.2. Giáo d c ti u h c là b c h c n n t ng Lu t ph c p giáo d c ti u h c có ghi: Giáo d c ti u h c là b c h c n n t ng c a h th ng giáo d c n n t ng qu c dân, có nhi m v xây d ng và phát tri n tình c m ñ o ñ c, trí tu , th m mĩ và th ch t c a tr em nh m hình thành cơ s ban ñ u cho s phát tri n toàn di n nhân cách con ngư i Vi t Nam. B c ti u h c là b c h c ph c p và phát tri n, t o ti n ñ ñ th c hi n “nâng cao dân trí, ñào t o nhân l c và b i dư ng nhân tài”. Tính ph c p là b t bu c tr em h c xong b c ti u h c ph i ñ t ñư c nh ng yêu c u t i thi u. Nhưng b c ti u h c s t o ra nh ng ñi u ki n ñ tr em ti p t c phát tri n, có kh năng h c t p su t ñ i ñ tr thành nh ng con ngư i có trí tu phát tri n, ý chí cao và tình c m ñ p. Tính ph c p và phát tri n c a giáo d c ti u h c chính là tính ñ ng lo t và tính cá th ti u h c. Tính ñ ng lo t là yêu c u c a b c h c này ñ i v i tr em 11,12 tu i, ch m là 14 tu i có th và ph i ñ t ñư c. Tuy v y, nh ng h c sinh trong ñ tu i này có kh năng và có ñi u ki n h c t p thì có th phát tri n cao hơn, không b h n ch . B c ti u h c th hi n tính dân t c, tính hi n ñ i ñư c quán tri t trong n i dung giáo d c. L a tu i h c sinh ti u h c là th i kỳ thu n l i ñ hình thành các thành ph n t o nên nhân cách con ngư i. N i dung giáo d c b c ti u h c bao g m nh ng tri th c thu c các lĩnh v c khoa h c xã h i và nhân văn, giáo d c và ñ o ñ c, l i s ng và th m mĩ. Ngay t nh ng l p ñ u c p các em ñã ñư c h c v l ch s , ñ a lý c a ñ t nư c, bài văn, bài thơ c a ông cha, ñư c giáo d c l i s ng văn minh, tình c m cao thư ng, truy n th ng t t ñ p c a dân t c. M t khác, n i dung giáo d c b c ti u h c cũng chú ý ñ n trí th c c a nhân lo i thu c các lĩnh v c khoa h c t nhiên, kĩ thu t. ði u ñó, làm cho giáo d c nư c ta t ng bư c hòa nh p v i trào lưu giáo d c hi n ñ i c a th gi i. B c Ti u h c còn th hi n tính nhân văn và dân ch . Nó ñư c th hi n m c tiêu ph c p giáo d c ti u h c tính ch t phát tri n c a b c h c này, phương pháp d y h c và giáo d c. Giáo d c ti u h c ph i tri t ñ tôn tr ng nhân cách c a h c sinh, coi tr ng n i l c thúc ñ y ho t ñ ng h c c a h c sinh, nh ng ho t ñ ng chân tay, h i ho , trò chơi ph i có m t v trí x ng ñáng trong h c ñư ng. B c ti u h c là b c h c ñ u tiên, có nhi m v xây d ng nh ng n n móng cho toàn b h th ng giáo d c ph thông, ñ t cơ s v ng ch c cho s phát tri n con ngư i toàn di n. H i ngh qu c t v giáo d c ph thông h p t i Mátxcơva năm 1968 ñã k t lu n: n u ñ a tr không ñ t k t qu t t b c ti u h c thì ch c nó cũng không th ti n b ñư c trong nh ng năm sau. Tóm l i, m i công dân ñ u ph i qua ph c p ti u h c, ho t ñ ng h c b c h c này là ho t ñ ng ch ñ o ñ i v i s phát tri n toàn di n nhân cách c a tr . Chính b c h c này nh ng ñ c ñi m sinh lí và tâm lý c a tr ñư c phát tri n m nh m và hình thành n n p và thói quen h c t p, nhu c u và h ng thú nh n th c... b c ti u h c vai trò và nh hư ng c a giáo viên ñ i v i h c sinh r t l n. Vì v y, d y h c và giáo d c b c h c này không ch ñ t n n móng giáo d c ph thông mà còn ñ t n n móng cho s sáng t o c a h c sinh. 2.Giáo d c ti u h c trên th gi i Giáo d c ti u h c trên th gi i có nhi u tên g i khác nhau (c p I, giáo d c sơ h c) nhưng ñ u ñư c xem là b c h c th nh t c a h th ng giáo d c ph thông. S năm dành cho b c h c này t 3 ñ n 10 năm. Th i gian h c 3 năm có 4 nư c, th i gian h c 5 năm có 34 nư c, th i gian h c 6 năm có 103 nư c, th i gian h c t 7 năm tr lên có 94 nư c, th i gian h c 8 năm có 8 nư c... V n ñ ph c p giáo d c ti u h c c n chú ý nh ng lu n ñi m sau: - Giáo d c ti u h c ñư c coi là y u t n n t ng c a h th ng giáo d c, s ph i h p gi a giai ño n này và các giai ño n giáo d c khác c n ñư c c ng c , c n ñ m b o tính liên t c c a các m c tiêu, các n i dung và các cơ c u. 9
  10. - Vi c ph c p giáo d c ti u h c không ch xem xét dư i góc ñ s lư ng mà c n ph i ñư c ñ i m i thư ng xuyên v m c ñích, c u trúc, n i dung, phương pháp và phương ti n nh m t o cơ h i h c t p t t nh t cho h c sinh v sau. - Vi c ph c p giáo d c ti u h c không ñư c d n ñ n s gi m sút v ch t lư ng giáo d c. M i tr em ñ u có quy n nh n m t s giáo d c có ch t lư ng trong m t kho ng th i gian nh t ñ nh ñ ñ m b o phát tri n toàn b nhân cách v i tư cách là m t thành viên c a xã h i. M t n n t ng giáo d c mang ñ n cho tr nh ng tri th c lý lu n và th c ti n cơ b n c n thi t cho vi c ti p t c h c t p, cho cu c s ng hàng ngày. Vì v y, giáo d c ti u h c ph i nh m phát tri n t i ña nh ng ti m năng và h ng thú c a tr 3.Giáo d c ti u h c trong xã h i hi n ñ i Giáo d c trong xã h i nào cũng liên h m t thi t v i ñ i s ng c a xã h i y. N i dung c a b t c n n giáo d c nào cũng là bi u hi n cơ b n c a ñ i s ng hi n th c, ph n ánh trình ñ phát tri n c a kinh t - xã h i qua m t giai ño n l ch s xã h i nh t ñ nh. Ch ng h n, n n giáo d c c truy n là con ñ c a nên kinh t ti u nông gia trư ng, thư ng trông ch vào s may r i như lão nông tri ñi n “trông tr i, trông ñ t, trông mưa...” Phương pháp giáo d c n ng n v áp ñ t khuyên răn ñ tr em bu c ph i ch p nh n nh ng chân lý có s n ch vi c h c thu c lòng, nói l i nh ng ñi u th y gi ng, nh ng ñi u trong sách thánh hi n. R t cu c tr em ch là ñ i tư ng ch u s giáo d c m t cách th ñ ng. Xã h i hi n ñ i, cu c cách m ng khoa h c - công ngh ñã ñ t ñư c nh ng thành t u r c r . Loài ngư i ñang bư c sang n n văn minh thông tin. V i vi c s d ng các lo i máy tính, t ñ ng hóa, công ngh sinh h c, năng lư ng m i, v t li u m i. Máy móc cũng thay th cho cơ b p, trí nh làm gi m nh s tiêu t n s c l c c a con ngư i. S ti n b c a khoa h c ñã kích thích nhu c u h c sinh ti u h c v s khám phá nguyên nhân và b n ch t c a các hi n tư ng, lý gi i chúng b ng tư duy khoa h c. ð ñáp ng nhu c u y, n n giáo d c không ch ph i thay ñ i v n i dung mà c phương pháp cho thích h p v i th i ñ i. N n giáo d c hi n ñ i ñáp ng xu th dân ch hóa