Tạp chí khoa học: Những vấn đề pháp lý khi sử dụng kết quả quan trắc môi trường không khí tại các cơ sở sản xuất công nghiệp phục vụ cho việc giải quyết tranh chấp môi trường

Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa học Tự nhiên và Công nghệ 28 (2012) 135-143<br /> <br /> Nh ng v n pháp lý khi s d ng k t qu quan tr c môi trư ng không khí t i các cơ s s n xu t công nghi p ph c v cho vi c gi i quy t tranh ch p môi trư ng<br /> C n Anh Tu n1,*, Hoàng Xuân Cơ2<br /> 1 2<br /> <br /> C c Khoa h c, Công ngh và Môi trư ng, s 1B Nguy n Tri Phương, Hà N i<br /> <br /> Khoa Môi trư ng, Trư ng<br /> <br /> i h c Khoa h c T nhiên, HQGHN, 334 Nguy n Trãi, Hà N i, Vi t Nam<br /> Nh n ngày 5 tháng 3 năm 2012<br /> <br /> Tóm t t. Bài báo c p n tình hình s n xu t công nghi p Vi t Nam và vi c th c hi n quan tr c môi trư ng không khí theo quy nh c a pháp lu t b o v môi trư ng; Phân tích s c n thi t s d ng các k t qu quan tr c môi trư ng không khí trong vi c gi i quy t tranh ch p môi trư ng và nh ng t n t i, h n ch trong lĩnh v c này. Trên cơ s ó xu t các bi n pháp b o m tính pháp lý trong các bư c c a quy trình quan tr c môi trư ng không khí t i các cơ s s n xu t công nghi p nư c ta có th s d ng ư c k t qu quan tr c trong vi c gi i quy t tranh ch p môi trư ng. Các bi n pháp ư c xu t bao g m: b o m s tuân thu quy nh c a Lu t B o v môi trư ng, các yêu c u c a ánh giá tác ng môi trư ng; b o m tuân th quy trình, quy ph m, phương pháp, công c x lý k t qu quan tr c; vi c th m nh và phê duy t k ho ch quan tr c và k t qu quan tr c i v i các cơ s s n xu t công nghi p Vi t Nam. T khóa: Môi trư ng không khí; Quan tr c môi trư ng; Tranh ch p môi trư ng.<br /> <br /> 1. M<br /> <br /> u∗<br /> <br /> Quan tr c môi trư ng nói chung và môi trư ng không khí nói riêng ư c quy nh trong Lu t B o v môi trư ng ( i m d, Kho n 2, i u 94) như là m t trách nhi m pháp lý b t bu c i v i cơ s s n xu t, kinh doanh, d ch v [1] (sau ây g i chung là cơ s s n xu t công nghi p). Tuy nhiên, th c t cho th y, vi c quan tr c môi trư ng không khí t i cơ s s n xu t còn b c l nhi u t n t i, b t c p trong vi c<br /> <br /> _______<br /> ∗<br /> <br /> Tác gi liên h . T: 84-4-38435952. E-mail: catuankcm@yahoo.com<br /> <br /> thi t k chương trình, xây d ng và t ch c th c hi n k ho ch quan tr c, b o m ch t lư ng, ki m soát ch t lư ng quan tr c [2]. i u này d n n nh ng h qu không thu n l i trong vi c kh ng nh tính pháp lý và tin c y c a k t qu quan tr c theo các m c tiêu ư c xác nh. N i dung bài báo phân tích nh ng v n v b o m tính pháp lý trong xây d ng, t ch c th c hi n chương trình, k ho ch quan tr c môi trư ng không khí t i cơ s s n xu t công nghi p khí ph c v cho công tác qu n lý môi trư ng và gi i quy t tranh ch p môi trư ng. 135<br /> <br /> 136<br /> <br /> C.A. Tu n, H.X. Cơ / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa học Tự nhiên và Công nghệ 28 (2012) 135-143<br /> <br /> 2. Tình hình phát tri n s n xu t công nghi p và b o v môi trư ng S li u th ng kê t i B ng 1 cho th y, theo lo i hình s h u, các cơ s s n xu t công nghi p nư c ta ư c chia ra làm 3 nhóm, nhóm s h u nhà nư c (g m c trung ương và a phương), nhóm s h u ngoài nhà nư c (c a tư nhân, h p tác xã, h gia ình) và nhóm s<br /> <br /> h u nư c ngoài (khu v c FDI) [3]. Theo s li u năm 2007, toàn qu c có 850.317 cơ s s n xu t công nghi p. Trong ó, ph n l n là các cơ s s n xu t công nghi p thu c s h u nư c ngoài, chi m t l 38,6%, ti p theo là s các cơ s s n xu t công nghi p ngoài nhà nư c chi m t l 31,7% và cu i cùng là s các cơ s s n xu t công nghi p c a nhà nư c chi m t l 29,7%.