Tần suất phổ biến của vi khuẩn enterobacteria sinh men β‐lactamase trong cộng đồng tại Thành phố Hồ Chí Minh năm 2013

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 6 * 2014 <br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br />  <br /> <br /> TẦN SUẤT PHỔ BIẾN CỦA VI KHUẨN ENTEROBACTERIA  <br /> SINH MEN β‐LACTAMASE TRONG CỘNG ĐỒNG  <br /> TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH NĂM 2013 <br /> Nguyễn Đỗ Phúc*, Nguyễn Lý Hoàng Ngân* <br /> <br /> TÓM TẮT <br /> Đặt  vấn  đề:  Extended  spectrum  β‐lactamase  (ESBLs)  là  những  men  đề  kháng  kháng  sinh  với  tất  cả <br /> penicillins,  cephalosporins  và  monobactams  (nhưng  không  phải  cephamycin  hoặc  carbapenems).  Vi  khuẩn <br /> Enterobacteria tạo men ESBLs đã lan rộng trên khắp thế giới và do đó nhiều nhiễm trùng phổ biến và đe dọa đến <br /> tính mạng ngày càng trở nên khó điều trị hoặc thậm chí không thể điều trị.  <br /> Mục  tiêu  nghiên  cứu:  Mục  tiêu  của  nghiên  cứu  này  là  để  xác  định  tần  suất  phổ  biến  của  vi  khuẩn <br /> Enterobacteria sinh men β‐lactamase trong cộng đồng tại Tp. Hồ Chí Minh năm 2013. <br /> Phương pháp: Nghiên cứu cắt ngang, mô tả được thực hiện từ tháng 1 đến tháng 7 năm 2013 tại Tp. Hồ <br /> Chí Minh. Bộ câu hỏi phỏng vấn và mẫu phân được lấy từ những người khỏe mạnh tuổi từ 20 – 70 tại 4 quận, <br /> huyện. Các mẫu phân được nuôi cấy sàng lọc để nhận dạng hình thái khuẩn khác vi khuẩn sinh men ESBL trên <br /> môi trường CHROMagar ESBL. Kiểu hình kháng kháng sinh của những chủng phân lập được kiểm tra bằng đĩa <br /> kháng sinh phối hợp. <br /> Kết quả: 160 mẫu phân nuôi cấy, có 63% mẫu có vi khuẩn Enterobacteria sinh men ESBL. 139 chủng phân <br /> lập được (trong đó có 40 mẫu mang hơn 2 chủng sinh men ESBL). E. coli chiếm ưu thế 63%, tiếp đến Klebsiella <br /> spp. 35% và Citrobacter 1%. Quận 3 có tần suất mẫu có vi khuẩn sinh men ESBL cao nhất là 80%, tiếp theo Tân <br /> Phú là 67,5%, Củ Chi là 65,0%, và quận 6 là 40%.  <br /> Kết luận: Nghiên cứu này cho thấy tần suất của vi khuẩn Enterobacteria sinh ESBL cao trong cộng đồng <br /> tại Tp. Hồ Chí Minh, từ 40‐80% trong các quận, huyện, với E. coli và Klebsiella spp.chiếm ưu thế. Tần suất cao <br /> này cho thấy đề kháng kháng sinh của vi khuẩn Enterobacteria sinh ESBL tại Tp. Hồ Chí Minh không chỉ giới <br /> hạn trong môi trường bệnh viện mà đã lan rộng trong cộng đồng. Để ngăn ngừa sự lan rộng sự đề kháng kháng <br /> sinh, cần phải sử dụng hợp lý và các sản phẩm làm giả cũng cần phải được loại bỏ.  <br /> Từ khóa: Vi khuẩn Enterobacteria sinh men ESBL, cộng đồng. <br /> <br /> ABSTRACT <br /> PREVALENCE OF EXTENDED SPECTRUM LACTAMASE PRODUCING ENTEROBACTERIA IN <br /> HEALTHY POPULATION, HO CHI MINH, 2013.<br /> Nguyen Do Phuc, Nguyen Ly Hoang Ngan  <br /> * Y Hoc Tp. Ho Chi Minh * Vol. 18 ‐ Supplement of No 6‐ 2014: 397 – 401 <br /> Background:  Extended spectrum β‐lactamase (ESBLs) are enzymes that promote resistance to antibiotics <br /> such  as  penicillins,  cephalosporins  and  monobactams  (but  not  including  cephamycin  or  carbapenems). <br /> Enterobacteria producing ESBLs spread over the world; therefore, many infections are becoming common, life‐<br /> threatening and difficult or even impossible to treat.  <br /> Objectives:  to determine the  prevalence  of ESBL‐producing  enterobacteria  in  a healthy  population  in  Ho <br /> Chi Minh City, Vietnam. <br /> Viện Y tế công cộng Tp. Hồ Chí Minh <br /> Tác giả liên lạc: TS. Nguyễn Đỗ Phúc  <br /> <br /> *<br /> <br /> Chuyên Đề Y Tế Công Cộng <br /> <br /> ĐT: 0907 669 008 <br /> <br /> Email: nguyendophucihph@gmail.com <br /> <br /> 397<br /> <br /> Nghiên cứu Y học <br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 6 * 2014<br /> <br />  <br /> Methods: A cross ‐ sectional study was conducted in Ho Chi Minh City from January to July in 2013. Stool <br /> samples  were  collected  from  healthy  individuals  aged  20‐70  years  in  four  districts,  and  were  screened  with <br /> CHROMagar ESBL (The Chromogenic Media Pioneer, USA) for ESBL‐producing enterobacteria. Phenotypes of <br /> these isolates were confirmed by combined disc method. <br /> Result:  Of 160 stool samples, 63% samples contained ESBL‐producing enterobacteria. Of 139 isolates (40 <br /> samples carried more than 2 isolates), E.coli, Klebsiella spp. and Citrobacter predominated at 63%, 35% and 1% <br /> respectively. District3 had the highest prevalence (80%), Tan Phu at the second (67.5%), Cu Chi (65.0%), and <br /> District 6 (40%) then.  <br /> Conclusion:  This study indicates that the prevalence of ESBL‐producing enterobacteria was high in the <br /> healthy population in Ho Chi Minh City, ranging from 40‐80% by district, with the domination of E.coli and <br /> Klebsiella spp. This high prevalence suggests that antibiotic resistance may be a problem in Ho Chi Minh City. <br /> The resistance have not only located in the hospital environment but also spread in community. To prevent the <br /> continuation  of  resistance  coverage,  antibiotics  should  be  prescribed  appropriately  and  counterfeit  products <br /> should be abolished.  <br /> Keywords: ESBL‐producing enterobacteria, healthy population. <br /> <br /> ĐẶT VẤNĐỀ <br /> Kháng sinh họ β‐lactam được sử dụng xấp xỉ <br /> 50% trong các loại kháng sinh trên toàn thế giới <br /> và điều này tạo áp lực chọn lọc thúc đẩy nhanh <br /> sự  xuất  hiện  các  chủng  vi  khuẩn  kháng  lại  các <br /> kháng  sinh  này(3).  Một  cơ  chế  đề  kháng  quan <br /> trọng của vi khuẩn đường ruột đối với β‐lactam <br /> là  sản  xuất  men  β‐lactamase(5).  Vi  khuẩn <br /> Enterobacteria có thể chiếm đến 80% trong số các <br /> trực khuẩn Gram âm gây tiêu chảy và 50% phân <br /> lập  được  tại  các  phòng  xét  nghiệm  do  nguyên <br /> nhân  tiêu  chảy(2).  Tỷ  lệ  sinh  β‐lactamase  phổ <br /> rộng  (extended  spectrum  β‐lactamase  ‐  ESBL) <br /> của  vi  khuẩn  Enterobacteria  thì  rất  cao.  ESBL  là <br /> những men β ‐lactamases có khả năng đề kháng <br /> kháng  sinh  như  penicillins,  cephalosporins  thế <br /> hệ  thứ  nhất,  nhì,  ba  và  monobactams  nhưng <br /> không  đề  kháng  với  cephamycins  và <br /> carbapenems(8)  và  các  vi  khuẩn  mang  gen  điều <br /> khiển  sinh  β‐lactamase  phổ  rộng  thì  có  thể <br /> chuyển gen cho nhau(6). Vi khuẩn Enterobacteria <br /> sinh ESBLs đã lan truyền nhanh chóng trên khắp <br /> thế  giới  và  gây  nên  nhiễm  trùng  phổ  biến,  gây <br /> khó  khăn  trong  điều  trị  và  thậm  chí  không  thể <br /> điều trị(8). Do vậy nghiên cứu này là xác định tần <br /> suất vi khuẩn Enterobacteria sinh ESBL ở người <br /> khỏe  mạnh  trong  cộng  đồng  tại  Thành  phố  Hồ <br /> Chí Minh với các mục tiêu sau. <br /> <br /> 398<br /> <br /> Mục tiêu nghiên cứu <br /> Mô tả đặc điểm mẫu nghiên cứu.