giáo d c, ph i có kĩ thu t ph ng theo phương pháp ñ i công ngh . Nh k thu t này mà có th t ch c ñi u khi n ñư c s phát tri n c a tr em và ki m soát ñư c quá trình giáo d c. Vì th , s n ph m c a n n giáo d c là ch c ch n, t t y u không ph thu c vào lu t may r i. N n giáo d c hi n ñ i không ch c i cách theo hư ng ho c ch c i ti n n i dung d y h c, ho c ch c i ti n phương pháp d y h c (c i cách n a v i). Toàn b quá trình giáo d c hi n ñ i c n i dung và phương pháp c a nó ph i t o ra s phát tri n t nhiên c a tr em hi n ñ i. Vì s phát tri n c a tr em hi n ñ i, vì l i ích c a tr em, n n giáo d c hi n ñ i không l y ngư i l n làm chu n m c ñ phán xét tr em, không l y ngư i d y làm trung tâm, không l y lý thuy t suông làm n i dung, không l y s gi ng gi i làm phương pháp ch y u. N n giáo d c hi n ñ i xem tr em là nhân v t trung tâm, là linh h n c a trư ng, l y s phát tri n c trí tu và nhân cách và h nh phúc ngay ngày hôm nay c a tr em làm l s ng c a mình. Quan ni m v giáo d c hi n ñ i như v y s d n ñ n s thay ñ i cách nhìn nh n v nhà trư ng. Nhà trư ng trong xã h i hi n ñ i không ph i là s kéo dài ra c a s d y d tr em c a gia ñình trong 6 năm ñ u c a cu c ñ i tr . Nhà trư ng hi n ñ i ph i ñem ñ n cho tr nh ng thành t u cu i cùng c a n n văn minh ñương th i, ph i ti n hành giáo d c tr em b ng phương pháp nhà trư ng ch không ph i b ng phương pháp truy n tay, kèm c p ho c truy n kh u. Nhà trư ng ph i d y cho tr em nh ng khái ni m khoa h c ch không ph i nh ng kinh nghi m s ng, ph i d y cho tr cách h c (phương pháp làm vi c trí óc). Do ñó nh ng gì tr h c ñư c b c ti u h c không ch giúp cho các em có v n ñ s ng m t cu c s ng bình thư ng mà th a mãn nhu c u h c lên và h c mãi c a chúng. Nhà trư ng ph i xem xét vai trò c a th y và trò theo hư ng 10
  11. th y t ch c và hư ng d n, trò ho t ñ ng và phát tri n. Trong ñó, th y gi vai trò ch ñ o t ch c hư ng d n cho tr ho t ñ ng, trò t làm ra s n ph m giáo d c. D y h c theo hư ng ñó thì tr em v a là ñ i tư ng v a là ch th c a giáo d c. Trong n n giáo d c hi n ñ i, công vi c c a giáo viên không ch nh m hình thành các khái ni m khoa h c, cách làm vi c trí óc mà còn hư ng t i vi c phát tri n các ph m ch t nhân cách c a h c sinh. Giáo viên làm vi c v i t p th h c sinh nhưng ph i chú ý ñ n t ng h c sinh. Vì v y, cá th hóa trong quá trình d y h c và giáo d c là m t vi c làm ñ y trách nhi m và vô cùng khó khăn nhưng r t cao c . Vì giáo viên là ngư i ñào t o hàng lo t nhân cách nhưng l i vun tr ng t ng h c sinh giúp các em phát huy h t kh năng năng l c c a mình ñ tr thành ngư i công dân t t. Xét góc ñ này, s n ph m lao ñ ng c a ngư i giáo viên không theo khuôn m u nhân cách c ñ nh. Vì m i h c sinh là m t ch th riêng bi t. Giáo viên không ch d y cái mình thích, giáo viên ph i d y cho h c sinh cái mà xã h i hi n ñ i ñòi h i ngư i h c. Giáo viên là ngư i ñ i di n cho trí tu th i ñ i, là chuyên gia có tay ngh ch không ph i là ngư i gõ ñ u tr . N n giáo d c hi n ñ i không cho phép theo ki u “cơm ch m cơm”. N u lão hóa ki n th c thì giáo viên s t ñào th i mình ra kh i ñ i ngũ giáo viên. Vì v y, giáo viên ph i h c t p và ph n ñ u không ng ng, h c su t ñ i. II.BƯ C NGO T 6 TU I VÀ TÂM LÍ S N SÀNG ð N TRƯ NG 1.Bư c ngo t 6 tu i Trong quá trình phát tri n c a tr em trong xã h i hi n ñ i, các nhà tâm lý h c coi th i ñi m lúc tr còn 6 tu i là bư c ngo t quan tr ng. Phía bên này là m t ñ a tr bé nh ñang phát tri n ñ hoàn thi n các c u trúc tâm lý c a con ngư i, v i ho t ñ ng ch ñ o là vui chơi mà chưa th th c hi n ñư c b t kỳ m t nghĩa v nào c a xã h i. Còn phía bên kia là m t h c sinh ñang th c hi n m t nghĩa v xã h i trao cho, b ng ho t ñ ng h c t p nghiêm túc. ð ng v m t phát tri n tư duy thì bên này c t m c ñ a tr m i ch có bi u tư ng v s v t, sang phía bên kia nó ñang hình thành nh ng khái ni m khoa h c v s v t. Theo J.Piaget, phía bên này c t m c là th i kỳ ti n thao tác, có nghĩa tr có th s d ng thao tác ñ o ngư c ñ ti n hành tư duy tr u tư ng. Bư c vào trư ng ph thông, là m t bư c ngo t trong ñ i s ng c a ñ a tr . ðó là s chuy n qua m t l i s ng m i v i nh ng ñi u ki n ho t ñ ng m i, chuy n qua nh ng quan h m i v i ngư i l n và b n bè cùng tu i. Tu i m u giáo l n là th i kỳ tr ñang ti n vào bư c ngo t ñó v i s bi n ñ i c a ho t ñ ng ch ñ o. Ho t ñ ng vui chơi gi vai trò ch ñ o trong su t th i kỳ m u giáo, nay nh ng y u t c a ho t ñ ng h c t p b t ñ u n y sinh ñ ti n t i gi v trí ch ñ o giai ño n sau bư c ngo t 6 tu i. Giáo sư, Ti n sĩ H Ng c ð i ñã có lý khi cho r ng 6 tu i là m t bư c ngo t h nh phúc. Sau 6 tu i, tr em gia nh p cu c s ng nhà trư ng. Nhà trư ng ñưa ñ n cho các em nh ng gì chưa h có và không th có ñư c trong 6 năm ñ u c a cu c ñ i tr . Ch ng h n: tr bi t nói nhưng chưa bi t c u t o c a ti ng nói, bi t nói nhưng chưa bi t vi t, bi t ñ c, bi t ñ m nhưng chưa bi t c u t o s ... Trư ng ti u h c ph i d y cho các em có m t thái ñ m i khi nhìn cái quen thu c và có cách suy nghĩ lý lu n. Khi ñ n trư ng các em ph i ti n hành ho t ñ ng h c t p v i tư cách là ho t ñ ng ch ñ o có vai trò c c kỳ quan tr ng trong s phát tri n tâm lý c a tr . Qua ho t ñ ng, t ng bư c tr s chuy n nh ng quan h xã h i khách quan vào trong nhân cách mình, t o ra ñ i s ng n i tâm b ng s tr i nghi m. K t qu là t o ra m t cách nhìn nh n b n thân mình: s hình thành ý th c cá nhân. Nh ñó tr nh n ra v trí nh bé c a mình trong ñ i s ng c a xã h i (ngư i l n) mình còn chưa bi t gì. S ñánh giá này là m t bư c ti n v ch t trong quá trình phát tri n tâm lý, t o ra cu c kh ng ho ng m i lúc 6 -7 tu i. Do ñó, bư c ngo t 6 tu i là m t s ki n quan tr ng, khi n các nhà giáo 11