<br /> <br /> B ng 1. S lư ng các cơ s s n xu t công nghi p theo s h u, 1998-2007 [3] T ng s Năm S lư ng 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 592948 618198 654962 697225 766797 773533 768920 777441 824064 850317 S n lư ng (t VND) 151,2 168,7 198,3 227,3 261,1 305,1 355,6 416,6 487,5 570,7 Nhà nư c (trung ương và phương) S lư ng 1821 1786 1688 1535 1538 1425 1359 1181 1071 1033 Ngoài nhà nư c (tư nhân, h p tác xã và h gia ình) S lư ng 590246 615453 652216 694242 763560 770102 765210 773581 819934 845652 S n lư ng (t VND) 33,4 37,0 44,1 53,6 63,5 78,3 95,8 120,1 148,8 181,1 Nư c ngoài (khu v c FDI) S lư ng 881 959 1058 1448 1699 2006 2351 2679 3059 3632 S n lư ng (t VND) 48,4 58,5 71,3 80,3 92,5 109,2 128,2 155,3 184,5 220,2<br /> <br /> a<br /> <br /> S n lư ng (t VND) 69,5 73,2 82,9 93,4 105,1 117,6 131,7 141,1 154,2 169,4<br /> <br /> [Ngu n: Claudio Dordi, Ph m Chi Lan, nnk, Hà N i, 2008]<br /> <br /> Quá trình phát tri n kinh t nư c ta ã thu hút m nh m các ngu n u tư. Theo ó, các cơ s s n xu t ư c u tư xây d ng theo KCN, CCN, ư c hình thành và phát tri n không ng ng t o ra nh ng giá tr công nghi p và giá<br /> <br /> tr xu t kh u ngày càng l n [4]. Tính n năm 2008, toàn qu c có 223 KCN ư c thành l p, giá tr s n xu t công nghi p KCN t 28,9 t USD (B ng 2).<br /> <br /> B ng 2. Tình hình phát tri n KCN qua các năm 2006, 2007, 2008 S tt 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. N i dung T ng s KCN toàn qu c S KCN thành l p m i S KCN xin m r ng di n tích T ng di n tích KCN thành l p m i (ha) T l l p y KCN trung bình (%) Giá tr s n xu t/ 1 ha di n tích t cho thuê (tri u USD) Giá tr s n xu t công nghi p KCN (t USD) Giá tr xu t kh u công nghi p KCN (t USD) T l so v i t ng giá tr xu t kh u c nư c (%) N p ngân sách (t USD) Năm 2006 139 8 3 2.607 54,5 16,8 8,3 21 0,88 Năm 2007 179 40 12 11.016 50 1,5 22,4 10,8 22 1,1 Năm 2008 223 44 8 18.486 46 1,68 28,9 14,5 24,7 1,3<br /> <br /> [Ngu n:B Tài nguyên và Môi trư ng, Báo cáo môi trư ng qu c gia năm 2009]<br /> <br /> C.A. Tu n, H.X. Cơ / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa học Tự nhiên và Công nghệ 28 (2012) 135-143<br /> <br /> 137<br /> <br /> T c tăng trư ng giá tr s n xu t công nghi p c nư c năm 2010 (B ng 3) ư c t 794,2 nghìn t ng, tăng 14% so v i năm 2009[5]. Theo ó, giá tr s n xu t công nghi p c a khu v c có v n u tư nư c ngoài năm 2010 chi m t tr ng t i 42% toàn ngành công nghi p và t t c tăng cao nh t 17,2% (trong ó d u m và khí t ư c t 31,7 nghìn t<br /> B ng 3. T c S tt 1. 2. 