THÒ TRÖÔØNG KEÁ TOAÙN, KIEÅM TOAÙN<br />
VIEÄT NAM TRONG BOÁI CAÛNH HOÄI NHAÄP<br />
KINH TEÁ QUOÁC TEÁ<br />
PGS.TS. Nguyễn Quang Hùng*<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
V<br />
iệt Nam hội nhập kinh tế quốc tế là một thực tế khách quan. Bên cạnh đó, với tư cách là<br />
thành viên của AEC, Việt Nam phải có nghĩa vụ thực hiện các thỏa thuận và nghĩa vụ của<br />
mình. Hội nhập kinh tế quốc tế, kế toán, kiểm toán Việt Nam đang đứng trước cơ hội và<br />
thách thức đòi hỏi chúng ta phải nắm bắt và có những định hướng phát triển. Bài viết đề<br />
cập đến những thuận lợi cũng những khó khăn, thách thức, đồng thời đưa ra một số ý kiến nhằm góp phần<br />
phát triển thị trường kế toán- kiểm toán Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế nói chung, với<br />
tư cách là thành viên của AEC nói riêng.<br />
Từ khóa: thị trường kế toán kiểm toán<br />
Vietnam accounting and auditing market in the context of international economic integration<br />
Vietnam’s integration into the international economy is an objective reality; besides, as a member of<br />
the AEC, Vietnam must be obliged to implement its agreements and obligations. International economic<br />
integration has made Vietnam’s accounting and auditing professional face opportunities and challenges that<br />
require us to grasp and have development orientations. The paper discusses the advantages and disadvantages<br />
and challenges and gives some ideas to contribute to the development of the Vietnamese accounting and<br />
auditing market in the context of international economic integration in general and as a member of the AEC<br />
in particular.<br />
Key word: accounting and auditing market<br />
<br />
1. Một vài nét khái quát về bối cảnh hội nhập nâng cao minh bạch hóa, quản trị tốt cũng như bảo<br />
kinh tế quốc tế của Việt Nam hộ lao động và bảo vệ môi trường. Việc kết thúc<br />
đàm phán hiệp định TPP với các tiêu chuẩn mới<br />
Ngày 05 tháng 10 năm 2015, Bộ trưởng của 12<br />
và cao về thương mại và đầu tư tại khu vực châu Á<br />
nước tham gia Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình<br />
Thái Bình Dương được đánh giá là một bước quan<br />
Dương (TPP) đã tuyên bố kết thúc đàm phán. Kết<br />
trọng để tiến tới mục tiêu cao nhất về thương mại<br />
quả đàm phán là một hiệp định chất lượng cao,<br />
tự do và hội nhập trên toàn khu vực.<br />
tham vọng, toàn diện và cân bằng sẽ thúc đẩy tăng<br />
trưởng kinh tế; hỗ trợ tạo ra và duy trì việc làm; Ngày 22/11/2015: Tại Hội nghị thượng đỉnh<br />
thúc đẩy việc đổi mới, năng suất và tính cạnh tranh; ASEAN lần thứ 27, các nhà lãnh đạo ASEAN đã ký<br />
nâng cao mức sống, giảm nghèo tại các nước và kết Tuyên bố Kuala Lumpur về việc thành lập Cộng<br />
*Đại học Thương mại<br />
<br />
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 115 - tháng 5/2017 47<br />
TÖØ LYÙ LUAÄN ÑEÁN THÖÏC TIEÃN<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
đồng Kinh tế ASEAN (AEC). Mục tiêu hướng tới đã có trao đổi song phương với các nước ASEAN<br />
của AEC là một thị trường đơn nhất và cơ sở sản về Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương. “Rất<br />
xuất chung, thông qua tự do lưu chuyển hàng hoá, mừng là các nước ASEAN có những nhận định và<br />
tự do lưu chuyển dịch vụ, tự do lưu chuyển đầu tư, đánh giá tương đối giống nhau về hiệp định này”.<br />
tự do lưu chuyển vốn, tự do lưu chuyển lao động Các nước trong nội khối Đông Nam Á đã thống<br />
có tay nghề; một khu vực kinh tế cạnh tranh, thông nhất sẽ thảo luận, đánh giá tình hình kỹ hơn về<br />
qua các chính sách về cạnh tranh, bảo hộ người TPP tại Hội nghị Bộ trưởng Thương mại APEC tại<br />
tiêu dùng, quyền sở hữu trí tuệ, phát triển cơ sở Hà Nội vào tháng 5 tới.<br />
hạ tầng, thuế quan thương mại điện tử; phát triển<br />
Trong khi đó, vào ngày 15/3/2017, đại diện Bộ<br />
kinh tế cân bằng thông qua các kế hoạch phát triển<br />
trưởng Ngoại giao, Thương mại các nước tham gia<br />
doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME), sáng kiến hội<br />
đàm phán TPP đã kết thúc cuộc họp tại Chile với<br />
nhập nhằm thu hẹp khoảng cách phát triển trong<br />
3 chủ đề là khả năng TPP không có Mỹ; việc xây<br />
ASEAN; hội nhập vào nền kinh tế toàn cầu, thông<br />
dựng một hiệp định đối tác kinh tế toàn diện khu<br />
qua việc tham vấn chặt chẽ trong đàm phán đối tác<br />
vực và khu vực thương mại tự do Châu Á - Thái<br />
kinh tế, nâng cao năng lực tham gia vào mạng lưới<br />
Bình Dương... Ông Heraldo Munoz - Ngoại trưởng<br />
cung cấp toàn cầu.<br />