  12. d c c n ph i quan tâm, m t m t là ñ giúp tr hoàn thi n nh ng thành t u phát tri n tâm lý trong su t th i kỳ m u giáo, m t khác là tích c c chu n b cho tr có ñ ñi u ki n ñ làm quen d n v i ho t ñ ng h c t p và cu c s ng trư ng ph thông. 2.Tâm lí s n sàng ñ n trư ng h c l p m t c a tr em Vi c chu n b s n sàng v m t tâm lý tr ñ n h c t p trư ng ph thông là nhi m v quan tr ng vào b c nh t c a giáo d c m u giáo, ñ c bi t là ñ tu i m u giáo l n. Trình ñ chu n b s n sàng v m t tâm lý cho vi c h c t p trư ng ph thông không ph i là hình thành nh ng nét tâm lý ñ c trưng cho m t h c sinh. Nh ng nét tâm lý này ch có th ñư c hình thành trong b n thân ho t ñ ng h c t p do nh hư ng c a vi c giáo d c và giáo dư ng nhà trư ng ph thông, còn k t qu phát tri n c a tr m u giáo ch là ti n ñ c a nh ng nét tâm lý y, ñ ñ có th thích nghi bư c ñ u v i các ñi u ki n h c t p có h th ng trư ng ph thông. Tâm lí s n sàng ñi h c c a tr có 4 thành t cơ b n sau: - H ng thú ñ n trư ng th hi n lòng mong mu n tr thành ngư i h c sinh th c th . Lòng mong mu n này ñư c bi u hi n vào cu i tu i m u giáo. Tr b t ñ u ý th c ñư c r ng vi c tham gia vào trò chơi ñ ñư c làm gi ng như ngư i l n ch là nh ng trò ñùa. ð a v ngư i l n mà ñ a tr lúc này t th y mình có th vươn lên ñư c l i chính là ñ a v m t ngư i h c sinh, trong ñó h c t p tr thành m t nhi m v th c s . H u h t tr em trư c ngày ñ n trư ng ñ u h i h p và mong sao chóng ñ n ngày y. T t nhiên không ph i chính ho t ñ ng h c t p ñã h p d n các em ñ n như th ñâu, mà ñ i v i nhi u tr m u giáo thì nh ng ñ c ñi m bên ngoài c a cu c s ng h c sinh l i có ph n h p d n hơn, như có c p sách, có h p bút, có góc h c t p, có tr ng vào l p, ñư c giáo viên cho ñi m...S c h p d n c a nh ng nét b ngoài ñó cũng có ý nghĩa tích c c, vì nó khêu g i lòng khao khát c a tr là mu n thay ñ i v trí c a mình trong xã h i. - Kh năng ho t ñ ng trí tu như kh năng quan sát, trí nh , tư duy...c n ph i ñư c ñ t t i m c ñ nh t ñ nh ñ có th lĩnh h i các tri th c khoa h c m t cách d dàng. Tr ñ n trư ng h c c n ph i có m t v n tri th c nh t ñ nh v th gi i xung quanh, v con ngư i và lao ñ ng c a h , v nhi u m t c a ñ i s ng xã h i, v các chu n m c ñ o ñ c hành vi. Nhưng quan tr ng không ph i là s lư ng tri th c mà là ch t lư ng c a nó. C n làm cho tri th c c a tr ñư c chính xác hóa, rõ ràng và h th ng hóa các bi u tư ng ñã ñư c hình thành trư c ñây. ðó chưa ph i là tri th c khoa h c th c s nhưng cũng không ph i là tri th c c a các s ki n t n m n, mà là tri th c ti n khoa h c, L.X.Vưgôtxki ñã g i tri th c ñó là “ti n khái ni m”. C n giúp tr có phương pháp n m b t s ki n có hi u qu và phù h p v i trình ñ phát tri n c a tr . Ph i khơi d y tr lòng ham hi u bi t, mu n khám phá nh ng ñi u m i l c a th gi i t nhiên và cu c s ng xã h i. Nh ng ñ a tr ham thích tìm hi u thư ng là nh ng tr r t mu n ñi h c, ñư c th c hi n nghĩa v c a ngư i h c sinh ñ ñư c hi u bi t nhi u th . C n ph i khơi d y tr s h ng thú nh n th c là h ng thú ñ i v i b n thân n i dung các tri th c thu nh n ñư c lĩnh v c văn hóa. H ng thú nh n th c ñư c hình thành trong m t th i gian dài trư c khi tr ñ n trư ng, su t c th i kỳ m u giáo. Nh ng k t qu nghiên c u cho th y r ng nh ng em g p nhi u khó khăn nh t trong vi c h c t p nh ng l p ñ u c a b c ti u h c không ph i là nh ng em thi u kh i lư ng tri th c và k x o c n thi t cu i tu i m u giáo, mà ñó l i chính là nh ng em bi u hi n tính th ñ ng trí tu , không có tính ham hi u bi t và không có thói quen suy nghĩ trư c nh ng v n ñ m i l trong h c t p cũng như trong sinh ho t hàng ngày. - Trình ñ phát tri n ngôn ng cũng là m t ñi u ki n h t s c quan tr ng trong vi c lĩnh h i các tri th c v khoa h c t nhiên cũng như khoa h c xã h i. B i v y l a tu i m u giáo. vi c tr em s d ng thông th o ti ng m ñ ñư c coi là yêu c u nghiêm túc. Trư c khi ñ n trư ng tr ph i bi t nói rõ ràng, m ch l c khi giao ti p v i ngư i xung quanh, bi t s d ng ngôn ng như m t phương ti n ñ tư duy, ñ giao ti p. 12
  13. - Chu n b cho tr kh năng ñi u ch nh hành vi c a mình tuân theo n i quy c a nhà trư ng và th c hi n nh ng yêu c u c a giáo viên hay c a t p th l p ñ ra, t giác tuân theo quy ñ nh nơi công c ng. Tính ch ñ nh c a các ho t ñ ng tâm lý cũng c n ñư c tăng ti n ñ tr có th kiên trì theo ñu i các m c ñích h c t p là ti p nh n nh ng tri th c khoa h c có h th ng. V n ñ này có nhi u khó khăn ñ i v i tr m i ñ n trư ng nhưng d n d n trong quá trình h c t p tính ch ñ nh c a các quá trình tâm lý s ñư c tăng ti n rõ r t. Tâm lí s n sàng ñ n trư ng h c t p g m nh ng ph m ch t c a nhân cách giúp tr nhanh chóng gia nh p vào t p th l p, tìm ñư c v trí c a mình trong t p th ñó, có ý th c trách nhi m khi tham gia vào ho t ñ ng chung. ðó là nh ng ñ ng cơ xã h i c a hành vi, là cách ng x v i ngư i xung quanh, là k năng xác l p và duy trì nh ng m i quan h qua l i l n nhau v i các b n cùng l a tu i. Hi n nay, nhi u ngư i còn quan ni m trình ñ chu n b s n sàng cho tr ñ n trư ng ph thông là ch nó ph i ñ c thông vi t th o, bi t tính toán. Do ñó, h ch trương cho tr h c ch , h c tính s m. Làm như v y h hi v ng là ñ a tr ñó s h c gi i. Trong th c t không ph i h c em nào ñư c h c s m ñ u là h c sinh gi i. M t s em do ñư c h c trư c m t bư c nên sinh ra ch quan, r i chán h c vì ph i h c l i nh ng ñi u ñã bi t r i. M t s khác lúc ñ u t ra v ng vàng vì ñã có s n m t s “v n tri th c”, nhưng v sau lên l p trên thì l i không có gì là xu t s c, vì các em này không n m ñư c các phương th c c a ho t ñ ng h c t p. Ngoài ra l i có nh ng em do h c trư c nh ng tri th c không chính xác nên l i b m t m t s th i gian “c i t o” l i v n tri th c ñã có. Trong th c t không ph i tr em nào ñ n trư ng cũng có tâm lí s n sàng ñi h c. Vì v y, giáo viên ti u h c c n giúp tr l n ñ u tiên ñi h c kh c ph c nh ng khó khăn ph i ch p hành n i qui c a trư ng, l p, ph i th c hi n ñ y ñ nh ng vi c giáo viên giao v nhà, khó khăn trong vi c thi t l p m i quan h v i th y, cô giáo và b n bè m i...Vi c chu n b tâm lý tr s n sàng ñ n trư ng h c t p c n ph i ñư c th c hi n trong các trò chơi và các ho t ñ ng có s n