Tìm hiểu địa danh Cam Ranh_Khánh Hòa

Chia sẻ: Bùi Văn Tiến | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:0

Thêm vào BST

Báo xấu

258
lượt xem 70
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trước nay có rất nhiều tài liệu viết về địa danh Cam Ranh (tỉnh Khánh Hòa),trong đó không thấy các tác giả giải thích vì sao có tên gọi Cam Ranh hoặc chỉ giải thích sơ xài hoặc chỉ đề cập đến tên gọi Cam Ranh về mặt địa lí hoặc truyền thuyết nêu lên giả thuyết

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tìm hiểu địa danh Cam Ranh_Khánh Hòa

1 Tìm Tìm hieåu nguoàn goác ñòa danh “Cam Ranh” 1. Tröôùc nay coù raát nhieàu taøi lieäu vieát veà ñòa danh Cam Ranh (tænh Khaùnh Hoøa), 1. trong ñoù khoâng thaáy caùc taùc giaû giaûi thích vì sao coù teân goïi Cam Ranh; hoaëc chæ giaûi thích sô saøi, hoaëc chæ ñeà caäp ñeán teân goïi Cam Ranh veà maët ñòa lí hoaëc truyeàn thuyeát, neâu leân nhieàu giaû thuyeát, töïu trung coù 2 yù chính laø: a) Cam Ranh laø teân môùi, baét nguoàn töø teân cuõ Cam Linh. b) Cam Ranh coøn coù teân goïi khaùc laø Cam Danh. Trong baøi vieát naøy chuùng toâi böôùc ñaàu tìm hieåu nguoàn goác cuûa ñòa danh Cam Ranh. 2. Veà maët ñòa lyù, Cam Ranh laø teân goïi chung cuûa caû 3 ñòa ñieåm sau: 2. “(1) Vònh bieån kín ôû phía nam tænh Khaùnh Hoaø, moät trong caùc vònh bieån ñeïp nhaát theá giôùi, thoâng ra bieån Ñoâng qua cöûa Lôùn. Phía baéc vònh coù baùn ñaûo Thuûy Trieàu, trong ñoù coù caûng Cam Ranh, moät caûng quan troïng cuûa mieàn Nam Trung Boä. Teân Cam Ranh töø tieáng Vieät cuõ laø Cam Linh maø ra. (2) Teân khaùc cuûa baùn ñaûo Thuûy Trieàu ôû phía Baéc cuûa vònh bieån cuøng teân. (3) Thò xaõ thuoäc tænh Khaùnh Hoøa, ñöôïc thaønh laäp 07/07/2000 treân cô sôû dieän tích, daân soá cuûa huyeän Cam Ranh (cuõ). Dieän tích: 684,3km2. Thò xaõ Cam Ranh ñoâng giaùp bieån Ñoâng, taây giaùp huyeän Khaùnh Sôn, nam giaùp tænh Ninh Thuaän, baéc giaùp thaønh phoá Nha Trang vaø huyeän Dieân Khaùnh.” [2,48] “Ngöôøi ñòa phöông truyeàn tuïng raèng: trong cuoäc chieán tranh vôùi (quaân) Taây Sôn, moät hoâm chuùa Nguyeãn AÙnh ñem thuyû quaân töø Gia Ñònh ra ñaùnh Quy Nhôn, chaúng may gaëp baõo lôùn, moät soá chieán thuyeàn bò ñaém, Vöông beøn ra leänh cho quaân só laùi thuyeàn tröïc chæ vuøng moät doi ñaát (Cam Ranh hieän nay) ñeå traùnh baõo. Tôùi ñaây, ñoaøn chieán thuyeàn ñöôïc yeân oån, nhöng laïi gaëp moät trôû ngaïi lôùn laø thieáu nöôùc ngoït. Sau maáy ngaøy tìm kieám khoâng ra, Vöông beøn laäp ñaøn teá caùo trôøi ñaát, roài sai quaân ñaøo saâu döôùi caùt tìm nöôùc. Chaúng bao laâu, moät maïch nöôùc hieän ra, Vöông quyø xuoáng uoáng thöû, thì ñoù laø nöôùc ngoït. Noãi vui möøng cuûa Vöông vaø ba quaân khoâng keå xieát. Do söï vieäc treân, Vöông beøn ñaët teân cho doi ñaát naøy laø Cam Linh, nguï yù laø nhôø coù söï linh öùng (linh) neân môùi coù nöôùc ngoït (cam). Danh töø Cam Linh coù töø ñoù. Cam Linh coøn coù teân goïi laø Cam Danh, veà sau ngöôøi Phaùp phieân aâm treï ra laø Cam Ranh. Sau khi thaéng ñöôïc Taây Sôn, Vöông beøn ra leänh xaây döïng moät ngoâi mieáu taïi nôi tìm ra nöôùc ngoït, caét ngöôøi thöôøng xuyeân nhang ñeøn ñeå toû loøng tri aân ñaáng thieâng lieâng ñaõ cöùu giuùp mình trong côn hoaïn naïn. Ngaøy nay, ngoâi coå mieáu haõy coøn, daân chuùng ñòa phöông vaãn naêng lui tôùi cuùng vaùi.” [7, 113-114] Ngoaøi ra coøn moät soá baøi thô do caùc taùc giaû ñöông thôøi vieát veà Cam Ranh, hoaëc trong baøi coù nhaéc ñeán ñòa danh Cam Ranh, Cam Linh. Trong giai ñoaïn naøy, hai teân goïi Cam Linh vaø Cam Ranh cuøng toàn taïi vaø ñöôïc söû duïng ñoàng thôøi vôùi nhau.