3. Khu v c Khu v c kinh t nhà nư c Khu v c kinh t ngoài nhà nư c Khu v c có v n u tư nư c ngoài T ng c ng:<br /> <br /> ng, gi m 1,7%; các ngành khác ư c t 301,6 nghìn t ng, tăng 19,5%). Ti p theo, giá tr s n xu t công nghi p c a khu v c kinh t ngoài nhà nư c chi m 35,9% và tăng 14,7%. Khu v c kinh t nhà nư c chi m t tr ng th p nh t trong t ng giá tr s n xu t công nghi p và tăng trư ng r t h n ch , l n lư t là 22,1% và 7,4%.<br /> <br /> tăng trư ng giá tr s n xu t công nghi p năm 2010 Giá tr (nghìn t VND) Giá tr T l % 175,5 22,1 285,1 35,9 333,6 42,0 794,2 100,0 T c tăng trư ng (%) (so v i năm 2009) 7,4 14,7 17,2 14,0<br /> [Ngu n: T ng c c Th ng kê, 2010]<br /> <br /> Cùng v i s phát tri n c a ho t ng s n xu t công nghi p nư c ta, v n ô nhi m môi trư ng không khí ã và ang di n ra t i nhi u cơ s s n xu t và KCN.Các ngành s n xu t công nghi p nư c ta r t a d ng, thành ph n các lo i khí th i và m c phát th i vào môi trư ng cũng khác nhau (B ng 4). Các bi n pháp ki m soát, qu n lý ch t lư ng môi trư ng không khí t i các cơ s s n xu t công nghi p ã bư c u ư c th c hi n. Tuy nhiên vi c qu n lý và b o v môi trư ng không khí t i các cơ s này v n còn có nh ng b t c p như thi u các quy<br /> B ng 4. T l S tt 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13.<br /> <br /> nh pháp lu t c th v ăng ký ch ngu n th i khí c h i, quy nh v h n m c th i i v i các ch ngu n th i, quy nh v ánh giá thi t h i và gi i quy t tranh ch p môi trư ng; ho t ng quan tr c và ki m kê ngu n phát th i còn có nh ng t n t i và h n ch áng k [6]. Do v y, vi c quan tr c, qu n lý và ki m soát các ngu n phát th i b i, khí c h i i v i các cơ s s n xu t công nghi p ư c c ra là r t c n thi t và c p bách, ph c v cho công tác qu n lý môi trư ng, gi i quy t tranh ch p môi trư ng.<br /> <br /> óng góp vào t ng th i lư ng các ch t ô nhi m không khí c a các ngành công nghi p năm 2006 [6] T l (%) NO2 CO 31,39 13,32 39,07 12,39 9,32 35,02 4,53 30,91 0,33 0,79 3,77 1,14 4,79 4,09 0,35 0,16 0,05 0,03 0,08 0,02 0,04 0,04 0,02 0,01 0,02 0,00<br /> <br /> Ngành công nghi p S n xu t th c ph m và u ng S n xu t các s n ph m t ch t khóang phi kim lo i S n xu t s n ph m g và lâm s n S n xu t kim lo i S n xu t giư ng, t , bàn gh S n xu t s n ph m d t S n xu t gi y và các s n ph m b ng gi y S n xu t thu c lá, thu c lào S n xu t trang ph c S n xu t s n ph m b ng da, gi da S n xu t máy móc, thi t b S n xu t thi t b i n Xu t b n, in và sao b n in<br /> <br /> SO2 25,92 28,46 10,23 7,63 8,88 3,44 6,46 0,77 0,13 0,88 0,11 0,07 0,91<br /> <br /> TSP 31,62 48,08 15,87 1,83 0,24 0,52 0,68 0,01 0,04 0,02 0,01 0,01 0,00<br /> <br /> 138<br /> <br /> C.A. Tu n, H.X. Cơ / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa học Tự nhiên và Công nghệ 28 (2012) 135-143<br /> <br /> 14. 15. 16. 17. 18.<br /> <br /> S S S S S<br /> <br /> n xu n xu n xu n xu n xu<br /> <br /> t radio, ti vi và thi t b truy n thông t, s a ch a các phương ti n v n t i khác t than c c, các s n ph m d u m tinh ch t hóa ch t và các s n ph m hóa ch t t s m ph m cao su và plastic T ng c ng:<br /> <br /> 0,14 0,45 1,47 2,00 1,88 100<br /> <br /> 0,02 0,19 3,43 2,20 0,34 100<br /> <br /> 0,00 0,1 1,47 0,42 0,08 100<br /> <br /> 0,00 0,14 0,38 0,46 0,09 100<br /> <br /> [Ngu n: B Tài nguyên và Môi trư ng, Báo cáo môi trư ng qu c gia năm 