Thực trạng năng lực chủ nhiệm lớp của đội ngũ giáo viên tập sự ở các trường THPT và Trung cấp chuyên nghiệp khu vực Miền Trung và Tây Nguyên

<br />  <br /> <br /> THỰC TRẠNG NĂNG LỰC CHỦ NHIỆM LỚP CỦA<br /> ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN TẬP SỰ Ở CÁC TRƯỜNG THPT VÀ TRUNG CẤP<br /> CHUYÊN NGHIỆP KHU VỰC MIỀN TRUNG VÀ TÂY NGUYÊN<br /> PHAN MINH TIẾN<br /> TRƯƠNG THANH THÚY - ĐINH THỊ HỒNG VÂN<br /> Trường Đại học Sư phạm, Đại học Huế<br /> Tóm tắt: Giáo viên tập sự (GVTS) là những giáo viên trẻ mới ra trường và về<br /> công tác tại trường trung học phổ thông (THPT) và trung học chuyên nghiệp<br /> (TCCN) từ 1-2 năm. Họ còn trẻ, chưa có kinh nghiệm thực tiễn. Song do yêu<br /> cầu của nhà trường, họ vẫn được phân công làm giáo viên chủ nhiệm (GVCN).<br /> Bài viết nhằm khảo sát, đánh giá thực trạng năng lực chủ nhiệm lớp (NLCNL)<br /> của đội ngũ GVTS, làm cơ sở cho việc xác lập hệ thống các giải pháp nhằm<br /> nâng cao NLCNL cho đội ngũ GVTS ở các trường THPT và TCCN.<br /> <br /> 1. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Trong những năm qua, chất lượng giáo dục đạo đức của học sinh nước ta tuy có những<br /> chuyển biến tích cực song vẫn còn tồn tại khá phổ biến tình trạng học sinh cá biệt; hiện<br /> tượng suy giảm về đạo đức, lối sống của một bộ phận học sinh đã và đang làm ảnh<br /> hưởng đến chất lượng giáo dục. Một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng này là<br /> do năng lực (NL) giáo dục nói chung, NLCNL nói riêng của đội ngũ GVCN ở các<br /> trường phổ thông và TCCN còn hạn chế [5]. GVTS là những giáo viên trẻ mới ra trường<br /> và về công tác tại trường phổ thông từ 1-2 năm. Họ còn trẻ, chưa có kinh nghiệm và<br /> thực tiễn giáo dục. Song do yêu cầu của nhà trường, đa số GVTS vẫn được phân công<br /> làm GVCN. Điều này ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng giáo dục học sinh.<br /> Để tìm hiểu thực trạng chủ nhiệm (CN) lớp của đội ngũ GVTS và nguyên nhân dẫn đến<br /> thực trạng, chúng tôi đã tiến hành nghiên cứu trên 100 GVTS, 22 cán bộ quản lý giáo<br /> dục và 20 GVCN có kinh nghiệm ở 20 trường THPT và TCCN của 5 Sở Giáo dục và<br /> Đào tạo (Thừa Thiên Huế, Quảng Bình, Quảng Trị, Quảng Ngãi, Kon Tum).<br /> 2. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> 2.1. Nhận thức của GVTS về tầm quan trọng của việc rèn luyện hệ thống các kỹ<br /> năng chủ nhiệm lớp<br /> Theo các nhà nghiên cứu, NL công tác CN lớp được thể hiện trên hai tiêu chí:<br /> - Trình độ kiến thức về công tác CN lớp<br /> - Khả năng thực hiện các KN chủ nhiệm (KNCN) lớp. [3]<br /> Trong đó, KNCN lớp là kết quả quá trình vận dụng hệ thống kiến thức về công tác CN<br /> vào giải quyết các nhiệm vụ CN lớp trong tình huống cụ thể; là sự thể hiện một cách cụ<br /> thể, sinh động NLCNL của giáo viên và nó được xem là tiêu chí cơ bản để đánh giá về<br /> NL công tác CN lớp của GVTS.