Tập tính và cảm xúc part 9

Chia sẻ: Asda Asdad | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:7

Thêm vào BST

Báo xấu

91
lượt xem 13
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

6-Nhân cầu nhạt, A-Các đường đến thân não, B-cuống tuyến yên, SO-Nhân trên thị, PV-Nhân cạnhthất, MM-Nhân vú giữa, Hyp-Tuyến yên, II-Các đường từ vùng dưới đồi đi xuống: 1.Bó Schuts, 2.ống Sylvius, 3.Nhân đỏ, 4.Bó dọc sau, 5.Nhân mép sau, 6.Bó dưới đồi-mái lưng, 7.Bó vú-mái, 8.Nhân mái trung tâm, 9.Thể lưới thân não, 10.Hạch giữa cuống não, 11.Đường thể lưới-tuỷ sống, MN-Nhân vú giữa, Hyp-Tuyến yên, Th-Đồi thị, Ch-Chéo thị giác. Người ta chưa tìm thấy các đường liên hệ giữa hypothalamus với các vùng thuộc vỏ não mới....

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tập tính và cảm xúc part 9

tríc; 6-Nh©n cÇu nh¹t, A-C¸c ®êng ®Õn th©n n·o, B-cuèng tuyÕn yªn, SO-Nh©n trªn thÞ, PV-Nh©n c¹nhthÊt, MM-Nh©n vó gi÷a, Hyp-TuyÕn yªn, II-C¸c ®êng tõ vïng díi ®åi ®i xuèng: 1.Bã Schuts, 2.èng Sylvius, 3.Nh©n ®á, 4.Bã däc sau, 5.Nh©n mÐp sau, 6.Bã díi ®åi-m¸i lng, 7.Bã vó-m¸i, 8.Nh©n m¸i trung t©m, 9.ThÓ líi th©n n·o, 10.H¹ch gi÷a cuèng n·o, 11.§êng thÓ líi-tuû sèng, MN-Nh©n vó gi÷a, Hyp-TuyÕn yªn, Th-§åi thÞ, Ch-ChÐo thÞ gi¸c. Ngêi ta cha t×m thÊy c¸c ®êng liªn hÖ gi÷a hypothalamus víi c¸c vïng thuéc vá n·o míi. Chóng liªn hÖ víi nhau nhê c¸c nh©n cña ®åi thÞ nh n. intralaminaris, n. ventromedialis. Tuy nhiªn c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ ®iÖn sinh lý ®· chøng minh cã mèi liªn hÖ trùc tiÕp gi÷a c¸c vïng vá n·o míi (tiÒn vËn ®éng, c¶m gi¸c- vËn ®éng, suprasylvius, ectosylvius) víi c¸c nh©n vïng díi ®åi nh nh©n tríc thÞ (n. preoticus), nh©n bông gi÷a (n. ventro-medialis), c¸c nh©n sau vµ nh©n vó (n. mamillaris) (Murphy et al., 1945). 2. Chøc n¨ng cña vïng díi ®åi. Vïng díi ®åi cãnh÷ng chøc n¨ng chÝnh sau ®©y: - Chøc n¨ng néi tiÕt. - Chøng n¨ng thùc vËt (®iÒu hoµ tuÇn hoµn, th©n nhiÖt, dinh dìng, sinh dôc). - §iÒu hoµ c¶m xóc (cïng víi hÖ limbic). - §iÒu hoµ thøc-ngñ. 2.1. Chøc n¨ng néi tiÕt. Chøc n¨ng néi tiÕt vïng díi ®åi ®îc thùc hiÖn b»ng c¸ch tiÕt c¸c lo¹i hormon ®æ trùc tiÕp vµo m¸u hoÆc chuyÓn trùc tiÕp xuèng ®iÒu khiÓn ho¹t ®éng bµ tiÕt ë tuyÕn yªn vµ th«ng qua chøc n¨ng cña tuyÕn nµy ®Ó ®iÒu hoµ ho¹t ®éng chung cña hÖ néi tiÕt. 2.1.1. C¸c neuron néi tiÕt trong hypothlamus. Trong c¸c nh©n cña hypothalamus cã c¸c