Tập tính và cảm xúc part 8

Chia sẻ: Asda Asdad | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:7

Thêm vào BST

Báo xấu

79
lượt xem 15
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Ví dụ, trong thí nghiệm thành lập phản xạ có điều kiện theo kiểu Pavlov, hướng tâm hoàn cảnh là tất cả các yếu tố trong phòng thí nghiệm cộng ới các hướng tâm nối tiếp khác là thời gian, kỹ thuật viên, thủ tục tiến hành thí nghiệm.v.v Hướng tâm hoàn cảnh trong từng trường hợp có tác dụng tạo ra sự tích hợp tiền phát động các luồng hướng tâm hưng phấn. Sự tích hợp này mặc dù ở dạng ẩn, nhưng có thể biểu hiện ngay lập tức khi có tác dụng của kích thích phát động....

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tập tính và cảm xúc part 8

nhau ®Ó cuèi cïng t¹o ra t×nh tr¹ng (situation) cña tËp tÝnh. VÝ dô, trong thÝ nghiÖm thµnh lËp ph¶n x¹ cã ®iÒu kiÖn theo kiÓu Pavlov, híng t©m hoµn c¶nh lµ tÊt c¶ c¸c yÕu tè trong phßng thÝ nghiÖm céng íi c¸c híng t©m nèi tiÕp kh¸c lµ thêi gian, kü thuËt viªn, thñ tôc tiÕn hµnh thÝ nghiÖm.v.v Híng t©m hoµn c¶nh trong tõng trêng hîp cã t¸c dông t¹o ra sù tÝch hîp tiÒn ph¸t ®éng c¸c luång híng t©m hng phÊn. Sù tÝch hîp nµy mÆc dï ë d¹ng Èn, nhng cã thÓ biÓu hiÖn ngay lËp tøc khi cã t¸c dông cña kÝch thÝch ph¸t ®éng. -Híng t©m ph¸t ®éng Híng t©m ph¸t ®éng cã ý nghÜa sinh lý, nã thÓ hiÖn ë chç lµ lµm xuÊt hiÖn c¸c hng phÊn Èn trong tõng thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh vµ thuËn lîi nhÊt. VÝ dô ¸nh s¸ng lµ híng t©m ph¸t ®éng trong qu¸ tr×nh thµnh lËp ph¶n x¹ tiÕt níc bät cã ®iÒu kiÖn. - Sö dông bé m¸y ghi nhí Sù tæng hîp híng t©m liªn quan chÆt chÏ víi viÖc sö dông bé m¸y ghi nhí. Tæng hîp híng t©m kh«ng thÓ thùc hiÖn ®îc nÕu nh phøc h îp c¸c kÝch thÝch hoµn c¶nh vµ kÝch thÝch ph¸t ®éng kh«ng cã liªn hÖ víi kinh nghiÖm ®· thu ®îc gi÷ l¹i trong bé nhí cña n·o bé. ViÖc ghi nhí nh thÕ nµo vµ sö dông bé nhí nh thÕ nµo trong tõng thêi ®iÓm lµ vÊn ®Ò phøc t¹p hiÖn ®ang lµ néi dung ®îc nhiÒu nhµ t©m sinh lý quan t©m (xem thªm trong bµi “häc tËp vµ trÝ nhí”. Toµn bé c¬ thÓ tæng hîp híng t©m - ho¹t ®éng chÕ biÕn th«ng tin trong n·o lu«n cã mèi liªn quan víi qu¸ tr×nh ho¹t ho¸ cña ph¶n øng ®Þnh híng-t×m tßi, nghÜa lµ vá n·o ph¶i lu«n ®îc gi÷ ë tr¹ng th¸i tr¬ng lùc nhÊt ®Þnh nhê t¸c ®éng cña thÓ líi th©n n·o vµ vïng díi ®åi. Cã thÓ vá n·o míi cã kh¶ n¨ng hîp nhÊt ®îc c¸c luång hng phÊn híng t©m vµ h×nh thµnh “quyÕt ®Þnh” phï hîp víi nhu cÇu cña t×nh thÕ chung vµ c¸c môc ®Ých thùc tÕ cña tËp tÝnh. NhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ ®iÖn sinh lý ë neuron cho phÐp suy nghÜ vÒ c¬ chÊt thùc hiÖn tæng hîp híng t©m (Fessard, Jung, Mountcastle, Jasper, Morruzzi ). §ã cã thÓ lµ c¸c neuron ®a c¶m (polysensor neuron) trong vá n·o, trong chóng cã thÓ quy tô c¸c luång híng t©m cã nguån gèc kh¸c nhau. C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu cßn cho thÊy dï mét kÝch thÝch h¹n chÕ vµo mét c¬ quan c¶m gi¸c nµo ®ã, vÝ dô ¸nh s¸ng vµo m¾t, hng phÊn ph¸t sinh ®îc lan truyÒn kh¾p c¸c cÊu tróc díi vá. Qua qu¸ tr×nh khuyÕch t¸n vµ chÕ biÕn dÆc hiÖu, hng phÊn ®îc truyÒn ®Õn vá n·o thµnh hai lo¹i: luång cã ®Þnh khu vµ luång khuyÕch t¸n. Thùc tÕ nhiÒu tÕ bµo vá n·o ®îc l«i cuèn vµo trong mét hÖ thèng hng phÊn rÊt lín. Tuy nhiªn kh«ng ph¶i toµn vá n·o n¬i nµo còng cã møc hng phÊn nh nhau. Cã thÓ xem vá n·o lµ mét hÖ thèng x¸c xuÊt. Nh vËy, trong n·o kh«ng thÓ cã mét cø ®iÓm hng phÊn t¸ch rêi nh tríc ®©y nhiÒu ngêi ®· quan niÖm, khi tiÕp nhËn mét kÝch thÝch nµo ®ã. Vµ do ®ã, ®ãng vai trß quan träng kh«ng ph¶i lµ cø ®iÓm hng phÊn ®Çu tiªn nµo, mµ lµ mét hÖ thèng réng lín ®îc hng phÊn cã tû träng kh¸c nhau vµ cã t¸c dông kh¸c nhau. 50
Hng phÊn diÔn ra ë thÓ líi th©n n·o, ë vïng díi ®åi, trong håi h¶i m· vµ nhiÒu cÊu tróc kh¸c thuéc hÖ limbic khi kÝch thÝch d©y thÇn kinh h«ng (nervus siatic) lµ vÝ dô vÒ ph©n bè hng phÊn híng t©m trong n·o bé. HiÖn nay ngêi ta quan niÖm r¾ngù qui tô hng phÊn trong tõng neuron lµ c¬ chÕ trung t©m , kh«ng cã nã kh«ng thÓ cã ®îc qu¸ tr×nh tæng hîp híng t©m. V× chÝnh sù qui tô nµy b¶o ®¶m sù t¸c dông qua l¹i, so s¸nh vµ tæng hîp tÊt c¶ c¸c nguån hng phÊn trong nguyª sinh chÊt. C¸c qu¸ tr×nh nµydiÕn ra nh thÕ nµo, muèn t×m hiÓu chóng ph¶i th«ng qua sù t×m hiÓu c¸c qu¸ tr×nh sau ®©y: 1- nh÷ng läai hng phÊn nµo vµ díi d¹ng nµo ®îc truyÒn vµo c¸c tÕ bµo thÇn kinh trong vá n·o? 2/C¸c cÊu tróc synap ®îc tæ chøc vµ ho¹t ®éng nh thÕ nµo? 3/C¸c luång hng phÊn ®i lªn cã tÝnh chän läc kh«ng? chóng mang ý nghÜa g×? 