Tâm thần học part 7

Chia sẻ: Ashfjshd Askfaj | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:11

Thêm vào BST

Báo xấu

151
lượt xem 38
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Theo ICD[10]: F32.0 Giai đoạn trầm cảm nhẹ (người bị bệnh cảm thấy không được khỏe và tìm sự giúp đỡ của bác sĩ, sinh hoạt bình thường). F32.1 Trầm cảm mức trung bình (những yêu cầu trong công việc và việc nhà không thể đảm nhiệm nổi). F32.2 Trầm cảm nặng (bệnh nhân cần được điều trị). F32.3 Trầm cảm nặng kèm theo những biểu hiện thần kinh khác. F32.8 và 9 Những giai đoạn trầm cảm khác....

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tâm thần học part 7

67 1. Các r i lo n nhân cách (ho c các d u hi u "c t r i"): 1.1. S phân ly ây là bi u hi n m t s th ng nh t và tính toàn v n c a nhân cách: - Nh ng tình c m không thích ng v i các th hi n (ví d nh ng th t b i ho c tang tóc ư c nêu lên v i s s ng khoái, nh ng tai bi n cá nhân ã ư c tr i qua trong s th ơ lãnh m). - Tư duy b tràn ng p b i nh ng ý tư ng r i r c. - S hành ng u không ăn kh p v i l i nói. - Các hành vi ti p theo nhau i u không liên t c ho c trái ngư c nhau. Khi s phân ly này tr nên quá rõ ràng, nó d n n: - Không hoà h p, t c là s k t h p c a ý tư ng và các c m xúc tr nên xung kh c ho c ưa n s r i r c. - Ho c n m t c m tư ng chia c t làm m t tính th ng nh t c a nhân cách. S phân ly này ư c th y rõ trong: 1.1.1. Ch c năng trí tu - S không liên t c c a lu ng tư duy. - S tan rã các liên k t ưa n: + Tư duy l c không có ý chính. + Cách phát bi u l n l n và ít hi u ư c. ôi khi r i r c m t s k t h p và nghèo nàn v quan ni m. - Tri u ch ng có m t giá tr ch n oán là m t tính liên t c ngoài ý mu n trong û phát bi u có tính ch t c bi t c a b nh tâm th n phân li t: + Ng ng ng n ng i trong khi nói (vài giây) không có lý do. + B nh nhân ý th c ư c ( ây không ph i là nh ng cơn v ng ý th c). + Nhưng i v i nh ng cơn này b nh nhân r t h h ng. Nh ng r i lo n v ch c năng trí tu này không liên quan n t n thương nh ng kh năng c a trí nh và trí tu , nhưng không có th s d ng nh ng kh năng này. 1.1.2. i v i tình c m S phân ly làm cho ngư i ta nh n th y r ng s k t h p liên t c ho c ng th i nh ng ph n ng tình c m trái ngư c nhau ho c ngh ch lý. C m xúc thư ng m nh t: - S l nh nh t trong ti p xúc. - M t s h h ng th ơ. - Không nh y c m trư c nh ng ph n ng c a ngư i khác nhưng s không nh y c m này không c n tr nh ng th hi n m nh m t xu t v c m xúc. Nh ng ph n ng c m xúc thư ng là : - Không thích h p. - Ngh ch lý .