neuron néi tiÕt ®Æc biÖt. Chóng nhËn th«ng tin tõ c¸c n¬i truyÒn ®Õn vµ tiÕt ra c¸c hormon tõ n¨m 1937 Hinsey ®· nãi vÒ neuron néi tiÕt trong hypothalamus, song m·i dÕn n¨m 1952 Haris vµ Jacobs míi thõa nhËn ý kiÕn nµy cña Hensey. C¸c neuron néi tiÕt cña hypothalamus ®îc ph¸t triÓn tõ c¸c tÕ bµo néi tuû (enpedima). Qua qu¸ tr×nh ph©n chia, c¸c tÕ bµo néi tuû ph¸t triÓn thµnh c¸c tÕ bµo biÖt ho¸. Sau ®ã chÝnh nh÷ng tÕ bµo nµy ®· tiÕp tôc ph¸t triÓn vµ thùc hiÖn chøc n¨ng néi tiÕt. Qu¸ tr×nh hoat ®éng néi tiÕt trong hypothalamus diÔn ra thµnh nhiÒu giai do¹n (h×nh 4). H×nh 4. S¬ ®å ho¹t ®éng tiÕt cña c¸c neuron trong hypothalamus. A-Giai ®o¹n ph©n chia; B-Giai ®o¹n biÖt ho¸; C-Giai ®o¹n ho¹t ®éng tÝch cùc trong ®iÒu kiÖn b×nh thêng (1, 2, 3, 4, 5) vµ t¨ng ho¹t ®éng trong trêng hîp c¬ thÓ bÞ c¸c yÕu tè t¸c ®éng m¹nh (1’, 2’, 3’, 4’). 57
D-Giai ®o¹n tho¸i biÕn (I, II, III). C¸c tr¹ng th¸i: 1- yªn nghØ vµ b¾t ®Çu tiÕt; 2- Chøa c¸c chÊt tiÕt; 3- Bµi tiÕt; 4- Ngõng tiÕt hay t¨ng tiÕt; 5- Dù tr÷. Tõ s¬ ®å tr×nh bµy trªn h×nh 4 cã thÓ thÊy ®îc c¸c giai ®o¹n chñ yÕu trong chu kú sèng cña c¸c tÕ bµo thÇn kinh néi tiÕt cña hypothalamus. Do ho¹t ®éng tæng hîp vµ tiÕt m¹nh, ®Æc biÖt lµ ho¹t ®éng tiÕt trong nh÷ng trêng hîp c¬ thÓ bÞ kÝch thÝch g©y stress, nªn chu kú cña c¸c tÕ bµo thÇn kinh néi tiÕt cña hypothlamus kh«ng thÓ kÐo dµi, mµ lu«n bÞ tho¸i ho¸. S¶n phÈm tiÕt ban ®Çu tËp trung trong c¸c kªnh cña m¹ng líi néi bµo, sau ®ã chuyÓn ®Õn bé m¸y golgi ®Ó t¹o thµnh c¸c mµng lipoprotein bao quanh s¶n phÈm tiÕt ban ®Çu vµ t¹o ra c¸c h¹t c¬ b¶n. C¸c h¹t nµy dÇn dÇn ®îc ®Èy ra, ®i theo sîi trôc víi tèc ®é kho¶ng 3mm trong mét ngµy ®ªm. Cuèi cïng chóng ®Õn tËn cïng sîi trôc vµ tËp trung ë ®ã. Khi c¬ thÓ bÞ kÝch thÝch c¸c h¹t tËp trung ë tËn cïng sîi trôc ®îc gi¶i phãng ®Ó chuyÓn ®Õn c¸c n¬i tiÕp nhËn. 2.1.2. C¸c hormon cña hypothalamus. C¸c hormon ®îc tiÕt ra tõ hypothalamus gåm: - C¸c hormon gi¶i phãng (releazing hormon-RH). - C¸c hormon øc chÕ (inhibiting hormon-IH) vµ hai hormon ®îc ®a xuèng dù tr÷ ë tuyÕn yªn. C¸c hormon cña hypothalamus vµ t¸c dông cña chóng ®îc tr×nh bµy trªn b¶ng 1. Tõ hypothalamus c¸c hormon theo hÖ m¹ch cöa (hÖ m¹ch Popa-Fielding) tríc tuyÕn yªn (h×nh 5), cßn ®Õn thuú sau tuyÕn yªn th× theo c¸c sîi trôc cña c¸c neuron cã th©n n»m trong hypothalamus (h×nh 6). HÖ thèng m¹ch cöa ®îc t¹o ra do c¸c m¹ch m¸u bao quanh c¸c nh©n cña hypothalamus