<br /> Tạp chí Khoa học và Giáo dục, Trường Đại học Sư phạm Huế<br /> ISSN 1859-1612, Số 03(11)/2009: tr. 159-166<br /> <br /> 160<br /> <br /> PHAN MINH TIẾN - TRƯƠNG THANH THÚY - ĐINH THỊ HỒNG VÂN<br /> <br /> Để rèn luyện hệ thống các KNCN lớp hiệu quả, GVTS phải có nhận thức đúng về vai<br /> trò của nó. Chúng tôi đã tiến hành tìm hiểu vấn đề này và kết quả cho thấy tất cả GVTS<br /> được điều tra đều nhận thức đúng đắn về tầm quan trọng của việc rèn luyện hệ thống<br /> các KNCN. 100% GVTS đều cho rằng việc rèn luyện hệ thống các KNCN là rất cần<br /> thiết, có vai trò quan trọng trong việc nâng cao NLCNL.<br /> Theo GVTS, để làm tốt công tác CN lớp, người giáo viên phải rèn luyện hệ thống các<br /> kỹ năng (KN) sau:<br /> Bảng 1. Đánh giá của GVTS về tầm quan trọng của các nhóm kỹ năng chủ nhiệm lớp<br /> Hệ thống kỹ năng CN lớp<br /> Nhóm KN lập kế hoạch CN lớp<br /> Nhóm KN tổ chức, quản lý lớp CN<br /> Nhóm KN nắm vững đặc điểm đối tượng giáo dục và xử lý<br /> các tình huống sư phạm xảy ra trong công tác CN lớp<br /> Nhóm KN phối hợp với các lực lượng giáo dục trong và<br /> ngoài nhà trường trong công tác CN lớp<br /> Nhóm KN tự bồi dưỡng, rèn luyện<br /> Chú thích:<br /> <br /> 4,34<br /> 4,49<br /> <br /> SD<br /> 0,46<br /> 0,40<br /> <br /> 4,54<br /> <br /> 0,35<br /> <br /> 4,35<br /> <br /> 0,46<br /> <br /> 4,34<br /> <br /> 0,52<br /> <br /> X<br /> <br /> (1 ≤ X ≤ 5)<br /> <br /> Số liệu ở bảng 1 cho thấy, các GVTS đánh giá rất cao về tầm quan trọng của việc rèn<br /> luyện hệ thống KNCN lớp (4,34 ≤ X ≤ 4,54); trong đó, "Nhóm KN nắm vững đặc điểm<br /> đối tượng giáo dục và xử lý các tình huống sư phạm xảy ra trong công tác CN" được họ<br /> xem là cần thiết phải rèn luyện nhất. Đây là nhóm KN cơ bản, thực hiện tốt nhóm KN<br /> này là cơ sở để giáo viên thực hiện tốt các nhóm KN khác.<br /> Sự nhận thức đúng đắn về tầm quan trọng của việc rèn luyện hệ thống KNCN lớp của<br /> GVTS xuất phát chủ yếu từ những nhiệm vụ cơ bản của người GVCN, như: Để gần gũi<br /> và hiểu học sinh; làm tăng khả năng khả năng cảm hóa, thuyết phục học sinh; để tổ<br /> chức, sắp xếp các bộ máy tự quản có hiệu quả, thuận lợi cho tổ chức các hoạt động<br /> trong lớp CN; để có thể xây dựng được những bản kế hoạch CN có khả năng thực thi;<br /> có uy tín đối với học sinh và đồng nghiệp...