Tìm hiểu Bời lời đỏ: Phần 1

Chia sẻ: Thị Huyền | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:25

Thêm vào BST

Báo xấu

106
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bời lời đỏ đóng vai trò vô cùng quan trọng trong đời sống của nhân dân cũng như để xuất khẩu. Cùng tìm hiểu đặc điểm hình thái; giá trị sử dụng; đặc điểm sinh thái, phân bố; giống và tạo cây con được trình bày cụ thể trong Tài liệu Bời lời đỏ

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tìm hiểu Bời lời đỏ: Phần 1

dù ¸n hç trî chuyªn ngμnh l©m s¶n ngoμi gç viÖt nam TrÇn Ngäc H¶i - NguyÔn ViÖt Khoa bêi lêi ®á Nhμ xuÊt b¶n lao ®éng - 2007 1
2
Môc lôc Trang Lêi nãi ®Çu..................................................... 5 I. §Æc ®iÓm h×nh th¸i......................................... 7 II. Gi¸ trÞ sö dông.............................................. 9 III. §Æc ®iÓm sinh th¸i, ph©n bè....................... 13 IV. Gièng vμ t¹o c©y con.................................. 20 V. Kü thuËt trång rõng..................................... 26 VI. Ch¨m sãc vμ qu¶n lý b¶o vÖ...................... 32 VII. Kü thuËt khai th¸c, b¶o qu¶n.................... 34 Tμi liÖu tham kh¶o............................................ 37 Phô lôc.............................................................. 39 3
4
Lêi nãi ®Çu Hä Long n·o (Lauraceae) trªn thÕ giíi hiÖn nay cã kho¶ng 50 chi víi trªn 2000 loμi ph©n bè ë vïng ¸ nhiÖt ®íi vμ nhiÖt ®íi. Riªng ë ViÖt Nam cã tíi 13 chi vμ trªn 100 loμi. HÇu hÕt c¸c loμi trong hä Long n·o ®Òu cã chøa tinh dÇu th¬m ë vá, l¸, hoa, qu¶ vμ phÇn gç. Loμi Bêi lêi ®á (Machilus Odoratissima Nees) ph©n bè kh¸ réng ë ViÖt Nam, th−êng gÆp trong rõng nhiÖt ®íi Èm th−êng xanh m−a mïa tõ B¾c ®Õn Nam, tËp trung ë mét sè tØnh miÒn Trung vμ T©y Nguyªn. Tinh dÇu cña loμi Bêi lêi ®á cã nhiÒu trong phÇn vá cña th©n c©y, cã mïi th¬m ®Æc biÖt, ®−îc ng−êi d©n khai th¸c vÒ lμm h−¬ng th¾p trong nh÷ng ngμy lÔ tÕt vμ dïng ®Ó xuÊt khÈu. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, do nhu cÇu sö dông vá cña loμi t¨ng nhanh, ®ång nghÜa víi l−îng khai th¸c vá ë rõng gi¶m m¹nh. V× vËy, nhiÒu ®Þa ph−¬ng, nhiÒu 5
