Thực tiễn phát triển kinh tế, xã hội tốc độ nhanh, bền vững, chất lượng cao ở Việt Nam: Phần 2

Chia sẻ: Hoa La Hoa | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:55

Thêm vào BST

Báo xấu

98
lượt xem 22
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Phần 2 Tài liệu Quan niệm và thực tiễn phát triển kinh tế, xã hội tốc độ nhanh, bền vững, chất lượng cao ở Việt Nam do TS. Đinh Văn Ân (chủ biên) biên soạn gồm nội dung chương 2 - Quan niệm và thực tiễn phát triển kinh tế - xã hội tốc độ nhanh, bền vững và chất lượng cao ở Việt Nam và chương 3 - Giải pháp trong những năm tới để phát triển nhanh, bền vững và chất lượng cao.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Thực tiễn phát triển kinh tế, xã hội tốc độ nhanh, bền vững, chất lượng cao ở Việt Nam: Phần 2

Ch−¬ng II: quan niÖm vµ thùc tiÔn ph¸t triÓn kinh tÕ - x héi tèc ®é nhanh, bÒn v÷ng vµ chÊt l−îng cao ë viÖt nam 1. Sù tiÕn triÓn vÒ quan niÖm ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi tèc ®é nhanh, bÒn v÷ng vµ chÊt l−îng cao ë ViÖt Nam thêi kú 20 n¨m ®æi míi C«ng cuéc ®æi míi cña ViÖt Nam kÓ tõ khi §¹i héi VI cña §¶ng (12/1986) ®Ò ra ®−êng lèi ®æi míi toµn diÖn ®Êt n−íc ®Õn nay ®J tr¶i qua gÇn 20 n¨m. Mét trong nh÷ng néi dung ®æi míi then chèt lµ chuyÓn nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung quan liªu bao cÊp sang nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN nh»m gi¶i phãng vµ ph¸t triÓn lùc l−îng s¶n xuÊt, thóc ®Èy t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®i ®«i víi thùc hiÖn tiÕn bé vµ c«ng b»ng xJ héi phï hîp víi ®iÒu kiÖn cô thÓ cña n−íc ta. KÓ tõ sau §¹i héi VI, c«ng cuéc ®æi míi toµn diÖn ®Êt n−íc ngµy cµng ®i vµo chiÒu s©u, ®ång thêi quan niÖm vÒ vµ con ®−êng ph¸t triÓn cña n−íc ta còng tõng b−íc ®−îc ®Þnh h×nh ngµy cµng râ nÐt. §¹i héi VII cña §¶ng (6/1991) lÇn ®Çu tiªn ®J ®−a ra c«ng thøc: “Ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh h−íng XHCN, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr−êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n−íc”. C«ng thøc nµy vÒ sau ®−îc §¹i héi VIII cña §¶ng (6/1996) ®iÒu chØnh thµnh: “Ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr−êng, cã sù qu¶n lý cña Nhµ n−íc theo ®Þnh h−íng XHCN”. TiÕn lªn mét b−íc, §¹i héi IX cña §¶ng (4/2001) ®J ®iÒu chØnh thµnh: “Ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN” vµ xem ®©y lµ m« h×nh kinh tÕ tæng qu¸t cña n−íc ta trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH. Trong m« h×nh nµy, chóng ta sö dông c¬ chÕ thÞ tr−êng víi t− c¸ch lµ thµnh qu¶ cña nÒn v¨n minh nh©n lo¹i lµm ph−¬ng tiÖn ®Ó n¨ng ®éng ho¸ vµ ®Èy nhanh tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ, n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt vµ v¨n ho¸ cña nh©n d©n. §ång thêi, chóng ta ®Ò cao vai trß qu¶n lý vµ ®iÒu tiÕt vÜ m« cña Nhµ n−íc ®èi víi nÒn kinh tÕ nh»m thùc hiÖn môc tiªu “D©n giµu, n−íc m¹nh, x0 héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh”. M« h×nh kinh tÕ tæng qu¸t ®−îc x¸c ®Þnh t¹o c¬ së rÊt quan träng cho sù h×nh thµnh nh÷ng quan niÖm vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ- xJ héi. NÕu liªn hÖ víi ba cét trô c¬ b¶n cña ph¸t triÓn bÒn v÷ng lµ “t¨ng tr−ëng kinh tÕ nhanh”, “x0 héi æn ®Þnh, tiÕn bé” vµ “m«i tr−êng trong s¹ch”, th× cã thÓ nhËn thÊy r»ng nh÷ng chñ tr−¬ng ®−îc v¹ch ra trong c¸c nghÞ quyÕt quan träng cña §¶ng ®Òu h−íng tíi ph¸t triÓn bÒn v÷ng. V¨n kiÖn §¹i héi VI cña §¶ng kh¼ng ®Þnh ph¶i g¾n kÕt chÝnh s¸ch kinh tÕ víi chÝnh s¸ch xJ héi, xem “tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ lµ ®iÒu kiÖn vËt chÊt ®Ó thùc hiÖn chÝnh s¸ch x0 héi, nh−ng nh÷ng môc tiªu x0 héi 50
l¹i lµ môc ®Ých cña c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ… Trªn c¬ së ph¸t triÓn s¶n xuÊt, t¨ng thªm thu nhËp quèc d©n, tõng b−íc më réng quü tiªu dïng x0 héi, lµm cho nã gi÷ vÞ trÝ ngµy cµng lín trong viÖc ph¸t triÓn sù nghiÖp gi¸o dôc, y tÕ, v¨n ho¸ vµ c¸c sù nghiÖp phóc lîi kh¸c”14. C−¬ng lÜnh x©y dùng ®Êt n−íc trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH, ®−îc th«ng qua t¹i §¹i héi VII cña §¶ng, chØ râ: “Ph−¬ng h−íng lín nhÊt cña chÝnh s¸ch x0 héi lµ: ph¸t huy nh©n tè con ng−êi trªn c¬ së b¶o ®¶m c«ng b»ng, b×nh ®¼ng vÒ quyÒn lîi vµ nghÜa vô c«ng d©n; kÕt hîp tèt t¨ng tr−ëng kinh tÕ víi tiÕn bé x0 héi; gi÷a ®êi sèng vËt chÊt vµ ®êi sèng tinh thÇn; gi÷a ®¸p øng c¸c nhu cÇu tr−íc m¾t víi ch¨m lo lîi Ých l©u dµi; gi÷a c¸ nh©n víi tËp thÓ vµ céng ®ång x0 héi”15. ChiÕn l−îc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ- xJ héi 10 n¨m 1991- 2000 ®−îc th«ng qua t¹i ®¹i héi VII cña §¶ng