<br /> Có thể nói, mặc dù mới bước đầu tiếp cận và thực hiện công tác CN lớp nhưng các GVTS<br /> đã nhận thức đúng đắn về tầm quan trọng của việc rèn luyện hệ thống KNCN. Đây là<br /> thuận lợi lớn cho GVTS trong quá trình rèn luyện, nâng cao trình độ nghiệp vụ của mình.<br /> 2.2. Năng lực chủ nhiệm lớp của giáo viên tập sự<br /> 2.2.1. Đánh giá chung về năng lực chủ nhiệm lớp của GVTS<br /> Khi được yêu cầu đánh giá chung về NLCNL của mình, đa số GVTS cho rằng NL của<br /> họ ở mức “khá” (51,1%) và “đạt yêu cầu” (32,3%). Tỉ lệ GVTS tự đánh giá ở mức “rất<br /> tốt” và “tốt” thấp (15,1%), đặc biệt có một GVTS tự đánh giá NLCNL của mình chỉ đạt<br /> mức “yếu” (1,0%). Kết quả này đặt ra yêu cầu cần có những giải pháp cấp bách nhằm<br /> nâng cao NLCNL cho đội ngũ GVTS ở các trường THPT và TCCN.<br /> <br />  <br /> <br /> THỰC TRẠNG NĂNG LỰC CHỦ NHIỆM LỚP CỦA ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN TẬP SỰ...<br /> <br /> 161<br /> <br /> 2.2.2. Trình độ kiến thức nghiệp vụ công tác chủ nhiệm lớp của giáo viên tập sự<br /> Để nghiên cứu thực chất NLCNL của đội ngũ GVTS ở các trường THPT và TCCN,<br /> chúng tôi đã lần lượt khảo sát trên ba nhóm đối tượng: GVTS, GVCN và CBQL. Điểm<br /> trung bình cộng của ba nhóm được lấy làm điểm để đánh giá NLCNL của GVTS.<br /> Bảng 2. Trình độ kiến thức nghiệp vụ công tác chủ nhiệm của giáo viên tập sự<br /> Kiến thức<br /> Kiến thức chuyên môn<br /> Kiến thức về Tâm lý học<br /> Kiến thức về Giáo dục học<br /> Kiến thức về Văn hóa<br /> Hiểu biết về xã hội<br /> Hiểu biết về phương pháp luận và<br /> phương pháp nghiên cứu khoa<br /> học giáo dục<br /> <br /> GVTS<br /> SD<br /> X<br /> 3,99 0,54<br /> 3,57 0,57<br /> 3,47 0,63<br /> 3,73 0,59<br /> 3,64 0,54<br /> <br /> GVCN<br /> SD<br /> X<br /> 3,75 0,64<br /> 3,25 0,72<br /> 3,30 0,66<br /> 3,60 0,50<br /> 3,35 0,59<br /> <br /> CBQL<br /> SD<br /> X<br /> 3,64<br /> 0,58<br /> 3,18<br /> 0,59<br /> 3,23<br /> 0,61<br /> 3,64<br /> 0,58<br /> 3,36<br /> 0,66<br /> <br /> Chung<br /> SD<br /> X<br /> 3,90 0,58<br /> 3,46 0,62<br /> 3,41 0,63<br /> 3,70 0,57<br /> 3,55 0,58<br /> <br /> 3,39<br /> <br /> 3,15<br /> <br /> 3,00<br /> <br /> 3,30<br /> <br /> 0,67<br /> <br /> Chú thích:<br /> <br /> 0,67<br /> <br /> 0,69<br /> <br /> 0,65<br /> <br /> (1 ≤ X ≤ 5)<br /> <br /> Kết quả nghiên cứu cho thấy, trình độ kiến thức của GVTS ở các lĩnh vực đạt từ mức<br /> “trung bình” đến “khá tốt” (3,30 ≤ X ≤ 3,90). Để thực hiện tốt các nội dung công tác CN<br /> lớp, người GVTS cần phải có trình độ kiến thức sâu rộng ở nhiều lĩnh vực, trong đó,<br /> kiến thức Tâm lý học và Giáo dục học được xem là kiến thức cơ sở, nền tảng, tuy nhiên<br /> qua điều tra, trình độ hiểu biết của các GVTS ở lĩnh vực kiến thức này chỉ mới ở mức<br /> trung bình ( X Tâm lý học= 3,46; X Giáo dục học= 3,41). Việc không am hiểu nhiều về lĩnh<br /> vực kiến thức này là một nguyên nhân dẫn đến sự hạn chế trong NLCNL của GVTS.