Chile đánh giá đây là cơ hội gửi đi thông điệp mạnh<br />
Ngày 23/1/2017 Tổng thống Mỹ Donald Trump mẽ về tự do thương mại, chống bảo hộ mậu dịch...<br />
đã ký sắc lệnh rút Mỹ khỏi Hiệp định Đối tác xuyên<br />
Theo Nikkei, tại cuộc họp diễn ra ở New York<br />
Thái Bình Dương (TPP). Động thái này của lãnh<br />
ngày 19/4/2017, ông Taro Aso - Phó Thủ tướng<br />
đạo nền kinh tế lớn nhất TPP đồng nghĩa với việc<br />
Nhật cho hay các nước thành viên còn lại của TPP<br />
11 nước còn lại phải đàm phán lại hoặc “khai tử”<br />
sẽ có cuộc đàm phán để “thoả thuận TPP có hiệu<br />
hiệp định, bởi theo thoả thuận trước đó, TPP chỉ có<br />
lực mà không có Mỹ tại Diễn đàn Hợp tác Kinh<br />
hiệu lực được ít nhất 6 nước phê chuẩn trước tháng<br />
tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC) 2017”. Cuộc<br />
2/2018 và các nước này phải đóng góp ít nhất 85%<br />
đàm phán này được tiến hành cùng với cuộc họp<br />
GDP trong khối (tức là không thể thiếu Mỹ hoặc<br />
Bộ trưởng Thương mại APEC diễn ra tại Hà Nội<br />
Nhật). Trước diễn biến đó các nước tham gia Hiệp<br />
vào tháng 5 tới. Lãnh đạo Nhật Bản cho biết sẽ cố<br />
định đã có những động thái.<br />
gắng thúc đẩy các nước thành viên đi tới một thoả<br />
Chia sẻ sau loạt hội nghị của các Bộ trưởng Kinh thuận tại cuộc họp này. Ông Aso cũng nhấn mạnh<br />
tế ASEAN vừa diễn ra ở Philippines, Bộ trưởng các cuộc đàm phán đa phương như TPP sẽ giúp<br />
Công Thương - Trần Tuấn Anh cho biết Việt Nam Nhật nhận được nhiều lợi ích từ các nước khác,<br />
<br />
48 Số 115 - tháng 5/2017 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN<br />
trong khi các thoả thuận song phương mà Mỹ như ủng hộ, tài trợ Việt Nam trong phát triển nghề<br />
đang theo đuổi sẽ “không mang lại nhiều lợi ích nghiệp, hoàn thiện hệ thống luật pháp. Đồng thời,<br />
cho các nước”. Chánh Văn phòng Nội các Nhật Việt Nam cũng từng bước thực hiện các cam kết<br />
Bản - Yoshihide Suga cũng khẳng định tại cuộc hội nhập trong lĩnh vực kế toán, kiểm toán theo các<br />
họp báo trong nước rằng Chính phủ “không loại điều ước quốc tế mà Việt Nam đã ký kết hoặc gia<br />
trừ bất kỳ khả năng nào”, song sẽ tiếp tục giải thích nhập. Có thể nêu một số thuận lợi cơ bản đối với kế<br />
các lợi ích TPP cho Mỹ, với hy vọng nước này sẽ toán, kiểm toán Việt Nam sau đây.<br />
thay đổi lập trường.<br />
Hệ thống pháp luật về kế toán, kiểm toán của<br />
Mặc dù vậy, trong bình diện ASEAN thì xu Việt Nam trong những năm qua đã liên tục được<br />
hướng chung vẫn là hợp tác, tăng cường hội nhập. phát triển và hoàn thiện, tiếp cận với các tiêu<br />
“Dường như xu hướng bảo hộ ở một số nơi càng chuẩn quốc tế và phù hợp hơn với yêu cầu của nền<br />
làm các nước ASEAN quyết tâm đẩy mạnh hợp tác kinh tế chuyển đổi sang cơ chế thị trường.<br />
kinh tế - thương mại hơn, cả trong nội khối cũng<br />
Để thống nhất quản lý kế toán, bảo đảm kế toán<br />
như với các đối tác bên ngoài”, theo Bộ trưởng Bộ<br />
là công cụ quản lý, giám sát chặt chẽ, có hiệu quả<br />
Công thương Trần Tuấn Anh. Ông cũng cho biết,<br />
mọi hoạt động kinh tế, tài chính, cung cấp thông<br />
Việt Nam và Liên minh châu Âu (EU) đã thống nhất<br />
tin đầy đủ, trung thực, kịp thời, công khai, minh<br />
lộ trình để sớm ký kết và đưa Hiệp định Thương<br />
bạch, đáp ứng yêu cầu tổ chức, quản lý điều hành<br />
mại tự do (FTA) Việt Nam - EU vào thực hiện thời<br />
của cơ quan nhà nước, doanh nghiệp, tổ chức và<br />
gian tới. “Về kinh tế thị trường, EU khẳng định sẽ<br />
cá nhân, Quốc hội đã ban hành Luật Kế toán năm<br />
không có bất cứ biện pháp phân biệt đối xử nào với<br />
2003, sửa đổi năm 2015 góp phần nâng cao tính<br />
Việt Nam...”. Như vậy, có thể nói rằng, trong bất<br />
pháp lý của hệ thống văn bản pháp luật về kế toán<br />
cứ hoàn cảnh nào, việc Việt Nam hội nhập kinh tế<br />
và đảm bảo sự quản lý thống nhất về kế toán.<br />
quốc tế là một thực tế khách quan. Bên cạnh đó,<br />
với tư cách là thành viên của AEC, Việt Nam phải Việt Nam đã sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện<br />
có nghĩa vụ thực hiện các thỏa thuận và nghĩa vụ căn bản hệ thống khuôn khổ pháp luật về kế toán<br />
của mình. Trước tình hình đó, kế toán, kiểm toán cho phù hợp với Luật Kế toán 2003, Luật Kế toán<br />
Việt Nam đang đứng trước cơ hội và thách thức đòi sửa đổi năm 2015 và thông lệ quốc tế. Hàng loạt<br />
hỏi chúng ta phải nắm bắt và có những định hướng văn bản hướng dẫn thực thi Luật Kế toán bao gồm<br />
phát triển. các Nghị định, chuẩn mực, chế độ kế toán và các<br />
thông tư hướng dẫn thực hiện các Chuẩn mực kế<br />