68 - Không th th y trư c ư c. Ngư i ta thư ng th y tính hai chi u, ây là m t bi u hi n căn b n c a i s ng tình c m c a ngư i b nh tâm th n phân li t: Các bi u hi n này ưa n cùng có m t lúc hai tình c m i ngh ch nhau, mà trong ó tình c m này ph i lo i b tình c m kia. T ó nh ng s l n l n có th có gi a s trìu m n và s ch ng i, tình thương và thù h n, t t c ư c th hi n b i nh ng thái và nh ng v n trái ngư c nhau; ví d cùng m t câu có th g m "tôi thương yêu nó" và "tôi ghét nó". 1.1.3. Các hành vi thay i v s lư ng cũng như ph m ch t S gi m ho t ng. - Nó là m t trong nh ng d u hi u u tiên. - Các sáng ki n b gi m, b nh nhân thi u s t ch , thi u năng l c. - Nh ng thành tích v h c t p và ngh nghi p b gi m sút r t s m. - M i lo i hành ng ho c các quy t nh trong i s ng hàng ngày u b c n t r do tính hai chi u ã nh hư ng m i hành vi c a ngư i b nh. Hành vi tâm th n v n ng thi u hoà h p: - Tính c u kỳ s m, thái b t chư c và tr n tr ng gi t o. - Cư i m m không có lý do, không thích ng v i hoàn c nh và có v kỳ d . - Tr ng thái ph nh ho c nh ng ph n ng ch ng i. - Nh ng cơn xung ng không th th y trư c ư c. 1.1.4. Tr ng thái căng trương l c - R t hi m có nhưng r t c bi t. - ó là m t s gi m ho t ng d n n s s ng s bi u hi n: + Ch ng l ng thinh và s b t ng, duy trì nh ng tư th b t bu c. + Ho c tăng trương l c ch ng i ngăn tr m i chuy n ng. + Trên n n t ng tr ng thái s ng s , nhi u giai o n xung ng như cơn xung ng b ng l i nói ho c v n ng. 1.1.5. Nh ng r i lo n v hành vi B n ch t và m c thay i, các hành ng nguy hi m ho c khác thư ng ho c l lùng. 1.2. S t k : - Do tính ch t b nh lý ưa n ngư i b nh t thu mình l i, s t thu mình này th hi n b i s thoát kh i th c t và s ưu th c a i s ng n i tâm. Sau s phân ly, ây là c c th hai c a s hình thành tâm th n phân li t. S rút lui vào t k ư c tr c ti p nh n th y: - Trong dáng v bên ngoài ngư i b nh có thái cách xa, xa v i, cái nhìn xa xăm v m t nơi nào ó. - Trong s rút lui kh i xã h i, b nh nhân thích s ơn c hơn là ti p xúc v i ngư i khác.
69 Tư duy t k : Tư duy c a nh ng b nh nhân này kín áo, theo m t bi u lư ng hoàn toàn cá nhân. B n ch t c a tư duy t k : - Không logique. + Vì s tách r i kh i s tư duy t p h p. + B t ch p m i nguyên t c logique cơ b n. - Sai v i th c t : + Lơ là ho c lo i b nh ng s vi c khách quan. + Xây d ng nh ng h th ng mù m g n n hoang tư ng. Không ph thu c vào nguyên t c c a th c t , tư duy c a ngư i b nh t c u t o d a theo m t mô hình th n bí. - Trong m t ch ng m c nào ó, mô hình này ã minh ho t t c s c m nh c a các ý tư ng. Nó ưa n ph i dùng nh ng t b a ra i v i th c t . Khuynh hư ng tâm th n này ôi lúc làm cho ngư i b nh tâm th n phân li t t o ra ngôn ng m i: - V i nh ng t m i không ư c li t kê trong ngôn ng (b a ngôn ng ). - Ho c nh ng t ã có, nhưng nghĩa ã ư c i khác v i s ch p nh n hi n nhiên c a ngư i b nh (lo n ngôn: paralogisme). Tư duy t k ư c t p trung vào hoang tư ng mà chúng lôi s di n t sau: hoang tư ng t o thành trung tâm, c a s quan tâm trư c tiên i v i ngư i b nh, làm i hư ng toàn b m i s quan tâm i v i th c t bên ngoài, hoang tư ng i u mà ngư i b nh truy n t chia s r t ít. Chính v i c tính không truy n t ư c này c a hoang tư ng tâm th n phân li t, ngư i ta g i là hoang tư ng t k . 2. Hoang tư ng Hoang tư ng thư ng dai d ng nhưng không ph i luôn luôn rõ r t. 2.1. Các ch T t c nh ng ch mà chúng tôi ã nêu trong bài "r i lo n tư duy" có th tìm th y trong hoang tư ng c a tâm th n phân li t. Nhưng m t vài ch c bi t thư ng có và r t c trưng như: Gi i th nhân cách, liên quan n ý th c v b n thân: - C m giác v nh ng thay i thân th . + M t s b nh nhân th y nh ng nét trên m t h có thay i và nói r ng không th nh n ra mình trong gương n a . + Nh ng c m giác v thay i này ti n t i nh ng c m nh n v s thay i các b ph n n i t ng. Nh ng r i lo n v b n s c (s ng nh t). - Các b nh nhân t h i v ngu n g c chính c a h và t h i có ph i cha m h có úng th t là cha m h không ?