<br /> 2.2.3. Khả năng thực hiện hệ thống kỹ năng chủ nhiệm lớp của giáo viên tập sự<br /> Bảng 3. Tự đánh giá về khả năng thực hiện kỹ năng chủ nhiệm lớp của giáo viên tập sự<br /> GVTS<br /> SD<br /> X<br /> <br /> Hệ thống kỹ năng CN lớp<br /> Nhóm KN lập kế hoạch CN lớp<br /> Nhóm KN tổ chức, quản lý lớp CN<br /> Nhóm KN nắm vững đặc điểm đối<br /> tượng giáo dục và xử lý các tình huống<br /> SP xảy ra trong công tác CN lớp<br /> Nhóm KN phối hợp với các lực<br /> lượng giáo dục trong và ngoài nhà<br /> trường trong công tác CN lớp<br /> Nhóm KN tự bồi dưỡng, rèn luyện<br /> <br /> CBQL<br /> SD<br /> X<br /> <br /> Chung<br /> SD<br /> X<br /> <br /> 3,36<br /> 3,52<br /> <br /> 0,58<br /> 0,58<br /> <br /> 3,08<br /> 3,18<br /> <br /> 0,37<br /> 0,45<br /> <br /> 3,36<br /> 3,27<br /> <br /> 0,57<br /> 0,57<br /> <br /> 3,31<br /> 3,43<br /> <br /> 0,56<br /> 0,57<br /> <br /> 3,46<br /> <br /> 0,54<br /> <br /> 3,05<br /> <br /> 0,50<br /> <br /> 3,24<br /> <br /> 0,58<br /> <br /> 3,37<br /> <br /> 0,56<br /> <br /> 3,31<br /> <br /> 0,62<br /> <br /> 2,96<br /> <br /> 0,53<br /> <br /> 3,19<br /> <br /> 0,64<br /> <br /> 3,24<br /> <br /> 0,62<br /> <br /> 3,42<br /> <br /> 0,73<br /> <br /> 3,38<br /> <br /> 0,63<br /> <br /> 3,39<br /> <br /> 0,72<br /> <br /> 3,41<br /> <br /> 0,71<br /> <br /> Chú thích:<br /> <br /> <br />  <br /> <br /> GVHD<br /> SD<br /> X<br /> <br /> (1 ≤ X ≤ 5)<br /> <br /> 162<br /> <br /> PHAN MINH TIẾN - TRƯƠNG THANH THÚY - ĐINH THỊ HỒNG VÂN<br /> <br /> Kết quả ở bảng 3 cho thấy, khả năng thực hiện KNCN lớp của GVTS chỉ ở mức trung<br /> bình (3,24 ≤ X ≤ 3,43). Trong số các nhóm KNCN lớp của GVTS, nhóm KN được các<br /> GVTS, CBQL và GVCN lớp ở trường PT đánh giá cao hơn cả là KN tổ chức, quản lý<br /> lớp học ( X = 3,43), tiếp đến là các KN tự rèn luyện, bồi dưỡng ( X = 3,41), nhóm KN<br /> nắm vững đặc điểm đối tượng và xử lý tình huống sư phạm ( X = 3,37), KN lập kế<br /> hoạch CN lớp ( X = 3,31), và xếp cuối cùng là nhóm KN phối hợp các lực lượng trong<br /> công tác CN ( X = 3,24).<br /> Trong hệ thống KN cần thiết cho công tác CN lớp của người giáo viên tương lai, các KN<br /> mà sinh viên được tiếp cận và trực tiếp tham gia thực hành nhiều nhất là KN tổ chức và<br /> quản lí hoạt động của lớp. Ở các trường đại học (ĐH) nói chung và đại học sư phạm<br /> (ĐHSP) nói riêng, tuy ở mỗi lớp đều có một giáo viên hướng dẫn, nhưng do đặc điểm của<br /> quá trình đào tạo ở trường ĐH, hầu như mọi hoạt động của lớp đều do sinh viên tự tổ<br /> chức và tự quản lí. Các em phải bắt đầu từ việc xây dựng các chương trình, kế hoạch hoạt<br /> động cho lớp, cho chi Đoàn, huy động các nguồn lực có liên quan và phân công nhau tổ<br /> chức. Tuy chưa có sự thống nhất trong đánh giá, nhưng đây là nhóm KN được đánh giá<br /> cao nhất ( X = 3,43). Song nhóm KN này cũng chỉ được lượng giá ở mức trung bình.