ch¹y ®Õn phÇn tríc tuyÕn yªn vµ nu«i c¸c tÕ bµo ë ®©y. Tõ b¶ng 1 thÊy râ, c¸c hormon do hypothlamus tiÕt ra chñ yÕu ®îc truyÒn xuèng thuú tríc tuyÕn yªn vµ g©y tiÕt ë tuyÕn yªn c¸c hormon t¬ng øng. C¸c hormon do tuyÕn yªn tiÕt ra sÏ ®îc chuyÓn theo dßng m¸u ®Õn c¸c tuyÕn néi tiÕ t kh¸c vµ g©y tiÕt ë ®ã. ChØ cã hai hormon do c¸c nh©n trong hypothalamus chóng ®îc chuyÓn theo c¸c sîi trôc cña tÕ bµo thÇn kinh ®æ xuèng thuú sau tuyÕn lµ vasopressin (do n. supraoticus tiÕt) vµ oxytocin do (n. paraventricularis tiÕt). Tõ thuú sau tuyÕn yªn hai lo¹i hormon nµy ®îc chuyÓn trùc tiÕp vµo dßng m¸u vµ g©y t¸c dông trùc tiÕp t¹i c¸c c¬ quan t¬ng øng. H×nh 5. S¬ ®å hÖ thèng cña vïng díi ®åi-tuyÕn yªn (theo Brooks et al., 1962). C¸c hormon ®îc chÕ tiÕt trong c¸c nh©n vïng díi ®åi theo hÖ thèng cöa nµy chuyÓn xuèng tiÒn yªn. 58
H×nh 6. S¬ ®å c¸c nh©n vïng díi ®åi vµ bã díi ®åi-tuyÕn yªn chuyÓn c¸c hormon ®Õn hËu yªn (theo Brooks et al., 1962). C¸c sîi trôc tõ c¸c trung khu n»m trªn (A1) vµ tõ ngo¹i vi (A2) ch¹y ®Õn vïng díi ®åi. B¶ng 1. C¸c hormon cña hypothalamus vµ t¸c dông cña chóng. TT Tªn míi Tªn cò ViÕt CÊu tróc N¬i s¶n xuÊt T¸c dông t¾t 1 Corticoliberrin Corticotropin CRH Heptapeptit U gi÷a, c¸c nh©n Gi¶i Releazing bông-gi÷a phãng hormon ACTH ë tuyÕn yªn 2 Thyreoliberin Thyreotropin TRH Tripeptit U gi÷a, Gi¶i Releazing n.suprachiasmatic phãng hormon n.ventromedialis TSH ë u.dorsomedialis, tuyÕn yªn n.arcuatis n.paraventricularis n.supraopticus 3 Somatoliberin Somatotropin GRH Decapeptit U gi÷a, Gi¶i Releazing n.ventromedialis phãng GH hormon ë tuyÕn yªn 4 Melanoliberin Melanotropin MRH Pentapeptit U gi÷a, Gi¶i Releazing n.supraopticus phãng hormon MSH ë tuyÕn yªn 5 Prolactoliberin Prolactin PRH Pentapeptit U gi÷a, Gi¶i releazing n.suprachiasmatic, phãng hormon n.preopticus prolactin ë tuyÕn yªn. 6 Gonadotropin LRH Decapeptit U gi÷a, Gi¶i Liberin: n.Ventromedialis phãng LH - Luberin Lutropin n. arcuatid, ë tuyÕn Releazing n. suprachiasmatic, yªn. hormon n. ventro- mediodorsale. - Folliliberin Follitropin FRH Decapeptit releazing Gièng LRH Gi¶i hormon phãng FSH ë tuyÕn yªn. 1 Somatostatin Somatotropin GIH Tetradecapeptit n. supraopticus, øc chÕ tiÕt Inhibiting n. paraventricurralis, GH ë hormone. n. mediobasalis tuyÕn yªn. 2 Prolactostatin Prolactin PIH - U gi÷a, phÇn bªn øc chÕ tiÕt inhibiting n. preopticus prolactin ë hormone tuyÕn yªn. 59