2. Thuận lợi và cơ hội đối với kế toán, kiểm<br />
toán (CMKT) để đảm bảo tính thực thi của Luật Kế<br />
toán Việt Nam trong bối cảnh gia nhập kinh tế<br />
toán. Nội dung các văn bản hướng dẫn hiện hành<br />
quốc tế<br />
cơ bản đã phù hợp với hoạt động của nền kinh tế<br />
2.1. Thuận lợi đối với kế toán - kiểm toán thị trường. Đặc biệt, Luật cho cho phép các đơn vị<br />
Việt Nam kế toán được quyền thuê các tổ chức, cá nhân có đủ<br />
Việt Nam đã có thời gian hội nhập tương đối tiêu chuẩn, điều kiện làm kế toán, kế toán trưởng.<br />
dài. Trong lĩnh vực kế toán, kiểm toán, chúng ta đã Để đáp ứng nhu cầu dịch vụ kế toán phát triển lành<br />
đạt được nhiều thành tựu trên các mặt: hệ thống mạnh, các văn bản liên quan đến hoạt động nghề<br />
pháp lý, chuẩn mực về kế toán, kiểm toán được xây nghiệp kế toán đã được ban hành đầy đủ và đồng bộ,<br />
dựng và không ngừng hoàn thiện; thị trường dịch bao gồm quy chế thi và cấp chứng chỉ hành nghề kế<br />
vụ về kế toán, kiểm toán được hình thành và phát toán, quy định về đăng ký và quản lý hành nghề kế<br />
triển; các tổ chức, hội nghề nghiệp về kế toán, kiểm toán, quy chế kiểm soát chất lượng dịch vụ kế toán,<br />
toán ra đời từng bước đáp ứng được các nhu cầu quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh<br />
hội nhập quốc tế; các tổ chức nghề nghiệp quốc tế vực kế toán, quy định về xử phạt vi phạm trong hoạt<br />
thâm nhập vào Việt Nam góp phần thúc đẩy, cũng động kế toán của các tổ chức, cá nhân có liên quan.<br />
<br />
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 115 - tháng 5/2017 49<br />
TÖØ LYÙ LUAÄN ÑEÁN THÖÏC TIEÃN<br />
<br />
Từ năm 2000, Việt Nam bắt đầu nghiên cứu, xây nghiệp nhỏ và vừa, cơ sở ngoài công lập; hướng<br />
dựng và công bố Hệ thống Chuẩn mực kế toán Việt dẫn kế toán bổ sung những nghiệp vụ kinh tế đặc<br />
Nam trên cơ sở nghiên cứu, vận dụng hệ thống thù cho các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước<br />
Chuẩn mực kế toán quốc tế (IAS) và chuẩn mực ngoài. Ngày 22/12/2014, Bộ Trưởng Bộ Tài chính<br />
Báo cáo tài chính quốc tế (IFRS) phù hợp với điều ký Thông tư số 200/2014/TT-BTC thay thế Quyết<br />
kiện thực tiễn và trình độ phát triển của Việt Nam. định số 15/2006 ngày 20/03/2006 về chế độ kế toán<br />
Việc ban hành hệ thống Chuẩn mực kế toán đã góp doanh nghiệp và Quyết định 202/2014 về hướng<br />
phần quan trọng trong việc hướng các hoạt động dẫn lập báo cáo tài chính hợp nhất.<br />
kế toán của doanh nghiệp từng bước phù hợp với<br />
Cùng với công cuộc đổi mới và hoàn thiện hệ<br />
tiêu chuẩn quốc tế và được quốc tế thừa nhận. Cho<br />
thống khuôn khổ pháp luật về kế toán, việc phát<br />
đến nay, Việt Nam đã ban hành được 26 Chuẩn<br />
triển hoạt động kiểm toán độc lập là điều kiện cần<br />
mực kế toán, bao quát hầu hết các lĩnh vực hoạt<br />
thiết để đảm bảo tính tuân thủ đối với các quy định<br />
động của mọi loại hình doanh nghiệp, các thông<br />
về kế toán, tính công khai, minh bạch và trách<br />
tư hướng dẫn thực hiện các Chuẩn mực kế toán đã<br />
nhiệm giải trình đối với các Báo cáo tài chính, làm<br />
ban hành, một chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp kế<br />
lành mạnh hóa môi trường đầu tư. Luật Kiểm toán<br />
toán, kiểm toán Việt Nam trên cơ sở bộ chuẩn mực<br />
độc lập số 67/2011/QH12 do Quốc hội ban hành,<br />
đạo đức nghề nghiệp của Liên đoàn Kế toán Quốc<br />
có hiệu lực ngày 01/01/2012, quy định nguyên tắc,<br />
tế (IFAC).<br />
điều kiện, phạm vi, hình thức hoạt động kiểm toán<br />
Việc ban hành hệ thống Chuẩn mực kế toán Việt độc lập; quyền, nghĩa vụ của kiểm toán viên hành<br />
Nam trong thời gian qua đã đóng góp một phần nghề, doanh nghiệp kiểm toán, chi nhánh doanh<br />
quan trọng trong việc hoàn thiện khuôn khổ pháp nghiệp kiểm toán nước ngoài tại Việt Nam và đơn<br />
lý về kế toán, tăng cường tính minh bạch của thông vị được kiểm toán.<br />
tin tài chính và tạo dựng môi trường kinh doanh<br />
Dịch vụ kế toán kiểm toán hình thành và phát<br />
phù hợp với khu vực và quốc tế, duy trì niềm tin<br />
triển nhanh, các công ty kiểm toán lớn nhất thế<br />
cho các nhà đầu tư nước ngoài vào Việt Nam. Bộ<br />
giới đã vào Việt Nam, bảo trợ cho các hoạt động<br />
Tài chính tiếp tục ban hành mới và cập nhật, sửa<br />
kiểm toán của Việt Nam.<br />
đổi, bổ sung các Chuẩn mực kế toán đã ban hành<br />
nhằm tiếp tục hoàn thiện hệ thống khuôn khổ Trong khuôn khổ cam kết với WTO, Việt Nam<br />
pháp lý về kế toán, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh đã mở cửa hoàn toàn cho các nhà đầu tư nước ngoài<br />