4/Cã sù t¸c dông qua l¹i gi÷a c¸c luång hng phÊn qui tô trong c¸c neuron kh«ng? 5/c¸c qu¸ tr×nh vµ c¬ chÕ nµo x¸c ®Þnh sù chuûen biÕn tõ nhiÒu qu¸ tr×nh trong tæng hîp híng t©m thµnh c¸c xung ®éng cã chän läc ®Ó theo c¸c ®êng ly t©m nhÊt ®Þnh vµ thùc hiÖn c¸c ®éng t¸c, hµnh vi nhÊt ®Þnh nµo ®ã? Toµn bé vÊn ®Ò nµy kh«ng thÓ gi¶i quyÕt trong ph¹m vi mét phoµng thÝ nghiÖm. Kh©u cuèi cïng cña qu¸ tr×nh tæng hîp híng t©m lµ ra quyÕt ®Þnh. Ra quyÕt ®Þnh lµ qu¸ tr×nh logic cña hÖ thèng chøc n¨ng, ®ång thêi còng lµ kÕt qu¶ cña sù t¸c dông qua l¹i cã tÝnh chÊt sinh lý. Qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh lµ sù lùa chän mét d¹ng tËp tÝnh nhÊt ®Þnh. Sù lùa chän nµy cã thÓ thùc hiÖn víi giai ®o¹n híng t©m kÐo dµi, bao gåm c¶ ý thøc hoÆc diÔn ra nhanh chãng trªn nh÷ng ®êng tù ®éng. Sù lùa chän nhÊt thiÕt cã liªn quan víi sù øc chÕ c¸c luång hng phÊn kh¸c (Dimond,1963). Trong sù lùa chän th«ng tin, trong hÖ thÇn kinh trung ¬ng, trong tõng thêi diÓm, ph¶n øng ®Þnh híng cã ý nghÜa rÊt lín, nã ®a ®Õn viÖc kÕt thóc b»ng ®éng t¸c, tËp tÝnh thÝch øng. Ngêi ta cho r»ng viÖclùa chän diÕn ra ë møc neuron. Kh¶ n¨ng cña tõng neuron tÝch hîp mét sè lînglín c¸c xung ®éng riªng rÏ cho phÐp ta xem neuron nh mét ®¬n vÞ quyÕt ®Þnh (Bullock, 1961). Ra quyÕt ®Þnh lµ khau then chèt vµ cuèi cïng cña qu¸ tr×nh tæng hîp híng t©m, v× chØ ®Õn lóc ra quyÕt ®Þnh n·o bé míi lo¹i trõ c¸c th«ng tin thõa vµ cã thÓ thùc hiÖn mét hµnh ®éng nµo ®ã. Tãm l¹i, ra quyÕt ®Þnh lµ kÕt qu¶ cña sù tæng hîp híng t©m ®îc thùc hiÖn trªn c¬ së ®éng lùc u thÕ; ra quyÕt ®Þnh gi¶i phãng c¬ thÓ khái mét sè th«ng tin thõa, mét sè lín møc tù do vµ do ®ã cã thÓ h×nh thµnh c¸c luång hng phÊn ly t©m cÇn thiÕt vµ cã ý nghÜa thÝch nghi trong tõng thêi ®iÓm, tõng t×nh huèng; ra quyÕt ®Þnh lµkh©u chuyÓn tiÕp, sau nã tÊt c¶ sù phèi hîp hng phÊn sÏ mang tÝnh chÊt thùc hiÖn, tÝnh chÊt ly t©m. 2.2.2-Híng t©m ngîc Trong c¸c lo¹i híng t©m cã thÓ ph©n ra: 51
-Híng t©m hoµn c¶nh -Híng t©m ph¸t ®éng -Híng t©m ngîc Trong híng t©m ngîc cã: híng t©m vËn ®éng vµ híng t©m vÒ c¸c kÕt qu¶ hµnh ®éng. Kh¸i niÖm híng t©m cña Anokhin trïng víi kh¸i niÖm liªn hÖ ngîc trong c¬ chÕ ®iÒu tiÕt tr¬ng lùc c¬, trong ®iÒu tiÕt vËn ®éng vµ trong kü thuËt. Anokhin ®a ra kh¸i niÖm híng t©m ngîc tõ n¨m 1935, trªn c¬ së nghiªn cøu c¸c c¬ chÕ nghiªn cøu c¸c c¬ chÕ sinh lý phôc håi c¸c chøc n¨ng bÞ rèi lo¹n, cßn mèi liªn hÖ ngîc chØ ®îc nªu ra tõ n¨m 1945. Ngµy nay chóng ta cã thÓ thÊy dÔ dµng c¸c vÝ dô vÒ hiÖn tîng híng t©m ngîc vµ mèi liªn hÖ mg¬ck trong nhiÒu c¬ chÕ ®iÌu khiÓn c¸c qu¸ tr×nh trong c¬ thÓ vµ trong kü thuËt. Anokhin ph¸t hiÖn®êng híng t©mngîc tõ thÝ nghiÖm sau. T¸c gi¶ sö dôngcon bä c¹p níc ®Ó lµm ®èi tîng nghiªn cøu b»ng c¸ch c¾t bá hµm díi cña con vËt vµ quan s¸t ®éng t¸c b¾t måi vµ ¨n måi cña nã. Lóc b×nh thêng con vËt dïng cµng ®Ó tãm lÊy con måi vµ ®a vµo miÖng. Khi cßn ®ñ hai chiÕc hµm, th× con vËt ngoam lÊy måi ngay vµ chiÕc cµng ®îc gi¶i phãng ®Ó tiÕp tôc b¾t måi kh¸c. Trong trêng hîp ë con vËt thÝ nghiÖm, do thiÕu mét chiÕc hµm, nªn nã kh«ng thÓ ngo¹m lÊy måi khi chiÕc cµng ®a måi vµo miÖng. Do ®ã, chiÕc cµng ®îc gi÷ l¹i rÊt l©u ë miÖng vµ ë con vËt kh«ng xuÊt hiÖn ®éng t¸c nuèt måi. T¹i sao con bä c¹p kh«ng bá ch©n ra khái miÖng? Lý do duy nhÊt lµ nã cha ngo¹m ®îc måi, nghÜa lµ cha hoµn thµnh ®îc ®éng t¸c cÇn thiÕt. ThÝ nghiÖm nµy cho ta thÊy mét ph¶n øng phøc t¹p hoÆc mét hµnh vi cña con vËt muèn hoµn thµnh ph¶i tr¶i qua c¸c giai ®o¹n kÕ tiÕp nhau. Giai ®o¹n sau chØ ®îc thùc hiÖn khi cã luång xun g ®éng (lÖnh) tõ hÖ thÇn kinh trung ¬ng göi ®Õn c¬ quan thùc hiÖn. LÖnh nµy chØ cã khi hÖ thÇn kinh trung ¬ng nhËn ®îc th«ng tin vÒ sù kÕt thóc cña giai ®o¹n hay ®éng t¸c tríc ®ã. Th«ng tin b¸o vÒ hÖ thÇn kinh trung ¬ng trong trêng hîp nµy ®îc gäi lµ luång híng t©m ngîc. Trong ®êi sèng c¸c ®éng vËt, ®Æc biÖt lµ cña con ngêi, kh«ng cã ®éng t¸c nµo mµ kh«ng diÔn ra sau c¸c ®éng t¸c tríc nã vµ l¹i kh«ng g©y ra c¸c ®éng t¸c tiÕp theo, nÕu hµnh vi cha hµon thµnh. VÝ dô, ta ®Þnh ®i chî. Tríc hÕt ph¶i xem trong tói cã tiÒn cha (nÕu cha, ph¶i lÊy tiÒn cho vµo tói).Xong, më cöa vµ kho¸ cöa (nÕu kh«ng cã ai tr«ng nhµ), råi lÊy xe (nÕu chî ë xa). §Õn chî ph¶i göi xe vµ sau ®ã míi vµo chî Nh vËy, ý ®Þnh ®i chî ph¶i ®îc thùc hiÑn qua nhiÒu kh©u kÕ tiÕp nhau. NÕu thiÕu mét kh©u (vÝ dô quyªn mang tiÒn), nhiÖm vô sÏ kh«ng thùc hiÖn ®îc. Ta tiÕp tôc ph©n tÝch mét ®éng t¸c ®¬n gi¶n kh¸c, vÝ dô cÇm c«ca níc ®Ó uèng. Khi ®Þnh uèng cã cèc níc, ta ph¶i ®a tay ®Õn cèc níc ®Ó lÊy. BÊy giê hng phÊn xóc gi¸c tõ bµn tay tiÕp xóc víi bÒ mÆt cèc níc (nhiÖt ®é, träng lîng) vµ hng phÊn thÞ gi¸c (kho¶ng c¸ch tõ cèc níc ®Õn miÖng) sÏ ph¸t ra nh÷ng luång 52