nªu râ: “T¨ng tr−ëng kinh tÕ ph¶i g¾n liÒn víi tiÕn bé vµ c«ng b»ng x0 héi, ph¸t triÓn v¨n ho¸, b¶o vÖ m«i tr−êng”16. NghÞ quyÕt Héi nghÞ ®¹i biÓu toµn quèc gi÷a nhiÖm kú kho¸ VII cña §¶ng(1/1994) nhÊn m¹nh thªm: “T¨ng tr−ëng kinh tÕ ph¶i g¾n liÒn víi tiÕn bé vµ c«ng b»ng x0 héi ngay trong tõng b−íc ph¸t triÓn”17. §¹i héi VIII cña §¶ng tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh nh÷ng néi dung cèt lâi cã liªn quan ®Õn ph¸t triÓn bÒn v÷ng. §Æc biÖt trong ChiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ- xJ héi 10 n¨m 2001-2010, ®−îc th«ng qua t¹i §¹i héi IX, §¶ng ta ®J ®Æt ra nhiÖm vô “Ph¸t triÓn nhanh, hiÖu qu¶ vµ bÒn v÷ng, t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®i ®«i víi thùc hiÖn tiÕn bé, c«ng b»ng x0 héi vµ b¶o vÖ m«i tr−êng… Ph¸t triÓn kinh tÕ- x0 héi g¾n chÆt víi b¶o vÖ vµ c¶i thiÖn m«i tr−êng, b¶o ®¶m sù hµi hoµ gi÷a m«i tr−êng nh©n t¹o vµ m«i tr−êng thiªn nhiªn, gi÷ g×n ®a d¹ng sinh häc”18. Theo nh÷ng chñ tr−¬ng nªu trªn, c¸c c¬ quan chøc n¨ng vµ c¸c chñ thÓ cã liªn quan ®J ho¹ch ®Þnh vµ thùc thi c¸c thÓ chÕ, chÝnh s¸ch nh»m tõng b−íc thùc hiÖn môc tiªu ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Ngµy 17/8/2004, ChÝnh phñ ®J ban hµnh “§Þnh h−íng chiÕn l−îc ph¸t triÓn bÒn v÷ng ë ViÖt Nam” (Ch−¬ng tr×nh NghÞ sù 21 cña ViÖt Nam). §©y lµ mét chiÕn l−îc khung, bao gåm nh÷ng ®Þnh h−íng lín lµm c¬ së ®Ó c¸c bé, c¸c ®Þa ph−¬ng, c¸c tæ chøc vµ c¸ nh©n triÓn khai thùc hiÖn. Cho ®Õn nay, nhiÒu néi dung c¬ b¶n vÒ ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®J ®i vµo ®êi sèng vµ dÇn dÇn trë thµnh xu thÕ ph¸t triÓn tÊt yÕu cña ®Êt n−íc. §iÒu nµy phÇn 14 §¶ng CSVN (1987), V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VI, NXB Sù thËt, Hµ Néi, tr. 86 15 §¶ng CSVN (1991), C−¬ng lÜnh x©y dùng ®Êt n−íc trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH, NXB Sù thËt, Hµ Néi, tr. 13. 16 §¶ng CSVN (1991), ChiÕn l−îc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ- x0 héi ®Õn n¨m 2000, NXB Sù thËt, Hµ Néi, tr. 9. 17 §¶ng CSVN (1994), V¨n kiÖn Héi nghÞ ®¹i biÓu toµn quèc gi÷a nhiÖm kú kho¸ VII, L−u hµnh néi bé, Hµ Néi, tr. 47. 18 §¶ng CSVN (2001), V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø XI, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, tr. 162. 51
nµo cho thÊy quan niÖm vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ- xJ héi nhanh, bÒn v÷ng vµ chÊt l−îng cao ë n−íc ta tõng b−íc ®J trë nªn s¸ng râ h¬n. C«ng cuéc tæng kÕt thùc tiÔn cña n−íc ta, ph©n tÝch kinh nghiÖm trªn thÕ giíi vµ nghiªn c−ó lý luËn ®Ó bæ sung, hoµn chØnh hÖ thèng luËn ®iÓm vµ ®−êng lèi ph¸t triÓn ®Êt n−íc võa cã ý nghÜa c¬ b¶n võa cã tÝnh thêi sù cÊp b¸ch. Cïng víi nh÷ng cè g¾ng cña Héi ®ång lý luËn trung −¬ng, gÇn ®©y mét sè nhµ nghiªn cøu ®J cã mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò nµy. ThÝ dô, Ng« DoJn VÞnh vµ céng sù (2005) ®J gîi ra mét sè néi dung quan träng, cã tÝnh b¶n chÊt vµ cèt yÕu vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ cña ViÖt Nam, bao gåm: “- Môc ®Ých ph¸t triÓn: kinh tÕ lµ ®Ých ph¸t triÓn vµ ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn; kinh tÕ v× con ng−êi vµ xJ héi v¨n minh; - Yªu cÇu cña sù ph¸t triÓn: quy m« lín lªn vµ cã chÊt l−îng cao h¬n; - Ph−¬ng thøc ph¸t triÓn: c¸c yÕu tè vËt chÊt kÕt hîp víi nhau theo mét kÕt cÊu cã tri thøc trªn c¬ së thùc hiÖn c¸ch m¹ng khoa häc- c«ng nghÖ; - §iÒu kiÖn ph¸t triÓn: æn ®Þnh, lîi Ých chia sÎ hîp lý, cã sù hîp t¸c quèc tÕ réng rJi vµ m«i tr−êng thÓ chÕ thuËn lîi; - Chñ thÓ cña sù ph¸t triÓn: Nhµ n−íc, doanh nghiÖp, céng ®ång vµ c«ng d©n tham gia tù gi¸c trong khu«n khæ thÓ chÕ râ rµng, minh b¹ch”19. Nh÷ng néi dung nµy cã lÏ chØ lµ sù tËp hîp nh÷ng ý t−ëng vµ chñ tr−¬ng ®J cã, ch−a thùc sù thªm ®−îc g× míi, song ®©y lµ sù ghi nhËn mét luËn ®iÓm ph¸t triÓn h−íng tíi ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Nh÷ng nghiªn cøu t−¬ng tù cÇn tiÕp tôc vµ ph¸t triÓn thªm. Thùc tÕ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ trong nh÷ng n¨m võa qua cho thÊy r»ng vÊn ®Ò chÊt l−îng t¨ng tr−ëng cÇn ®−îc chó ý h¬n bao giê hÕt. Trong ho¹t ®éng chØ ®¹o vµ ®iÒu hµnh cña ChÝnh phñ, vÊn ®Ò chÊt l−îng t¨ng tr−ëng kinh tÕ lu«n ®−îc ®Æt lªn hµng ®Çu. Nh÷ng néi dung chÝnh biÓu hiÖn chÊt l−îng t¨ng tr−ëng mµ WB, UNDP vµ nhiÒu nhµ nghiªn cøu næi tiÕng trªn thÕ giíi nªu lªn ®Òu ®J ®−îc thÓ hiÖn trong c¸c chñ tr−¬ng, chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n−íc ta. Ngoµi ra, c¸c tiªu chÝ ®Ó ®¸nh gi¸ cô thÓ h¬n tèc ®é, tÝnh chÊt bÒn v÷ng vµ chÊt l−îng cña sù ph¸t triÓn còng tõng b−íc ®−îc lµm râ h¬n. VÝ dô, theo Ng« 19 Ng« DoJn VÞnh (chñ biªn) (2005), Bµn vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ- nghiªn cøu con ®−êng dÉn tíi giµu sang, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, tr. 37. 52
DoJn VÞnh vµ céng sù (2005), nh÷ng tiªu chÝ chñ yÕu ®−îc thÓ hiÖn ë B¶ng 1 d−íi ®©y. B¶ng 6. Mét sè tiªu chÝ chñ yÕu ®¸nh gi¸ tèc ®é, tÝnh chÊt bÒn v÷ng vµ chÊt l−îng cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi Tiªu chÝ ý nghÜa Ph¸t triÓn kinh tÕ Tèc ®é t¨ng GDP (hay GNP) Møc ®é t¨ng vÒ quy m« cña nÒn kinh tÕ C¬ cÊu ngµnh Tr×nh ®é ph¸t triÓn GDP b×nh qu©n ®Çu ng−êi Ph¶n ¸nh chÊt l−îng cña t¨ng tr−ëng vµ ph¸t triÓn N¨ng suÊt lao ®éng Ph¶n ¸nh chÊt l−îng cña t¨ng tr−ëng vµ ph¸t (GDP/L§) triÓn XuÊt, nhËp khÈu/GDP §é më cña nÒn kinh tÕ Tû träng GDP ngµnh phi n«ng §¸nh gi¸ møc ®é c«ng nghiÖp ho¸ nghiÖp trong nÒn kinh tÕ Tû lÖ ngµnh dÞch vô/s¶n xuÊt §¸nh gi¸ ®é hµi hoµ cña sù ph¸t triÓn Tû lÖ GDP ngµnh dÞch vô/d©n Møc ®é h−ëng thô c¸c s¶n phÈm dÞch vô cña sè d©n c− HÖ sè GINI §o møc ®é chªnh lÖch gi÷a c¸c nhãm d©n c− theo thu nhËp Tû lÖ ®Çu t− cho chi phÝ s¶n §¸nh gi¸ møc ®é ®Çu t− cho c«ng nghiÖp ho¸ xuÊt trong tæng ®Çu t− An sinh x· héi HDI ChØ sè ph¸t triÓn con ng−êi liªn quan ®Õn ba mÆt: thu nhËp, kiÕn thøc vµ tuæi thä 53
HPI ChØ sè ®¸nh gi¸ møc ®é nghÌo ®ãi B¶o ®¶m m«i tr−êng ChÊt l−îng m«i tr−êng: T×nh h×nh « nhiÔm kh«ng khÝ, n−íc, ®Êt, rõng - Tû lÖ CO2, CO, SO2, ch× vµ ®a d¹ng sinh häc trong kh«ng khÝ - HÖ sè mÊt ®Êt, ®é che phñ rõng §Çu t− cho BVMT/tæng ®Çu Møc ®é t¸i t¹o, b¶o vÖ m«i tr−êng t− Nguån: Ng« DoJn VÞnh (chñ biªn) (2005). Nh÷ng tr×nh bµy trªn ®©y ®J phÇn nµo thÓ hiÖn sù tiÕn triÓn vÒ quan niÖm ph¸t triÓn kinh tÕ- xJ héi tèc ®é nhanh, bÒn v÷ng vµ chÊt l−îng cao ë ViÖt Nam trong thêi kú 20 n¨m ®æi míi võa qua. 2. Thùc tr¹ng ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi ë ViÖt Nam trong thêi kú ®æi míi nh×n theo c¸ch tiÕp cËn mèi quan hÖ gi÷a tèc ®é, tÝnh chÊt bÒn v÷ng vµ chÊt l−îng 2.1. Nh÷ng thµnh tùu vµ ®iÓm m¹nh - Tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ Mét trong nh÷ng thµnh qu¶ næi bËt cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam trong suèt thêi kú ®æi míi chÝnh lµ tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ kh¸ cao. NÕu nh− thêi kú tr−íc ®æi míi 1976- 1985, tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ b×nh qu©n hµng n¨m ë n−íc ta chØ ®¹t kho¶ng 2%, th× sau khi ®æi míi tèc ®é t¨ng tr−ëng b×nh qu©n hµng n¨m ®−îc ghi nhËn lµ 4,5% trong giai ®o¹n 1986-1990, 8,4% trong giai ®o¹n 1991-1997, vµ vÉn ®¹t tíi 6,6% trong giai ®o¹n 1998-2004 cho dï nÒn kinh tÕ ph¶i chÞu t¸c ®éng cña cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ ch©u ¸ (H×nh 1). Sau mét thêi gian suy gi¶m vµo cuèi nh÷ng n¨m 1990, th× tõ n¨m 2000 GDP ®J trë l¹i xu h−íng t¨ng tr−ëng kh¸ æn ®Þnh. Dù b¸o, t¨ng tr−ëng GDP n¨m 2005 cã thÓ ®¹t 8-8,5% vµ tiÕp tôc ®¹t cao trong nh÷ng n¨m tiÕp theo. H×nh 1. Tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ, 1986-2004, (%) 54
10 9.5 9.4 9 8.8 8.8 8.6 8 8.1 7.7 7.3 7 6.8 7 6.5 6.7 6 6 5.8 5 5.1 4.6 4.8 4 3.4 3 2.7 2 1 0 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 19 19 19 19 19 19 19 19 19 19 19 19 19 19 20 20 20 20 20 Nguån: Tæng côc Thèng kª. - ChuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ C¬ cÊu kinh tÕ cña n−íc ta trong nh÷ng n¨m qua ®J cã sù chuyÓn dÞch tÝch cùc, víi tû träng c¸c lÜnh vùc kinh tÕ cã gi¸ trÞ gia t¨ng cao ngµy cµng lín h¬n. Xem xÐt c¬ cÊu kinh tÕ theo ba ngµnh (n«ng- l©m- ng− nghiÖp, c«ng nghiÖp- x©y dùng vµ dÞch vô) th× thÊy r»ng tû träng n«ng- l©m- ng− nghiÖp trong GDP ®J gi¶m kh¸ ®Òu ®Æn vµ tû träng c«ng nghiÖp- x©y dùng vµ dÞch vô ®J t¨ng lªn t−¬ng øng (B¶ng 2). §iÒu nµy cho thÊy tr×nh ®é ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ ®J tõng b−íc ®−îc n©ng lªn. Tæng céng tû träng c¸c ngµnh c«ng nghiÖp- x©y dùng vµ dÞch vô n¨m 2004 ®¹t tíi 78,24% vµ tiÕp tôc ®ang trong xu h−íng t¨ng lªn, cho thÊy nÒn kinh tÕ n−íc ta ®ang tiÕn triÓn trªn con ®−êng c«ng nghiÖp ho¸. B¶ng 7. Tû träng c¸c ngµnh trong GDP (%) C¸c ngµnh/n¨m 1986 1990 1995 2000 2004 N«ng- l©m- ng− nghiÖp 38,06 38,74 27,18 24,30 21,76 C«ng nghiÖp- x©y dùng 28,88 22,67 28,76 36,61 40,09 DÞch vô 33,06 38,59 44,06 39,09 38,15 Nguån: Tæng côc Thèng kª. - Møc ®é më cöa cña nÒn kinh tÕ 55