70 - H nghi ng v b n s c tình d c c a h . - H có c m tư ng r ng tính tình c a h ã thay i. S lo âu - c bi t mãnh li t, ít nh y c m áp ng v i nh ng d u hi u ng viên an i. - S c m nh n cu c s ng sâu s c trong b n thân h d n n c m giác b tiêu di t d n và b c t v n ra. C m giác xa l : ngư i b nh nh n th y th gi i b phân hoá, b gi t o, xa l , thư ng thư ng v i m t tình c m thù ch i v i môi trư ng xung quanh. 2.2. Các cơ ch T t c nh ng cơ ch hoang tư ng có th có liên quan n: s gi i thích, tr c giác, s tư ng tư ng vv... Quan tr ng nh t là nh ng cơ ch ưa n s cu ng tín b t dư i s c é p c a nh ng l c t bên ngoài: - o giác tâm lý giác quan: + Nh t là v thính giác: ti ng nói, l i bình lu n các hành ng. + Và các c m giác cơ th : như lo n c m giác b n thân. - Các o giác tâm th n. + Nh ng c m giác v các ý tư ng ngo i lai xâm nh p vào tâm trí ngư i b nh. + Nh ng hành vi bu c ph i làm. + Nh ng hi n tư ng tâm th n t ng. + Tư duy b ánh c p. + Cu c s ng riêng tư th m kín b oán bi t. 3. Các tri u ch ng "âm tính" - Hàng lo t các bi u hi n xu t hi n như s suy gi m các ch c năng tâm th n. - Không ch c ch n r ng các bi u hi n này tương ng v i m t s suy gi m th c t vì như chúng ta ã th y trong ph n t k , nh ng b nh nhân tâm th n phân li t không th hi n nh ng i u mà h c m th y. Các d u hi u âm tính bao g m: 3.1. Ch c năng trí tu - Gi m hi u su t trí tu (khó khăn v h c t p, v cu c s ng ngh nghi p). - Gi m kh năng chú ý. - Nghèo nàn quá trình tư duy. - Dòng tư duy ch m ch p. 3.2. Cu c s ng tình c m - C m xúc th ơ. - Ho c quá nghèo nàn c m xúc. - L nh nh t trong giao ti p.
71 - Nghèo nàn các bi u l i ub . - Thi u sáng ki n và h ng thú. - V m t c ng . - M t các ph n ng i v i nh ng l i khêu g i tình c m. 3.3. Hành vi tác phong - M t nhi t tình. - Lơ là t m r a và v sinh. - M t ho t ng. - Rút lui kh i xã h i. IV. TI N TRI N VÀ TIÊN LƯ NG Nói chung b nh tâm th n phân li t kh i u vào th i kỳ cu i c a tu i trư ng thành, ít hơn, có th s m ho c mu n hơn. S ti n tri n thông thư ng là kéo dài, nhưng không ph i là m t quy lu t. Cách th c khi kh i u r t a d ng và ôi khi d gây l m l n, nhưng sau m t th i gian nào ó c a s ti n tri n nh ng b nh c nh tr nên c bi t hơn. Tuy th , các thu c an th n kinh ã thay i bư c ti n tri n c a b nh và ôi lúc có nh ng b nh c nh rõ nét hơn khi kh i u vì chưa ư c i u tr so v i th i gian ti p theo sau. 1. Ti n tri n c a tâm th n phân li t Có th là c p tính ho c t t (ho c l n l n c hai th th c v i nh ng xung ng c p tính trên m t n n t ng ti n tri n tăng d n). 