hé gia ®×nh ®Æc biÖt lμ ë vïng T©y Nguyªn ®· ph¸t triÓn g©y trång loμi c©y l©m s¶n ngoμi gç cã gi¸ trÞ nμy. §Ó t¹o thuËn lîi cho viÖc chuyÓn giao kü thuËt tíi ng−êi d©n cña c¸c nhμ khuyÕn l©m còng nh− gióp b¹n ®äc t×m hiÓu thªm vÒ loμi c©y nμy, ®−îc sù hç trî cña Dù ¸n LSNG giai ®o¹n 2, nhãm t¸c gi¶: TrÇn Ngäc H¶i (§¹i häc L©m nghiÖp) vμ NguyÔn ViÖt Khoa (Trung t©m KhuyÕn n«ng Quèc gia) ®· biªn so¹n cuèn s¸ch “Bêi lêi ®á” víi néi dung gåm: Giíi thiÖu ®Æc ®iÓm h×nh th¸i, sinh th¸i, ph©n bè vμ gi¸ trÞ sö dông cña loμi Bêi lêi ®á; kü thuËt t¹o gièng, trång vμ ch¨m sãc Bêi lêi ®á. Dù ¸n hç trî chuyªn ngμnh LSNG giai ®o¹n 2 xin tr©n träng giíi thiÖu cuèn s¸ch nμy víi c¸c b¹n ®äc vμ rÊt mong nhËn ®−îc nhiÒu ý kiÕn ®ãng gãp ®Ó tμi liÖu nμy ®−îc hoμn thiÖn h¬n. Xin ch©n thμnh c¶m ¬n! 6
T£N VIÖT NAM: BêI LêI §á Tªn khoa häc: Machilus odoratissima Ness Hä: Long n·o - Lauraceae Tªn kh¸c: RÌ vμng, Kh¸o th¬m, RÌ th¬m, Kh¸o nhËm, Rè vμng, Bêi lêi ®Ñc. I - ®Æc ®iÓm h×nh th¸i C©y gç trung b×nh hay gç lín, th−êng xanh, cao 25-35m, ®−êng kÝnh 40 - 60cm. Th©n trßn th¼ng, t¸n h×nh trøng hÑp, cμnh nhá vμ Ýt, gèc cã b¹nh vÌ nhá vμ thÊp. Vá th©n mμu x¸m tr¾ng ®Õn n©u x¸m, phÝa ngoμi cã nhiÒu b× kh«ng næi râ, thÞt vá mμu vμng nh¹t, dμy 8 - 10mm, cã mïi th¬m. Cμnh khi non h¬i xanh sau chuyÓn n©u nh¹t, nh½n. L¸ ®¬n mäc c¸ch, phiÕn l¸ dai, cã mïi th¬m nhÑ, h×nh m¸c dμi 12 - 15cm, réng 3 - 3,5cm, ®Çu l¸ h¬i nhän, gèc h×nh nªm, hai mÆt nh½n, mÆt trªn xanh bãng, mÆt d−íi xanh nh¹t, g©n bªn 7 - 10 ®«i, cuèng l¸ m¶nh dμi 7 - 15mm. Côm hoa h×nh chuú, dμi b»ng hoÆc v−ît chiÒu dμi cña l¸, gèc trôc hoa cã l«ng. Hoa l−ìng tÝnh mμu 7
vμng nh¹t, bao hoa 6 thuú b»ng nhau h×nh tr¸i xoan thu«n, ngoμi cã phñ l«ng ng¾n. NhÞ 9 xÕp thμnh 3 vßng, 6 nhÞ ngoμi kh«ng tuyÕn, bao phÊn 4 «, 3 nhÞ trong cã 2 tuyÕn ë gèc, nhÞ lÐp 3. Nhôy cã bÇu h×nh cÇu, nh½n, vßi dμi, nóm h×nh cÇu hay gÇn h×nh cÇu. Qu¶ h×nh cÇu, ®−êng kÝnh 10 - 20mm, cã bao hoa tån t¹i vμ h¬i xoÌ ra. Khi non mμu xanh lôc chÝn qu¶ mμu tÝm ®en, ngoμi cã phñ líp phÊn tr¾ng. Vá qu¶ mÒm cã chøa dÞch mμu vμng, mang 1 h¹t, cuèng qu¶ mμu ®á nh¹t. H×nh 1: H×nh th¸i l¸ 8
II - GI¸ TRÞ Sö DôNG 1. Gi¸ trÞ c¸c s¶n phÈm Qu¶ Bêi lêi ®á chøa dÇu bÐo ®«ng ®Æc ë nhiÖt ®é th−êng, thμnh phÇn chñ yÕu lμ laurin vμ olªin cã thÓ dïng lμm s¸p vμ chÕ biÕn xμ phßng. H¹t Bêi lêi ®á lμ thøc ¨n −a thÝch cña nhiÒu loμi chim. Vá ngoμi tr¾ng x¸m, vá trong vμng nh¹t, dμy 8 - 10 mm. HiÖn nay, vá c©y lμ s¶n phÈm thu ho¹ch chÝnh cña c©y Bêi lêi. Trong y häc, theo GS. §ç TÊt Lîi trong Nh÷ng c©y thuèc vμ vÞ thuèc ViÖt Nam , vá ®−îc dïng ®Ó ®¾p lªn nh÷ng n¬i s−ng, báng, vÕt th−¬ng. Vá cßn dïng s¾c n−íc uèng ch÷a ®i Øa, lþ. N−íc ng©m vá Bêi lêi bμo thμnh tõng m¶ng máng cã thÓ dïng b«i ®Çu cho tãc bãng vμ vá Bêi lêi cßn ®−îc dïng ®Ó lμm nguyªn liÖu s¶n xuÊt keo d¸n. Vá c©y Bêi lêi ®á dïng ®Ó lμm h−¬ng th¾p trong c¸c ngμy lÔ TÕt, ®−îc thÞ tr−êng trong vμ ngoμi n−íc −a chuéng; ngoμi ra cßn ®−îc dïng ®Ó lμm chÊt 9