<br /> Nhóm KN tự bồi dưỡng, tự rèn luyện của GVTS cũng được đánh giá tương đối cao<br /> ( X = 3,42, xếp thứ 2). Điều này được giải thích bởi những nguyên nhân như: yêu cầu<br /> ngày càng cao đối với người giáo viên; sự chuyển đổi phương thức đào tạo của các<br /> trường ĐH; áp lực của sự “cạnh tranh”, “tồn tại” trong trường phổ thông; phấn đấu để<br /> có uy tín với giáo viên, với học sinh trong trường… [1, 2]<br /> Trong hệ thống KNCNL, nhóm KN được đánh giá ít thành thạo nhất của GVTS đó là:<br /> “KN phối hợp với các lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường trong công tác CN”<br /> ( X = 3,24). Đánh giá này là khá chính xác bởi trong quá trình học tập, sinh viên rất ít có<br /> cơ hội phối hợp với các lực lượng giáo dục để tổ chức hoạt động. Họ lúng túng và không<br /> có kinh nghiệm trong việc thực hiện phối hợp với các lực lượng giáo dục là điều dễ hiểu.<br /> Đánh giá chung: trình độ kiến thức nghiệp vụ công tác CN cũng như khả năng thực hiện<br /> các KNCN của GVTS các trường THPT và TCCN chủ yếu ở mức độ trung bình, NL<br /> công tác CN lớp chưa tốt. Cần phải xác lập các biện pháp để nâng cao NLCNL cho<br /> GVTS các trường THPT và TCCN.<br /> 2.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc hình thành và rèn luyện KNCNL của GVTS<br /> Có nhiều yếu tố tác động đến việc hình thành và rèn luyện KN CN lớp của GVTS. Ở<br /> đây chúng tôi chỉ xét đến sự tác động của 3 yếu tố cơ bản:<br /> - Trường ĐHSP<br /> - Trường THPT và TCCN<br /> - Sự tự rèn luyện và bồi dưỡng của GVTS<br /> <br /> <br />  <br /> <br /> THỰC TRẠNG NĂNG LỰC CHỦ NHIỆM LỚP CỦA ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN TẬP SỰ...<br /> <br /> 163<br /> <br /> Sau khi tiến hành phân tích thống kê hồi quy bội, chúng tôi đã xác định được sự tác<br /> động của các yếu tố trên đến việc hình thành và rèn luyện KNCN lớp của GVTS.<br /> Bảng 4. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc hình thành và rèn luyện KNCNL của GVTS<br /> Các yếu tố tác động<br /> Bêta (β)<br /> Trường Đại học Sư phạm<br /> 0,253**<br /> Trường THPT và TCCN<br /> 0,081<br /> Sự rèn luyện và bồi dưỡng của GVTS<br /> 0,373***<br /> Chú thích:<br /> <br /> β** khi p < 0,01; β*** khi p < 0,001<br /> <br /> Từ kết quả Bêta ở bảng 4 ta có thể nhận xét: yếu tố ảnh hưởng lớn nhất đến việc hình<br /> thành và rèn luyện KNCN lớp của GVTS chính là sự rèn luyện và bồi dưỡng của họ (β<br /> = 0,373, p < 0,001); tiếp đến là sự tác động của trường ĐHSP (β = 0,253, p < 0,01); sự<br /> tác động của nhà trường THPT và TCCN ảnh hưởng không đáng kể.