Trong hai thËp kû qua, qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cña ViÖt Nam ®J ®¹t ®−îc nhiÒu thµnh tùu quan träng. XuÊt khÈu, nhËp khÈu t¨ng cao vµ æn ®Þnh, nguån vèn FDI ®J gãp phÇn thóc ®Èy t¨ng tr−ëng kinh tÕ m¹nh mÏ. Tû träng cña xuÊt khÈu trong GDP nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®J ®¹t trªn d−íi 50%, tû träng cña khu vùc FDI trong GDP ®¹t gÇn 14% (B¶ng 3). Tû lÖ tæng xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu so víi GDP t¨ng nhanh, ®J v−ît mèc 100% vµo n¨m 2002 vµ ®¹t tíi gÇn 130% vµo n¨m 2004, cho thÊy ®é më cöa cña nÒn kinh tÕ ®¹t møc cao vµ ®ang tiÕp tôc gia t¨ng. B¶ng 8. XuÊt nhËp khÈu vµ ®Çu t− trùc tiÕp n−íc ngoµi, 1995-2004 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Th−¬ng m¹i (% GDP) 26,3 24,9 34,3 34,5 40,2 46,5 46,2 47,5 50,1 58,1 - XuÊt 39,3 45,2 43,3 42,4 40,9 50,2 49,9 56,1 62,6 70,4 khÈu 65,6 74,6 77,6 76,8 81,2 96,6 96,1 103,6 112,7 128,5 - NhËp khÈu - Tæng céng FDI (triÖu USD) 6531 8497 4649 3897 1568 2012 2536 1558 1950 - - §−îc phª 2260 1963 2074 800 700 800 900 1100 1355 - duyÖt - Luång vèn ch¶y vµo Chó thÝch: Vèn ®Çu t− trùc tiÕp n−íc ngoµi (FDI) ®−îc tÝnh dùa trªn luång vèn ®æ vµo n−íc ta bao gåm c¶ phÇn vay n−íc ngoµi cña c¸c c«ng ty liªn doanh. Nguån: Tæng côc Thèng kª vµ Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t−. - Thu nhËp cña nh©n d©n vµ gi¶m nghÌo ®ãi Thµnh tùu t¨ng tr−ëng kinh tÕ kh¸ cao cña ViÖt Nam trong hai thËp kû ®J gãp phÇn lµm møc t¨ng GDP ®Çu ng−êi ®¹t 5,8%/n¨m trong giai ®o¹n 1990- 2004, tõ 114 USD n¨m 1990 lªn 397 USD n¨m 2000 vµ 545 USD n¨m 2004. 56
§iÒu nµy ®J gãp phÇn lµm gi¶m tû lÖ nghÌo tõ 58,1% n¨m 1993 xuèng cßn 28,9% n¨m 2002( theo chuÈn quèc tÕ), cã nghÜa lµ ViÖt Nam ®J hoµn thµnh tr−íc thêi h¹n kÕ ho¹ch toµn cÇu “gi¶m mét nöa tû lÖ nghÌo vµo n¨m 2015” mµ Liªn hîp quèc ®Ò ra. §©y lµ mét thµnh tùu ®−îc céng ®ång quèc tÕ ®¸nh gi¸ cao. Lîi Ých t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®−îc ph©n phèi ngµy cµng réng kh¾p, thÓ hiÖn ë chç tû lÖ nghÌo cña tÊt c¶ c¸c vïng vµ c¸c bé phËn d− c− ®Òu gi¶m xuèng ®Òu ®Æn (B¶ng 4). B¶ng 9. Tû lÖ nghÌo ph©n theo mét sè tiªu chÝ 1993 1998 2002 Tû lÖ nghÌo nãi chung 58,1 37,4 28,9 Tû lÖ nghÌo ph©n theo thµnh thÞ/n«ng th«n: - Thµnh thÞ 25,1 9,2 6,6 - N«ng th«n 66,4 45,5 35,6 Tû lÖ nghÌo ph©n theo nhãm d©n téc: - Ng−êi Kinh vµ ng−êi Hoa 53,9 31,1 23,1 - D©n téc thiÓu sè 86,4 75,2 69,3 Tû lÖ nghÌo ph©n theo vïng: - MiÒn nói phÝa B¾c 81,5 64,2 43,9 - §ång b»ng s«ng Hång 62,7 29,3 22,4 - B¾c Trung bé 74,5 48,1 43,9 - Duyªn h¶i miÒn Trung 47,2 34,5 25,2 - T©y Nguyªn 70,0 62,4 51,8 - §«ng Nam bé 37,0 12,2 10,6 - §ång b»ng s«ng Cöu Long 47,1 36,9 23,4 Chi chó: Tû lÖ nghÌo tÝnh b»ng tû lÖ phÇn tr¨m d©n sè. Nguån: Tæng côc Thèng kª. 57
Sù gia t¨ng thu nhËp mét c¸ch kh¸ v÷ng ch¾c ®J cho phÐp ng−êi d©n n©ng cao ®¸ng kÓ møc chi tiªu cho cuéc sèng, gãp phÇn gi¶m m¹nh tû lÖ d©n sè sèng d−íi møc nghÌo khæ. NÕu nh− n¨m 1990 tû lÖ d©n sè sèng d−íi møc 1 USD/ngµy (tÝnh theo ngang gi¸ søc mua-PPP) vµ 2 USD/ngµy ( theo PPP) t−¬ng øng lµ 50,8% vµ 87,0% th× ®Õn n¨m 2004 c¸c chØ sè nµy t−¬ng øng gi¶m xuèng cßn 10,6% vµ 53,4%, mét thµnh tÝch kh¸ ngo¹n môc (B¶ng 5). B¶ng 10. Tû lÖ nghÌo cña ViÖt Nam theo ng−ìng “1 USD/ngµy” vµ “2 USD/ngµy” N¨m Chi tiªu b×nh qu©n Tû lÖ d©n sè sèng d−íi møc ®Çu ng−êi (USD PPP/th¸ng) 1 USD/ngµy 2 USD/ngµy (PPP) (PPP) (%) (%) 1990 41,7 50,8 87,0 1993 48,9 39,9 80,5 1996 63,7 23,6 69,4 1998 68,5 16,4 65,4 1999 68,0 16,9 65,9 2000 71,3 15,2 63,5 2001 73,8 14,6 61,8 2002 78,7 13,6 58,2 2003 82,0 12,0 55,8 2004 85,5 10,6 53,4 Nguån: Ng©n hµng ThÕ giíi, Khu vùc ch©u ¸- Th¸i B×nh D−¬ng. - T¹o viÖc lµm NÒn kinh tÕ t¨ng tr−ëng tèt cã t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn vÊn ®Ò gi¶i quyÕt viÖc lµm. Sù bïng ph¸t cña khu vùc kinh tÕ t− nh©n, nhÊt lµ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ®J t¹o ra nhiÒu viÖc lµm míi. Bªn c¹nh ®ã, c¬ cÊu lao ®éng cã sù 58
chuyÓn biÕn râ rÖt, thÓ hiÖn ë chç tû lÖ lao ®éng lµm c«ng ¨n l−¬ng vµ tû lÖ lao ®éng lµm viÖc trong c¸c doanh nghiÖp cña chÝnh m×nh gia t¨ng, trong khi tû lÖ lao ®éng lµm viÖc trªn ruéng cña m×nh gi¶m xuèng. Tû lÖ lao ®éng lµm viÖc trong khu vùc t− nh©n n¨m 2002 t¨ng lªn ®¸ng kÓ so víi n¨m 1998, vµ tõ 2002 ®Õn 2005 cµng t¨ng nhiÒu h¬n. (B¶ng 6). B¶ng 11. ViÖc lµm chÝnh cña ng−êi tõ 15 tuæi trë lªn (%) 1998 2002 ViÖc lµm chÝnh (%) 100 100 - ViÖc lµm ®−îc tr¶ l−¬ng 19 30 - Lµm viÖc trªn ruéng cña m×nh 64 47 - Lµm viÖc trong doanh nghiÖp cña hé gia ®×nh 18 23 m×nh ViÖc lµm ®−îc tr¶ l−¬ng (%) 100 100 - Khu vùc nhµ n−íc 42 31 - Khu vùc t− nh©n 58 69 Nguån: Sè liÖu §iÒu tra Møc sèng D©n c− (1998) vµ §iÒu tra Møc sèng Hé gia ®×nh (2002). Nhê nh÷ng thµnh tùu vÒ gi¶i quyÕt viÖc lµm, nªn tû lÖ thÊt nghiÖp ë thµnh thÞ ®J gi¶m tõ 6,01% n¨m 2002 xuèng cßn 5,60% n¨m 2004, tû lÖ thêi gian lao ®éng ®−îc sö dông ë n«ng th«n t¨ng tõ 75,5% lªn 79,34% còng trong kho¶ng thêi gian Êy (B¶ng 7). B¶ng 12. Tû lÖ thÊt nghiÖp ë thµnh thÞ vµ tû lÖ thêi gian lao ®éng ®−îc sö dông ë n«ng th«n, 2002-2004, (%) Tû lÖ thÊt nghiÖp ë Tû lÖ sö dông thêi gian thµnh thÞ lao ®éng ë n«ng th«n 2002 2003 2004 2002 2003 2004 C¶ n−íc 6,01 5,78 5,60 75,5 77,94 79,34 59