1.1. Kh i u c p tính i u cơ b n là m t tr ng thái hoang tư ng c p Ít hơn, thư ng là m t tình tr ng r i lo n khí s c - Tr ng thái hoang tư ng c p: Phát sinh trong vài ngày, ngư i b nh au u, m t ng , lo âu và có th có tr ng thái r i lo n ý th c, m t năng l c nh hư ng v th i gian, không gian, v hoàn c nh chung quanh, nói năng r i r c khó hi u. Chúng tôi ã mô t bài hoang tư ng. ây là m t b nh c nh cơn hoang tư ng Chúng tôi cũng ã th y ph i t v n liên lư ng i v i nh ng cơn này và còn áng lo ng i hơn i v i s ti n tri n ít c p tính c a tâm th n phân li t. - R i lo n khí s c: nh ng r i khí s c g i l i nh ng r i lo n c a lo n th n hưng tr m c m, nhưng có vài nét khác khi n cho ngư i ta g i là nh ng r i lo n không i n hình. Có th là tr m c m không i n hình: - M t h ng thú, suy gi m tâm th n v n ng nhưng s ti p xúc d ng dưng hơn là tr m c m : B nh nhân xu t hi n rũ và m t m i ít hơn là co l i và xa cách . i u b , nét m t ít bu n, ít căng th ng và au n hơn là s kín áo và kỳ d trong nh ng bi u hi n c a ngư i b nh.
72 Có th là hưng c m không i n hình: trư c tiên là m t tr ng thái kích ng tâm th n hơn là m t tr ng thái kích ng khí s c: - Ho c m t s khoái c m và ti p xúc như ùa chơi u không có ho c hàng th y u. - V i s ho t ng tâm th n nhanh nh và tăng ng tác c bi t - V i nh ng ý tư ng chen chúc, xô y l n nhau hơn là d a theo m t n n t ng r i r c n n i nh ng ý tư ng y không di n bi n theo s liên k t tu n t ho c theo s g n nhau. - V i s kích ng bao g m nh ng c ch kỳ d . 1.2. Kh i u âm Nó có th : - Bao g m tri u ch ng c a gi r i lo n tâm căn. - ư c th hi n b i s r i lo n c a các hành vi. - Ho c ch th hi n b ng s gi m ho c /và thay i tính tình. S kh i u r i lo n tâm căn gi : - B nh c nh lâm sàng g i lên b nh c nh lâm sàng c a r i lo n tâm căn, v i nh ng tính ch t c bi t: Các ám nh s hoài nghi vì lý do : - S tr n an không có hi u l c ho c không tìm ư c cách . - Nh ng bi n pháp tránh không có ho c chưa ư c hình thành . - Ho c nh ng hoàn c nh t o s ám nh s quá ph c t p không có s liên h gi a chúng. Nh ng û ám nh có ngu n g c tâm th n ư c xác nh n b i : + Không có s u tranh lo âu. + Có ch g n như hoang tư ng. + S kỳ l c a nh ng nghi th c cùng xu t hi n v i các ám nh. Các lo l ng nghi b nh c bi t: + Liên quan ít n s c kho chính mình hơn là i v i hi n tư ng b ngoài và b n s c c a thân th . + Ho c nh ng than vãn v thân th không có giá tr quan h gi a các cá nhân Nh ng r i lo n v hành vi Trư c lúc t kh i - Nh ng r i lo n này hư ng d n tr c ti p: + Tính ch t vô c c a nó. + S kỳ d trong s th c hi n nó. + Ho c mc thô b o mà hành vi ch a ng. - Nhưng chính s toan t sát b ngoài có v t m thư ng c a ngư i thanh niên có th tô n i lên thêm b nh c nh tâm th n phân li t (và c n bi t r ng n tu i này nh ng s t sát gây nên do b nh này là m t trong nh ng nguyên nhân u tiên v t vong).