xung ®éng truyÒn th«ng tin vÒ n·o ®Ó cã ®îc hµnh ®éng chÝnh x¸c. Ngay khi ®a tay ®Õn ccèc níc-®éng t¸c nµy còng ph¶i ®îc lu«n ®iÒu chØnh b»ng luång híng t©m ngîc tõ c¸c thô c¶m thÓ c¶m thÓ, b¸o cho n·o biÕt vÒ sù ph©n bè chÝnh x¸c cña c¸c c¬ co vµ møc c¨ng cña c¸nh tay, kho¶ng c¸ch cÇn ®a tay ®Õn cèc níc vµ tõ cèc níc ®Õn miÖng v.v D¹ng híng t©m nµy còng rÊt quan träng ®èi víi viÖc thùc hiÖn vËn ®éng cña c¸nh tay (nÕu kh«ng sÏ kh«ng ®a chÝnh x¸c cèc níc vµo miÖng). Ý nghÜa híng t©m ngîc tõ nh÷ng vÝ dô trªn cho ta thÊy ®îc lµ nã th«ng tin cho n·o biÕt ®îc ®éng t¸c, hµnh vi ®· ®îc thùc hiÖn ®Õn ®©u, nh thÕ nµo, ®· hoµn thµnh cha v.v Cã nh vËy hÖ thÇn kinh trung ¬ng míi cã thÓ tiÕp tôc ®iÒu chØnh chÝnh x¸c hµnh vi, tËp tÝnh. Híng t©m ngîc hay th«ng b¸o ngîc sÏ ®îc trùc tiÕp so s¸nh, ®èi chiÕu víi ch¬ng tr×nh hµnh ®éng ®îc lu tr÷ tai bé phËn nhËn hµnh ®éng. NÕu c¸c th«ng sã phï hîp nhau, hµnh ®éng sÏ kÕt thóc. Trong trêng hîp c¸c th«ng sè hµnh ®éng kh«ng phï hîp víi ch¬ng tr×nh ®îc lu gi÷ ë bé phËn nhËn hµnh ®éng, th× trong n·o sÏ tiÕp tôc diÔn ra qu¸ tr×nh tÝch hîp míi theo th«ng tin mang ý nghÜa cña thêi ®iÓm hiÖn t¹i, trong ®ã c¸c luång híng t©m ngîc ®ãng vai trß quan träng nhÊt. Qu¸ tr×nh so s¸nh ®èi chiÕu nãi trªn sÏ dîc t¸i diÔn cho ®Õn khi hµnh ®éng ®îc thùc hiÖn ®Çy ®ñ theo tr¬ng tr×nh ®· cã. 3-KÕt luËn Trong ho¹t ®éng cña c¬ thÓ, tõ ho¹t ®éng phèi hîp c¸c chøc n¨ng cña c¸c c¬ quan kh¸c nhau, ®Õn h¹ot ®éng lµm cho c¬ thÓ thÝch øng ®îc víi m«i trêng sèng ®Òu ®îc thùc hiÖn díi sù chi phèi cña hÖ thµn kinh trung ¬ng theo nguyªn t¾c p¶hn x¹. Tuy nhiªn ®Ó thùc hiÖnc¸c chøc n¨ng phøc t¹p nh tËp tÝnh, hµnh vi vµ ngay c¶ c¸c chøc n¨ng ®¬n gi¶n trong c¬ thÓ ph¶i h×nh thµnh mét hÖ thèng phøc t¹p ®îc gäi lµ hÖ thèng chøc n¨ng. HÖ thèng chøc n¨ng lµ mét tè chøc h×nh th¸i - sinh lý tõ ngo¹i vi ®Õn trung ¬ng. Trong ho¹t ®éng cña hÖ thèng nµy kh«ng chØ cã kh©u tæng hîp vµ híng t©m (gåm híng t©m ph¸t ®éng, híng t©m ho¹t ho¸, híng t©m hµon c¶nh, híng t©m ®éng lùc cïng víi c¸c luång ho¹t ho¸ vÒ kinh nghiÖm ®· qua) vµ ra quyÕt ®Þnh lµ quan träng, mµ viÖc kiÓm tra kÕt qu¶ hµnh ®éng nhê luång th«ng b¸o ngîc (®îc gäi lµ híng t©m ngîc) còng lµ kh©u kh«ng thÓ thiÕu ®îc. Kh©u nµy trong sinh lý häc cha ®Ò cËp trong c¸c cung ph¶n x¹, kÓ c¶ c¸c cung ph¶n x¹ phøc t¹p cã sù tham gia cña nhiÒu tÇng thÇn kinh trong hÖ thÇn kinh trung ¬ng vµ sù tham gia cña hÖ thèng néi tiÕt. 53