- §ång b»ng s«ng Hång 6,64 6,37 6,03 76,3 78,73 80,39 - §«ng B¾c 6,10 5,94 5,45 75,5 77,37 78,90 - T©y B¾c 5,11 5,19 5,30 71,1 7445 77,61 - B¾c Trung Bé 5,82 5,45 5,35 74,6 76,06 76,55 - Duyªn h¶i Nam Trung Bé 5,50 5,46 5,70 75,0 77,69 79,36 - T©y Nguyªn 4,90 4,39 4,53 78,1 80,58 80,80 - §«ng Nam Bé 6,30 6,08 5,12 75,5 78,51 81,56 - §ång b»ng s«ng Cöu 5,50 5,26 5,03 76,6 78,43 78,66 Long Nguån: §iÒu tra lao ®éng vµ viÖc lµm 2004. - Gi¸o dôc, y tÕ vµ an sinh x0 héi Cïng víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ theo h−íng thÞ tr−êng, trong c¸c lÜnh vùc xJ héi, nh÷ng n¨m qua ®J diÔn ra xu thÕ xJ héi ho¸ víi sù tham gia cña nhiÒu chñ thÓ së h÷u kh¸c nhau. Tuy vËy, Nhµ n−íc lu«n lu«n ®Æc biÖt quan t©m ®Õn ®Çu t− cho c¸c lÜnh vùc nµy khi tiÕp tôc duy tr× møc ng©n s¸ch chi tiªu cho c¸c lÜnh vùc xJ héi chiÕm kho¶ng 30% tæng chi tiªu cña ChÝnh phñ (B¶ng 8). Sù quan t©m nµy cµng ®−îc thÓ hiÖn râ nÐt khi xÐt ®Õn bèi c¶nh ng©n s¸ch Nhµ n−íc th−êng xuyªn ph¶i chÞu søc Ðp chi tiªu cho ph¸t triÓn kinh tÕ trong thêi kú ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. B¶ng 13. Tû träng chi tiªu cho c¸c lÜnh vùc x· héi trong tæng chi tiªu cña ChÝnh phñ (%) 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Tû träng chi tiªu cho c¸c lÜnh vùc 33,4 33,5 32,1 32,7 29,8 29,8 31,4 29,7 30,0 60
x· héi Trong ®ã: 8,6 8,7 10,1 10,2 9,4 9,6 10,1 10,4 12,3 -Gi¸o dôc 4,4 4,4 4,3 4,1 3,4 3,4 2,9 3,0 3,1 -Y tÕ 13,5 13,0 13,0 11,7 10,6 10,4 11,2 9,3 8,0 -L−¬ng vµ trî 6,9 6,1 6,1 6,7 6,4 6,4 7,1 7,0 6,6 cÊp xJ héi -C¸c kho¶n kh¸c Nguån: Bé Tµi chÝnh. Nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®−îc lµ kh¶ quan. Ng−êi d©n ®J ®−îc h−ëng thô nh÷ng ®iÒu kiÖn tèt h¬n vÒ gi¸o dôc, y tÕ, v¨n ho¸,… cã t¸c dông trùc tiÕp n©ng cao chÊt l−îng cuéc sèng. Mét sè chØ tiªu vÒ xJ héi ®J liªn tôc gia t¨ng trong nh÷ng n¨m võa qua (B¶ng 9). Tuy vËy, sè liÖu cña B¶ng 9 còng cho thÊy r»ng mét sè chØ tiªu vÒ gi¸o dôc ®¹t ®−îc lµ ch−a v÷ng ch¾c, thËm chÝ tû lÖ ng−êi lín biÕt ch÷ vµ tû lÖ ng−êi ®i häc trong ®é tuæi 6-24 gi¶m ®i, ®ã lµ ch−a nãi ®Õn vÊn ®Ò chÊt l−îng gi¸o dôc ë n−íc ta. B¶ng 14. Mét sè chØ tiªu vÒ x· héi, 2001- 2004 ChØ tiªu §¬n vÞ tÝnh 2001 2002 2003 2004 Tû lÖ ng−êi lín biÕt ch÷ % 93,1 93,4 92,7 90,3 Tû lÖ ng−êi ®i häc trong % 67 67 64 64 ®é tuæi 6-24 Sè tØnh ®¹t phæ cËp trung TØnh - 12 19 25 häc c¬ së Tû lÖ tö vong cña trÎ em ‰ 35 33 32 26 d−íi 1 tuæi Tû lÖ tö vong cña trÎ em ‰
Tû lÖ suy dinh d−ìng cña % 31,9 29,0 28,0 26,0 trÎ em d−íi 5 tuæi Tuæi thä trung b×nh cña Tuæi 67,8 68,2 68,6 69,0 ng−êi d©n Tû lÖ hé ®−îc nghe §µi % 92 93 93 94 tiÕng nãi ViÖt Nam Tû lÖ hé ®−îc xem §µi % 82 84 86 88 truyÒn h×nh ViÖt Nam Tû lÖ d©n sè n«ng th«n % 48 52 54 58 ®−îc cung cÊp n−íc s¹ch Tû lÖ ng−êi tham gia b¶o % - - - 14 hiÓm xJ héi trong d©n sè Tû lÖ ng−êi tham gia b¶o % - - - 20 hiÓm y tÕ trong d©n sè Nguån: Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t− vµ Ch−¬ng tr×nh Ph¸t triÓn Liªn hîp quèc (UNDP). - Ph¸t triÓn con ng−êi Nh÷ng tiÕn triÓn kh¶ quan vÒ thu nhËp, gi¸o dôc vµ ch¨m sãc y tÕ ®J t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn sù ph¸t triÓn con ng−êi. ChØ sè HDI cña ViÖt Nam ®J t¨ng tõ 0,539 n¨m 1995 (xÕp h¹ng 120/174 n−íc) lªn 0,691 n¨m 2004 (112/177) (B¶ng 10). B¶ng 15: ChØ sè ph¸t triÓn con ng−êi (HDI) qua c¸c n¨m cña ViÖt Nam B¸o Sè Tuæi thä GDP Gi¸o dôc HDI 62
c¸o liÖu Tuæi ChØ GDP ChØ Tû lÖ Tû ChØ Gi¸ trÞ Thø n¨m n¨m thä sè b×nh sè biÕt lÖ ®i sè HDI h¹ng so thùc qu©n ch÷ häc víi c¸c tÕ ®Çu cña (6- n−íc cã (n¨m) ng−êi ng−êi 24 trong (USD- lín tuæi) b¸o c¸o PPP) (%) (%) 1995 1993 65,2 0,63 1010 0,38 91,9 49 0,78 0,540 121/174 1996 1994 65,5 0,63 1040 0,39 92,5 51 0,79 0,557 121/174 1997 1995 66,0 0,63 1208 0,42 93,0 55 0,80 0,560 110/174 1998 1996 66,4 0,64 1236 0,42 93,7 55 0,81 0,664 110/174 1999 1997 67,4 0,71 1630 0,47 91,9 62 0,82 0,664 110/174 2000 1998 67,8 0,71 1689 0,47 92,2 63 0,83 0,671 108/174 2001 1999 67,8 0,71 1860 0,49 93,1 67 0,84 0,682 101/162 2002 2000 68,2 0,72 1996 0,50 93,4 67 0,83 0,686 109/173 2003 2001 68,6 0,73 2070 0,51 92,7 64 0,83 0,688 112/175 2004 2002 69,0 0,73 2300 0,52 90,3 64 0,82 0,691 112/177 Nguån: Ch−¬ng tr×nh Ph¸t triÓn Liªn hîp quèc (UNDP). Mét ®iÓm ®¸ng l−u ý: thø bËc ph¸t triÓn con ng−êi cña ViÖt nam lu«n lu«n cao h¬n thø bËc ph¸t triÓn kinh tÕ, chøng tá sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña ViÖt Nam cã xu h−íng phôc vô con ng−êi vµ b¶o ®¶m c«ng b»ng xJ héi (B¶ng 11 cho thÊy ViÖt Nam xÕp h¹ng 112 vÒ HDI vµ xÕp h¹ng 124 vÒ chØ sè GDP/®Çu ng−êi, chªnh lÖch 12 bËc). NhËn ®Þnh nµy cµng ®−îc kh¼ng ®Þnh khi quan s¸t tû lÖ sè ng−êi sèng d−íi møc nghÌo khæ cña ViÖt Nam thÊp h¬n ®¸ng kÓ so víi c¶ nh÷ng n−íc cã møc GDP/®Çu ng−êi cao h¬n v−ît tréi. ThÝ dô, n¨m 2002, GDP/®Çu ng−êi cña ViÖt Nam thÊp h¬n Philippin, Trung Quèc vµ Ên §é (B¶ng 11), tuy vËy tû lÖ d©n sè sèng d−íi møc 1 USD (PPP)/ngµy cña ViÖt Nam 63