2010]<br /> <br /> 3. Ho t ng quan tr c môi trư ng t i các cơ s s n xu t công nghi p a) Tình hình th c hi n ho t ng quan tr c môi trư ng t i các cơ s s n xu t công nghi p Căn c báo cáo ánh giá tác ng môi trư ng ( TM) ho c án b o v môi trư ng, b n cam k t BVMT, b n ăng ký t tiêu chu n môi trư ng ư c cơ quan qu n lý nhà nư c phê duy t/ xác nh n, các cơ s công nghi p th c hi n vi c quan tr c môi trư ng trong quá trình ho t ng c a mình [7]. M c tiêu quan tr c môi<br /> <br /> trư ng thư ng ư c cơ s s n xu t công nghi p th c hi n là xác nh m c tuân th các quy chu n k thu t v ch t lư ng không khí, xác nh hi u qu công ngh x lý khí th i công nghi p, xác nh nh ng vùng b tác ng c a khí th i phát sinh t ho t ng c a cơ s s n xu t công nghi p, c nh báo ô nhi m môi trư ng, cung c p s li u ph c v l p báo cáo môi trư ng, ph c v công tác qu n lý môi trư ng (B ng 5).<br /> <br /> B ng 5. Các lo i hình và m c tiêu quan tr c môi trư ng t i cơ s s n xu t công nghi p [6] S tt 1 Lo i hình quan tr c môi trư ng M c tiêu quan tr c - Xác nh m c tuân th các tiêu chu n, quy chu n k thu t v ch t lư ng không khí; - Xác nh hi u qu công ngh x lý khí th i công nghi p; - Ph c v cho công tác thanh tra, ki m tra, giám sát môi trư ng i v i cơ s s n xu t. - Xác nh i tư ng b tác ng (s c kh e con ngư i, các h sinh tác ng do ô nhi m khí th i phát sinh thái, ...), ph m vi, m c t ho t ng c a cơ s s n xu t công nghi p; - C nh báo ô nhi m môi trư ng không khí; - ánh giá di n bi n ch t lư ng môi trư ng không khí theo th i gian và không gian; - Cung c p s li u ph c v xây d ng báo cáo môi trư ng, qu n lý môi trư ng.<br /> [Ngu n: Báo cáo môi trư ng qu c gia, B Tài nguyên và Môi trư ng, 2010]<br /> <br /> Quan tr c tuân th<br /> <br /> 2<br /> <br /> Quan tr c tác<br /> <br /> ng<br /> <br /> b) Nh ng t n t i, h n ch và b t c p trong ho t ng quan tr c môi trư ng t i các cơ s s n xu t công nghi p Nghiên c u th c t quan tr c môi trư ng t i các cơ s s n xu t công nghi p cho th y nh ng t n t i, h n ch và b t c p bao g m: M t là, chương trình, k ho ch quan tr c môi trư ng do cơ s s n xu t công nghi p l p và t ch c th c hi n. Vì v y, còn có nh ng y u<br /> <br /> t ch quan trong vi c xác nh các v trí quan tr c, thông s quan tr c, t n su t quan tr c, phương pháp x lý s li u. Ho t ng quan tr c môi trư ng c a cơ s s n xu t chưa áp ng các yêu c u v b o m ch t lư ng và ki m soát ch t lư ng theo tinh th n c a Thông tư s 10/2007/TT-BTNMT ngày 22/10/2007 c a B Tài nguyên và Môi trư ng. T ó, nh hư ng n các k t qu quan tr c, nh t là vi c quan tr c<br /> <br /> C.A. Tu n, H.X. Cơ / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa học Tự nhiên và Công nghệ 28 (2012) 135-143<br /> <br /> 139<br /> <br /> xác nh i tư ng, ph m vi, m c do ô nhi m không khí.