3 Melanostatin Melanotropin MIH Tripeptit U gi÷a, øc chÕ tiÕt inhibiting n. paraventricularis. melanin ë hormon tuyÕn yªn. 1 Vasopressin Vasopressin N.supraopticus 2 Oxytocin Oxytocin N.preopticus 2.2. §iÒu hoµ c¸c chøc n¨ng thùc vËt. Hess trong nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu cña m×nh (1954, 1956) vÒ chøc n¨ng cña vïng díi ®åi ®· ®i ®Õn kÕt luËn r»ng vïng nµy lµ trung khu cao cÊp cña hÖ thÇn kinh thùc vËt. T¸c gi¶ cho r»ng trong hypothalamus cã hai trung khu ®èi kh¸ng: giao c¶m vµ phã giao c¶m. Vïng giao c¶m n»m ë phÝa sau vµ gÇn nh©n tuber-nigralis. Vïng phã giao c¶m n»m ë phÇn tríc vïng díi dåi. KÝch thÝch phÇn sau hypothalamus sÏ g©y ra mét sè hiÖn tîng nh lµm t¨ng huyÕt ¸p, gi·n ®ång tö, t¨ng nhÞp tim, t¨ng h« hÊp (s©u vµ nhanh), øc chÕ sù co bãp cña d¹ dµy vµ ruét (Gellhorn, 1957). KÝch thÝch phÇn tríc hypothalamus sÏ g©y ra vËn ®éng vµ tiÕt cña d¹ dµy, ruét vµ c¸c ph¶n øng thuéc hÖ giao c¶m. VÒ sau Yokoyama vµ céng sù (1960), Matsumoto vµ céng sù (1963) ph¸t hiÖn thªm c¸c ph¶n øng ®èi kh¸ng khi kÝch thÝch c¸c nh©n ë hai bªn vµ c¸c nh©n gi÷a cña hypothalamus. C¸c nh©n cã chøc n¨ng giao c¶m vµ nh©n vïng preoticus medialis, n. ventromedialis, n. dorsomedialis, n. mamillaris medialis, n. supraoticus, n. paraventricularis vµ n. hypothalmicus. C¸c nh©n n. hypothlamicus lateralis, n. mamillaris lateralis vµ vïng preoticus lateralis lµ c¸c nh©n khi kÝch thÝch chóng cã thÓ nhËn ®îc c¸c ph¶n øng gièng phã giao c ¶m. Díi ®©y chóng ta sÏ t×m hiÓu mét sè c¬ chÕ cô thÓ cña vïng díi ®åi trong viÖc ®iÒu hoµ c¸c chøc n¨ng thuéc hÖ thÇn kinh thùc vËt. - §iÒu hoµ tuÇn hoµn. Cïng víi hµnh tuû vµ vá n·o, vïng díi ®åi tham gia trùc tiÕp vµo viÖc ho¹t ®éng cña hÖ tuÇn hoµn. Nhê m¸y ®Þnh vÞ ngêi ta ®· theo dâi ®îc ®êng ®i cña bã sîi truyÒn c¸c xung ®éng g©y t¨ng huyÕt ¸p vµ t¨ng tÇn sè co bãp cña tim. Bã sîi nµy tõ phÇn sau cña vïng díi ®åi ch¹y ®Õn thÓ líi ë hµnh tuû vµ tiÕp tôc xuèng tuû sèng theo cét bông bªn (tr. Ventrolateralis) kh«ng cã sù ng¾t qu·ng (Ranson et al., 1939). Uvnas ( ) cho r»ng ®a sè c¸c sîi tõ vïng díi ®åi ®i xuèng bÞ ng¾t qu·ng t¹i th©n n·o, chØ cã mét vïng nhá ®i qua vïng t¨ng ¸p vµ gi¶m ¸p ë th©n n·o kh«ng bÞ ng¾t qu·ng vµ ch¹y trùc tiÕp ®Õn c¸c neuron vËn m¹ch ë tuû sèng. ViÖc ph¸t hiÖn c¬ chÕ ®iÒu hoµ huyÕt ¸p tõ vïng díi ®åi cã ý nghÜa rÊt lín ®èi víi viÖc gi¶i thÝch c¬ chÕ bÖnh sinh nh÷ng trêng hîp t¨ng