tế – xã hội và hội nhập kinh tế quốc tế, tăng cường đối với lĩnh vực dịch vụ này. Có thể nói, dịch vụ<br />
tính minh bạch của thông tin tài chính và đảm bảo kế toán, kiểm toán đã trở thành ngành nghề kinh<br />
hệ thống kế toán Việt Nam luôn phù hợp với thông doanh có điều kiện, hoạt động độc lập và được xã<br />
lệ mới nhất của kế toán quốc tế, tạo niềm tin cho hội hoá và chính thức được công nhận trong khuôn<br />
các nhà đầu tư nước ngoài, góp phần thúc đẩy đầu khổ pháp luật của Nhà nước. Hoạt động của tổ<br />
tư nước ngoài vào Việt Nam. chức nghề nghiệp về kế toán, kiểm toán được đổi<br />
mới, phong phú và đa dạng. Thị trường kế toán,<br />
Để Chuẩn mực kế toán đi vào cuộc sống, Bộ Tài<br />
kiểm toán sôi động hơn và hệ thống pháp luật về<br />
chính đã ban hành Chế độ kế toán doanh nghiệp<br />
kế toán, kiểm toán trở nên phù hợp hơn với thông<br />
theo Quyết định số 15/2006/QĐ-BTC. Trên cơ sở<br />
lệ quốc tế. Điều này đặc biệt quan trọng khi Hiệp<br />
Chế độ kế toán doanh nghiệp, Bộ Tài chính đã và<br />
định khung về thừa nhận lẫn nhau (MRA) trong<br />
đang tiếp tục hướng dẫn chế độ kế toán cho các<br />
lĩnh vực kế toán, kiểm toán đã được ký kết giữa các<br />
lĩnh vực đặc thù và phù hợp với từng loại hình<br />
nước ASEAN.<br />
doanh nghiệp như chế độ kế toán áp dụng cho<br />
doanh nghiệp bảo hiểm, công ty chứng khoán, các Các tổ chức nghề nghiệp hình thành và phát<br />
quỹ đầu tư chứng khoán, các công ty quản lý quỹ triển các hoạt động có hiệu lực, hiệu quả. Việt Nam<br />
đầu tư chứng khoán; chế độ kế toán cho các doanh đã nhận thức được tầm quan trọng của tổ chức nghề<br />
<br />
50 Số 115 - tháng 5/2017 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN<br />
nghiệp, góp phần quản lý hoạt động kế toán, kiểm là tổ chức nghề nghiệp quản lý các kế toán viên công<br />
toán và đang thúc đẩy sự phát triển của tổ chức nghề chứng tại Hoa Kỳ. Tiền thân của AICPA là Hiệp hội<br />
nghiệp theo hướng chuyên nghiệp. Hội Kế toán kế toán viên công Hoa kỳ (AAPA) được thành lập<br />
và Kiểm toán Việt Nam (VAA) được thành lập từ năm 1887. Vai trò ban đầu của tổ chức này là đáp ứng<br />
năm 1994. Hội Kiểm toán viên hành nghề Việt Nam nhu cầu đào tạo các kế toán viên công chứng (CPA).<br />
(VACPA) được thành lập năm 2005, là một Hội Đến nay, tổ chức này là cơ quan có ảnh hưởng quan<br />
thành viên tích cực và quan trọng của VAA. trọng đến việc hoàn thiện các chuẩn mực kế toán và<br />
thực tiễn kế toán. Nhiệm vụ của AICPA là đào tạo<br />
Các tổ chức này thể hiện sự kết hợp giữa quản<br />
và đem lại cho các thành viên những kiến thức và kỹ<br />
lý nhà nước và với quản lý của các tổ chức nghề<br />
năng quản lý để những dịch vụ họ cung cấp mang<br />
nghiệp, tạo môi trường về pháp lý và nghề nghiệp,<br />
đến nhiều lợi ích cho xã hội và thể hiện được tính<br />
tạo điều kiện cho thị trường dịch vụ về kế toán,<br />
chuyên nghiệp cao.<br />
kiểm toán hoạt động và phát triển. Bên cạnh đó,<br />
tổ chức nghề nghiệp về kiểm toán theo uỷ quyền Hội Kiểm toán viên nội bộ (Institute of<br />
của Bộ Tài chính thực hiện kiểm tra tình hình tuân Internal Auditors - IIA) là tổ chức nghề nghiệp<br />
thủ pháp luật và chất lượng dịch vụ kiểm toán của của những người hành nghề kiểm toán nội bộ,<br />
các doanh nghiệp kiểm toán; khắc phục, sửa chữa quản trị rủi ro, kiểm toán hệ thống thông tin kế<br />
nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ cung cấp, đảm toán … tại các tổ chức. IIA được thành lập năm<br />
bảo sự tin cậy của các thông tin được kiểm toán. 1941 tại Hoa Kỳ và trụ sở chính tại đây. Tuy nhiên,<br />
Các tổ chức này là chỗ dựa vững chắc cho hệ thống hiện nay IIA hướng đến sự phát triển quốc tế với<br />
dịch vụ về kế toán, kiểm toán phát triển. khoảng 180.000 thành viên (gọi là CIA - Certified<br />
Internal Auditor) ở 190 quốc gia trên thế giới.<br />
Một số công việc quản lý hành nghề kế toán,<br />
kiểm toán do Bộ Tài chính Việt Nam thực hiện từ Hội Kế toán viên quản trị (Institute of<br />
trước đến nay đã từng bước được chuyển giao cho management Accountants - IMA) là tổ chức nghề<br />
hội nghề nghiệp như đăng ký và quản lý hành nghề nghiệp của những kế toán viên quản trị chuyên<br />
kế toán, kiểm toán; bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp nghiệp, được thành lập năm 1919 tại Hoa Kỳ và<br />
vụ và cập nhật kiến thức cho người hành nghề; hiện nay là một tổ chức hoạt động trên toàn cầu<br />
nghiên cứu, cập nhật, soạn thảo để trình Bộ Tài (gọi là CMA - Certified Management Accountant).<br />
chính ban hành các chuẩn mực kiểm toán (VSA)<br />