ph m (như n n, v , th công) ho c ho t ñ ng múa hát, ñ c thơ, k chuy n...Chính trong các ho t ñ ng ñó tr s n y sinh nh ng ñ ng cơ xã h i tích c c c a hành vi, hình thành h th ng th b c các ñ ng cơ, hình thành và phát tri n các hành ñ ng trí tu , phát tri n k năng thi t l p nh ng m i quan h v i b n bè...Dĩ nhiên vi c này không di n ra m t cách t phát mà ph i có s hư ng d n thư ng xuyên c a ngư i l n. III.NH NG Y U T NH HƯ NG T I S PHÁT TRI N TÂM LÍ C A TR 1. S phát tri n th ch t c a h c sinh ti u h c S phát tri n tâm lý c a tr em trư c h t ta ph i ñ c p ñ n s phát tri n v th ch t c a các em. S phát tri n cơ th ñ c bi t là s bi n ñ i c a h th n kinh và c a ho t ñ ng th n kinh c p cao là m t y u t quan tr ng không th thi u ñư c ñ i v i s phát tri n tâm lý c a tr . T c ñ phát tri n v chi u cao và tr ng lư ng cơ th c a h c sinh ti u h c ch m hơn so v i tu i m u giáo. M i năm cao trung bình t 2 - 5 cm và n ng thêm 400 - 500 g. H xương c a tr tu i này ñang trong th i kỳ c t hóa nhưng còn nhi u mô s n nên d cong v o. Vì v y, ngư i l n c n chú ý tư th ng i và cách lao ñ ng c a các em. Nh ng ñ t xương c tay chưa hoàn toàn c t hóa, cho nên các em không thích làm ho c s g p khó khăn khi làm nh ng công vi c có tính ch t t m . Vì v y, vi c rèn luy n nh ng k x o có tính ch t k thu t t m r t khó ñ i v i các em. Chúng ta nên tránh ñ các em vi t ch quá nh , vi t láu, vi t nhi u, không nên gò bó các em tham gia nh ng ho t ñ ng ñơn ñi u và kéo dài. H cơ ñang phát tri n m nh, nh ng cơ l n thư ng phát tri n nhanh hơn nh ng cơ nh nh t là các b p th t l n, nên các em thích ch y nh y, thích làm nh ng vi c dùng s c m nh. 13
  14. Não b c a tr em lên 7 tu i ñ t kho ng 90% tr ng lư ng não ngư i l n và ñ n 12 tu i thì b ng tr ng lư ng não ngư i l n, thùy trán phát tri n m nh. T bào não phát tri n v thành ph n c u t o, ñ l n và phân hóa rõ r t. C u t o t bào não c a tr 8 tu i không có ñi m gì khác so v i t bào não c a ngư i l n. Não b ñang ti p t c hoàn thi n v m t c u trúc và ch c năng. h c sinh ti u h c có th thành l p h th ng liên h th n kinh ph c t p nhưng chưa th t v ng ch c. V não chưa hoàn toàn ñi u khi n ñư c nh ng ph n dư i v . Nên tu i này tr d nh nhưng cũng chóng quên và thư ng khó kìm hãm nh ng c m xúc c a mình. Quá trình hưng ph n r t m nh, nên h c sinh ti u h c r t hi u ñ ng và nhi u khi chưa có kh năng t ki m ch mình. c ch ñang phát tri n và ti n t i cân b ng v i hưng ph n. H c sinh ti u h c (ñ c bi t l p 1,2) h th ng tín hi u th nh t v n chi m ưu th hơn so v i h th ng tín hi u th hai. Trong quá trình h c t p nhà trư ng, h th ng tín hi u th hai d n d n ñư c phát tri n m nh và gi vai trò to l n trong ho t ñ ng nh n th c (do ngôn ng phát tri n, các em hi u ñư c các ký hi u, các công th c trong các bài h c), cũng như trong vi c ñi u ch nh hành vi c a các em. ðó là cơ s sinh lý c a s phát tri n tư duy tr u tư ng và hành ñ ng ý chí c a tr . 2. ði u ki n s ng và ho t ñ ng c a h c sinh ti u h c 2.1.Khi ñ n trư ng ph thông h c t p là m t bi n ñ i quan tr ng trong ñ i s ng c a tr em. ði u ñó làm thay ñ i m t cách căn b n ñ a v c a các em trong gia ñình, nhà trư ng và xã h i, cũng như thay ñ i c n i dung và tính ch t c a ho t ñ ng ch y u c a l a tu i ñó. Tr thành m t h c sinh chính th c, tr em b t ñ u tham gia m t ho t ñ ng nghiêm ch nh có ý nghĩa xã h i ñó là ho t ñ ng h c t p. N u vui chơi là ho t ñ ng ch y u c a tu i m u giáo thì h c t p bây gi h c t p là ho t ñ ng ch y u c a h c sinh ti u h c. Nó ñòi h i tr em ph i nghiêm túc hơn, có k lu t hơn. N i dung h c t p bao g m nhi u môn và ñư c s p x p theo m t chương trình có h th ng, có m c ñích rõ r t. Khi vào h c l p 1 các em t th y mình l n lên và bư c vào th i kỳ l a tu i có nhi u ñi u m i l . ð n trư ng ph thông các em b t ñ u hình thành m t h th ng nh ng quan h m i v i th y, cô giáo và b n bè m i. Quan h v i m i ngư i xung quanh tr nên r ng rãi, ph c t p ñã giúp các em ti p thu ñư c nhi u kinh nghi m m i ñi u ñó ñã giúp cho s phát tri n tâm lý c a tr tr nên phong phú. Khi còn h c m u giáo, nh ng tr ñư c giáo d c và chu n b ñ y ñ v m t tinh th n thì thư ng t ra s t s ng và s n sàng ñi h c. Nhi u em còn mu n ñi h c s m trư c khi ñ tu i. Nh ng em này r t thích ñ n trư ng, các em bu n vì ph i ngh h c và c g ng hoàn thành nhi m v h c bài, làm bài c a giáo viên giao cho. Cũng có m t s em khác do gia ñình và cô giáo ( m u giáo) chưa chú ý giáo d c và chu n b tinh th n s n sàng ñi h c, nên lúc ñ n trư ng thư ng t ra chưa thích h c t p. Có em ñã tr n h c, có em thích ñ n trư ng nhưng không ph i vì thích h c mà vì thích cái v b ngoài h p d n c a trư ng (trư ng r ng, ñ p, l p có nhi u bàn gh , có tranh nh m i, c nh trư ng nh n nh p, nhi u b n vui chơi...) Nh ng em ñó thư ng lơ là vi c h c t p, thích chơi ñùa trong gi h c, h c bài, làm bài qua loa và thư ng v b y vào t p v . ð i v i nh ng h c sinh này giáo viên ph i quan tâm ngay t nh ng bu i ñ u ñ k p th i u n n n các em. Ngoài ra cũng có nh ng em khi ñ n trư ng ñã có thái ñ c g ng h c t p, nhưng không bao gi hoàn thành ñ y ñ nh ng bài v do giáo viên giao, vì các em chưa bi t cách h c t p, chưa ñư c rèn luy n cách suy nghĩ. Khi g p các lo i bài t p không ñòi h i trí óc làm vi c nhi u thì tr có th hoàn thành t t như vi t t p c n th n và ñ p. Còn khi làm tính ho c t p ñ c thì tr ñoán ph ng ho c ñ m ñ u ngón tay. ð i v i nh ng em này, giáo viên ph i lưu ý luy n cho cho các em cách th c h c t p, cách th c làm vi c b ng trí óc t ñơn gi n ñ n ph c t p, ph i quan tâm hơn ñ n nh ng phương pháp tr s d ng ñ hoàn thành t t bài ñó. 14