2 3. 3. Theo Haùn Vieät töï ñieån [4, 547], coù ñeán 24 chöõ Haùn cuøng ñoïc aâm LINH vôùi caùc nghóa khaùc nhau, trong ñoù coù moät töø (chöõ/ tieáng) coù nghóa ñaùng löu yù: Linh: Thieâng lieâng. Thaàn linh. Linh hoàn. ÖÙng nghieäm. Lanh lôïi. Oai linh. Phöôùc. Linh Ngöôøi cheát. Hoï. Cuõng theo Haùn Vieät töï ñieån [4, 89] coù ñeán 4 chöõ Haùn cuøng ñoïc aâm CAM vôùi caùc nghóa khaùc nhau, trong ñoù coù moät töø coù nghóa ñaùng quan taâm: Cam: Ngoït. Buøi tai, eâm tai. Baèng loøng. Ñaønh chòu. Cam Huình Tònh Paulus Cuûa [1, 862] coù ñöa ra 2 töø RANH coù nghóa: (1) choã ngaên raøo laøm giôùi haïn; (2) sinh ñeû khoâng neân, nhoû moïn. Taàm nguyeân töï ñieån (Leâ Ngoïc Truï) cuõng coù chuù moät töø RANH duy nhaát vôùi nghóa: “treû nít cheát non, con ranh” [6, 378]. Roõ raøng, caùc nghóa treân cuûa “ranh” khoâng coù lieân quan gì ñeán tieáng “ranh” trong ñòa danh Cam Ranh. Noùi caùch khaùc, “ranh” trong Cam Ranh laø moät yeáu toá khoâng coù nghóa veà maët töø vöïng. Nhö vaäy, ta coù theå taïm nhaän xeùt raèng “ranh” ôû ñaây laø tieáng ñöôïc bieán aâm töø “linh” maø ra. Thoaït tieân chuùa Nguyeãn ñaët ñòa danh laø Cam Linh, veà sau ñöôïc ñoåi thaønh Cam Ranh. 4. Nhöng 4. Nhöng söï chuyeån ñoåi töø “linh” thaønh “ranh” dieãn ra nhö theá naøo? Leâ Ngoïc Truï coù nhaän ñònh raát xaùc ñaùng: “Loái dò hoaù laø söï bieán ñoåi traïi khaùc vôùi tieáng goác veà aâm khôûi ñaàu – vaän - thinh (nay goïi laø aâm ñaàu – vaàn – thanh, NV); ñoù laø tröôøng hôïp loái dò aâm maø ta deã thaáy sau: baùi > vaùi > vía; ñòa > (ñaát) ñai; sai > sòa, vaän ai traïi ra vaän ia… hoaëc traïi vôùi aâm khôûi ñaàu: cöï > böï; ñoä > côõ; hieäp > giuùp; hieäu > daáu; baøn > maâm…” [6, 24]. Xeáp trong phaàn bieán ñoåi aâm khôûi ñaàu, laø ñoàng phuï aâm nôùu l (r), laø naèm trong soá caùc aâm nôùu ñoàng loaïi ñoåi laãn nhau: laïc > rôùt [6, 39]. Nhö vaäy, sôû dó LINH > RANH, theo Leâ Ngoïc Truï laø bieán aâm theo loái töï nhieân, kieåu dò hoaù (trôû thaønh moät tieáng traïi khaùc) “caùc aâm vò” (aâm khôûi ñaàu, vaän, thinh bieán thinh) ñoåi laãn nhau theo luaät ñoái xöùng töông ñoàng; caùc aâm ñoàng choã phaùt aâm vaø ñoàng tính caùch phaùt aâm ñoåi laãn nhau. Coù khi bieán ñoåi moät phaàn (bieán aâm khôûi ñaàu, hoaëc vaän, hoaëc thinh), hai phaàn (aâm khôûi ñaàu vôùi thinh, aâm vôùi vaän, vaän vôùi thinh), coù khi caû ba thaønh phaàn ñeàu bieán ñoåi. [6, 65] Trong tieáng Vieät hieän nay, ta thaáy caùc caëp aâm tieát coù chöùa vaàn “anh” – “inh” vaãn