Hội Kế toán viên công chứng Anh quốc<br />
(công việc này Bộ Tài chính đã giao cho VACPA<br />
(Association of Chartered Certified Accountants<br />
triển khai thực hiện). Hội nghề nghiệp kế toán,<br />
- ACCA) thành lập năm 1904. ACCA là tổ chức<br />
kiểm toán đã có nhiều hoạt động thiết thực góp<br />
nghề nghiệp có tốc độ phát triển nhanh trên thế<br />
phần nâng cao chất lượng dịch vụ kế toán, kiểm<br />
giới với khoảng 188.000 hội viên tại 181 quốc gia<br />
toán. VAA hiện là thành viên chính thức của Liên<br />
trên toàn cầu và hơn 480.000 học viên đang theo<br />
đoàn Kế toán quốc tế (IFAC), thành viên Liên đoàn<br />
học các chương trình ACCA (trong đó hơn 72% là<br />
Kế toán ASEAN (AFA).<br />
thành viên ngoài nước Anh).<br />
Các tổ chức nghề nghiệp quốc tế thâm nhập vào<br />
Hội Kế toán viên công chứng Australia (Certified<br />
Việt Nam sớm, hoạt động mạnh, đã hỗ trợ, phối<br />
Practising Accountants Australia - CPA Astralia)<br />
hợp để truyển bá thông lệ quốc tế vào Việt Nam,<br />
là một trong ba tổ chức nghề nghiệp lớn nhất châu<br />
hỗ trợ phát triển dịch vụ kế toán, kiểm toán. Các<br />
Úc được thành lập năm 1886. CPA Australia chủ yếu<br />
tổ chức nghề nghiệp có ảnh hưởng rất lớn đến sự<br />
phát triển các loại hình dịch vụ gồm giáo dục, đào tạo,<br />
phát triển của nghề nghiệp kế toán - kiểm toán của<br />
hỗ trợ và giúp đỡ kỹ thuật cho người học giúp phát<br />
Việt Nam:<br />
triển các kỹ năng cần thiết trong nghề nghiệp. CPA<br />
Hội Kế toán viên công chứng Hoa Kỳ (American Australia hiện có hơn 132.000 thành viên hoạt động<br />
Institute of Certified Public Accountants - AICPA) trong những lĩnh vực kế toán, tài chính và kiểm toán.<br />
<br />
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 115 - tháng 5/2017 51<br />
TÖØ LYÙ LUAÄN ÑEÁN THÖÏC TIEÃN<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Liên đoàn Kế toán Quốc tế (International 2000 kế toán, kiểm toán viên làm dịch vụ kế toán,<br />
Federation of Accountants - IFAC) là tổ chức nghề kiểm toán. Trong các công ty kiểm toán có vốn đầu<br />
nghiệp kế toán quốc tế, được thành lập năm 1977 tư nước ngoài thì lực lượng quản lý là người Việt<br />
nhằm mục đích tăng cường sức mạnh của nghề Nam chiếm phần lớn và được quốc tế thừa nhận.<br />
nghiệp kế toán vì lợi ích xã hội, thông qua việc: Phát<br />
2.2. Cơ hội đối với kế toán kiểm toán Việt Nam<br />
triển các chuẩn mực quốc tế chất lượng cao; thúc<br />
trong bối cảnh gia nhập kinh tế quốc tế<br />
đẩy sự phối hợp và hợp tác giữa các thành viên và<br />
với các tổ chức quốc tế khác; đại diện phát ngôn cho Việc hội nhập kinh tế quốc tế trong đó có AEC<br />
nghề nghiệp kế toán trên phạm vi quốc tế. tạo điều kiện thuận lợi cho người làm kế toán, kiểm<br />
toán ở Việt Nam có nhiều cơ hội việc làm, cơ hội<br />
IFAC ban hành các chuẩn mực quốc tế về kiểm<br />
học tập kinh nghiệm từ những quốc gia có bề dày<br />
toán về đạo đức nghề nghiệp, về đào tạo kế toán và<br />
phát triển trong lĩnh vực kế toán, kiểm toán thông<br />
về kế toán khu vực công. IFAC hiện nay nhận trách<br />
qua các phương thức cung cấp dịch vụ mang tính<br />
nhiệm tổ chức Diễn đàn kế toán quốc tế (World<br />
thương mại quốc tế. Các công ty hành nghề kế toán,<br />
Congress of Accountants –WCOA). WCOA được<br />
tổ chức lần đầu năm 1904, từ năm 1977, được tổ kiểm toán ở Việt Nam có thể cung cấp dịch vụ ra<br />
chức 5 năm một lần và từ năm 2002, được tổ chức 4 nước ngoài theo quy định của pháp luật Việt Nam;<br />
năm một lần bởi IFAC. WCOA là nơi bàn bạc, chia các doanh nghiệp kế toán, kiểm toán nước ngoài<br />
sẻ và tranh luận về những giải pháp toàn cầu của có thể mở công ty, chi nhánh ở Việt Nam để thực<br />
nghề nghiệp vì lợi ích của công chúng, nhà đầu tư hiện việc kinh doanh; các hiệp hội nghề nghiệp<br />
và doanh nghiệp trên thế giới. như Hội kế toán viên công chứng Anh ACCA, Hội<br />
kế toán công chứng Australia… đều mở văn phòng<br />
Lực lượng chuyên nghiệp của Việt Nam có<br />
đại diện ở Việt Nam. Bên cạnh đó, khi gia nhập<br />
sự lớn mạnh không ngừng. Theo ông Đặng Thái<br />
các doanh nghiệp kiểm toán quốc tế, các công ty<br />
Hùng tại Hội thảo quốc tế “Gia nhập TPP & AEC<br />
Việt Nam có thể cử nhân viên trao đổi, học tập, làm<br />
- thời cơ và thách thức đối với kế toán kiểm toán<br />
việc cũng như tham gia các khóa học các chứng chỉ<br />
Việt Nam” do Hiệp hội Kế toán Công chứng Anh<br />
kiểm toán quốc tế giúp nâng cao trình độ chuyên<br />
(ACCA) phối hợp với Hội kế toán và kiểm toán<br />
môn của nhân viên.<br />
Việt Nam (VAA) tổ chức ngày 18/12 tại Hà Nội thì<br />
