Facebook - thời thế tạo
anh hùng?
Điều gì đã làm nên một Facebook độc đáo của ngày hôm nay?
Do chính khả năng nội tại của nó hay do "thời thế tạo anh hùng"?
Hàng chục cố vấn, nhà đầu tư ở Thung lũng Silicon đã thử đi lí
giải điều này như một công thức chung cho startup thành danh
nơi đây.
Những thành tựu Facebook đã đạt được vô cùng ấn tượng, kể cả
khi đánh giá theo tiêu chuẩn của thung lũng Silicon. Tại đây, chưa
từng có công ty nào có thể thu hút được nhiều thành viên trên thế
giới với tốc độ chóng mặt đến như vậy. Các công ty trong thung
lũng Silicon được xem là những lực lượng quan trọng, có vai trò
như một đảng hay một khuynh hướng chính trị riêng biệt.
Cho đến thời điểm hiện tại, rất hiếm có CEO nào thành công ở
cái tuổi mới ngoài 20. Và tất nhiên, cũng chưa từng có công ty
nào, ngoài Facebook, được dựng thành phim với sự góp mặt của
nhiều ngôi sao nổi tiếng, trở thành ứng cử viên "nặng ký" cho giải
Osca.
Vậy nên cũng không quá ngạc nhiên khi mafia Facebook - những
cựu sinh viên đóng vai trò quan trọng trong quá trình phát triển
những công ty như Quora, Cloudera, Jumo, Asana và Path- cũng
thành danh khi còn quá trẻ và mang lại dấu ấn khác biệt. Điều gì
đã làm nên một Facebook độc đáo của ngày hôm nay? Phải
chăng một phần do chính khả năng nội tại của nó, và một phần là
do "thời thế tạo anh hùng".
Cần phải nhấn mạnh rằng không phải công ty nào cũng có thể trở
thành một công ty xuất sắc (mà bài viết này gọi là "mafia"). Và
một mafia thực thụ là tập hợp của những nhà đồng sáng lập,
những nhân viên ngay từ thuở công ty mới thành lập và những kỹ
sư hàng đầu đã cùng trải qua những thử thách cam go, có lòng
hăng say và nguồn lực tài chính để bắt đầu những đầu tư mạo
hiểm. Và chính nguyên tắc cùng đầu tư và giúp đỡ lẫn nhau đã
tạo nên ý tưởng quy tụ trong "một gia đình". Google, Yahoo,
eBay, Amazon hay Microsoft có thể tạo ra rất nhiều doanh nhân
và nhà đầu tư tài năng, nhưng những thành công đó không thể là
chất xúc tác tạo ra một nguồn nhân lực mới mẻ đầy sức sống.
Trên thực tế, có rất ít công ty lớn, thành công lâu dài trở thành
các mafia, bởi lẽ khi những công ty này phát triển đến một quy
mô đủ lớn thì nét văn hóa độc đáo sẽ bị làm loãng. Bên cạnh đó,
do những lý do tài chính, các thành viên thường chỉ gắn chặt với
công ty cho đến thời điểm phát hành cổ phiếu ra công chúng lần
đầu. Đến lúc đó, họ đánh mất cơ hội được tham gia vào quá trình
phát triển với quy mô lớn hơn.
Nhưng với các mafia thì lại khác, họ sẽ rời khỏi công ty nếu công
ty không phát triển đến mức độ tương xứng với tiềm năng. Người
ta sẽ cảm thấy chán nản khi thấy vẫn còn mục tiêu phải hoàn
thành, hay như Peter Thiel nói về mafia PayPal: "Các bạn có
được rất nhiều Cá nhân tài năng, biết cạnh tranh và luôn đưa ra
những mục tiêu mới".
Sau đây là những đặc trưng cốt lõi, cung cấp cái nhìn toàn cảnh
về thung lũng Silicon được tổng kết từ ý kiến đánh giá của hàng
chục nhà cố vấn, đầu tư, và những người được hưởng đặc
quyền ở Facebook. Họ lí giái những nhân tố tạo nên những
"mafia" quá trẻ và thành công ở Thung lũng Silicon, như
Facebook.
Ông chủ... không muốn bán
Những thành viên Facebook đầu tiên được phỏng vấn đều đề
cập đến sự kiện Zuckerberg từ chối Yahoo khi họ đề nghị mua lại
Facebook với giá 1 tỷ đô vào tháng 7/2006. Đây là một trong
những sự kiện đáng nhớ, bởi nó không chỉ làm thay đổi
Facebook mà còn thay đổi nhận thức của họ với tư cách là một
doanh nhân. Bây giờ nghĩ lại thì thấy vấn đề thật chẳng đáng để
bàn cãi, nhưng tại thời điểm đó thì người ta lại cho rằng
Zuckerberg quá kiêu căng và ảo tưởng. Quyết định này cũng gây
chia cắt lớn ngay trong nội bộ công ty.