  15. Nhìn chung vi c h c t p nhà trư ng ph thông v i m c ñích, n i dung, chương trình k ho ch và bi n pháp giáo d c c a nó, cùng v i m t t p th m i có nhi u th y, nhi u b n, ñã bư c ñ u hình thành cho các em năng l c nh n th c và nh ng nét cơ b n v nhân cách con ngư i m i phù h p v i yêu c u c a xã h i. 2.2.Ngoài vi c h c t p là ho t ñ ng ch ñ o thì vui chơi cũng là m t nhu c u r t l n c a h c sinh ti u h c. Trong vui chơi, tr ñư c th a mãn tính hi u ñ ng, ñ ng th i thông qua vui chơi tâm lý c a tr cũng phát tri n. Nhi u trò chơi có tác d ng giúp tr nâng cao nh ng ph m ch t chú ý, kh năng ghi nh , tư ng tư ng và nhi u nét tâm lý khác. Có th nói vui chơi là s chu n b lao ñ ng, chu n b s c sáng t o, s c l c và tài năng cho tr . So v i vui chơi c a tr m u giáo, trò chơi c a nhi ñ ng có tính t ch c cao hơn, n i dung phong phú hơn. tu i này tr ñ c bi t thích các trò chơi v n ñ ng có quy t c, ph n l n là nh ng trò chơi t p th có t ch c như: ñá bóng, ñánh tr n gi , ñu i b t nhau...Thông qua nh ng trò chơi tr ñư c phát tri n nhi u m t: th l c, tính khéo léo, nhanh nh n, tháo vát, tính bình tĩnh, kiên trì, dũng c m, quan sát chính xác, phán ñoán k p th i tính k lu t, tính t ch c, tinh th n t p th ... tu i này tr còn chơi trò chơi ñóng vai nhưng so v i tu i m u giáo n i dung và hình th c có nhi u ñ i m i, ch ñ chơi thư ng ph n ánh sinh ho t, hi n tư ng xã h i và l ch s . Trong khi chơi các em thư ng c g ng ñ t mình vào ñ a v nh ng vai mình ñóng ñ bi u l nh ng ñ c tính c a h , c g ng thâm nh p vào ý nghĩ và tình c m c a nhân v t. Nh ng trò chơi t p th là phương ti n giáo d c có hi u qu cao. Trong trò chơi c a các em có nh ng bi n ñ i cơ b n như: h ng thú chơi v ng b n hơn, ñ chơi ñã có s l a tr n, tr b t ñ u thích các trò chơi th thao và xây d ng. Vui chơi d n d n chi m ít th i gian hơn, khi r nh r i các em b t ñ u thích ñ c sách, xem phim... Ho t ñ ng vui chơi l a tu i này có ý nghĩa giáo d c r t l n. Nó ñem l i ni m vui l n cho các em, làm cho th n kinh s ng khoái sau nh ng gi h c t p m t m i. Th nhưng, trong tình hình th c t hi n nay nhi u trư ng h c và giáo viên, các b c cha m , các t ch c ñoàn th (ðoàn thanh niên, H i ph n , ð i thi u nhi) chưa quan tâm ñúng m c ñ n vi c vui chơi c a tr em. Các em thi u ch chơi, thi u ñ chơi và thi u s hư ng d n trong khi chơi, nên d n ñ n tình tr ng m t s em sinh ra ngh ch ng m, phá phách ho c chơi nh ng trò chơi kém b ích, ph n tác d ng giáo d c. Vì th , giáo viên và cha m cũng như các t ch c ñoàn th c n t o ñi u ki n cho tr có ch vui chơi, chú ý hư ng d n n i dung, ñi u hòa tr vui chơi, không nên h n ch gò bó tr trong vui chơi. C n tránh ñ tr ham chơi quá s c, ñ ng th i ph i ngăn ch n ch n nh ng trò chơi b t chư c cái x u, n i dung không lành m nh, tránh tính ích k trong khi chơi (ch chơi m t mình ho c lúc nào cũng mu n mình gi vai chính) không nên ñè nén tính sáng t o c a tr trong lúc các em ñang chơi. 2.3. H c sinh ti u h c còn tham gia vào ho t ñ ng lao ñ ng. Lao ñ ng tu i m u giáo nh m m c ñích giáo d c là ch y u, song ñ i v i các em b c ti u h c lao ñ ng còn giúp ñ gia ñình, t p th c a tr và ngay c chính b n thân các em n a. Khi các em hoàn thành nh ng công vi c ñư c phân công thì lao ñ ng l i có ý nghĩa giáo d c nhi u nh t. Nh ng gi lao ñ ng trư ng gi vai trò quan tr ng trong s phát tri n tâm lý c a các em. Trong nh ng gi ñó, h c sinh không nh ng ñư c làm quen v i các d ng c và v t li u lao ñ ng, ñư c hình thành kĩ năng lao ñ ng mà còn ñư c t p v n d ng nh ng ki n th c c a các môn h c vào th c ti n, ñ ng th i tr em ñư c rèn luy n óc quan sát, tính m c ñích, tính t ch c, tính k lu t, tính tích c c và tinh th n trách nhi m cũng ñư c c ng c m t cách rõ r t. Các em còn r t h ng thú tham gia các ho t ñ ng lao ñ ng công ích như phong trào: Giúp ñ b n nghèo vư t khó h c gi i, ng h ñ ng bào lũ l t, chăm sóc cây tr ng...Các em thích lo i lao ñ ng này vì nó mang ý nghĩa xã h i rõ r t, ñ ng th i nó ñư c t ch c dư i hình th c t p th thi ñua sôi n i. 15
  16. Nên nó có tác d ng giáo d c ý th c trách nhi m, nghĩa v ñ i v i xã h i và ý th c ph n ñ u vươn lên c a tr . M t nét n i b t h c sinh ti u h c Vi t Nam là các em tuy còn nh nhưng ñã tham gia lao ñ ng khá nhi u, nh t là lao ñ ng trong gia ñình. Các em có th làm nh ng vi c v t giúp ngư i l n ho c nh ng công vi c ñư c giao thư ng xuyên như quét nhà, n u cơm, gi em... Lo i lao ñ ng thư ng xuyên này có ý nghĩa giáo d c nhi u hơn. Nó ñòi h i tr ph i quan tâm làm nhi m v ñúng lúc, giáo d c tr ý th c trách nhi m, t o cho tr kh năng ñ ra nh ng sáng ki n trong lao ñ ng, t p cho tr quen phân ph i th i gian, luy n cho tr t t ch c l y công vi c. Chính các em cũng ưa thích làm nh ng công vi c ñư c giao thư ng xuyên, vì trong khi làm nh ng vi c ñó chúng c m th y ñư c ch ñ ng hơn. N u công vi c lao ñ ng c a các em gia ñình ñư c t ch c h p lý thì có tác d ng t t ñ n vi c h c t p c a các em. S dĩ như v y là vì h c t p cũng là m t lo i lao ñ ng ñòi h i tr ph i có nh ng ph m ch t, cá tính nh t ñ nh như: ý th c trách nhi m, tinh th n c n cù ch u khó, k năng t ch c ho t ñ ng... ð i v i h c sinh ti u h c, các công vi c lao ñ ng ñư c giao ph i h p d n, v a s c và không gây m t m i, ñ ng th i ph i nâng d n kh năng lao ñ ng c a tr , t p cho tr có thói quen c g ng trong lao ñ ng, nâng cao tinh th n trách nhi m, có k lu t và tr t t trong lao ñ ng. Tr c ti p tham gia lao ñ ng s n xu t, nhi ñ ng c a chúng ta c n cù, chăm ch , ch t phác, th t thà, các em s m làm quen v i nh ng thi u th n, gian kh . Do s m tham gia lao ñ ng s n xu t mà m t s k năng, k x o lao ñ ng chân tay nhanh chóng ñư c hình thành. M i hình th c lao ñ ng ñ u có ý nghĩa giáo d c l n lao. Ho t ñ ng lao ñ ng không th thi u, không th b coi nh trong sinh ho t c a h c sinh ti u h c. Giáo viên và cha m c n tránh thái ñ nuông chi u, không tin tư ng tr , s tr làm h ng nên không giao vi c. A.S.Macarenco ñã khuyên: nên ñ tr lao ñ ng gia ñình càng s m càng hay dù chúng còn v ng v , ch m ch p. Ngư c l i, không nên t n d ng tr , giao cho tr nh ng vi c n ng quá s c. Hi n nay, m t s gia ñình còn b t các em lao ñ ng quá nhi u, b t tr làm như ngư i l n th c s , làm v i m c ñích ki m s ng. ði u ñó ch ñem l i l i ích trư c m t, nhưng xét v lâu dài, vi c làm ñó s d n ñ n h u qu tai h i r t l n. M t khác, chúng ta cũng c n th y r ng hi n nay có m t s em thích lao ñ ng chân tay hơn là h c t p, nhưng không vì th mà chúng ta quá l i d ng s c lao ñ ng c a tr . ð i v i nh ng em này, cha m ph i quan tâm ñ n vi c h c t p c a các em, ph i khuy n khích các em h c t p, ph i t o cho các em thói quen ñi h c và h c t p m t cách chăm ch , nghiêm túc. 2.4.