hiện nay Việt Nam có khoảng 5000 kế toán, kiểm Kế toán, kiểm toán Việt Nam sẽ nhận được sự<br />
toán viên được cấp chứng chỉ, trong đó có khoảng hỗ trợ của các chuyên gia nước ngoài trong quá<br />
<br />
52 Số 115 - tháng 5/2017 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN<br />
trình soạn thảo các chuẩn mực kế toán và kiểm trường, xã hội… theo thông lệ quốc tế. Trong khi<br />
toán. Để việc hội nhập thuận lợi, dễ dàng hơn đòi đó, hệ thống luật pháp của Việt Nam hiện nay kém<br />
hỏi hệ thống kế toán, kiểm toán phải phù hợp với phát triển hơn những đối tác khác trên thế giới.<br />
thông lệ quốc tế. Quá trình soạn thảo các chuẩn Luật pháp của Việt Nam yếu từ khâu soạn thảo đến<br />
mực kế toán, kiểm toán có sự tham gia của các ban hành, thực thi. Hiện tại Việt Nam vẫn tồn tại<br />
chuyên gia từ các công ty kiểm toán, các trường đại tình trạng phải sử dụng nhiều văn bản dưới luật để<br />
học trên cả nước và cả các chuyên gia nước ngoài sẽ triển khai một luật. Các bộ chỉ tiêu đánh giá chất<br />
giúp cho việc soạn thảo tiến hành thuận lợi và đạt lượng sản phẩm, mức độ phát triển của các ngành<br />
chất lượng cao. và cả nền kinh tế nói chung còn khác biệt lớn so với<br />
thông lệ quốc tế cả về chất lượng lẫn phương thức<br />
Việc hội nhập kinh tế quốc tế sẽ giúp các nhân<br />
tính toán. Để thực thi cam kết trong các Hiệp định,<br />
viên hành nghề kế toán, kiểm toán nâng cao kỹ<br />
Việt Nam sẽ phải điều chỉnh, sửa đổi nhiều quy<br />
năng nghề nghiệp, kỹ năng mềm và trình độ ngoại<br />
định pháp luật cũng như các chỉ tiêu chất lượng về<br />
ngữ. Bên cạnh đó, khi làm việc ở nhiều quốc gia<br />
thương mại, đầu tư, đấu thầu, sở hữu trí tuệ…<br />
khác nhau sẽ làm tăng tính linh hoạt, khả năng<br />
thích ứng với môi trường làm việc đa văn hóa của Kinh tế thị trường ở Việt Nam định hướng XHCN<br />
nhân viên hành nghề kế toán, kiểm toán Việt Nam. đang trong thời kỳ chuyển đổi, các quy luật của thị<br />
trường về cung cầu-cạnh tranh-giá cả chưa thực sự<br />
3. Thách thức, khó khăn với thị trường kế<br />
được phát huy. Thị trường ở Việt Nam về cơ bản mới<br />
toán, kiểm toán Việt Nam<br />
có thị trường sản phẩm; thị trường vốn, lao động,<br />
3.1. Thách thức, khó khăn đối với nền kinh tế khoa học công nghệ… còn ở mức khiêm tốn.<br />
nói chung<br />
Việt Nam đã có những bước tiến lớn trong công<br />
Bên cạnh những thuận lợi, việc cam kết và thực cuộc tự do hoá nền kinh tế và đã trở thành thành<br />
hiện các cam kết sâu rộng trong bối cảnh hội nhập viên của WTO. Tuy vậy, Việt Nam vẫn còn nhiều<br />
kinh tế quốc tế sẽ đặt ra những thách thức không hạn chế trong các tiêu chuẩn lao động, sở hữu trí<br />
nhỏ, đặc biệt là sức ép về mở cửa thị trường, cạnh tuệ và vấn đề tham nhũng. Vấn đề quyền sở hữu trí<br />
tranh đối với các doanh nghiệp của Việt Nam vốn tuệ chưa được đảm bảo, sản phẩm lậu và nhái vẫn<br />
còn yếu, khả năng quản lý còn nhiều bất cập. Các được tiêu thụ rộng rãi trên thị trường, vi phạm bản<br />
ngành dịch vụ chịu sức ép cạnh tranh lớn là ngân quyền là vấn đề nhức nhối và chưa có biện pháp<br />
hàng, thương mại bán lẻ, viễn thông, vận tải, bảo triệt để.<br />
hiểm, tài chính với nước ngoài.<br />
3.2. Thách thức, khó khăn đối với thị trường kế<br />
Hội nhập kinh tế quốc tế tạo nhiều cơ hội cho toán- kiểm toán Việt Nam<br />
Việt Nam, song nó cũng đòi hỏi Việt Nam phải<br />
Đối với lĩnh vực kế toán, kiểm toán Việt Nam<br />
tăng cường cải thiện môi trường đầu tư, nâng cao<br />
khi hội nhập kinh tế quốc tế gặp không ít thách<br />
tính thị trường, đẩy mạnh công cuộc tái cơ cấu, đổi<br />
thức, trước hết là thách thức liên quan đến việc thừa<br />
mới mô hình tăng trưởng, đổi mới thể chế.<br />
nhận chứng chỉ nghề nghiệp giữa các nước tham gia,<br />
Độ mở của nền kinh tế Việt Nam còn ở mức độ vì thế Việt Nam cần phải có sự đánh giá lại về tiêu<br />
thấp, tính bảo hộ nhiều hơn các quốc gia. Trên thực chuẩn, điều kiện, nội dung tổ chức thi và cấp chứng<br />
tế, ở Việt Nam các thị trường dịch vụ, thị trường chỉ kế toán viên hành nghề để đáp ứng được đòi hỏi<br />
lao động, khoa học-công nghệ… vẫn chưa phát của quốc tế.<br />
triển hoàn chỉnh hoặc mới chỉ manh nha.<br />
Khả năng cạnh tranh của các công ty kiểm toán<br />
Việc cam kết và thực hiện các cam kết sâu và Việt Nam hiện nay còn thấp so với các công ty có<br />
rộng trong khuôn khổ các thỏa thuận sẽ đòi hỏi Việt vốn đầu tư nước ngoài. Phần lớn các công ty Việt<br />
Nam trong việc phải nhanh chóng kiện toàn hệ thống Nam có quy mô nhỏ, năng lực tài chính giới hạn,<br />