<br /> Có thể luận giải ý nghĩa của các thông số đó như sau: Với nội dung, phương pháp và<br /> hình thức tổ chức rèn luyện của trường ĐHSP, những GVTS có sự tích cực cao trong<br /> quá trình tự rèn luyện và bồi dưỡng thường có khả năng thực hiện tốt các KNCN trong<br /> thời gian tập sự.<br /> Theo điều lệ trường THPT, để được công nhận là giáo viên chính thức của trường phổ<br /> thông, mỗi giáo viên phải có thời gian tập sự từ 1 đến 2 năm. Là những người mới bắt<br /> đầu làm quen với nghề nghiệp, số năm công tác của GVTS ở trường THPT hoặc TCCN<br /> thường là dưới một năm. Họ đang trong quá trình thích nghi với công việc mới trong<br /> môi trường sư phạm nơi mình công tác. BGH các trường THPT và TCCN đã có nhiều<br /> biện pháp tích cực giúp đỡ, tạo điều kiện cho GVTS rèn luyện KNCN lớp, như giao cho<br /> GVTS đảm nhận các công việc vừa sức: trợ lý cho các hoạt động văn - thể của trường,<br /> giúp việc cho các tổ trưởng...; động viên, khuyến khích GVTS tham gia các hoạt động<br /> chung của trường...; tạo điều kiện để mỗi GVTS tự rèn luyện, tự bồi dưỡng; phân công<br /> GVCN có kinh nghiệm và trách nhiệm hướng dẫn, giúp đỡ… Tuy nhiên, bên cạnh đó,<br /> vẫn có một số biện pháp đã được thực hiện nhưng chưa thường xuyên và hiệu quả tác<br /> động chưa cao, như chưa xây dựng được các chương trình, kế hoạch bồi dưỡng GVTS;<br /> các biện pháp động viên, khen thưởng chưa thỏa đáng; việc tổ chức các lớp tập huấn<br /> nhằm nâng cao trình độ nghiệp vụ cho GVTS chưa thường xuyên...<br /> Có thể nói, nhà trường THPT và TCCN đã có nhiều cố gắng, nỗ lực đề xuất và thực<br /> hiện những biện pháp để giúp GVTS nâng cao NLCNL. Tuy nhiên, do thời gian tác<br /> động nên những biện pháp này chưa thực sự tác động mạnh đến GVTS. Mặt khác, thực<br /> tế ở các trường THPT và TCCN cho thấy, nhiệm vụ được ưu tiên hàng đầu là bồi dưỡng<br /> NL giảng dạy cho các GVTS. Ngay các GVTS cũng cho rằng, trong thời gian tập sự, họ<br /> chủ yếu đầu tư cho chuyên môn và được giúp đỡ về chuyên môn. Do đó, trong thời gian<br /> tập sự, trình độ thực hiện KNCN lớp chủ yếu là do sự cố gắng, rèn luyện, tự bồi dưỡng<br /> bấy lâu nay của GVTS và quá trình được đào tạo ở trường ĐHSP.<br /> Về phía trường ĐHSP, tuy đã xây dựng được hệ thống các kỹ năng nghiệp vụ sư phạm<br /> [6], và nhà trường đã chú ý đến việc hình thành cho sinh viên các KN cần thiết để đảm<br /> <br />  <br /> <br />