ð i thi u niên ti n phong trong nhà trư ng là m t t ch c giáo d c các em nh . Nơi nào t ch c ñ i v ng m nh thì nơi ñó các em ñư c phát tri n r t nhanh v năng l c t qu n, v tình c m t p th , v ý th c trách nhi m, v ý chí chi n ñ u... S giáo d c c a nhà trư ng k t h p ch t ch v i s giáo d c c a ð i làm cho tâm lý c a nhi ñ ng ñư c phát tri n v nhi u m t hơn. Nhi ñ ng ngày nay là l p ngư i sinh ra, l n lên và phát tri n trong th i kỳ hòa bình, ñ ng th i l i th a k ñư c nh ng truy n th ng t t ñ p c a dân t c. Nh v y mà các em có ñi u ki n tr thành nh ng con ngư i phát tri n toàn di n. Các em có tình c m yêu ghét rõ ràng, có nhi u hành ñ ng t t và có nhi u ư c mơ ñ p ñ như: Các em mong ư c mình có nh ng hành ñ ng anh hùng, mu n tr thành nh ng công nhân gi i, mu n tr thành nh ng nhà khoa h c... ði u ñó ch ng t r ng các em có ñ kh năng ñ k t c s nghi p cách m ng c a ð ng và c a nhân dân ta. ð i v i h c sinh ti u h c, các em còn ch u nh hư ng giáo d c c a gia ñình r t nhi u. Có th nói, sau th y giáo thì cha m là ngư i có uy tín nhi u ñ i v i các em. Các em mu n noi gương c a cha, m và các anh, ch . N u giáo d c gia ñình có n i dung phương pháp phù h p v i giáo d c c a nhà trư ng và c a ð i thi u niên thì s t o ñi u ki n thu n l i cho s phát tri n tâm lý c a tr . Trái l i, giáo d c gia ñình mâu 16
  17. thu n v i giáo d c nhà trư ng và ð i thi u niên ti n phong s t o nên nh ng k t qu không t t. Do v y, vi c ñ ng viên qu n chúng nhân dân xây d ng nh ng gia ñình gương m u là m t bi n pháp r t t t ñ giáo d c tr em. Nhìn chung hoàn c nh sinh ho t, tính ch t giáo d c, cương v xã h i, trình ñ tâm lý c a tr là nh ng nhân t nh hư ng to l n ñ n vi c hình thành và phát tri n tâm lý c a chúng. S tác ñ ng qua l i gi a nh ng nhân t ñó là ñ ng l c thúc ñ y và phát tri n tâm lý c a tr , trong ñó giáo d c gi vai trò ch ñ o trong s phát tri n tâm lý c a tr . IV. M T S ð C ðI M TÂM LÍ CƠ B N C A H C SINH TI U H C 1. ð c ñi m v ho t ñ ng nh n th c 1.1.Tri giác c a h c sinh ti u h c mang tính ch t ñ i th ít ñi sâu vào chi ti t và mang tính không ch ñ nh. Kh năng phân tích m t cách có t ch c và sâu s c khi tri giác h c sinh các l p ñ u b c ti u h c còn y u, các em thư ng thâu tóm s v t v toàn b , v ñ i th ñ tri giác. Ch ng h n khi cho các em tri giác m t b c tranh r t ñ p, sau ñó c t b c tranh ñó ñi và yêu c u các em v l i thì th y các em không nh n th y ñư c r t nhi u chi ti t. Các em phân bi t ñ i tư ng còn chưa chính xác, d m c sai l m, d nh m l n. Ví d : Các em khó phân bi t cây mía v i cây s y, hình có năm c nh v i hình có sáu c nh...Tuy v y, ta cũng không nên nghĩ r ng các em chưa có kh năng phân tích ñ tách các d u hi u, các chi ti t nh c a m t ñ i tư ng nào ñó. h c sinh ti u h c tri giác không ch ñ nh v n chi m ưu th . So v i tr m u giáo thì th giác c a h c sinh ti u h c nh y bén hơn, ñ nh y ñó tăng lên trong su t th i kỳ h c ti u h c. Các em t 7-10 tu i ñã phân bi t ñư c nh ng màu cơ b n, nhưng chưa phân bi t ñư c s c ñi u c a m i lo i màu. H c sinh ti u h c nh y c m ñ i v i các tác ñ ng bên ngoài vì ho t ñ ng c a h th ng tín hi u th nh t còn chi m ưu th . Các em chưa phân bi t chính xác ñư c các s v t gi ng nhau, ñó là kh năng phân tích khi tri giác còn y u do tr có khuynh hư ng ñoán v i vàng. Các em chưa tri giác ñúng ñơn v ñ dài và còn nhi u khó khăn khi tri giác kho ng cách (h c sinh chưa ư c lư ng ñúng ñ dài c a mét và kilômet). V tri giác ñ l n thì h c sinh ñã có th tri giác ñư c ñúng ñ l n c a m t v t thông thư ng, nhưng ñ i v i nh ng v t quá nh hay quá l n thì các em chưa tri giác ñư c. Ch ng h n có em cho “qu ñ t to b ng m y t nh” ho c “vi trùng bé b ng h t t m”. Tri giác th i gian phát tri n ch m so v i tri giác không gian. Các em l p 1, l p 2 m i nh n th c ñư c kho ng th i gian ng n, v i các kho ng th i gian xa xưa các em có xu hư ng mu n rút ng n l i, mu n ñưa quá kh v hi n t i. Ch ng h n, khi tr l i câu h i: ngày xưa lâu nh t cách ñây bao nhiêu năm? có em tr l i là 7 năm, 100 năm, 1500 năm. Nhưng khi h i: khi ñó có bà chưa? em tr l i là “có bà r i”. Do ho t ñ ng hàng ngày, do ñư c h c t p, tri giác th i gian cũng ñư c phát tri n. Vào cu i b c ti u h c, tr có th tri giác ñư c kho ng th i gian dài hơn và ng n hơn (th k , phút, giây). các l p ñ u b c ti u h c thì tri giác c a các em thư ng g n v i nh ng hành ñ ng và ho t ñ ng th c ti n c a các em. Vì v y, t t c các hình th c tri giác tr c quan b ng s v t, b ng hình nh và b ng l i nói c n ñư c s d ng trong các gi lên l p b c ti u h c. K.ð.Usinxki vi t: Khi b t ñ u h c, tr em không ch c n hi u ñi u mình ñ c, mà còn bi t nhìn s v t ñúng và tinh, bi t nh n th y nh ng ñ c ñi m c a s v t. Không nh ng ch h c suy nghĩ mà h c c quan sát n a và th m chí h c quan sát trư c khi h c suy nghĩ. Tri giác c a h c sinh ti u h c còn mang tính tr c quan và mang tính c m xúc nhi u. Nên trong quá trình d y h c giáo viên không ch d y tr k năng nhìn mà còn ph i bi t xem xét s v t, bi t phát hi n nh ng thu c tính b n ch t c a s v t hi n tư ng. Không ch d y tr nghe mà còn d y tr bi t cách l ng nghe. ði u này không ch ñư c th c hi n trong l p h c mà còn ñư c th c hi n khi ñi tham quan, dã ngo i... 17