Dustin Moskovitz nhớ lại, lúc đó một số người đã nói với
Zuckerberg rằng: "Nếu anh biết chắc là không muốn bán thì tại
sao lại đưa chúng tôi đi quá xa thế này? - Bởi lẽ điều đó thật đau
đớn, sang tay cho người khác rồi sau đó chia tay nhau...". Cũng
như thế, công ty Asana của Moskovitz đã từ chối tham gia vào
các trao đổi về flip, và nhiều nguồn tin cho rằng Quora cũng có
triết lý tương tự.
Ví dụ tiếp theo là Path- một trang web chia sẻ hình ảnh di động-
thậm chí chỉ có dưới 1 triệu người sử dụng nhưng đã từ chối lời
đề nghị mua với giá 100 triệu đô. Mike đã từng nói, Morin thực sự
điên rồ, chỉ có điều chúng ta không biết sự điên rồ đó có mang lại
điều tốt đẹp hay không mà thôi. Trong suốt cuối tuần, Morin bị
giày vò về quyết định đó nên đã phải tìm đến Moskovitz- nhà đầu
tư mạo hiểm lớn nhất của anh, để được cố vấn. Moskovitz là một
trong số ít những người ủng hộ Morin, chính điều này đã củng cố
thêm sự tự tin của anh - quyết định giữ lại Path.
Kỹ sư là "thượng đế"
Những công ty này luôn ý thức
được vai trò vô cùng quan trọng của kỹ sư. Các nhà đầu tư và đối
thủ cũng luôn quan sát xem nhóm kỹ sư hoạt động thế nào- một
nhân tố quan trọng trong cuộc chiến giành nhân tài tại Thung lũng
Silicon.
Họ tuyển chọn kỹ sư theo những tiêu chuẩn vô cùng khắt khe,
nhưng khi tìm được một kỹ sư giỏi, họ sẽ trả anh ta bất cứ mức
lương nào anh ta muốn. Zuckerberg ca ngợi Adam D'Angelo-
đồng sáng lập Quora- là một trong những kỹ sư giỏi nhất mà anh
biết. Và nhóm kỹ sư của Path được coi là tài sản mà Google luôn
khao khát có được.
Trái lại, không giống như Google hay Amazon - tuyển chọn kỹ sư
nghiêm ngặt theo bằng cấp, GPA và những kết quả kiểm tra
được tiêu chuẩn hóa; Facebook và nhiều công ty khác lại "khoái"
những thiên tài giống hacker mới tập tễnh vào nghề. Điều này sẽ
giúp công ty có được môi trường văn hóa mang tính doanh
nghiệp hơn. Justin Rosenstein - từng đầu quân cho Google, sau
đó đến Facebook trước khi cùng Moskovitz sáng lập ra Asana -
nhận xét, Google giống như một "phòng triển lãm" của những
bằng cấp học thuật, trong khi Facebook ban đầu giống như một
phòng ngủ bề bộn chật ních những kỹ sư thỏa sức vẫy vùng.
Loại bỏ ý tưởng phát triển kém hiệu quả
Điều tạo nên sự khác biệt giữa Facebook với các đối thủ hoạt
động trên nền Web 2.0 trước đây là số quỹ nó gây dựng được và
tốc độ tăng trưởng chóng mặt của nó. Khi "thời đại dotcom" sụp
đổ, người ta bắt đầu lo sợ, không dám huy động những nguồn
lực bên ngoài thì Zuckerberg vẫn cứ tiếp tục xây dựng công ty
theo mô hình anh cho là phù hợp.
Tương tự, một vài trong số những công ty này vẫn có những
nhóm nhỏ, nhưng không phải vì lợi ích của quy mô nhỏ. Họ
không ngần ngại gây quỹ, và do không có ý định bán lại công ty
nên họ không gặp khó khăn khi thuê thêm nhân viên hay gây
thêm quỹ khi cần.
Nguyên tắc "miễn phí cho tất cả"
Điểm nổi bật của mỗi sản phẩm này là tính hiệu quả cao, tránh
tạo ra những cộng đồng lộn xộn. Quora muốn đưa ra những
thông tin nhằm mang lại lợi ích cho những người trả lời chứ
không phải cho người đưa ra câu hỏi. Do vậy, một số người đặt
ra những câu hỏi khá nan giải mà họ không có quyền kiểm soát
cuộc đối thoại.