huyÕt ¸p kh«ng râ nguyªn nh©n (Grashencov et al., 1964). NhiÒu t¸c gi¶ cho r»ng c¸c trung khu ®iÒu hoµ hÖ tuÇn hoµn cña vïng díi ®åi n»m díi ¶nh hëng cña vá n·o (Wall, Davis, 1951). Tuy nhiªn nh÷ng biÕn ®æi (t¨ng huyÕt ¸p) khi kÝch thÝch c¸c vïng vá n·o (vïng tr¸n, vïng vËn ®éng, vïng th¸i d¬ng, håi ®ai), kh«ng m¹nh b»ng nh÷ng biÕn ®æi vÒ huyÕt ¸p diÔn ra khi kÝch 60
thÝch vïng díi ®åi, cho nªn cã nhËn ®Þnh cho r»ng víi hÖ tuÇn hoµn ¶nh hëng cña vá n·o lµ ¶nh hëng thø cÊp, cßn ¶nh hëng cña vïng díi ®åi lµ ¶nh hëng s¬ cÊp (Baklavadigan, 1969). - §iÒu hoµ th©n nhiÖt. NhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu thùc nghiÖm vµ l©m sµng ®· chøng minh vai trß quan träng cña vïng díi ®åi trong ®iÒu hoµ th©n nhiÖt. Tõ n¨m 1885 Aranson vµ Sachs ®· ph¸t hiÖn ®îc chøc n¨ng cña nh©n cñ x¸m (nucleus tubero-nigralis) vµ xem nã lµ trung khu ®iÒu hoµ nhiÖt ®é cao cÊp cña c¬ thÓ. NhiÒu t¸c gi¶ kh¸c tiÕp tôc nghiªn cøu vai trß cña nh©n nµy vµ còng ®i ®Õn kÕt luËn t¬ng tù. C¸c t¸c gi¶ cho thÊy r»ng ph¸ huû nh©n cñ x¸m sÏ lµm cho nhiÖt ®é c¬ thÓ gi¶m xuèng, cßn kÝch thÝch nã sÏ lµm cho th©n nhiÖt t¨ng cao vµ kÐo dµi rÊt l©u. C¸c thÝ nghiÖm c¾t ngang n·o bé díi hypothlamus ®· biÕn con vËt b×nh nhiÖt thµnh con vËt biÕn nhiÖt, nghÜa lµ lµm mÊt kh¶ n¨ng ®iÒu hoµ nhiÖt ®é cña c¬ thÓ (Keller, 1950). Khi ®ã ®Ó con vËt ®· bÞ c¾t ngang n·o ë møc díi hypothalamus trong phßng l¹nh, th©n nhiÖt cña nã sÏ gi¶m xuèng. Qu¸ tr×nh phôc håi nhiÖt ®é cña c¬ thÓ vÒ møc ban ®Çu sau khi ngõng t¸c dông nhiÖt ®é l¹nh tõ bªn ngoµi diÔn ra rÊt chËm (h×nh 7). ViÖc ®iÒu hoµ nhiÖt ®é c¬ thÓ ®îc thùc hiÖn nhê sù biÕn ®æi nhiÖt ®é cña m¸u t¸c ®éng lªn vïng díi ®åi. Ngoµi ra, khi lµm l¹nh ngoµi da c¸c xung ®éng ph¸t sinh tõ c¸c thô c¶m thÓ ë da sÏ ®îc truyÒn ®Õn vïng díi ®åi kÝch thÝch trung khu t¹o nhiÖt (g©y rung c¬) vµ gi¶m bµi xuÊt nhiÖt (co c¸c m¹ch m¸u ngo¹i vi). B»ng c¸c kÝch thÝch dßng ®iÖn hoÆc nhiÖt vµo vïng dø¬i ®åi ngêi ta ®· x¸c ®Þnh r»ng trong cÊu tróc nµy cã c¸c thô c¶m thÓ nh¹y c¶m ®èi víi sù thay ®æi nhiÖt ®é (Strom, 1950). NhiÒu t¸c gi¶ cho r»ng c¬ chÕ th¶i nhiÖt cã liªn quan víi phÇn tríc vïng díi ®åi (c¸c nh©n trªn thÞ vµ tríc thÞ). G©y tæn th¬ng vïng nµy c¬ thÓ kh«ng cßn chèng l¹i sù t¨ng nhiÖt ®é cña m«i trêng xung quanh, v× con vËt bÞ mÊt c¬ chÕ ®iÒu tiÕt sù co gi·n m¹ch ngo¹i vi, mÊt c¬ chÕ ®iÒu tiÕt bµi tiÕt må h«i còng nh c¬ chÕ h« hÊp (thë nhanh) th¶i