phô gia bª t«ng trong c«ng nghiÖp x©y dùng. §©y lμ s¶n phÈm chñ yÕu vμ cã gi¸ trÞ cao cña c©y Bêi lêi ®á. Sau khi trång kho¶ng 3 n¨m lμ cã thÓ khai th¸c vá, nh−ng nãi chung nÕu kh«ng v× ®iÒu kiÖn ngÆt nghÌo vÒ kinh tÕ th× nªn ®Ó cμng l©u cμng tèt vμ khi thu ho¹ch sÏ ®−îc nhiÒu h¬n; sè l−îng còng nh− chÊt l−îng tinh dÇu trong vá sÏ cao, do ®ã gi¸ b¸n cao h¬n vμ gi¸ trÞ sö dông cña nã còng cao h¬n. Th«ng th−êng trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay, n«ng d©n th−êng khai th¸c ë ®é tuæi 9 -10 n¨m tuæi, lóc nμy c©y cã ®−êng kÝnh ngang ngùc kho¶ng 15 cm vμ mét c©y cã thÓ cho tõ 13 - 15 kg vá kh« (3kg vá t−¬i = 1kg vá kh«). HiÖn t¹i gi¸ b×nh qu©n 1kg vá kh« lμ 5.000®. T¹i Gia Lai, cã lóc gi¸ lªn cao ®iÓm lμ 10.000® - 13.000®. Gç cã lâi mμu hång nh¹t, gi¸c mμu tr¾ng, kh¸ cøng (tû träng 0,87), Ýt bÞ mèi mät, dïng trong c«ng nghiÖp ®ãng ®å gia dông, nguyªn liÖu cho s¶n xuÊt giÊy, x©y dùng, trô má 10
L¸ c©y Bêi lêi ®á ®−îc dïng ®Ó ch÷a thiªn ®Çu thèng vμ lμm thøc ¨n cho gia sóc. DÇu Bêi lêi dïng lμm s¸p, chÕ xμ phßng. B¶ng 01: Th«ng tin vÒ gi¸ mét sè loμi L©m s¶n ngoμi gç tØnh Kon Tum n¨m 1995. Ghi TT Lo¹i l©m s¶n §VT §¬n gi¸ chó 1 Vá bêi lêi ®á ®/kg 6.500 2 Vá bêi lêi xanh ®/kg 3.200 3 Vá bêi lêi n−íc (gi¶) ®/kg 2.800 4 Chai côc ®/kg 1.000 5 Cñ riÒng kh« ®/kg 1.800 6 Cñ riÒng t−¬i ®/kg 500 7 Hét t−¬i ®/kg 8.000 8 Qu¶ cμ na ®/kg 1.000 9 Nhùa th«ng ®/kg 3.500 10 Vμng ®¾ng t−¬i ®/kg 1.200 11 Qu¶ m¬i ®/kg 8.000 12 Bét Becberin ®/kg 120 13 §òa s¬ chÕ 1.000®/kg 800 14 C©y lå « ®/kg 2.500 15 B«ng ®ãt ®/c©y 30.000 16 Nøa, le sËy ®/c©y 4.000 17 Rïa, ba ba ®/kg 50.000 18 Cua ®inh ®/kg 80.000 19 Kú ®μ, tª tª ®/kg 100.000 11
Nh− vËy vá Bêi lêi ®á lμ mét trong nh÷ng L©m s¶n ngoμi gç cã gi¸ trÞ kh¸ cao so víi c¸c lo¹i l©m s¶n kh¸c, cao h¬n gÊp nhiÒu lÇn so víi chai côc, nhùa th«ng, lå «,... 