Tương tự, Path là một cách hiệu quả để thoát ra khỏi những
stream ảnh của bạn bè. Giống như Facebook, trọng tâm là những
chương trình ứng dụng hoạt động trôi chảy suốt cả ngày chứ
không phải dành hàng tiếng đồng hồ vào nó. Đó là sự khác biệt
giữa một "tiện ích" và "truyền thông" mà Zuckerberg đã đề cập rất
nhiều ngay trong những ngày đầu.
Phát triển với nhịp độ được kiểm soát
Đây là một khác biệt cơ bản giữa những công ty này với nhiều
công ty khác tại Thung lũng Silicon. Hầu hết các công ty chỉ xác
định giá trị tuyệt đối là ở quy mô đơn thuần, và sử dụng những
ứng dụng chống virut rẻ tiền để mau chóng thu được lợi nhuận,
thậm chí không màng tới hậu quả là sẽ có ít người đã từng sử
dụng ứng dụng và muốn quay lại với trang web đó nữa. Trong
vòng 5 năm qua, giá trị của của một người sử dụng độc đáo gần
như đã bị sói mòn.
Ngược lại, rất nhiều trong số những công ty này đi theo con
đường mà Facebook đã tiên phong, với nhịp độ được kiểm soát
cẩn trọng. Facebook đã rất tự tin, không vội vàng, và điều này
giúp cộng đồng của nó không bị quá tải và bào mòn. Asana cũng
có hơn 5000 công ty trong danh sách chờ để được sử dụng sản
phẩm của nó. Những công ty này có thể phát triển cực lớn trong
tương lai, nhưng đây không phải là ưu tiên hàng đầu của họ trong
thời điểm hiện tại.
Giải quyết vấn đề xã hội lớn mà người khác "bó tay"
Có lẽ là do những nhà sáng lập đã từng làm việc tại Facebook và
phải có một điều gì thật lớn lao mới khiến họ ra đi. Hay có thể họ
đều là những người có lý tưởng thay đổi thế giới. Tuy nhiên, mỗi
công ty này đều đặt ra cho họ một sứ mệnh to lớn. Không ai trong
số họ bắt đầu xây dựng một chương trình ứng dụng mới mẻ hay
một website chỉ để cho người sáng lập hay bạn bè, mà mục tiêu
lớn của họ là để giải quyết một vấn đề lớn nào đó.
Và đặc biệt hơn, đó hoàn toàn không phải là một vấn đề mới mẻ.
Có thể nói đây là nơi bạn có thể nói Quora chỉ là Yahoo Answers,
Instagram đánh bại Path trước khi nó có được cơ hội để bắt đầu,
vv...
Thật khó để so sánh với Facebook. Lý do lớn nhất mà ban đầu
không ai muốn đầu tư vào nó là bởi vì ánh hào quang quá lớn
của Friendster. Sau đó, khi MySpace bước vào cuộc đua thì
không ai nghĩ Facebook có thể đuổi kịp hai ông lớn. Và để rồi, tất
cả bọn họ đều đã sai lầm.
Và cũng giống như Facebook, các công ty như Asana, Path và
Quora cũng đang nỗ lực giải quyết các vấn đề mang tính xã hội.
Không phải "xã hội" trong nghĩa "truyền thông xã hội" mà nghiêng
về "sự lộn xộn" trong xã hội do con người mang lại khi cố gắng
tương tác, giao tiếp và tạo dựng các mối quan hệ trực tuyến.
Chúng là những vấn đề mà riêng máy móc hay con người không
thể tự giải quyết, và mỗi công ty này đang cố gắng dùng cả hai
nguồn lực đề tìm ra giải pháp thỏa đáng, hơn là chỉ dựa vào
những thuật toán của Google hay những hướng dẫn của Yahoo.
Không có giải pháp duy nhất nào cho những vấn đề đó, chỉ có
con đường dài mà con người đang gần tới đích hơn.
Cuối cùng, đây chính là điều khiến thung lũng Silicon trở thành
một cái "lò" sản sinh ra những doanh nhân tài ba. Bạn có thể
thấy, dòng giống mafia sẽ lại sản sinh ra những mafia tiếp theo.
Facebook có nguồn gốc từ mafia Paypal, và mafia PayPal lại có
nguồn gốc từ những cá nhân ưu tú từng học tại Đại Học Illinois.
Netscape đã phát triển vượt ra khỏi Silicon Graphics. Và không
một chương trình của chính phủ hay một người ủng hộ có thiện
chí nào có thể tạo ra chất "nòi" mà Silicon phải mất hàng thập kỷ
để phát triển.