luật pháp; các chỉ tiêu về chất lượng sản phẩm, môi đội ngũ nhân viên thiếu về số lượng và yếu về chất<br />
<br />
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 115 - tháng 5/2017 53<br />
TÖØ LYÙ LUAÄN ÑEÁN THÖÏC TIEÃN<br />
<br />
lượng nên chưa đủ tiềm lực để cung cấp dịch vụ hệ thống chuẩn mực kế toán, tiếp tục hoàn thiện hệ<br />
sang nước ngoài mà chỉ mới cung cấp dịch vụ cho thống chuẩn mực kiểm toán cho dịch vụ kiểm toán,<br />
khách hàng trong nước. Như vậy, nếu không chuẩn ban hành hệ thống chuẩn mực kế toán công. Hệ<br />
bị kỹ lưỡng nguồn nhân lực thì có khả năng kiểm thống văn bản pháp luật về kế toán, kiểm toán cần<br />
toán viên các nước phát triển hơn như Singapore, hoàn thiện theo hướng phù hợp với chuẩn mực,<br />
Thailand, Malaysia, Philippines có thể sang Việt thông lệ quốc tế. Để thực hiện được điều này, cơ<br />
Nam cạnh tranh trực tiếp với người lao động nước quan nhà nước cần huy động sự hợp tác của các<br />
ta, lao động trong nước có thể khó tìm việc ở các chuyên gia đến từ các Bộ, ban ngành có liên quan,<br />
công ty kiểm toán lớn (Big 4) ngay trên sân nhà. các trường đại học, các công ty kế toán - kiểm toán,<br />
hội nghề nghiệp... Ngoài ra, cần tranh thủ sự hợp<br />
Nhân viên có chứng chỉ kế toán còn nhiều hạn chế<br />
tác của các chuyên gia nước ngoài để học tập kinh<br />
trong sử dụng ngoại ngữ vì thế khó làm việc trong<br />
nghiệm, trao đổi nhằm nâng cao chất lượng của hệ<br />
môi trường hội nhập. Số lượng nhân sự ngành kế<br />
thống chuẩn mực kế toán, kiểm toán Việt Nam.<br />
toán, kiểm toán được đào tạo hàng năm của các cơ<br />
sở đào tạo là rất lớn nhưng trình độ chuyên môn, Đẩy mạnh hơn nữa việc thực hiện các giải pháp<br />
trình độ ngoại ngữ và các kỹ năng mềm khác của chiến lược do Chính phủ đã đề ra, cần phải phân<br />
đội ngũ cán bộ kế toán, kiểm toán chưa cao, chưa định rõ vai trò của Nhà nước và vai trò của tổ chức<br />
đạt được đến mặt bằng chung của khu vực. Hiện nghề nghiệp trên cơ sở củng cố, đề cao vai trò, nâng<br />
tại, số lượng kiểm toán viên nắm vững các thông lệ cao tính tự chủ của các tổ chức nghề nghiệp Việt<br />
và nguyên tắc kế toán quốc tế chưa nhiều. Nam, dần chuyển giao việc quản lý hành nghề kế<br />
Quá trình hội nhập tạo cơ hội cho công dân các toán, kiểm toán cho các hội nghề nghiệp. Theo đó,<br />
nước di chuyển tự do trong khối dẫn đến việc các việc ban hành chuẩn mực kế toán, kiểm toán, việc<br />
nước trong khối ASEAN phát triển ngành kiểm quản lý và kiểm tra hành nghề kế toán, kiểm toán,<br />
toán đi trước chúng ta như Singapore, Thailand, việc tổ chức ôn thi, thi và cấp chứng chỉ nghề<br />
Malaysia, Philippines... với số lượng kiểm toán viên nghiệp về kế toán và kiểm toán cần sớm giao cho<br />
lớn và trình độ ngoại ngữ tốt sẽ chuyển sang Việt hội nghề nghiệp theo đúng thông lệ quốc tế. Nâng<br />
Nam làm việc và cạnh tranh trực tiếp với đội ngũ cao vai trò của hội nghề nghiệp như hội kiểm<br />
kế toán, kiểm toán trong nước. toán viên hành nghề (VACPA), chi hội kế toán<br />
hành nghề Việt Nam (VICA)… giúp tăng cường<br />
4. Một số giải pháp kiến nghị nhằm phát triển kiểm tra, giám sát chất lượng hành nghề kế toán,<br />
thị trường kế toán - kiểm toán Việt Nam kiểm toán để đảm bảo những người đủ điều kiện<br />
Phát biểu tại Hội thảo quốc tế “Gia nhập TPP & mới có thể hành nghề. Có như vậy mới nâng cao<br />
AEC - thời cơ và thách thức đối với kế toán kiểm chất lượng và tính cạnh tranh của những công ty<br />
toán Việt Nam”, PGS.TS Đặng Văn Thanh Chủ tịch kiểm toán Việt Nam trên thị trường. Đồng thời,<br />
Hội kế toán và kiểm toán Việt Nam khẳng định: khi những chuẩn mực mới ban hành, hội nghề<br />
Theo cam kết quốc tế, Việt Nam sẽ mở cửa lĩnh vực nghiệp nên mời những chuyên gia trao đổi, cập<br />
kế toán kiểm toán và tài chính, với mục tiêu mở nhật kiến thức mới thông qua các lớp đào tạo để<br />
cửa rộng rãi vào năm 2020. Với thực tế AEC là thị nâng cao trình độ đội ngũ kế toán viên, kiểm toán<br />
trường dịch vụ tự do, cho phép tự do di chuyển thể viên hành nghề.<br />
nhân, lao động chuyên nghiệp và thừa nhận những Hợp tác chặt chẽ hơn nữa với các hội nghề nghiệp<br />
chứng chỉ hành nghề... đây sẽ là một thách thức trên thế giới để đào tạo đội ngũ kế toán viên, kiểm<br />
lớn cho Việt Nam; đòi hỏi chúng ta phải nỗ lực để toán viên đạt trình độ ngang bằng với trình độ của<br />
có thể đáp ứng và cạnh tranh được. Để có thể hội<br />
khu vực. Đẩy mạnh việc thỏa thuận, hợp tác giữa<br />
nhập tốt, theo chúng tôi, cần giải quyết những vấn<br />
các quốc gia trong khối ASEAN để tiến tới công<br />
đề căn bản sau:<br />