song song toàn taïi vaø cuøng ñöôïc söû duïng ôû caùc vuøng phöông ngöõ khaùc nhau, vôùi tö caùch laø nhöõng tröôøng hôïp löôõng khaû, trong ñoù vaàn “anh” ñaëc tröng cho vuøng phöông ngöõ Nam Boä, vaàn “inh” laïi ñöôïc söû duïng phoå bieán trong hai vuøng phöông ngöõ Baéc Boä vaø Trung Boä (hieän nay ñaõ trôû thaønh töø toaøn daân), ví duï nhö: tính – taùnh (tính tình/ taùnh tình) sinh – sanh (khai sinh/ khai sanh) chính – chaùnh (haønh chính/ haønh chaùnh) lónh – laõnh (lónh löông/ laõnh löông)
3 thònh – thaïnh (thònh vöôïng/ thaïnh vöôïng) Roõ nhaát laø tröôøng hôïp thinh/ thanh maø chính Leâ Ngoïc Truï ñaõ söû duïng ôû treân. Veà chuyeån ñoåi phuï aâm ñaàu töø “l” thaønh “r”, theo Ñaïi Nam Quaác aâm töï vò xuaát baûn naêm 1895: caùch ñaây hôn 100 naêm, haøng loaït aâm Vieät coå chuyeån sang aâm tieáng Vieät ñöông thôøi ñaõ dieãn ra hieän töôïng chuyeån bieán aâm ñaàu töø “l” sang “r”. laïc > ruïng (rôi) [1, 527] laïch > raïch (nöôùc) [1, 527] laïi > (con) raùi (caù) [1, 529] laép > raùp (noái) [1, 548] lôû > raõ (rôøi) [1, 574] loaïn > loaøn > roái (ren) [1, 576] … Nhö vaäy, roõ raøng veà maët ngoân ngöõ hoïc lòch söû, tieáng LINH (trong ñòa danh Cam Linh) chuyeån thaønh tieáng RANH (trong ñòa danh Cam Ranh) laø hoaøn toaøn coù cô sôû. 5. 5. Coøn vì sao “Cam Linh coøn coù teân laø Cam Danh” ? [7, 113] “Cam Nhö treân ñaõ phaân tích, teân goïi Cam Ranh do chuyeån aâm töø Cam Linh maø ra. Thöïc teá cho thaáy, cö daân thuoäc vuøng phöông ngöõ Baéc Boä gaëp nhieàu khoù khaên khi phaùt aâm caùc aâm quaët löôõi laø “r, s, tr”, vaø trong tröôøng hôïp buoäc phaûi phaùt aâm thì hoï ñoàng hoaù caùc aâm treân thaønh caùc aâm khaùc; cuï theå laø phaùt aâm “r” thaønh “d/gi” (roõ raøng > doõ daøng), “tr” thaønh “ch” (traân troïng > chaân choïng) vaø “s” thaønh “x” (say söa > xay xöa); trong luùc cö daân vuøng phöông ngöõ Trung Boä deã daøng phaân bieät ñöôïc caùc caëp phuï aâm ñaàu noùi treân vaø haàu nhö khoâng bao giôø bò nhaàm laãn khi phaùt ngoân. Chuùng toâi cho raèng, teân goïi Cam Danh, khoâng phaûi chuyeån hoaù tröïc tieáp töø “Cam Linh” vaø sau naøy “ngöôøi Phaùp phieân aâm treï ra laø Cam Ranh” nhö Nguyeãn Ñình Tö nhaän xeùt (Cam Linh > Cam Danh > Cam Ranh), maø noù xuaát hieän sau söï chuyeån hoaù töø Cam Linh thaønh Cam Ranh vaø caû hai ñoàng thôøi toàn taïi. Nhö vaäy, neáu giai thoaïi veà vieäc ñaët teân vuøng ñaát ven bieån aáy cuûa chuùa Nguyeãn laø coù theå tin caäy ñöôïc thì teân goïi ñaàu tieân cuûa noù laø Cam