73 B nh tâm th n phân li t còn có th b kh i b nh trư c nh ng r i lo n kéo dài c a nh ng hành vi, c bi t là: - Nghi n ma tuý, ó cái nguy cơ là tri u ch ng d a vào ch t c (và như v y xem hi u qu là nguyên nhân). - Ch ng chán ăn do tâm th n. + c bi t b i lý do nh ng r i lo n v hình nh c a cơ th + Ho c t s kỳ l c a nh ng ch ă n u ng + Nhưng nh t là do không có s tăng ho t ng và b thay th b i m t s gi m sút ho t ng. S y u kém c a ho t ng và s thay i tính tình : Ngư i b nh lơ là d n nh ng b n ph n mà anh ta ph i làm ho c dù có c g ng m y i n a cũng không th th c hi n ư c. Anh ta tr nên h h ng v i ý ki n c a ngư i khác, không tìm s ti p xúc v i h ho c ch ng i d dàng v i m i ngư i xung quanh. Tư duy càng ngày càng bóng gió tư ng trưng Phát tri n s tin trư ng vào nh ng hi n tư ng khác thư ng Nh ng ngư i chung quanh nh n bi t ư c nh ng thay i này, ngư i b nh cũng c m nh n nh ng thay i trên. Gia ình yêu c u m t l i khuyên s m hơn c a ngư i th y thu c nhưng thư ng nh t là lý do tìm m t s gi i thích thu c v cơ th hơn là tâm th n i v i các r i lo n. Như th ngư i th y thu c s ph i lưu ý n s l nh nh t trong ti p xúc, s kỳ d trong bi u hi n và l i nói l c . Trư c khi i u tr hoá h c: - Các tri u ch ng phân ly và t k thư ng ti n tri n n m t h i ch ng suy gi m. - Các th hoang tư ng thư ng có m t trong quá trình ti n tri n t ng cơn. - Trong nh ng trư ng h p hi m hơn, di n bi n c a b nh r t ít ti n tri n. Khi ã s d ng các thu c an th n kinh: - Các th ti n tri n v n còn ư c nh n th y. - Nhưng các m c ư c thay i thu n l i trong nh ng th nh . - M t h i ch ng hoang tư ng và/ho c o giác chi m ưu th trong b nh c nh lâm sàng. - Và nh ng r i lo n khí s c. hi u ư c lo i ti n tri n này, c n ph i nói thêm r ng, gi a các t k ch phát, b nh nhân còn có các th hi n t m th n phân li t, n u không ây ch là nh ng cơn hoang tư ng. 2. Tiên lư ng Tiên lư ng thay i t ng trư ng h p. Hi n t i, s lư ng b nh nhân ph i nh p vi n tr l i là c n thi t sau 5 năm v i t l 10%, nói m t cách khác nh ng th suy gi m thư ng g n như là ngo i l , trong lúc ó trư c ây th này nh p vi n l i là t t nhiên. S ư c lư ng dài ngày v t n su t i u tr lành b nh, căn c vào s ph c h i nh ng kh năng thích ng xã h i là 50%.
74 V phương di n nh ng ch nh tiên lư ng, ngư i ta có th nói r ng s ti n tri n càng tr nên thu n l i khi mà ph n l n y u t sau ây có ư c: - Kh i b nh vào tu i th c s trư ng thành. - Lo i hoang tư ng. -S xác nh s m vi c i u tr an th n kinh. - S tương tr c a gia ình và nơi . - Nhân cách trư c khi b b nh bình thư ng. - Không có ngư i trong gia ình b tâm th n phân li t. V. CÁC TH B NH Tâm th n phân li t có 8 th như sau : 1-Tâm th n phân li t th hoang tư ng (paranoid) -B nh nhân ph i có các bi u hi n áp ng các tiêu chu n í oán b nh tâm th n phân li t (ghi m c 6). Và n i b t trong b nh c nh, ngư i b nh thư ng xuyên phàn nàn có ngư i theo dõi, làm h i, u c, c bi t nh n c m r ng mình luôn b m t ai ó th nghi m, ki m tra, ho c ghen tuông / b chi ph i ho c có dòng dõi cao sang... (các hoang tư ng). -Kèm theo b nh nhân nhìn th y ho c thư ng nghe th y ti ng nói răn d y c a m t ngư i nào ó mà th c t không h có ( o giác). 