nhận các bằng cấp và chứng chỉ hành nghề lẫn<br />
Rà soát lại toàn bộ hệ thống pháp lý, luật pháp, nhau. Thiết lập mối liên kết giữa cơ quan nhà nước,<br />
<br />
54 Số 115 - tháng 5/2017 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN<br />
cơ sở đào tạo, hội nghề nghiệp và doanh nghiệp. nâng cao chất lượng và lập kế hoạch triển khai quy<br />
Trong đó, các cơ quan nhà nước, hội nghề nghiệp chế hoạt động hỗ trợ hội viên nâng cao chất lượng<br />
đóng vai trò ban hành, hướng dẫn doanh nghiệp dịch vụ và kiểm soát chất lượng hiệu quả hơn.<br />
thực hiện. Trong quá trình thực hiện, doanh nghiệp<br />
Các doanh nghiệp hành nghề kế toán, kiểm toán<br />
sẽ đóng góp ý kiến để cơ quan nhà nước điều chỉnh<br />
cần thường xuyên huấn luyện các nhân viên kế toán<br />
lại hệ thống văn bản pháp luật phù hợp hơn với<br />
hiểu biết các chuẩn mực kế toán, các chế độ kế toán<br />
tình hình thực tế.<br />
mới, các quy định về thuế hiện hành và đóng góp<br />
Tổ chức quản lý tốt thị trường dịch vụ kế toán, các ý kiến về việc áp dụng các văn bản pháp quy<br />
kiểm toán, hoàn thiện cơ chế quản lý theo hướng về kế toán trong thực tế tại doanh nghiệp thông<br />
cung cấp các công cụ cho các doanh nghiệp Việt qua các tổ chức nghề nghiệp, các lớp bồi dưỡng tập<br />
Nam phát triển và thực hiện các dịch vụ của mình huấn nghiệp vụ…; khuyến khích và tạo điều kiện<br />
ở trong nước và ngoài nước, các doanh nghiệp kế để nhân viên học các chứng chỉ kiểm toán quốc<br />
toán, kiểm toán nước ngoài hoạt động tại Việt Nam. tế; phối hợp với các trường đại học trong việc đổi<br />
Nâng cao năng lực cạnh tranh của các công ty mới nội dung và chương trình đào tạo thông qua<br />
kiểm toán trong nước bằng cách tái cơ cấu, sáp việc phản hồi về chất lượng sinh viên ra trường;<br />
nhập đối với các công ty có quy mô nhỏ, tham gia phối hợp với các trường đại học trong công tác đào<br />
các hãng kiểm toán nước ngoài. tạo thông qua việc tiếp nhận sinh viên thực tập<br />
nghề nghiệp, các buổi nói chuyện chuyên đề, định<br />
Các cơ sở đào tạo kế toán cần đổi mới chương hướng nghề nghiệp; tham gia phản biện các chính<br />
trình đào tạo theo hướng tiệm cận với chuẩn mực kế sách chế độ kế toán, kiểm toán mới.<br />
toán quốc tế ISA, chuẩn mực Báo cáo tài chính quốc<br />
tế IFRS. Đẩy mạnh phối hợp và tăng cường hợp tác Đối với các nhân viên hành nghề kế toán, kiểm<br />
với ACCA, CPA Úc, CIMA… để đổi mới nội dung toán cần thường xuyên cập nhật kiến thức về kế<br />
và chương trình đào tạo. Tăng cường giảng dạy toán, kiểm toán, tài chính, thuế…; tăng cường năng<br />
ngoại ngữ và ngoại ngữ chuyên ngành thông qua lực ngoại ngữ; học chuyển đổi sang các bằng cấp<br />
mô hình đào tạo cử nhân kế toán chất lượng cao quốc tế được công nhận tại Việt Nam: ACCA, CPA<br />
để sinh viên có thể chuyển đổi sang bằng cấp quốc Úc, CPA Mỹ, CIMA…<br />
tế (ACCA, CPA Úc, CIMA…) dễ dàng hơn. Đối<br />
với sinh viên chuyên ngành kế toán, kiểm toán cần<br />
thực hiện nghiêm ngặt quy định chuẩn đầu ra về TÀI LIỆU THAM KHẢO<br />
ngoại ngữ. Phối hợp chặt chẽ với các cơ quan ban 1. Bộ Công thương Việt Nam- Hiệp định đối<br />
ngành như Bộ Tài chính, Hội nghề nghiệp trong tác xuyên Thái Bình Dương-TPP.<br />
việc soạn thảo các chuẩn mực kế toán, kiểm toán 2. http://tpp.moit.gov.vn/.<br />
mới qua đó giúp nhà trường đẩy nhanh việc đổi 3. http://www.hoinhap.org.vn/.<br />
mới giáo trình một cách toàn diện và phù hợp với 4. Tài liệu Hội thảo quốc tế: Gia nhập TPP &<br />
yêu cầu thực tiễn. Phối hợp chặt chẽ với các doanh AEC- thời cơ và thách thức đối với kế toán<br />
nghiệp và tiếp nhận các ý kiến phản hồi để đổi mới kiểm toán Việt Nam ngày 18/12- Hà Nội.<br />
chương trình và nội dung đào tạo. 5. http://www.mofahcm.gov.vn/vi/mofa/<br />
nr 0 9 1 0 1 9 0 8 0 1 3 4 / nr 0 9 1 0 1 9 0 8 3 6 4 9 /<br />
Các hội nghề nghiệp tăng cường chất lượng kiểm<br />
ns110923115344.<br />
soát chất lượng hội viên, quản lý đạo đức nghề<br />
6. b a o t i n t u c . v n / v a n - d e - q u a n - t a m /<br />
nghiệp, đổi mới về tổ chức, phương thức hoạt động g ia - nhap - t pp - aec thoi - co - va - thach -<br />
và nội dung hoạt động để làm trọn chức năng là nơi thuc-doi-voi-ke-toan-kiem-toan-viet-<br />
tập hợp và kiểm soát nghề nghiệp. Đổi mới chương nam-20151218123356604.htm.<br />
trình đào tạo, tăng cường công tác kiểm soát chất 7. http://trungtamwto.vn/cachiepdinhkhac/<br />
lượng các dịch vụ kiểm toán nhằm hỗ trợ hội viên tom-luoc-cong-dong-kinh-te-asean-aec.<br />
<br />
<br />
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 115 - tháng 5/2017 55<br />