Chøc n¨ng cña vïng díi ®åi (hypothalamus) Trong nöa sau thÕ kû XX nhiÒu nhµ sinh lý häc vµ thÇn kinh häc ®· rÊt chó ý ®Õn vai trß cña vïng díi ®åi, t×m hiÓu kü h¬n chøc n¨ng cña nã trong sù tæ chøc c¸c ho¹t ®éng cña n·o bé. §iÒu nµy ®îc ph¶n ¶nh trong nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu cña Hess (1954), Brooks et al (1962), Grashencov (1985)… Nãi chung c¸c nhµ nghiªn cøu ®Òu x¸c nhËn r»ng chøc n¨ng cña vïng díi ®åi lµ tiÕp nhËn vµ ph©n tÝch c¸c ¶nh hëng ph¸t sinh tõ c¸c phÇn kh¸c nhau cña hÖ thÇn kinh trung ¬ng truyÒn ®Õn nã vµ thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng néi t¹ng, trong ®ã cã c¶ chøc n¨ng thuéc hÖ néi tiÕt. Vïng díi ®åi, mét mÆt lµ mét bé phËn cña hÖ thÇn kinh trung ¬ng, do ®ã cã ®iÒu kiÖn ®Ó t¸c ®éng nhanh tíi c¸c bé m¸y thÇn kinh kh¸c, mét mÆt trong nã cã kh¶ n¨ng tæng hîp vµ tiÕt c¸c lo¹i hormon ®Æc hiÖu, do ®ã cã thÓ truyÒn ¶nh hëng cña nã ®Õn c¸c tuyÕn néi tiÕt trong mét kho¶ng thêi gian t¬ng ®èi dµi. Nh vËy so víi c¸c cÊu tróc thÇn kinh kh¸c, vïng díi ®åi cã u thÕ ®Æc biÖt kh¶ n¨ng ph¶n øng nhanh chãng ®èi víic ¸c luång híng t©m, ®ång thêi cã kh¶ n¨ng duy tr× ¶nh hëng cña nã trong mét thêi gian dµi, nh»m ®iÒu chØnh nh÷ng biÕn ®éng diÔn ra trong c¬ thÓ, lµm cho c¬ thÓ phôc håi vÒ tr¹ng th¸i æn ®Þnh ban ®Çu. Tríc khi tr×nh bµy chøc n¨ng cña vïng díi ®åi, chóng t«i thÊy cÇn nh¾c l¹i s¬ lîc vÒ gi¶i phÉu-h×nh th¸i cña nã. §iÒu nµy gióp ta nhËn thÊy ®îc mèi liªn quan chÆt chÏ gi÷a cÊu tróc vµ chøc n¨ng v« cïng phøc t¹p cña vïng díi ®åi. 1- S¬ lîc vÒ gi¶i phÉu-h×nh th¸i cña vïng díi ®åi. Vïng díi ®åi n»m ë ®¸y n·o, t¹o thµnh phÇn bông cña n·o trung gian. Giíi h¹n phÝa tríc cña nã lµ mÐp tríc cña chÐo thÞ gi¸c. HiÖn nay ngêi ta ghÐp c¶ vïng tríc thÞ (preopicus) n»m tríc chÐo thÞ gi¸c vµo vïng díi ®åi. Giíi h¹n cña phÝa sau cña vïng díi ®åi lµ mÐp sau cña thÓ vó. ë phÝa bªn cña vïng díi ®åi lµ subthalamus, bao gåm thÓ Luis, vïng Forel vµ mét vïng kh«ng x¸c ®Þnh (kh«ng cã tªn). Ranh giíi phÝa trªn cña nã lµ ®¸y n·o thÊt III vµ sulcus hypothalamicus superior ch¹y tõ èng sylvius ®Õn hè Monro vµ t¸ch vïng díi ®åi khái ®åi thÞ n»m trªn nã. ë vïng díi ®åi nãi chung kh«ng kh¸c mÊy so víi ë c¸c ®éng vËt cã vó. C¸c nh©n trong vïng díi ®åi ®îc h×nh thµnh tõ th¸ng thø hai thø ba. ë trÎ em míi sinh vïng díi ®åi vÉn cha ®îc hoµn thiÖn. Qu¸ tr×nh x¾p xÕp, h×nh thµnh c¸c cÊu tróc bªn trong nã tiÕp tôc diÔn ra cho ®Õn th¸ng thø ba, thø t sau khi sinh. 54