2. N¨ng suÊt Bêi lêi ®á lμ c©y b¶n ®Þa ®a môc ®Ých mäc nhanh, l−îng sinh tr−ëng hμng n¨m ®¹t 1 - 1,5cm vÒ ®−êng kÝnh vμ tõ 80 - 100cm vÒ chiÒu cao. §©y lμ loμi c©y ®−îc lùa chän thuéc nhãm c©y b¶n ®Þa ®Ó g©y trång vμ lμm giμu rõng cho c¸c tØnh vïng T©y Nguyªn, §«ng Nam bé vμ T©y B¾c, B¾c Trung bé trong ch−¬ng tr×nh trång 5 triÖu ha rõng. T¹i khu vùc Gia Lai vμ Kon Tum c©y trång 7 n¨m tuæi cã thÓ ®¹t ®−êng kÝnh 15cm, cã thÓ khai th¸c ®−îc tõ 13 - 15kg vá kh« t−¬ng ®−¬ng víi 39 - 45kg vá t−¬i/c©y. NÕu trång mËt ®é 800 c©y/ha th× sau 7 n¨m cã thÓ khai th¸c ®−îc kho¶ng trªn 10 tÊn vá kh«/ha. NÕu sau khai th¸c tiÕp tôc ch¨m sãc g©y chåi th× sau 5 n¨m cã thÓ tiÕp tôc khai th¸c vá lu©n kú 2. 12
III - §ÆC §IÓM SINH TH¸I, PH¢N Bè Bêi lêi ®á mäc c¶ trong rõng nguyªn sinh vμ thø sinh. Trong rõng nguyªn sinh th−êng mäc cïng c¸c loμi SÕn, Vï h−¬ng, DÎ ®á , trong rõng thø sinh th−êng mäc cïng Tr¸m, Rμng rμng, V¹ng trøng, Lim xÑt, Bêi lêi lμ lo¹i c©y −a s¸ng, th−êng mäc n¬i ®Êt cã tÇng dμy, nhiÒu mïn vμ tho¸t n−íc. Kh¶ n¨ng t¸i sinh b»ng h¹t vμ chåi tèt. ë ViÖt Nam loμi c©y nμy gÆp ë Lμo Cai, S¬n La, Hμ Giang, Yªn B¸i, L¹ng S¬n, Th¸i Nguyªn, Qu¶ng Ninh, Thanh Ho¸, NghÖ An, Hμ TÜnh, Phó Yªn, Kh¸nh Hoμ, Gia Lai, §ång Nai, Phó Quèc... Mïa hoa th¸ng 5 - 6. Mïa qu¶ th¸ng 10 - 11. C©y cho nhiÒu qu¶ vμ h¹t. 13
H×nh 2: H×nh th¸i hoa vμ l¸ 14
1. §Æc ®iÓm khÝ hËu BiÓu tæng hîp c¸c chØ tiªu khÝ hËu b×nh qu©n n¨m mét sè khu vùc cã Bêi lêi ®á ph©n bè TØnh Thõa S¬n Hoμ NghÖ Hμ Qu¶ng Phó Kh¸nh §ång Phó Gia Thiªn ChØ tiªu La B×nh An TÜnh B×nh Yªn Hoμ Nai Quèc Lai HuÕ Tæng bøc x¹ (kcl/cm2) 147 147 147 147 147 147 147 147 147 147 147 L−îng m−a (sè phÇn 10) 7.3 7.7 7.9 7.2 7.4 7.2 6 6.1 7.4 6.4 6.6 Tæng sè giê n¾ng (giê) 1905 1556 1643 1755 1861 1919 2450 2554 2650 2340 2377 VËn tèc giã TB (m/s) 2 1.2 1.4 2.3 2.2 1.4 2.5 2.8 1.8 2.9 2.3 NhiÖt ®é TB (oC) 18.5 23 23.5 24 24.3 24.4 26.5 26.4 27 27.2 23.5 NhiÖt ®é tèi cao (oC) 35 41 42 40.4 40.1 41 40 39.5 38.3 38.1 38.3 NhiÖt ®é tèi thÊp (oC) -1.5 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 15
NhiÖt ®é tèi caoTB (oC) 23.4 28.1 28.4 27.5 27.9 30 30.6 29.8 32.3 30.4 28.9 NhiÖt ®é tèi thÊp TB 15.4 19.9 20.4 21.5 21.8 20.9 23.5 23.7 23.2 24.2 20.1 Biªn ®é nhiÖt (oC) 8 8.2 8 6 6.2 9.1 7.1 6.1 9.2 6.1 8.7 L−îng m−a TB (mm) 1560 1833 1791 2929 1932 3400 1592 1359 1642 3067 1466 Sè ngμy m−a (ngμy) 179 130.1 152.8 147.8 129.8 197.8 134.4 119.1 103 162.8 142.1 §é Èm kh«ng khÝ (%) 85 82 86 84 84 85 82 80 78 83 83 §é Èm k.khÝ T.thÊp (%) 64 60 64 69 67 62 63 62 54 66 60 L−îng bèc h¬i (mm) 895.7 910.1 812.9 1161 1035 916.6 1336 1468 1467 1218 1480 Sè ngμy s−¬ng mï 95 24.5 16.4 7.04 20.04 25.8 2 0.3 2.1 0 13.2 Sè ngμy s−¬ng muèi 5 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 16