2-Tâm th n phân li t th thanh xuân ư c nh n bi t khi : -B nh nhân cũng ã có các bi u hi n áp ng các tiêu chu n ch n oán b nh tâm th n phân li t (ghi m c 6) -Trung tâm bi u hi n c a b nh c nh hi n t i là kích ng si d i, nói năng h n n, r i r c, l lăng, tác phong vô trách nhi m và không lư ng trư c ư c Bi n i c m xúc n i b t. -B nh thư ng kh i phát s m tu i tr 15-25 tu i. Có nhân cách ti n b nh lý như nhút nhát và cô c. ch n oán áng tin c y ph i c n th i gian hai hay ba tháng theo dõi liên t c b o m là các tác phong c trưng mô t trên v n còn duy trì. 3-Tâm th n phân li t th căng trương l c ư c nh n bi t b i : -B nh nhân có các bi u hi n áp ng các tiêu chu n ch n oán b nh tâm th n phân li t ( ư c ghi m c 4) -Trong b nh c nh n i b t là : + Gi m v n ng n s ng s , không nói. + Ho c kích ng l p i l p l i xen k v i b t ng s ng s . + Ho c ngư i b nh có th gi m t t ư t h b áp t, b t thư ng, kỳ d trong th i gian hàng gi , hàng ngày. + Không làm theo ho c ch ng l i m i ch b o c a th y thu c và ngư i thân. + Nh c l i l i nói ho c c ch c a ngư i khác. 4-Tâm th n phân li t th không bi t nh
75 ư c nh n bi t b i : - B nh nhân ã có nh ng bi u hi n áp ng tiêu chu n ch n oán b nh tâm th n phân li t (ghi m c 6). - Nhưng trong b nh c nh không bi u l các tri u ch ng tho mãn các tiêu chu n x p vào th hoang tư ng, ho c th thanh xuân ho c th căng trương l c trên. 5-Tâm th n phân li t th tr m c m sau phân li t ư c nh n bi t b i : - B nh nhân ã có nh ng bi u hi n áp ng nh ng tiêu chu n ch n oán b nh tâm th n phân li t (ghi m c 6) . - Hi n t i v n còn nh ng bi u hi n c trưng c a b nh tâm th n phân li t và kèm theo phàn nàn bu n chán, bi quan, gi m thích thú, thi u l c như là h u qu c a b nh (tr m c m). Hi m khi chúng n ng ho c m r ng n m c áp ng ư c các tiêu chu n c a m t giai o n tr m c m n ng( F32.2và F32.3). 6-Tâm th n phân li t th di ch ng ư c nh n bi t b i : - B nh nhân ã có nh ng tri u ch ng áp ng các tiêu chu n ch n oán là b nh tâm th n phân li t ( ư c ghi m c IV) trong quá kh . Nhưng hi n t i có bi u hi n b ng, gi m ho t ng, ăn nói không còn ho t bát, xúc c m cùn mòn, lư i bi ng k c chăm sóc cá nhân, không quan tâm n xung quanh. 7-Tâm th n phân li t th ơn thu n ư c nh n d ng b i : -Kh i phát b nh t t v i nh ng bi u hi n c m xúc khô c n, l nh lùng, s ng thu mình, lang thang, cách ly xã h i, không có bi u hi n quan tâm thích thú, lư i bi ng, kỳ d , ăn không ng i r i, s ng không m c ích. -Trong khi ó các bi u hi n nh n c m hoang tư ng và o giác m nh t. 8. Tâm th n phân li t c m xúc Nh n bi t th này khi : -Có bi u hi n c a r i lo n phân li t và r i lo n c m xúc (có th là hưng c m, ho c tr m c m, ho c h n h p c hai) ng th i cũng xu t hi n ngang nhau trong m t giai o n b nh. - Giai o n bu n chán trong r i lo n c m xúc không ph i là giai o n tr m c m sau phân li t. VI. CH N OÁN M c dù không xác nh ư c các tri u ch ng c trưng c a b nh m t cách ch t ch , nh m m c ích th c ti n, c n chia các tri u ch ng nói trên thành t ng nhóm có ph n quan tr ng c bi t i v i ch n oán. Theo phân lo i ch n oán qu c t l n th 10 (ICD-10) có 09 nhóm tri u ch ng sau: 1. Tư duy vang thành ti ng, tư duy b áp t hay b ánh c p và tư duy b phát thanh. 2. Các hoang tư ng b ki m tra, b chi ph i hay b ng, có liên quan rõ r t v i v n ng thân th ho c có nh ng liên quan v i ý nghĩ, hành vi hay c m giác c bi t .