TiÕp theo lµ sù ph¸t triÓn hÖ thèng c¸c sîi vµ sù biÕn ®æi bªn trong c¸c tÕ bµo. §Õn nh÷ng n¨m thø 13, 14 ho¹t ®éng tiÕt cña c¸c nh©n cã liªn quan víi tuyÕn yªn t¨ng lªn m¹nh mÏ vµ sù liªn hÖ chøc n¨ng gi÷a vïng díi ®åi -tuyÕn yªn còng t¨ng cêng. Vïng díi ®åi ë c¸c ®éng vËt cã vó ®îc cÊu t¹o tõ nhiÒu cÆp nh©n vµ liªn hÖ víi c¸c cÊu tróc kh¸c cña n·o bé b»ng c¸c ®êng híng t©m (®êng ®Õn) vµ li t©m (®êng ®i). 1.1. C¸c nhãm nh©n thuéc vïng díi ®åi. Cã nhiÒu kiÓu ph©n chia c¸c nh©n thuéc vïng díi ®åi. Theo Grunthal (1931) trong vïng díi ®åi cã 15 cÆp nh©n, theo Le Gros Clark (1938) cã 16 cÆp, Theo Braockkhaus (1942) cã 48 cÆp, theo Kuhlenbeck (1954) cã 29 cÆp. Sager (1962) dùa trªn nghiªn cøu cña b¶n th©n vµ c¸c t¸c gi¶ kh¸c chia c¸c nh©n trong vïng díi ®åi thµnh n¨m nhãm: - Nhãm vïng tríc thÞ cã c¸c nh©n c¹nh thÊt tríc thÞ (nucleus preopticus periventricularis), nh©n gi÷a tríc thÞ (nucleus preopticus medialis), nh©n bªn tríc thÞ (nucleus preopticus lateralis). - Nhãm tríc thÞ cã c¸c nh©n trªn thÞ (nucleus supraopticus), nh©n trªn chÐo thÞ gi¸c (nucleus suprachiasmaticus), nh©n khuÕch t¸n trªn thÞ (nucleus supraopticus diffuse), nh©n c¹nh thÊt (nucleus paraventricularis). - Nhãm gi÷a cã c¸c nh©n bông gi÷a (nucleus ventromedialis), nh©n lng gi÷a (nucleus dorsomedialis). - Nhãm ngoµi cã c¸c nh©n díi ®åi bªn (nucleus hypothalamicus lateralis), nh©n cñ x¸m (nucleus tubero-nigralis). - Nhãm sau cã c¸c nh©n díi ®åi sau (nucleus hypothalmicus posterior), nh©n quanh vßm (nucleus perifornicalis), nh©n tríc thÓ vó (nucleus premamillaris), nh©n vó bªn (nucleus mamillaris lateralis), nh©n vó gi÷a (nucleus mamillaris medialis), nh©n trªn thÓ vó (nucleus suparamamillaris). Mét sè nh©n cña vïng díi ®åi cã thÓ thÊy trªn l¸t c¾t ®îc tr×nh bµy trªn h×nh 1. H×nh 1. S¬ ®å tr×nh bµy c¸c nh©n chÝnh cña vïng díi ®åi theo mÆt ph¼ng sagittal (theo Clark Le Gros, 1938). A-MÐp tríc, HDM-n.hypothalamicus dorsomedialis, HP-n.hypothalamicus posterior, AVM-n.hypothalamicus ventro -medialis, MN-n.mamillaris medialis, MTh-trac.mamillo-thalamicus, Pre.-n.preoticus, PV-n.paraventricularis, SO- n.supraopticus, S-cuèng tuyÕn yªn, Tb-n.tubero-nigralis. 1.2. C¸c ®êng liªn hÖ gi÷a vïng díi ®åi vµ c¸c cÊu tróc kh¸c cña n·o bé. 1.2.1.C¸c ®êng ch¹y ®Õn vïng díi ®åi. Ch¹y ®Õn vïng díi ®åi cã nh÷ng ®êng sau: 55