  18. 1.2.Chú ý không ch ñ nh v n chi m ưu th so v i chú ý có ch ñ nh. Nh ng kích thích có cư ng ñ m nh v n là m t trong nh ng m c tiêu thu hút s c chú ý c a tr . Chú ý có ch ñ nh ñang phát tri n m nh, do tri th c ñư c m r ng, ngôn ng phong phú, tư duy phát tri n. Các em còn ñư c rèn luy n v nh ng ph m ch t ý chí như tính k ho ch, tính kiên trì nh n n i, tính m c ñích, tính ñ c l p...S t p trung chú ý và tính b n v ng c a chú ý h c sinh ti u h c ñang phát tri n nhưng chưa b n v ng, là do quá trình c ch phát tri n còn y u, tính hưng ph n còn cao. Do v y, chú ý c a các em còn b phân tán, các em d quên nh ng ñi u cô giáo d n khi cu i bu i h c, b sót ch cái trong t , trong câu... H c sinh l p 1,2 thư ng ch t p trung chú ý t t kho ng t 20 - 25 phút, l p 3, 4 kho ng 30 ñ n 35 phút. Kh i lư ng chú ý c a h c sinh ti u h c không l n l m, thư ng ch h n ch hai, ba ñ i tư ng trong cùng m t th i gian. Kh năng phân ph i chú ý b h n ch nhi u vì chưa hình thành ñư c nhi u kĩ năng kĩ x o trong h c t p. S di chuy n chú ý c a h c sinh ti u h c nhanh hơn ngư i l n tu i vì quá trình hưng ph n và c ch chúng r t linh ho t, r t nh y c m. Kh năng chú ý c a h c sinh ti u h c còn ph thu c vào nh p ñ h c t p, n u nh p ñ h c t p quá nhanh ho c quá ch m ñ u không thu n l i cho tính b n v ng và s t p trung c a chú ý. 1.3.Trí nh c a h c sinh ti u h c còn mang tính tr c quan - hình tư ng và ñư c phát tri n hơn trí nh t ng lô gic. Các em nh và gìn gi chính xác nh ng s v t hi n tư ng c th nhanh hơn và t t hơn nh ng ñ nh nghĩa, khái ni m, nh ng l i gi i thích dài dòng. H c sinh ñ u c p thư ng có khuynh hư ng ghi nh máy móc b ng cách l p ñi l p l i nhi u l n, có khi chưa hi u ñư c nh ng m i liên h , ý nghĩa c a tài li u h c t p ñó. Nên các em thư ng h c thu c tài li u h c t p theo ñúng câu, t ng ch mà không s p x p l i ñ di n ñ t theo l i l c a mình. Nhi u h c sinh ti u h c còn chưa bi t t ch c vi c ghi nh có ý nghĩa, chưa bi t s d ng sơ ñ logic và d a vào các ñi m t a ñ ghi nh , chưa bi t xây d ng dàn ý tài li u c n ghi nh , không bi t chia tài li u c n ghi nh ra t ng ph n nh , không bi t dùng sơ ñ , hình v ... ñ ghi nh . Các em thư ng ghi nh m t cách máy móc, ghi nh theo trang. N u ñư c hư ng d n thì tr em bi t cách ghi nh tài li u m t cách h p lý, bi t l p dàn ý ñ ghi nh , khuynh hư ng nh t ng câu, t ng ch gi m d n, ghi nh ý nghĩa tăng lên. h c sinh ti u h c vi c ghi nh các tài li u tr c quan hình tư ng có nhi u hi u qu nh t. Tuy nhiên l a tu i này hi u qu c a vi c ghi nh các tài li u t ng (c th và tr u tư ng) tăng r t nhanh. Trong vi c ghi nh các tài li u t ng nh t là các tài li u t ng tr u tư ng v n còn ph i d a trên nh ng tài li u tr c quan hình tư ng m i v ng ch c. 1.4.Tư duy c a tr m i ñ n trư ng mang tính tr c quan c th , mang tính hình th c b ng cách d a vào nh ng ñ c ñi m tr c quan c a nh ng s v t hi n tư ng c th . J.Piagiê cho r ng: Tư duy c a tr t 7 ñ n 10 tu i v cơ b n còn giai ño n nh ng thao tác c th . Ví d : Trong các gi toán ñ u tiên c a b c h c, khi gi i các bài toán h c sinh ph i dùng que tính, dùng các ngón tay làm phương ti n tính toán...Có m t s em không bi t cách h c nên khi lên l p 2 v n ph i dùng ñ t ngón tay hay v n ph i nói thành l i khi tính toán. Vi c s d ng nh ng s v t bên ngoài và dùng l i nói ñ tính toán là c n thi t, nhưng giáo viên cũng c n rèn luy n cho các em kh năng th c hi n phép toán trong ñ u (tính nh m). Ví d : Khi giáo viên cho h c sinh th c hi n phép tính sau: (1250 + 15 : 0,5 ) - 11 x 12 : 0,25 = ? thì nhi u em v n th c hi n phép tính theo l i tư duy máy móc. V i cách h c như v y không rèn luy n ñư c k năng tính toán cho các em. Tư duy c a h c sinh ti u h c chưa thoát kh i tính tr c quan c th , chưa nh n th c ñư c ý nghĩa c a t “n u”. Ch ng h n khi cô giáo ra bài toán: “N u m t con v t có 3 chân thì hai con v t có bao nhiêu chân?” Nhi u h c sinh ñã lúng túng, các em th c 18
  19. m c làm gì v t có 3 chân. ñây các em chưa bi t suy lu n t gi ñ nh này ñ rút ra k t lu n, chính ñi m này làm các em d m c sai l m trong tư duy. Nh nh hư ng c a vi c h c t p, h c sinh ti u h c d n d n chuy n t nh n th c các m t b ngoài c a các hi n tư ng ñ n nh n th c ñư c nh ng thu c tính và d u hi u b n ch t c a hi n tư ng vào tư duy. ði u ñó t o kh năng so sánh, khái quát ñ u tiên ñ xây d ng suy lu n sơ ñ ng. S lĩnh h i tri th c bây gi không còn d a trên nh n th c tr c ti p c m tính như tu i m u giáo mà ph n l n là d a vào cách nh n th c gián ti p thông qua t (t t nhiên có s h tr c a y u t tr c quan). Quá trình v n d ng các thao tác tư duy ñ hình thành nh ng khái ni m tr i qua ba m c ñ . M t là: khi tri giác tr c ti p s v t và hi n tư ng c th , h c sinh tách ra các d u hi u tr c quan, b ngoài d th y (màu s c, hình dáng, ñ l n) các d u hi u d ñ p vào m t hay d gây c m xúc (hành vi, ch c năng, công d ng) nhưng ñó thư ng là các d u hi u không b n ch t, các d u hi u th y u (m c ñ này thư ng th y h c sinh l p 1,2). Ví d : Khi gi i thích khái ni m “chim” h c sinh l p 1 ñã d a vào d u hi u b ngoài như bay, nh y, hót... Hai là: các em bi t d a trên nh ng d u hi u không b n ch t và b n ch t, nhưng cái b n ch t ñây ph i d b c l , d tri giác. Tuy v y, khi x p lo i tr l i d a vào t t c các d u hi u, không phân bi t cái b n ch t và không b n ch t, cái tr ng y u và cái th y u. Hơn n a các d u hi u ñó v n g n li n v i các hình nh tr c quan các bi u tư ng c th (m c ñ này thư ng g p h c sinh l p 3). Ba là: tr ñã bi t tách d u hi u b n ch t ra kh i các d u hi u không b n ch t, nhưng v n ph i d a vào s v t c th tr c quan. Các d u hi u b n ch t ñư c nêu ra còn chưa ñư c ñ y ñ (m c ñ này thư ng g p nhi u h c sinh l p 4). Năng l c tr u tư ng hóa và khái quát hóa c a h c sinh ti u h c ñang phát tri n m nh, lúc ñ u còn d a trên nh ng cái không b n ch t và d n d n ñi vào b n ch t, nhưng chưa ñ y ñ và ph i d a trên nh ng v t c th , nh ng tài li u tr c quan. Vì v y, ñ c ñi m tư duy ch y u c a h c sinh ti u h c là tư duy hình tư ng tr c quan, tư duy c th . Các em chưa th t mình suy lu n m t cách logic, mà thư ng ñi ch