nhiÖt. Ngîc l¹i, lµm nãng c¸c nh©n nãi trªn sÏ quan s¸t ®îc hiÖn tîng t¨ng bµi tiÕt må h«i, t¨ng h« hÊp, gi·n c¸c m¹ch ngo¹i vi (Ranson, 1940). Trong ®iÒu hoµ nhiÖt ®é c¬ thÓ, nÕu phÇn tríc vïng díi ®åi cã t¸c dông th¶i nhiÖt, th× phÇn sau cña nã cã chøc n¨ng hoµn toµ n ngîc l¹i, nghÜa lµ g©y ph¶n øng sinh nhiÖt. Keller, Hare (1952) cho thÊy, kÝch thÝch dßng ®iÖn vµo c¸c nh©n sau vµ nh©n bªn cña vïng díi ®åi sÏ g©y co m¹ch ngo¹i vi, lµm cho ®êng huyÕt t¨ng lªn vµ con vËt run rÈy, co c¬. HiÖn tîng rung c¬ ®Çu tiªn x¶y ra ë c¬ nhai, sau ®Õn c¸c c¬ chi tríc vµ phÇn trªn cña th©n. KÕt qu¶ lµ lµm cho nhiÖt ®é c¬ thÓ t¨ng lªn. Orbeli vµ Tonkikh (1938) cho r»ng nhiÖt ®é c¬ thÓ t¨ng lªn lµ do c¸c trung khu giao c¶m hng phÊn vµ truyÒn ¶nh hëng cña chóng theo c¸c sîi giao c¶m ch¹y trùc tiÕp ®Õn c¸c c¬, lµm t¨ng qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt ë ®ã. Stuard cïng céng sù (1961) còng quan s¸t ®îc hiÖn tîng rung c¬ ë con vËt thÝ nghiÖm khi dïng dßng ®iÖn kÝch thÝch vµo phÇn sau vïng díi ®åi. 61
Ngoµi c¸c nh©n ë phÇn tríc vµ phÇn sau vïng díi ®åi, ngêi ta còng nhËn thÊy r»ng c¸c nh©n bông gi÷a vµ lng gi÷a (nucleus ventromedialis vµ nucleus dorsomedialis) còng tham gia vµo c¬ chÕ th¶i nhiÖt vµ sinh nhiÖt (Strom, 1960; Ingram, 1961; Sager, 1962; Grasivenkov, 1963). - §iÒu hoµ dinh dìng (c¸c trung khu ®ãi-no). ý kiÕn cho r»ng trong vïng díi ®åi cã trung khu ®iÒu hoµ nhu cÇu ¨n uèng ph¸t sinh tõ sau khi Frohlich (1940) héi chøng l©m sµng ë c¸c trÎ em tuæi dËy th×. §Æc ®iÓm cña héi chøng nµy lµ ¨n rÊt ngon miÖng, bÐo ph× vµ buån ngñ. ë nh÷ng bÖnh nh©n cã hé chøng Frolich thêng ph¸t hiÖn ®îc c¸c tæn th¬ng trong vïng díi ®åi vµ tuyÕn yªn. Hetherington vµ Ranson (1942) ®· dïng vïng díi ®åi ®Ó nghiªn cøu mèi liªn quan gi÷a cÊu tróc nµy víi nhu cÇu ¨n uèng. C¸c t¸c gi¶ nhËn thÊy khi ph¸ huû phÇn gi÷a vïng díi ®åi sÏ g©y chøng ¨n nhiÒu, bÐo ph×, nhng qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt trong c¬ thÓ kh«ng bÞ rèi lo¹n. Ngîc l¹i, nÕu ph¸ huû phÇn bªn (c¶ hai phÝa cña vïng díi ®åi) (h×nh 8) sÏ g©y chøng biÕng ¨n, thËm chÝ kh«ng muèn ¨n (Brobeck, 1943, Anand, 1961). Do ®ã ngêi ta cho r»ng trung khu ®ãi n»m ë phÇn bªn vïng díi ®åi. C¸c thÝ nghiÖm dïng dßng ®iÖn kÝch thÝch c¸c vïng kh¸c nhau cña hypothalamus víi c¸c ®iÖn cùc c¾m trêng diÔn ë ®éng vËt còng ®· x¸c nhËn sù tån t¹i hai trung khu ®iÒu hoµ nhu cÇu ¨n uèng. KÝch