76 3. Các o thanh bình lu n thư ng xuyên v hành vi c a b nh nhân hay th o lu n v i nhau v b nh nhân ho c các lo i o thanh khác xu t hi n t m t b ph n nào ó c a cơ th . 4. Các lo i hoang tư ng dai d ng khác không thích h p v m t văn hoá và hoàn toàn không th có ư c như tính ng nh t v tôn giáo hay chính tr ho c nh ng kh năng v quy n l c siêu nhân (ví d : có kh năng i u khi n th i ti t ho c ang ti p xúc v i nh ng ngư i c a th gi i khác). 5. o giác dai d ng b t c lo i nào, có khi kèm theo hoang tư ng thoáng qua hay chưa hoàn ch nh, không có n i dung c m xúc rõ ràng ho c kèm ý tư ng quá áng dai d ng xu t hi n hàng ngày trong nhi u tu n hay nhi u tháng. 6. Tư duy gián o n hay thêm t khi nói, ưa n tư duy không liên quan hay l i nói không thích h p ho c b a ngôn ng . 7. Tác phong căng trương l c như kích ng , gi nguyên dáng hay ph nh không nói/ s ng s ... 8. Các tri u ch ng âm tính như vô c m, ngôn ng nghèo nàn, c m xúc cùn mòn hay không thích h p thư ng ưa n cáh ly xã h i gi m sút hi u su t lao ng; ph i rõ ràng là các tri u ch ng trên không do tr m c m hay thu c an th n kinh gây ra. 9. Bi n i thư ng xuyên và có ý nghĩa v ch t lư ng toàn di n c a t p tính cá nhân bi u hi n như m t thích thú, thi u m c ích, lư i bi ng, m i mê suy nghĩ cá nhân và cách ly xã h i. Các nguyên t c ch o ch n oán: - Ph i có ít nh t m t tri u ch ng r t rõ (n u ít rõ thư ng ph i hai tri u ch ng hay nhi u hơn) thu c vào m t trong các nhóm ư c li t kê t 1 n 4 trên ho c có ít nh t là hai trong nhóm tri u ch ng li t kê t 5 n 9. - Các tri u ch ng nêu i m 1 ph i t n t i rõ ràng trong ph n l n kho ng th i gian m t tháng hay lâu hơn. N u th i gian ít hơn m t tháng thì ph i ch n oán như m t r i lo n lo n th n c p gi ng phân li t (F23.2). - Không ch n oán tâm th n phân li t khi ã có các tri u ch ng hưng c m hay tr m c m i n hình. Tr các tri u ch ng phân li t xu t hi n trư c các r i lo n c m xúc. - Không ch n oán b nh tâm th n phân li t khi ã có nh ng b nh não rõ r t, b nh nhân nghi n và cai ma tuý, nghi n rư u, ch n thương s não, ch m phát tri n tâm th n, ho c có nh ng r i lo n lo n th n là h u qu c a các b nh nhi m trùng, nhi m c ho c b nh cơ th n ng. - Không ch n oán b nh tâm th n phân li t khi b nh b t u tu i trên 40, b i vì tu i này, có nhi u r i lo n c a các b nh cơ th như tim m ch, n i ti t... VII. CH N OÁN PHÂN BI T Có 5 lo i r i lo n tâm th n c n ch n oán phân bi t v i b nh tâm th n phân li t. 1. Ch n oán phân bi t b nh tâm th n phân li t v i ph n ng trư c các sang ch n tâm lý (stress) Các stress v tâm lý có th óng vai trò là m t nhân t thúc y s xu t hi n c a m t b nh n i sinh ti m tàng (tâm th n phân li t). Song các sang ch n tâm lý cũng có th là căn nguyên ch y u gây b nh và ch n oán các r i lo n d ng ph n ng này, c n ph i căn c vào các c i m lâm sàng cơ b n sau :