Linh, traûi qua quaù trình bieán ñoåi ngöõ aâm lòch söû ñaõ chuyeån thaønh Cam Ranh, vaø sau ñoù, teân goïi ít phoå bieán hôn, xuaát hieän cuoái cuøng laø Cam Danh, do moät boä phaän cö daân phía Baéc di daân vaøo vaø goïi cheäch ñi, tuy nhieân vì boä phaän cö daân naøy khoâng nhieàu neân teân goïi Cam Danh khoâng löu truyeàn roäng raõi vaø coù xu theá mai moät daàn (Cam Linh > Cam Ranh > Cam Danh). Cuõng caàn noùi theâm, hieän nay taïi thò xaõ Cam Ranh coøn coù moät phöôøng ven bieån mang teân Cam Linh naèm ôû khu vöïc Ñaù Baïc, doïc theo meùp vònh Cam Ranh, coù mieáu thôø töông truyeàn do chuùa Nguyeãn laäp töø thôøi xa xöa. Nhö vaäy vieäc chuyeån ñoåi ñòa danh ôû treân coøn coù theå laø do nhu caàu cuûa ngöôøi daân muoán phaân bieät caùc ñòa ñieåm khaùc nhau trong cuøng moät khu vöïc maø taïo thaønh; Cam Ranh laø teân chung cuûa caû vuøng ñaát lôùn, teân cuûa vònh bieån, coøn Cam Linh chæ laø teân goïi cuûa vuøng ñaát heïp hôn, ñòa ñieåm maø ngaøy xöa chieán thuyeàn cuûa chuùa Nguyeãn daït vaøo. 6. 6. “Ñòa danh laø moät phaïm truø lòch söû. Noù xuaát hieän vaø haønh chöùc haøng traêm haøng nghìn naêm. Ñoù laø nhöõng taám bia lòch söû baèng ngoân ngöõ. Do ñoù, soi saùng nguoàn goác
4 caùc ñòa danh, chuùng ta coù theå thaáy roõ hôn moät soá maûng lòch söû cuûa moät vuøng ñaát.” (Leâ Trung Hoa). Tìm hieåu nguoàn goác lòch söû cuûa moät ñòa danh laø vieäc laøm khoù khaên vì nhöõng cöù lieäu coøn laïi khoâng nhieàu, moái quan heä giöõa hieän taïi vaø quaù khöù cuõng khaù mong manh, chuû yeáu laø do suy luaän treân cô sôû hôïp lyù. Hy voïng raèng, nhöõng suy luaän döïa treân cô sôû ñòa danh hoïc vaø lòch söû ngöõ aâm cuûa chuùng toâi ôû treân seõ goùp phaàn “soi saùng nguoàn goác” ñòa danh Cam Ranh.; chuùng toâi xin maïnh daïn baøy toû kieán giaûi cuûa mình vaø mong nhaän ñöôïc söï goùp yù, trao ñoåi cuûa quyù baïn ñoïc gaàn xa. ÑOÃ THAØNH DÖÔNG E-mail: duongsuoidau@yahoo.com TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 1. Huøinh Tònh Paulus Cuûa – 1998 – Ñaïi Nam Quaác aâm töï vò, Nxb Treû, Tp. HCM. 2. Nguyeãn Döôïc – Trung Haûi – 2005, Soå tay ñòa danh Vieät Nam, Nxb Giaùo duïc, HN. 3. Böûu Keá – 2005, Taàm nguyeân töï ñieån, Nxb Thanh Nieân, Tp. HCM. 4. Nguyeãn Vaên Khoân – 1960, Haùn Vieät töï ñieån, Nxb Khai Trí, SG. 5. Quaùch Taán - 2002, Xöù Traàm höông, Hoäi VHNT Khaùnh Hoøa. 6. Leâ Ngoïc Truï – Taàm nguyeân töï ñieån Vieät Nam, Tp HCM 7. Nguyeãn Ñình Tö – 2003, Non nöôùc Khaùnh Hoøa, Thanh Nieân, HN