thÝch c¸c nh©n bªn (nucleus lateralis) con vËt sÏ tiÕp tôc ¨n mét c¸ch ngon lµnh, tuy ®· ®îc ¨n no. Ngîc l¹i, kÝch thÝch c¸c nh©n bông gi÷a (nucleus vontromedialis) sÏ lµm cho con vËt ch¸n ¨n (Anand, 1961). Cã lÏ gi÷a hai trung khu nµy cã mèi quan hÖ ®èi kh¸ng nhau. Khi con vËt ¨n no th× trung khu no sÏ øc chÕ ho¹t ®éng cña trung khu ®ãi. Nhng khi ho¹t ho¸ cña trung khu no gi¶m xuèng, th× c¬n ®ãi l¹i xuÊt hiÖn. Tríc ®©y ngêi ta cho r»ng c¬n ®ãi ph¸t sinh lµ do nh÷ng c¬n co bãp cã tÝ nh chÊt chu kú cña d¹ dµy vµ truyÒn nh÷ng xung ®éng thÇn kinh ®Õn kÝch thÝch c¸c trung khu ®ãi. Tuy nhiªn c¾t ®øt c¸c d©y thÇn kinh híng t©m tõ ruét -d¹ dµy vÉn kh«ng lµm mÊt c¶m gi¸c ®ãi, hay lµm gi¶m ho¹t ho¸ cña trung khu no lµ sù gi¶m lîng glucose trong m¸u ch¶y ®Õn n·o. Anand, Dua, Singh (1961) ®· chøng minh cho gi¶ thuyÕt nµy b»ng nhiÒu thÝ nghiÖm víi viÖc sö dông c¸c ®iÖn cùc trêng diÔn c¾m vµo c¸c nh©n bªn (trung khu ®ãi) vµ nh©n bông gi÷a (trung khu no) vµ ghi ho¹t ®éng ®iÖn cña c¸c nh©n nµy khi thay ®æi møc glucose trong m¸u. Trong trêng hîp t¨ng møc glucose trong m¸u th× ho¹t tÝnh cña trung khu no t¨ng lªn, cßn trong trêng hîp gi¶m møc glucose trong m¸u, th× ho¹t tÝnh cña trung khu no l¹i gi¶m xuèng, ®ång thêi ho¹t tÝnh cña trung khu ®ãi l¹i t¨ng lªn. Ngoµi ¶nh hëng cña lîng ®êng trong m¸u, ngêi ta cßn nhËn thÊy r»ng c¸c chÊt trung gian ho¸ häc (mediator) thuéc hÖ thÇn kinh thùc vËt còng g©y ra nh÷ng hiÖu qu¶ nhÊt ®Þnh ®èi víi c¸c nh©n bªn cña vïng díi ®åi (Miller, 1961). KÝch thÝch c¸c nh©n nµy b»ng adrenalin vµ c¸c chÊt thuéc lo¹i adrenergic còng lµm cho con vËt ®· ¨n no tiÕp tôc ¨n n÷a, hoÆc sÏ thùc hiÖn c¸c ph¶n x¹ dinh dìng cã ®iÒu kiÖn. Tiªm c¸c chÊt cã t¸c dông k×m h·m ho¹t tÝnh cña adrenalin sÏ lµm mÊt t¸c dông nãi trªn. Acetylcholin vµ c¸c chÊt lo¹i cholinergic t¸c ®éng vµo nh©n bªn sÏ 62
g©y ra c¶m gi¸c kh¸t. T¸c dông nµy sÏ bÞ øc chÕ nÕu ta tiªm atropin tríc vµo c¬ thÓ. Mét sè t¸c gi¶ cho r»ng ®ãi vµ kh¸t cã chung mét trung khu, nhng còng cã ý kiÕn cho r»ng trung khu ®ãi vµ trung khu kh¸t n»m t¸ch biÖt nhau (Anand, 1961). Anderson vµ céng sù (1958) ®· t×m thÊy trung khu kh¸t trong vïng díi ®åi cña dª. KÝch thÝch dßng ®iÖn vµo vïng nµy con vËt cã thÓ uèng mét lîng níc b»ng 30% trong lîng c¬ thÓ. Con vËt uèng c¶ c¸c dung dÞch chua vµ ®¾ng – nh÷ng lo¹i níc mµ tríc ®ã nã kh«ng hÒ ®ông ®Õn. - Vïng díi ®åi cã chøc n¨ng bµi niÖu. Fischer vµ céng