- Bã gi÷a n·o tríc. PhÇn bªn cña bã nµy nèi vïng díi ®åi víi hµnh kh øu vµ vïng quanh h¹nh nh©n (periamygdale), phÇn gi÷a cña bã n·o tríc nèi vïng díi ®åi víi v¸ch ng¨n, vïng chÐo (diagonala) vµ nh©n ®u«i (nucleus caudatus). - Gi¶i cuèi ch¹y tõ h¹nh nh©n ®Õn c¸c phÇn tríc cña vïng díi ®åi. - C¸c sîi tõ håi h¶i m· (gyrus hippocampus) ch¹y qua m¸i ®Õn thÓ vó. - C¸c ®êng liªn hÖ gi÷a ®åi thÞ, thÓ v©n vµ vïng díi ®åi (tractus thalamo-strio- pallido-hypothalmicus). - §êng tõ th©n n·o (tractus tegmentalis centralis) ®Õn vïng díi ®åi. - C¸c sîi tõ vá b¸n cÇu ®¹i n·o (vïng ®Ønh , vïng th¸i d¬ng, håi m¾t) ®Õn vïng díi ®åi thÞ (h×nh 2). H×nh 2. S¬ ®å c¸c ®êng chñ yÕu ch¹y ®Õn vïng díi ®åi (theo Kozlovskaia, Valdman, 1963). 1-§êng vá n·o-vïng díi ®åi; 2-§êng vßm n·o-vïng díi ®åi; 3-Bã n·o gi÷a tríc; 4-§êng vá n·o-®åi thÞ; 5-Bã díi ®åi-®åi thÞ (c¸c sîi ®i xuèng); 6- Hippocamp; 7-Vßm n·o; 8-ThÓ líi; 9-Bã Edinger; 10-Hµnh khøu; 11-Bã Schuts (c¸c sîi ®i xuèng); 12-§êng hµnh n·o-nh©n trªn thÞ; CM-Nh©n vó; Ch-ChÐo thÞ gi¸c; Hyp-TuyÕn yªn; Sp-V¸ch trong suèt; Th-C¸c nh©n ®åi thÞ tríc. 1.2.2. C¸c ®êng xuÊt ph¸t tõ vïng díi ®åi. C¸c ®êng ch¹y tõ vïng díi ®åi ®Õn c¸c cÊu tróc kh¸c cña n·o bé cã thÓ chia thµnh ba nhãm sau: - C¸c ®êng ®i xuèng thÓ líi th©n n·o vµ tuû sèng. Trong c¸c ®êng nµy cã c¸c sîi ch¹y ®Õn vïng quanh n·o thÊt (periventricularis) vµ kÕt thóc ë n·o gi÷a (bã Schuts), ë c¸c trung khu hÖ thÇn kinh thc vËt thuéc phÇn díi th©n n·o vµ ë tuû sèng vµ bã Gudden tõ nh©n vó ®Õn thÓ líi th©n n·o. - §êng tõ nh©n vó ®Õn ®åi thÞ (bã Vicq d’ Asir). §©y lµ kh©u n»m tro ng hÖ limbic ®ãng kÝn vÒ chøc n¨ng. - C¸c ®êng ch¹y ®Õn tuyÕn yªn. §êng nµy cã c¸c sîi xuÊt ph¸t tõ nh©n c¹nh thÊt (nucleus paraventricuralis) vµ nh©n trªn thÞ (nucleus supraopticus) ch¹y ®Õn phÇn sau vµ mét Ýt ®Õn phÇn gi÷a tuyÕn yªn vµ c¸c sîi xuÊt ph¸t tõ nh©n cñ x¸m, nh©n bông gi÷a vµ nh©n h×nh phÔu (nucleus infudibularis) ®Õn thuú tríc tuyÕn yªn (h×nh 3). H×nh 3. S¬ ®å c¸c ®êng xuÊt ph¸t tõ vïng díi ®åi (theo Kozlovskaia, Valdman, 1963). I-C¸c ®êng liªn hÖ víi c¸c cÊu tróc kh¸c cña n·o bé: 1-Bã nh©n vó-®åi thÞ; 2-Bã nh©n gèi-vïng díi ®åi (c¸c sîi ®i lªn); 3-Th©n n·o, 4-Håi ®ai, 5-C¸c nh©n ®åi thÞ 56