(13,6%) l¹i thÊp h¬n ®¸ng kÓ so víi ba n−íc nµy (t−¬ng øng lµ 14,6%, 16,1% vµ 34,7%)20. B¶ng 16: Thø h¹ng HDI vµ thø h¹ng GDP/®Çu ng−êi cña mét sè n−íc, b¸o c¸o n¨m 2004 Quèc gia HDI XÕp h¹ng GDP/®Çu XÕp h¹ng HDI ng−êi 2002 GDP/®Çu (USD- ng−êi PPP) Na Uy 0,956 1 36.000 2 Thuþ §iÓn 0,946 2 26.050 21 Singapore 0,902 25 24.040 30 Brun©y 0,867 33 19.120 38 Malaysia 0,793 59 9.120 57 Th¸i Lan 0,768 76 7.010 67 Philippin 0,753 83 4.170 105 Trung Quèc 0,745 94 4.580 99 In®«nªsia 0,692 111 3.230 113 ViÖt Nam 0,691 112 2.300 124 Ên §é 0,595 127 2.670 117 Campuchia 0,568 130 2.060 131 Myanma 0,551 132 1.027 158 Lµo 0,534 135 1.720 137 Zimbabwe 0,491 147 2.400 - Ni-giª 0,292 176 800 168 20 Theo ®¸nh gi¸ cña B¸o c¸o Ph¸t triÓn con ng−êi ViÖt Nam n¨m 2004 (UNDP). 64
Xiªralª«n 0,273 177 520 176 Nguån: Ch−¬ng tr×nh Ph¸t triÓn Liªn hîp quèc (UNDP). - B¶o vÖ m«i tr−êng sinh th¸i Kho¶ng thêi gian h¬n mét thËp kû qua ®¸nh dÊu nh÷ng nç lùc cña n−íc ta trong viÖc b¶o vÖ m«i tr−êng, thÓ hiÖn ë viÖc ban hµnh vµ thùc thi c¸c thÓ chÕ, chÝnh s¸ch vµ tham gia c¸c c«ng −íc quèc tÕ liªn quan ®Õn b¶o vÖ m«i tr−êng sinh th¸i. Cô thÓ lµ: + VÒ c¸c v¨n b¶n ph¸p lý quan träng, cã: KÕ ho¹ch hµnh ®éng quèc gia vÒ m«i tr−êng vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng (1993); LuËt B¶o vÖ m«i tr−êng (1993); ChiÕn l−îc B¶o vÖ m«i tr−êng quèc gia giai ®o¹n ®Õn n¨m 2010 vµ ®Þnh h−íng ®Õn n¨m 2020 (QuyÕt ®Þnh 256/2003/Q§-TTg, 2/12/2003); §Þnh h−íng chiÕn l−îc ph¸t triÓn bÒn v÷ng ë ViÖt Nam (QuyÕt ®Þnh 153/2004/Q§-TTg, 17/8/2004). Ngoµi ra, cÇn kÓ ®Õn mét sè ®¹o luËt quan träng kh¸c còng ®Ò cËp ®Õn b¶o vÖ m«i tr−êng nh−: LuËt §Êt ®ai (1993, söa ®æi 2004); Bé luËt Lao ®éng (1994, söa ®æi 2001); Bé luËt D©n sù (1995, söa ®æi 2004); LuËt Kho¸ng s¶n (1996); LuËt Tµi nguyªn n−íc (1998); LuËt B¶o vÖ rõng; LuËt Khoa häc vµ C«ng nghÖ; Ph¸p lÖnh B¶o vÖ c¸c nguån lîi thuû s¶n…; + VÒ c¸c ch−¬ng tr×nh vµ chÝnh s¸ch quan träng, cã: Ch−¬ng tr×nh 327 “phñ xanh ®Êt trèng, ®åi nói träc” (1994); Ch−¬ng tr×nh 661 “t¸i t¹o 5 triÖu hÐc- ta rõng”; QuyÕt ®Þnh ®ãng cöa rõng vµo n¨m 2003 (1997); thµnh lËp Quü m«i tr−êng (1997); + VÒ tham gia c¸c c«ng −íc quèc tÕ, cã: C«ng −íc Ph¸t triÓn bÒn v÷ng (1994); C«ng −íc vÒ bu«n b¸n c¸c loµi cã nguy c¬ tuyÖt chñng trong hÖ thèng ®éng, thùc vËt hoang dJ (CITES) (1994); C«ng −íc vÒ LuËt biÓn cña Liªn hîp quèc (1994); C«ng −íc Viªn vÒ b¶o vÖ tÇng «z«n (1994); NghÞ ®Þnh th− Montreal vÒ c¸c chÊt lµm suy gi¶m tÇng «z«n (1994); C«ng −íc khung vÒ biÕn ®æi khÝ hËu cña Liªn hîp quèc (1994); C«ng −íc §a d¹ng sinh häc (1994); vµ C«ng −íc Basel vÒ kiÓm so¸t viÖc vËn chuyÓn qua biªn giíi c¸c chÊt th¶i nguy hiÓm vµ viÖc tiªu huû chóng (1995). Thùc hiÖn c¸c thÓ chÕ vµ chÝnh s¸ch nªu trªn, n−íc ta ®J thµnh lËp hÖ thèng tæ chøc qu¶n lý nhµ n−íc vÒ m«i tr−êng vµ tµi nguyªn ®Õn cÊp huyÖn vµ cÊp xJ, thùc hiÖn lång ghÐp vÊn ®Ò b¶o vÖ m«i tr−êng trong qu¸ tr×nh lËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ- xJ héi ë c¸c cÊp, t¨ng c−êng vµ ®a d¹ng ho¸ c¸c nguån ®Çu t− cho c«ng t¸c b¶o vÖ m«i tr−êng vµ tµi nguyªn, ®Èy m¹nh c«ng t¸c xJ héi ho¸ b¶o vÖ m«i tr−êng. Tû lÖ chi ng©n s¸ch cho sù nghiÖp khoa häc, c«ng nghÖ vµ m«i tr−êng ®J t¨ng tõ 1,14% cña tæng chi ng©n s¸ch n¨m 2000 lªn 1,27% 65
n¨m 2003, trong ®ã chi riªng cho lÜnh vùc m«i tr−êng lµ 0,5%. Nh÷ng nç lùc nªu trªn ®J b−íc ®Çu mang l¹i mét sè kÕt qu¶ tÝch cùc. Theo nghiªn cøu cña nhiÒu chuyªn gia m«i tr−êng n−íc ta, tû lÖ tèc ®é t¨ng « nhiÔm so víi tèc ®é t¨ng GDP ë n−íc ta thÊp h¬n mét sè n−íc cã cïng tr×nh ®é. §i ®«i víi viÖc n©ng cao ý thøc b¶o vÖ m«i tr−êng cña toµn xJ héi, viÖc thùc hiÖn c¸c môc tiªu vÒ m«i tr−êng ®−îc nªu ra trong ChiÕn l−îc toµn diÖn vÒ t¨ng tr−ëng vµ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo cã tiÕn triÓn râ rÖt, ch¼ng h¹n nh− tû lÖ diÖn tÝch cã rõng che phñ trong diÖn tÝch c¶ n−íc ®J t¨ng tõ 28,3% n¨m 1990 lªn 38,7% n¨m 2004 (v−ît møc môc tiªu 38% vµo n¨m 2005), tû lÖ d©n sè ®−îc dïng n−íc s¹ch t¨ng tõ 43% n¨m 1997 lªn 77% n¨m 2004 (trong ®ã, tû lÖ d©n c− n«ng th«n ®−îc