sù (1955) ®· chøng minh vai trß quan träng cña nh©n trªn thÞ (nucleus supraoticus) trong c¬ thÓ g©y ra chøng ®¸i nh¹t. Nh chóng ta ®· biÕ t, nh©n nµy tiÕt ra ADH lµ hormon chèng bµi niÖu, cho nªn sù tæn th¬ng cña nã sÏ lµm gi¶m lîng ADH, dÉn ®Õn chøng ®¸i nh¹t. NÕu tiªm ADH vµo c¬ thÓ ngêi bÞ bÖnh ®¸i nh¹t do nh©n trªn thÞ bÞ tæn th¬ng sÏ lµm cho triÖu chøng nµy gi¶m râ rÖt. BÖnh ®¸i nh¹t thêng hay gÆp trong l©m sµng. BÖnh nh©n cã thÓ ®¸i mét ngµy ®Õn 20-25 lÝt níc tiÓu vµ cã c¶m gi¸c kh¸t d÷ déi, nhng cµng uèng nhiÒu th× cµng ®¸i nhiÒu. - §iÒu hoµ chøc n¨ng sinh dôc. NhiÒu thÝ nghiÖm cho thÊy nÕu ph¸ huû nh©n cñ x¸m (nucleus tubero-nigralis) sÏ lµm tho¸i ho¸ c¸c tuyÕn sinh dôc ngay c¶ trong trêng hîp phÇn tríc tuÕn yªn vÉn cßn nguyªn vÑn. Trong l©m sµng còng quan s¸t ®îc hiÖn tîng chÝn sinh dôc sím do cñ x¸m bÞ kÝch thÝch m¹nh do khèi u. Grashenkov (1963) ®· ph¸t hiÖn gÇn nöa sè ngêi bÞ tæn th¬ng vïng díi ®åi ®Òu cã nh÷ng rèi lo¹n trong chøc n¨ng cña hÖ thèng sinh dôc, nh rèi lo¹n chu kú kinh nguyÖt, gi¶m ho¹t tÝnh sinh dôc Sager (1962) ®· nªu nhiÒu dÉn liÖu thùc nghiÖm còng nh gi¶i phÉu l©m sµng chøng tá phÇn tríc cña vïng d íi ®åi cã t¸c dông thóc ®Èy sù ph¸t triÓn sinh dôc, cßn phÇn sau cña nã th× t¸c dông ngîc l¹i. Berraclough vµ céng sù (1961) còng ®· x¸c nhËn cã hai trung khu ®iÒu tiÕt chøc n¨ng sinh dôc trong vïng díi ®åi. PhÇn tríc cña nã cã t¸c dông ®iÒu hoµ bµi tiÕt kÝch dôc tè theo chu kú, cßn phÇn sau th× ®iÒu hoµ bµi tiÕt c¸c hormon sinh dôc kh«ng theo chu kú (ë nh÷ng con c¸i). Nh trong môc chøc n¨ng néi tiÕt cña vïng díi ®åi vµ sù liªn hÖ gi÷a vïng nµy víi c¸c tuyÕn néi tiÕt chóng ta ®· thÊy râ vïng díi ®åi tham gia ®iÒu tiÕt chøc n¨ng sinh dôc chñ yÕu b»ng c¸ch tiÕt ra c¸c hormon gi¶i phãng vµ øc chÕ còng nh mét sè hormon kh¸c vµ chuyÓn chóng xuèng tuyÕn yªn ®Ó ®iÒu hoµ ho¹t ®éng bµi tiÕt cña tuyÕn nµy. §Õn lît m×nh, tuyÕn yªn l¹i tiÕp tôc ho¹t ho¸ c¸c tuyÕn néi tiÕt kh¸c cã liªn quan víi chøc n¨ng sinh dôc. - Vïng díi ®åi vµ tËp tÝnh. Vïng díi ®åi ®ãng vai trß quan träng trong tËp tÝnh cña ®éng vËt vµ hµnh vi cña con ngêi. Bovard (1962) cho r»ng trong vïng díi ®åi cã hai hÖ ®èi kh¸ng chøc n¨ng: kÝch thÝch vïng nµy sÏ g©y ra c¸c ph¶n øng d¬ng tÝnh; kÝch thÝch vïng kh¸c sÏ g©y ra c¸c ph¶n øng ©m tÝnh. C¸c thÝ nghiÖm tù kÝch thÝch (1) cña Old (1960) trªn chuét, khØ víi c¸c ®iÖn cùc c¾m trêng diÔn vµo c¸c vïng kh¸c nhau 63