Sè liÖu b¶ng tæng hîp 17 chØ tiªu khÝ hËu ®· ®−îc tæng hîp ë c¸c tr¹m khÝ hËu trong 40 n¨m trë l¹i ®©y, cho thÊy r»ng loμi Bêi lêi ®á cã ph¹m vi ph©n bè t−¬ng ®èi réng vμ thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn nhiÖt ®íi Èm m−a mïa. §«i khi cßn gÆp Bêi lêi ®á ph©n bè ë khu vùc cã s−¬ng muèi nh− ë S¬n La vμ Hoμ B×nh. V× vËy cã thÓ g©y trång Bêi lêi ®á ë nhiÒu tØnh kh¸c nhau trªn ph¹m vi c¶ n−íc. 17
Vïng trång Bêi lêi ®á ®−îc quy ®Þnh chung cho c¸c tØnh T©y B¾c, B¾c Trung bé, T©y Nguyªn vμ Nam Trung bé. C¸c n¬i mμ tho¶ m·n c¸c ®iÒu kiÖn sau ®©y: Yªu cÇu phï hîp Nh©n tè lËp ®Þa RÊt phï Phï hîp H¹n chÕ hîp KhÝ hËu - L−îng m−a > 2500m 1500 -2500m < 1500m hμng n¨m - NhiÖt ®é b×nh > 23oC 18 - 23oC 18oC 15 - 18oC < 12oC (Tmin) - Sè ngμy m−a/ > 120 ngμy 90 - 120 ngμy < 90 ngμy n¨m - §é cao so víi < 300m 30 - 700m > 700m mÆt biÓn 18
- NhiÖt ®é b×nh qu©n hμng n¨m: 23 - 25oC - NhiÖt ®é tèi thÊp kh«ng d−íi: 12 - 16oC - L−îng m−a hμng n¨m: 2000 - 3000mm 2. §Æc ®iÓm ®Êt trång - Cã thÓ trång Bêi lêi ®á trªn nhiÒu lo¹i ®Êt kh¸c nhau (trõ ®Êt c¸t, ®Êt ngËp óng vμ ®Êt tr¬ sái ®¸). §Êt trång Bêi lêi ®á ph¶i lμ ®Êt cã thμnh phÇn c¬ giíi tõ thÞt nhÑ ®Õn thÞt trung b×nh, tÇng ®Êt dμy trªn 50cm, ®Êt Èm vμ tho¸t n−íc, ë ®é cao 200 - 500m so víi mÆt n−íc biÓn, ®é dèc < 30%. Yªu cÇu phï hîp Nh©n tè lËp ®Þa RÊt phï Phï hîp H¹n chÕ hîp - Lo¹i ®¸ mÑ PhiÕn mica C¸c lo¹i ®¸ c¸c lo¹i ®¸ phiÕn, ®¸ §¸ c¸t, ®¸ v«i biÕn chÊt macma acid §é s©u tÇng > 80cm 50 - 80cm < 50cm ®Êt Thμnh phÇn ThÞt trung ThÞt nhÑ ®Õn §Êt c¸t vμ c¬ giíi b×nh thÞt trung b×nh thÞt nÆng §é pHKCL 4,5 - 5,0 4,2 - 5,5 < 4; > 5,0 Mïn ë tÇng A > 3,0% 2 - 3% < 2% 19
IV - GIèNG Vμ T¹O C¢Y CON 1. Nguån gièng/chän c©y mÑ lμm gièng Chän c©y mÑ tèt, cã tuæi tõ 8 - 10 n¨m, th©n th¼ng, vá dμy, cμnh l¸ ph¸t triÓn tèt, t¸n réng, cã mμu xanh ®Ëm, kh«ng bÞ s©u bÖnh. §¸nh dÊu c¸c c©y mÑ ®· chän, cã chÕ ®é ch¨m sãc riªng ®Ó lμm gièng. 2. Thu h¸i, ph©n lo¹i vμ b¶o qu¶n h¹t gièng Qu¶ Bêi lêi ®á chÝn tõ th¸ng 9 ®Õn th¸ng 10 trë ®i, vμ chÝn r¶i r¸c kÐo dμi trong kho¶ng tõ 1 - 2 th¸ng, kh«ng tËp trung. Qu¶ chÝn ®Õn ®©u thu h¸i ®Õn ®Êy. Qu¶ thu vÒ ñ vμi ngμy cho chÝn ®Òu råi chμ x¸t, vß nhÑ cho trãc vá ngoμi ®Ó h¹t khái lªn men. Bãc s¹ch vá, röa nhiÒu lÇn cho hÕt nhít råi ph¬i n¾ng nhÑ hoÆc trong bãng r©m ®Ó h¹t kh«, ®Ó n¬i tho¸ng giã. Tr¸nh ph¬i h¹t ngoμi trêi n¾ng to. Lo¹i bá t¹p chÊt, chän h¹t ch¾c mÈy ®Ó lμm gièng. 20