dïng n−íc s¹ch n¨m 2004 lµ 58%, cã nhiÒu kh¶ n¨ng ®¹t môc tiªu 60% vµo n¨m 2005), v.v. Tuy nhiªn, nh×n tæng thÓ, nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®−îc cßn rÊt h¹n chÕ, vµ hiÖn nay sù suy tho¸i vµ xuèng cÊp cña m«i tr−êng ®ang trë thµnh mét thùc tr¹ng ®¸ng b¸o ®éng ë n−íc ta. VÊn ®Ò nµy sÏ ®−îc tr×nh bµy cô thÓ h¬n trong phÇn II.2 - §æi míi hÖ thèng chÝnh trÞ vµ më réng tù do, d©n chñ Song hµnh víi ®æi míi vÒ kinh tÕ vµ xJ héi, ®æi míi trong lÜnh vùc chÝnh trÞ cña n−íc ta trong 20 n¨m qua còng ®¹t ®−îc nh÷ng chuyÓn biÕn tÝch cùc. ChÕ ®é tËp trung quan liªu, víi ph−¬ng thøc qu¶n lý kinh tÕ hµnh chÝnh mÖnh lÖnh ®ang ®−îc chuyÓn sang d©n chñ ho¸ c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng xJ héi ph¸t huy quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n, b−íc ®Çu thùc hiÖn tr¸ch nhiÖm gi¶i tr×nh vµ tÝnh c«ng khai minh b¹ch trong c¸c ho¹t ®éng cña Nhµ n−íc, c¶i c¸ch nÒn lËp ph¸p, nÒn hµnh ph¸p, nÒn t− ph¸p trong ®ã trung t©m lµ c¶i c¸ch hµnh chÝnh, t¨ng c−êng sù kiÓm tra, gi¸m s¸t cña nh©n d©n g¾n liÒn víi ®Ò cao luËt ph¸p, kû c−¬ng xJ héi. §æi míi trong lÜnh vùc nµy ®J gãp phÇn quan träng vµo viÖc th¸o gì nh÷ng lùc c¶n ®èi víi ph¸t triÓn kinh tÕ. Nã gãp phÇn h×nh thµnh mét xJ héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh víi c¸c qu¸ tr×nh tù do, d©n chñ ho¸ ngµy cµng ®−îc ®Èy m¹nh, t¨ng c−êng sù æn ®Þnh vµ ®ång thuËn xJ héi. §iÒu ®ã cïng víi viÖc n©ng cao ®êi sèng v¨n ho¸, tinh thÇn cña nh©n d©n ®J gãp phÇn s¶n sinh ra nh÷ng nh©n tè míi, ®éng lùc míi thóc ®Èy c«ng cuéc ®æi míi vµ ph¸t triÓn ®Êt n−íc. - Ph¸t triÓn v¨n ho¸ Thùc hiÖn ®−êng lèi ph¸t triÓn nÒn v¨n ho¸ tiªn tiÕn, ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc, nh÷ng n¨m qua n−íc ta ®J ®¹t ®−îc nhiÒu thµnh tùu vÒ ph¸t triÓn v¨n ho¸. NÒn v¨n ho¸ d©n téc thèng nhÊt trong ®a d¹ng ngµy cµng ph¸t triÓn, víi sù bõng në v¨n ho¸ cña 54 d©n téc trong mét quèc gia thèng nhÊt. B¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc ®−îc gi÷ g×n, ®ång thêi nh÷ng tinh hoa v¨n ho¸ cña nh©n lo¹i ®−îc tiÕp thu mét c¸ch cã chän läc. ViÖc tiÕp nhËn, h−ëng thô v¨n ho¸ cña ng−êi d©n qua 66
nhiÒu kªnh kh¸c nhau ®−îc c¶i thiÖn râ rÖt. NhiÒu c«ng tr×nh v¨n ho¸ ®−îc c¸c ngµnh, c¸c cÊp quan t©m ®Çu t− gi÷ g×n, t«n t¹o, c¸c di s¶n v¨n ho¸ phi vËt thÓ ®−îc b¶o tån vµ ph¸t huy. Nh÷ng ho¹t ®éng giao l−u v¨n ho¸ trong vµ ngoµi n−íc ®−îc ®Èy m¹nh. §Õn nay ViÖt Nam ®J cã quan hÖ hîp t¸c v¨n ho¸ víi h¬n 50 n−íc ë tÊt c¶ c¸c ch©u lôc, víi 45 hiÖp ®Þnh, ch−¬ng tr×nh hîp t¸c ®J ký kÕt. §Æc biÖt, phong trµo toµn d©n ®oµn kÕt x©y dùng v¨n ho¸ ®J ph¸t triÓn réng kh¾p, gãp phÇn kh¬i dËy ý thøc tù gi¸c, nhËp th©n v¨n ho¸ cña mçi ng−êi. Nh÷ng thµnh tùu nªu trªn ®J gãp phÇn n©ng cao chÊt l−îng cuéc sèng cña ng−êi d©n, ®ång thêi ®ãng gãp quan träng cho sù ph¸t triÓn cña ®Êt n−íc. 2.2. Nh÷ng thiÕu sãt vµ ®iÓm yÕu - ChÊt l−îng t¨ng tr−ëng kinh tÕ + Thø nhÊt, t¨ng tr−ëng kinh tÕ trong thêi gian qua ch−a thùc sù æn ®Þnh vµ ch−a t−¬ng xøng víi tiÒm n¨ng. Sù ch−a æn ®Þnh thÓ hiÖn ë chç tèc ®é t¨ng tr−ëng GDP diÔn biÕn tråi sôt theo thêi gian, nh− ®J thÓ hiÖn râ trªn biÓu ®å ë H×nh 1 cã thÓ nhËn thÊy râ tÝnh chÊt tråi sôt, n¨m 1986 tèc ®é t¨ng tr−ëng ®¹t 6,5%, sau ®ã gi¶m xuèng cßn 3,4% n¨m 1987, råi t¨ng lªn 4,6% n¨m 1988, råi gi¶m xuèng møc thÊp nhÊt trong vßng 20 n¨m qua cßn 2,7% n¨m 1989. TiÕp ®ã, tèc ®é t¨ng tr−ëng t¨ng liªn tiÕp trong ba n¨m ®¹t 8,6% n¨m 1992, sau ®ã gi¶m xuèng cßn 8,1% n¨m 1993, råi tiÕp tôc t¨ng ®¹t møc ®Ønh ®iÓm 9,5% vµo n¨m 1995. KÓ tõ møc ®Ønh ®iÓm nµy, tèc ®é t¨ng tr−ëng gi¶m liªn tiÕp trong vßng bèn n¨m xuèng chØ cßn 4,8% n¨m 1999, sau ®ã míi cã xu h−íng t¨ng trë l¹i vµ ®¹t 7,7% n¨m 2004. Tèc ®é t¨ng tr−ëng ch−a t−¬ng xøng víi tiÒm n¨ng ®−îc nh×n nhËn tõ khÝa c¹nh ViÖt Nam lµ mét n−íc nhá, ®ang trong giai ®o¹n ®Çu ph¸t triÓn, cã nhiÒu tiÒm n¨ng ®¹t ®−îc tèc ®é t¨ng tr−ëng cao ®Ó cã thÓ rót ng¾n kho¶ng c¸ch vµ ®uæi kÞp c¸c n−íc ®i tr−íc, tuy nhiªn ®éng th¸i t¨ng tr−ëng cña ViÖt Nam trong thêi gian qua ch−a t−¬ng xøng víi tiÒm n¨ng vèn cã. Tèc ®é t¨ng tr−ëng nh− vËy lµ thÊp h¬n ®¸ng kÓ so víi c¸c n−íc trong khu vùc vµo giai ®o¹n ®Çu tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸, hoÆc kh«i phôc kinh tÕ; nh− NhËt B¶n, Hµn Quèc, §µi loan, Singapor ®J tõng ®¹t tèc ®é t¨ng tr−ëng b×nh qu©n mét n¨m trªn d−íi 10% trong vßng 1-2 thËp kû. Trung Quèc lµ mét nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi gièng ViÖt Nam, cã tíi h¬n 1,3 tû d©n vµ n«ng d©n chiÕm tíi gÇn 70% d©n sè, nh−ng n−íc nµy ®J duy tr× ®−îc møc t¨ng tr−ëng b×nh qu©n hµng n¨m ®¹t xÊp xØ 9% trong suèt hai thËp kû 1980 vµ 1990. + Thø hai, c¬ cÊu kinh tÕ chuyÓn dÞch chËm, thÓ hiÖn râ nÐt ë chç kÐm n¨ng ®éng cña khu vùc dÞch vô. Tû träng dÞch vô trong GDP tråi sôt theo tõng n¨m vµ ch−a thÓ hiÖn mét xu thÕ chuyÓn dÞch râ rµng h−íng tíi mét c¬ cÊu hiÖn ®¹i vµ cã hiÖu qu¶ (n¨m 2004 ®¹t 38,15%, thÊp h¬n so víi n¨m 2000 (39,09%), n¨m 1995 (44,06%), n¨m 1990 (38,59%). Tû träng c¸c lo¹i dÞch vô cao cÊp vµ 67