77 -B nh xu t hi n sau m t sang ch n tâm th n m nh, t ng t, có ý nghĩa thông tin sâu s c, vư t quá s c ch u ng c a b nh nhân. Ho c cũng có th b nh xu t hi n sau m t s sang ch n không m nh l m song k ti p nhau liên t c. -N i dung các tri u ch ng (nh t là các hoang tư ng, o giác ...) có liên quan tr c ti p và ph n nh sâu s c n i dung c a các sang ch n tâm lý. -Trong ti n s ã có nh ng l n ph n ng nh trư c các sang ch n ho c có nhi u nhân t thu n l i (nhân cách, cơ th , môi trư ng ...) thúc y b nh phát sinh. - i u tr úng (li u pháp tâm lý) b nh kh i nhanh và kh i hoàn toàn không l i di ch ng tâm th n. M t khác, m i m t tr ng thái ph n ng b nh lý còn có nh ng s c thái lâm sàng riêng bi t làm ch n oán xác nh. Ví d , các r i lo n stress sau sang ch n còn có các tri u ch ng lâm sàng c trưng như : S tái di n nh ng giai o n sang ch n b ng các " h i c sang ch n". C m giác "tê cóng" và cùn mòn c m xúc (m t thích thú, tách kh i m i ngư i và môi trư ng xung quanh...) Né tránh các ho t ng và hoàn c nh g i l i sang ch n. Các r i lo n th n kinh t tr , r i lo n khí s c, lo âu, ho ng s , tr m c m, r i lo n hành vi... xu t hi n vài tu n n 6 tháng sau sang ch n. 2. Phân bi t b nh tâm th n phân li t v i các r i lo n c m xúc n i sinh Trong b nh tâm th n phân li t cũng có th có các r i lo n c m xúc. Các h i ch ng này dù là hưng c m hay tr m c m song nhi u khi khá rõ r t trong b nh c nh lâm sàng và t n t i như là nh ng r i lo n tâm th n cơ b n trong ti n tri n c a b nh. Do v y vi c ch n oán phân bi t b nh tâm th n phân li t và các r i lo n c m xúc n i sinh nhi u khi r t khó và ph i căn c vào các c trưng sau ây (c a các r i lo n c m xúc) - Các r i lo n c m xúc xu t hi n m t cách t phát, t ng th i kỳ chi m ưu th rõ r t trong b nh c nh lâm sàng. - Th i gian t n t i các h i ch ng c m xúc có th kéo dài, song v n có gi i h n rõ r t (3 n 6 tháng ) ó g i là các cơn, các giai o n. - Các r i lo n c m xúc ph i xu t hi n trư c các tri u ch ng lo n th n khác. - Các tri u ch ng lo n th n (hoang tư ng, o giác...) là th phát và có n i dung phù h p v i khí s c n n t ng c a quá tình b nh lý. - Khi c m xúc n nh thì các tri u ch ng lo n th n cũng thuyên gi m ho c m t i. - Không ưa n các d t t tâm th n m c dù b tái phát nhi u l n. Gi a các chu kỳ tr ng thái ho t ng tâm th n g n như tr l i bình thư ng. Th i kỳ thoái tri n này có th t vài tháng n vài năm. - Trong ti n s ã có nh ng cơn r i lo n c m xúc ho c r i lo n khí s c rõ r t. Các r i lo n c m xúc thư ng g p là : + Hưng c m có các tri u ch ng lo n th n : Là m t th n ng c a hưng c m; bi u hi n khí s c hưng ph n, s tăng t c và tăng lư ng c a các ho t ng cơ th và tâm th n ... Các hoang tư ng, o giác ... nhu m màu s c c m xúc : ý tư ng t cao, khu ch i.