<br /> <br /> tác<br /> <br /> ng<br /> <br /> Hai là, vi c qu n lý các k t qu quan tr c môi trư ng còn có nh ng h n ch và b t c p nh t nh. Các s li u quan tr c chưa ư c lưu tr có tính h th ng, chưa ng d ng ti n b công ngh thông tin x lý, lưu tr , truy n tin ph c v công tác qu n lý môi trư ng. Ba là, công tác b o m cho ho t ng quan tr c môi trư ng còn có nhi u h n ch b t c p. Ch ng h n, vi c l y m u, o c các thông s v ngu n th i còn g p nhi u khó khăn do không thi t k , b trí v trí b o m th c hi n; kinh phí b o m cho ho t ng quan tr c còn b h n ch , d n n tình tr ng có nh ng cơ s s n xu t không th c hi n vi c quan tr c môi trư ng nh kỳ theo quy nh. Nh ng t n t i, h n ch trong ho t ng quan tr c môi trư ng nói trên c a cơ s s n xu t công nghi p d n n nh ng h qu ó là: tính pháp lý c a các k t qu quan tr c môi trư ng; tin c y c a k t qu quan tr c môi trư ng. T ó, t ra nh ng câu h i v kh năng s d ng k t qu quan tr c môi trư ng trong công tác qu n lý môi trư ng; kh năng s d ng k t qu quan tr c làm cơ s khoa h c và ch ng c ch ng minh s tuân th các quy nh pháp lu t v BVMT và trong công tác gi i quy t tranh ch p môi trư ng. 4. Bi n pháp b o m tính pháp lý trong vi c s d ng các k t qu quan tr c môi trư ng không khí t i các cơ s s n xu t công nghi p ph c v cho vi c gi i quy t tranh ch p môi trư ng Theo các m c tiêu quan tr c khác nhau, các k t qu quan tr c môi trư ng ư c s d ng xác nh m c tuân th các quy chu n k thu t v ch t lư ng không khí, xác nh hi u qu th c hi n công ngh x lý khí th i công nghi p, xác nh nh ng vùng b tác ng c a khí th i phát sinh t ho t ng c a cơ s s n xu t công nghi p ho c xác nh i tư ng, ph m vi, m c gây thi t h i trong gi i quy t tranh ch p môi trư ng [8]. Tuy nhiên, các k t<br /> <br /> qu quan tr c môi trư ng ch có giá tr v m t pháp lý ph c v cho công tác gi i quy t tranh ch p môi trư ng không khí n u chương trình quan tr c, k ho ch quan tr c môi trư ng ư c cơ quan nhà nư c có th m quy n phê duy t; ho t ng quan tr c môi trư ng ư c th c hi n theo úng trình t , th t c pháp lý do cơ quan nhà nư c có th m quy n quy nh. T vi c nghiên c u các quy nh pháp lu t v BVMT và th c ti n, chúng tôi thi t l p sơ các bư c xây d ng và th c hi n chương trình quan tr c môi trư ng không khí t i cơ s s n xu t công nghi p. Trong ó, các bư c ti n hành g m thi t k t chương trình quan tr c, xây d ng k ho ch quan tr c, t ch c th c hi n quan tr c, x lý s li u quan tr c, l p báo cáo k t qu quan tr c. Tương ng v i m i n i dung trong chương trình và k ho ch quan tr c c n áp ng ư c các yêu c u v m t pháp lý (Sơ 1). b o m giá tr pháp lý và tin c y c a các k t qu quan tr c môi trư ng t i cơ s s n xu t công nghi p, chương trình, k ho ch quan tr c c n thi t b o m nh ng yêu c u c th dư i ây: a) Vi c thi t k chương trình quan tr c môi trư ng không khí c n b o m tuân th các quy nh pháp lu t v BVMT và báo cáo TM ư c phê duy t Quá trình thi t k chương trình quan tr c môi trư ng, các v n c n ư c xác nh bao g m m c tiêu quan tr c, v trí, a i m quan tr c, thông s quan tr c, th i gian và t n su t quan tr c [10]. Trong ó, m c tiêu quan tr c ư c xác nh ánh giá m c tuân th các quy chu n k thu t v ch t lư ng không khí, xác nh hi u qu th c hi n công ngh x lý khí th i công nghi p, xác nh nh ng vùng b tác ng c a khí th i phát sinh t ho t ng c a cơ s s n xu t công nghi p ho c xác nh i tư ng, ph m vi, m c gây thi t h i trong gi i quy t tranh ch p môi trư ng. Tùy thu c vào m c tiêu quan tr c và c i m ho t ng c a cơ s s n xu t công nghi p, vi c xác nh các thông s quan tr c, v trí, a<br /> <br />