chÊt l−îng cao còng cßn rÊt thÊp. Sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ cã liªn quan chÆt chÏ ®Õn c¬ cÊu lao ®éng vµ c¬ cÊu ®Çu t−. C¬ cÊu lao ®éng ch−a cã sù chuyÓn dÞch râ rÖt theo h−íng tiÕn bé, lao ®éng ch−a cã viÖc lµm cßn lín, ®ang bÞ “t¾c nghÏn” trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n. Trong khi ®ã, c¬ cÊu ®Çu t−, ®Æc biÖt lµ ®Çu t− cña nhµ n−íc thÓ hiÖn sù mÊt c©n ®èi lín gi÷a nguån vèn ®Çu t− x©y dùng c¬ b¶n cã h¹n vµ t×nh tr¹ng ®Çu t− trµn lan ë c¶ cÊp trung −¬ng vµ c¸c ®Þa ph−¬ng. + Thø ba, t¨ng tr−ëng kinh tÕ vÉn dùa chñ yÕu vµo c¸c nh©n tè t¨ng tr−ëng theo chiÒu réng. §iÒu nµy thÓ hiÖn ë chç t¨ng tr−ëng nh÷ng n¨m qua chñ yÕu dùa vµo nh÷ng ngµnh, s¶n phÈm truyÒn thèng, hao phÝ vËt t− cao, ch−a ®i m¹nh vµo nh÷ng s¶n phÈm cã hµm l−îng c«ng nghÖ vµ trÝ tuÖ cao. Ph©n tÝch sù ®ãng gãp cña c¸c nh©n tè ®Çu vµo ®èi víi t¨ng tr−ëng GDP sÏ cho thÊy râ thùc tÕ nµy (B¶ng 12). B¶ng 17. Tû träng ®ãng gãp cña c¸c nh©n tè ®Çu vµo ®èi víi t¨ng tr−ëng GDP, 1993-2002, (%) C¸c yÕu tè 1993-1997 1998-2002 Vèn 69 57,5 Lao ®éng 16 20 TFP 15 22,5 Tæng sè 100 100 Nguån: Kinh tÕ ViÖt Nam 2003-2004, Thêi b¸o Kinh tÕ ViÖt Nam. Sù ®ãng gãp cña TFP vµo t¨ng tr−ëng GDP qua hai giai ®o¹n 1993-1997 vµ 1998-2002 ®J t¨ng lªn, t−¬ng øng tõ 15% lªn 22,5%, tuy nhiªn tû träng nh− vËy vÉn rÊt thÊp, cßn thua kÐm mét sè n−íc trong khu vùc nh− Th¸i lan ®¹t 39%, Philippin 41% vµ In®«nªsia 43%. T¨ng tr−ëng do yÕu tè vèn vµ lao ®éng cßn chiÕm tíi 77,5%, cã nghÜa r»ng phÇn ®ãng gãp cña khoa häc, c«ng nghÖ vµ 68
trÝ tuÖ cho t¨ng tr−ëng ch−a ®−îc bao nhiªu; nÒn kinh tÕ vÉn dùa vµo nh÷ng ngµnh s¶n phÈm truyÒn thèng, chi phÝ trung gian cao, ch−a ®i m¹nh vµo nh÷ng s¶n phÈm cã hµm l−îng c«ng nghÖ vµ trÝ tuÖ cao. §iÒu nµy ®ång nghÜa víi viÖc n−íc ta ch−a tho¸t khái h×nh th¸i kinh tÕ dùa vµo tµi nguyªn, trong khi thÕ giíi ®J b−íc vµo kinh tÕ tri thøc. + Thø t−, hiÖu qu¶ kinh tÕ thÊp thÓ hiÖn ë chç sö dông lJng phÝ c¸c nguån lùc vµ n¨ng suÊt lao ®éng xJ héi thÊp. Nguån nh©n lùc ®−îc coi lµ mét lîi thÕ ph¸t triÓn quan träng cña n−íc ta, tuy nhiªn lîi thÕ nµy kh«ng ®−îc sö dông hÕt, thËm chÝ ®ang bÞ lJng phÝ nghiªm träng. TÝnh ë thêi ®iÓm 1/7/2004, c¶ n−íc cã tíi 5,6% lao ®éng ë thµnh thÞ thÊt nghiÖp vµ 20,66% lao ®éng ë n«ng th«n ch−a ®−îc sö dông (theo tÝnh to¸n cña Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t−, t−¬ng ®−¬ng víi gÇn 9 triÖu lao ®éng thÊt nghiÖp hoµn toµn). Nguån vèn hiÖn nay còng ®ang bÞ sö dông kÐm hiÖu qu¶, thÓ hiÖn ë chç hÖ sè ICOR cña nÒn kinh tÕ ë møc cao. N¨m 2004, hÖ sè ICOR ë møc 4,7 lÇn (tøc lµ ®Ó t¨ng 1 ®ång GDP th× cÇn tíi 4,7 ®ång vèn ®Çu t− ph¸t triÓn), trong khi n¨m 1995- 1996 chØ ë møc 3,4 lÇn. HÖ sè nµy còng cao h¬n c¸c n−íc trong khu vùc ( ICOR cña Trung Quèc n¨m 2004 lµ 3,5 lÇn, cña Ên §é lµ 3,7 lÇn, cña Singapore lµ 4,3 lÇn vµ cña Malaysia lµ 4,6 lÇn). T×nh tr¹ng ®Çu t− ch−a ®óng môc tiªu, trïng l¾p, dµn tr¶i, kh«ng gi¸m s¸t dÉn ®Õn chÊt l−îng c¸c c«ng tr×nh kÐm, cã khi kh«ng sö dông ®−îc ph¶i lo¹i bá, g©y ra sù lJng phÝ vèn ®Çu t− lín. §©y lµ hËu qu¶ cña t×nh tr¹ng “®Çu t− theo phong trµo”, cña “héi chøng ®Çu t−” ®J kÐo dµi tõ nhiÒu n¨m tr−íc vÉn ch−a chÊm døt. Ngoµi ra, sù lJng phÝ cßn thÓ hiÖn ë chç trong xJ héi cßn mét l−îng tiÒn vèn lín ch−a ®−îc huy ®éng cho ®Çu t− ph¸t triÓn. Nguån tiÒn nµy bao gåm tiÕt kiÖm cña d©n c−, kiÒu hèi göi tõ n−íc ngoµi vÒ, ngo¹i tÖ do lao ®éng ë n−íc ngoµi göi vÒ n−íc… ¦íc tÝnh l−îng tiÒn nµy lªn tíi hµng chôc ngh×n tû ®ång ®ang ®−îc g¨m gi÷ d−íi d¹ng vµng, ngo¹i tÖ m¹nh, bÊt ®éng s¶n,… mµ kh«ng ®−îc ®−a ra ®Çu t−, kinh doanh. Víi mét nÒn kinh tÕ ®ang cã nhu cÇu sö dông vèn lín nh− n−íc ta, râ rµng viÖc kh«ng huy ®éng ®−îc mét l−îng tiÒn vèn “nhµn rçi” lín trong d©n c− lµ mét sù lJng phÝ lín. Nh©n tè thø hai cho thÊy hiÖu qu¶ kinh tÕ thÊp lµ n¨ng suÊt lao ®éng xJ héi thÊp. So víi c¸c n−íc ASEAN, n¨ng suÊt lao ®éng cña ViÖt Nam thÊp h¬n tõ 2-15 lÇn vµ ch−a cã dÊu hiÖu c¶i thiÖn. Chi phÝ trung gian trong gi¸ trÞ s¶n xuÊt chiÕm tû lÖ cao, nhÊt lµ trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp- x©y dùng, vµ cã xu h−íng gia t¨ng (B¶ng 13). B¶ng 18. Tû lÖ chi phÝ trung gian trong gi¸ trÞ s¶n xuÊt (%) 1997 1998 1999 2000 2001 2002 69