<br /> Xác định tần suất lưu hành vi khuẩn đường <br /> ruột  sinh  ESBL  trong  cộng  đồng  tại  Thành  phố <br /> Hồ Chí Minh. <br /> Xác định tỷ lệ các loài vi khuẩn đường ruột <br /> sinh ESBL trong mẫu phân. <br /> <br /> ĐỐI TƯỢNG ‐ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU <br /> Đối tượng nghiên cứu <br /> Dân số mục tiêu: Người dân và bệnh phẩm <br /> trên địa bàn Tp. Hồ Chí Minh. <br /> Dân  số  nghiên  cứu:  Người  dân  và  bệnh <br /> phẩm  tại  quận  3,  6,  Tân  Phú  và  huyện  Củ  Chi, <br /> Tp. Hồ Chí Minh. <br /> <br /> Phương pháp nghiên cứu <br /> Nghiên  cứu  được  thực  hiện  từ  tháng  1  đến <br /> tháng  12  năm  2013  tại  Tp.  Hồ  Chí  Minh  ở  trên <br /> dân số khỏe mạnh.  <br /> Cỡ mẫu: được tính toán dựa vào công thức sau:  <br /> 2<br /> <br /> n<br /> <br /> Z (1-/2)  p(1  p)<br /> d2<br /> <br /> Trong đó:  Z (1‐α / 2) = 1,96 ở độ tin cậy 95%,  <br /> p: tỷ lệ vi khuẩn Enterobacteriacae sinh men ESBL trong <br /> cộng đồng trong nghiên cứu trước đây ở Thái Lan(8) ; p= <br /> 0,506, q = (1‐p)=0,494; d = 10% (sai số chấp nhận được).  <br /> <br /> Chuyên Đề Y Tế Công Cộng <br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 6 * 2014 <br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br />  <br /> Cỡ  mẫu  được  tính  như  sau:  (1.96)2  x <br /> (0,506x0,494)/0,12 = 96,02 <br /> Thêm 10% khả năng mất mẫu, tổng số mẫu <br /> gồm 105 mẫu. Ngoài ra, bởi vì sử dụng việc lấy <br /> mẫu  nhiều  giai  đoạn  nên  tổng  số  mẫu  được <br /> nhân với 1,5 (thiết kế có hiệu lực).  <br /> Cỡ mẫu sẽ là: 105 x 1,5 = 157 mẫu. Làm tròn <br /> 160 mẫu <br /> <br /> Cách chọn mẫu <br /> Dân số Thành phố Hồ Chí Minh được nhóm <br /> thành  24  cụm:  19  cụm  (quận)  nội  thành  và  5 <br /> cụm(huyện)  ngoại  thành.  Từ  đó,  3  quận  nội <br /> thành  và  một  huyện  ngoại  thành  được  rút  ra <br /> một  cách  ngẫu  nhiên.  Trong  mỗi  quận,  huyện <br /> chọn được tiếp tục chọn ngẫu nhiên ra 2 phường. <br /> Trong mỗi phường chọn ngẫu nhiên ra 20 hộ gia <br /> đình.  Trong  mỗi  hộ  gia  đình  chọn  một  người <br /> khỏe mạnh tuổi từ 20 đến 70 (mỗi phường gồm <br /> 10 nam và 10 nữ) để lấy thông tin và mẫu phân. <br /> <br /> Kỹ thuật lấy mẫu phân <br /> Các  mẫu  phân  được  thu  thập  bằng  cách  sử <br /> dụng que tăm bông vô trùng chạm vào ít nhất ba <br /> phần khác nhau rồi bỏ vào trong môi trường vận <br /> chuyển Cary‐Blair. Các mẫu phân này được giữ <br /> trong một thùng mát cho đến khi cấy mẫu. Việc <br /> cấy  mẫu  được  bắt  đầu  trong  ngày  sau  khi  thu <br /> thập mẫu. <br /> <br /> Phương pháp phòng thí nghiệm <br /> 160  mẫu  phân  được  nuôi  cấy  sàng  lọc  trên <br /> môi  trường  CHROMagar  ESBL  (Chromogenic <br /> Media  Pioneer,  USA)  cho  vi  khuẩn <br /> Enterobacteria  sinh  ESBL.  Các  chủng  được  xác <br /> định lại bằng thử nghiệm sinh vật hóa học. Kiểu <br /> hình  kháng  kháng  sinh  của  những  chủng  phân <br /> lập được xác nhận bằng phương pháp đĩa kháng <br /> sinh  phối  hợp  theo  hướng  dẫn  bởi  CLSI,  2011. <br /> Thực  hiện  kháng  sinh  đồ  bằng  phương  pháp <br /> <br /> Chuyên Đề Y Tế Công Cộng <br /> <br /> khuếch  tán  đồng  thời  hai  cặp  đĩa  kháng  sinh <br /> ceftazidime  và  ceftazidime/clavulanic  acid <br /> (30mg/10mg), <br /> cefotaxime <br /> và <br /> cefotaxime/clavulanic  acid  (30mg/10mg),  trên <br /> cùng  một  đĩa  thạch.  Tính  hiệu  số  đường  kính <br /> vòng  vô  khuẩn  của  từng  cặp  đĩa  kháng  sinh. <br /> Biện luận kết quả như sau:  <br /> ESBL  (+)  khi  hiệu  số  đường  kính  vòng  vô <br /> khuẩn  ≥  5  mm  giữa  ceftazidime/clavulanic  acid <br /> và  ceftazidime  hoặc  cefotaxime/clavulanic  acid <br /> và cefotaxime <br /> ESBL  (‐)  khi  hiệu  số  đường  kính  vòng  vô <br /> khuẩn