ch kh i ñ i tư ng suy lu n và thư ng d a vào nh ng m i liên h ng u nhiên c a s v t, hi n tư ng. H c sinh ñ u b c ti u h c còn g p m t s khó khăn nh t ñ nh khi ph i xác ñ nh và tìm hi u m i quan h nhân qu , các em còn l n l n gi a nguyên nhân và k t qu , hi u m i quan h chưa sâu s c. Các em xác ñ nh m i quan h t nguyên nhân ñ n k t qu s d hơn t k t qu suy ra nguyên nhân. B i vì, khi suy lu n t nguyên nhân d n ñ n k t qu thì m i quan h tr c ti p ñư c xác l p, còn khi suy lu n t s ki n d n t i nguyên nhân gây ra nó thì m i quan h này không ñư c phát hi n tr c ti p vì s ki n ñó có th do nhi u nguyên nhân gây ra. Ví d : Yêu c u h c sinh tr l i hai câu h i sau: “N u tr ng cây mà không tư i nư c thì s x y ra ñi u gì?” và “T i sao cây tr ng này l i b héo?” ð n cu i b c ti u h c tr có th tìm th y m i liên h nhân qu qua các tài li u tr c quan hay trên hành ñ ng. Tư duy c a h c sinh ti u h c còn mang tính c m xúc. Tr d xúc c m v i t t c nh ng ñi u suy nghĩ. Giáo viên ph i d y cho các em cách suy lu n ph i có căn c khách quan, phán ñoán ph i có d n ch ng th c t , k t lu n ph i có tính ch t ñúng ñ n logic, suy nghĩ ph i có m c ñích. S phát tri n tư duy logic là m t khâu quan tr ng trong s phát tri n trí tu c a h c sinh ti u h c. M t khác, khi n i dung và phương pháp d y h c ñư c thay ñ i tương ng v i nhau thì tr em có th s có ñư c m t s ñ c ñi m tư duy hoàn toàn khác. 1.5.Tư ng tư ng c a h c sinh ti u h c so v i tr m u giáo phát tri n hơn và r t phong phú. T H u nói: “ tu i này hòn ñ t cũng bi n thành con ngư i, ñây là tu i thơ m ng r t giàu tư ng tư ng.” Tuy nhiên, tư ng tư ng c a các em còn t n m n ít có t ch c, xa r i th c t . Càng v cu i c p thì tư ng tư ng c a các em càng g n hi n th c hơn, càng ph n ánh ñúng ñ n và ñ y ñ th c t khách quan hơn. Ví d : nh ng trò 19
  20. chơi c a các em cu i c p ñòi h i ph i gi ng hi n th c nhi u hơn. Tư ng tư ng c a các em h c sinh nh là tính tr c quan, c th ; ñ i v i các em l p 3, l p 4 tính tr c quan c th c a tư ng tư ng ñã gi m ñi, vì tư ng tư ng c a các em ñã d a vào ngôn ng . Ví d : h c sinh l p 3, l p 4 say mê ñ c nh ng cu n truy n dày không có tranh, nhưng khi k l i các em v n th hi n truy n ñó m t cách r t sinh ñ ng. V m t c u t o hình tư ng trong tư ng tư ng, h c sinh nh ch l p l i ho c thay ñ i chút ít v m t kích thư c và hình dáng nh ng hình tư ng tri giác tr c ti p trư c ñây. Ví d : v con cá nhưng l i v thêm ñôi cánh. Ch có các em l n l p 4 m i có kh năng nhào n n, g t s a nh ng hình tư ng cũ ñ sáng t o ra hình tư ng m i (v n còn tính ch t b t chư c l p l i). Tư ng tư ng sáng t o c a h c sinh ti u h c bi u hi n khá rõ r t trong khi các em làm thơ, v tranh và trong khi k chuy n. Nhưng như c ñi m trong s n ph m tư ng tư ng c a các em là ch ñ còn nghèo nàn, hành ñ ng phát tri n không nh t quán, xa s th t. Vì v y, giáo viên ph i thông qua con ñư ng h c t p, vui chơi và lao ñ ng mà phát tri n óc tư ng tư ng sáng t o cho các em, c n chú ý hư ng h c sinh tránh nh ng tư ng tư ng ngông cu ng, xa th c t nhưng không làm h n ch tính sáng t o c a tr trong quá trình tư ng tư ng. 1.6.Ngôn ng c a h c sinh ti u h c ñã phát tri n r t rõ r t c v s lư ng và ch t lư ng. Do n i dung h c t p ñã m r ng, nên ngôn ng c a các em ñã vư t ra kh i ph m vi nh ng t sinh ho t, c th và ñã bao g m nhi u khái ni m khoa h c, tr u tư ng. Vào h c trư ng ph thông l n ñ u tiên ti ng Vi t tr thành môn h c ñư c t ch c h c t p m t cách ñ c bi t. V n ñ h c vi t ñúng chính t , ñ t câu ñúng ng pháp, giúp h c sinh có th l a ch n m t cách có ý nghĩa nh ng t ng và các hình th c ng pháp ñ di n ñ t ý nghĩa c a mình. Các hình th c ñ c bài, làm bài tr l i câu h i c a th y, cô giáo là ñi u ki n t t ñ phát tri n ngôn ng c a h c sinh. S thay ñ i v ch t lư ng trong ngôn ng nói và ñ c bi t s hình thành ngôn ng vi t có nh hư ng căn b n ñ n s phát tri n t t c các quá trình tâm lý c a các em. H c sinh ti u h c chưa s d ng t t ngôn ng bên trong ñ h c bài. M t s em còn nói ng ng, phát âm sai, vi t sai chính t , sai ng pháp, câu rư m rà. Nhi m v c a giáo viên là ph i k p th i s a nh ng sai sót ñó trong các gi h c, nh t là nh ng gi t p ñ c và ng pháp. 2. ð c ñi m v nhân cách 2.1.Tính cách c a tr em thư ng ñư c hình thành r t s m th i kỳ trư c tu i h c. Khi quan sát chúng ta th y có em thì tr m l ng, có em thì sôi n i, có em tr m l ng, em thì m nh d n, em thì nhút nhát. Song nh ng nét tính cách m i hình thành các em chưa n ñ nh, nên ñôi khi ta có th nh m tư ng các tr ng thái tâm lý t m th i là nh ng nét tính cách. Nh ng nét tính cách m i hình thành ñó ta có th thay ñ i dư i tác ñ ng c a giáo d c gia ñình, nhà trư ng và xã h i. Tính cách c a h c sinh ti u h c ñư c hình thành trong ho t ñ ng h c t p, lao ñ ng và ho t ñ ng xã h i và c trong ho t ñ ng vui chơi. tu i này, các em thư ng có khuynh hư ng hành ñ ng ngay l p t c dư i nh hư ng c a kích thích bên ngoài và bên trong (tính xung ñ ng trong hành vi). Nên ta th y hành vi c a các em d có tính t phát, thư ng vi ph m n i qui c a nhà trư ng và thư ng b xem là “vô k lu t”. Nguyên nhân c a hi n tư ng ñó là s ñi u ch nh c a ý chí ñ i v i hành vi c a l a tu i còn y u, các em chưa bi t ñ ra m c ñích c a ho t ñ ng và theo ñu i m c ñích ñó. Có khi ta th y các em th hi n s bư ng b nh và tính th t thư ng. ðó là cách ph n ng ñ ch ng l i nh ng yêu c u c a ngư i l n mà các em cho là c ng nh c ho c vô lý. H c sinh ti u h c có nhi u nh ng nét tính cách t t như lòng v tha, tính ham hi u bi t, tính h n nhiên, tính chân th c, lòng thương ngư i...H n nhiên trong quan h v i ngư i l n, v i th y cô giáo, v i b n bè. H n nhiên nên r t c tin, các em tin vào sách v , tin vào ngư i l n, tin vào kh năng c a b n thân. T t nhiên, ni m tin c a các em còn c m tính chưa có lý trí soi sáng. Giáo viên nên t n d ng ni m tin này ñ giáo 20
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
5=>2