Tìm kiếm thông tin y tế trực tuyến

Chia sẻ: Ad XxC | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:157

Thêm vào BST

Báo xấu

103
lượt xem 12
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu này được xây dựng để sử dụng trong chương trình “Tăng cường khả năng truy cập và sử dụng thông tin về y tế” được triển khai tại Việt Nam trong giai đoạn 2009-2010. Đây là kết quả của sự hợp tác giữa trường Đại học Y tế công cộng, Tổ chức từ thiện Anh quốc INASP (International Network for the Availability of Scientific Publications - Mạng Ấn phẩm Khoa học Quốc tế) và INFORM ở Thuỵ Điển (International Network for Online Resources and Materials - Mạng ...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tìm kiếm thông tin y tế trực tuyến

TÌM KIẾM THÔNG TIN Y TẾ TRỰC TUYẾN Tài liệu cho hội thảo 1 Hà Nội, 3/2009 Chương trình Đào tạo Quốc gia Việt Nam ‘Phát triển năng lực truy cập và sử dụng thông tin y tế trực tuyến’ Martha J Garrett, Giám đốc INFORM và Thành viên Nhóm Huấn luyện Quốc gia Việt Nam Bản hiệu chỉnh ngày 12.3.2009
TÌM KIẾM THÔNG TIN Y TẾ TRỰC TUYẾN Tài liệu cho Hội thảo 1 Hà Nội, 3/2009 Chương trình Đào tạo Quốc gia Việt Nam ‘Phát triển năng lực truy cập và sử dụng thông tin y tế trực tuyến’ Hoạt động hợp tác giữa Trường Đại học Y tế Công cộng, Việt Nam, Mạng Ấn phẩm Khoa học Quốc tế (INASP) và Mạng Tài liệu và Nguồn thông tin Trực tuyến Quốc tế (INFORM) Tiến sĩ Martha J Garrett Giám đốc INFORM Sức khoẻ Bà mẹ và Trẻ em Quốc tế Khoa Sức khoẻ Bà mẹ và Trẻ em Trường Đại học Uppsala , Thuỵ Điển Được bổ sung và chỉnh sửa bởi Thành viên Nhóm Huấn luyện Quốc gia Việt Nam Bản hiệu chỉnh ngày 12.3.2009
Mục lục Lời nói đầu Về tài liệu này i Về INFORM ii Giới thiệu Khám phá truy cập bạn đã có 1 Tìm đúng chỗ 4 Học các kỹ năng tin học căn bản 6 Tìm kiếm và truy cập các loại thông tin khác nhau Xây dựng chiến lược tìm kiếm thông tin 11 Tìm kiếm các tài liệu tham khảo 15 Xây dựng chuỗi tìm kiếm 20 Tìm kiếm tài liệu tham khảo tới các bài báo 25 Truy cập toàn văn các bài báo 31 Tìm kiếm tài liệu tham khảo tới sách và tư liệu xám 48 Truy cập toàn văn nội dung của sách và tư liệu xám 51 Tìm kiếm các thư mục và các tài liệu tham khảo 57 Tìm kiếm các trang Web 60 Quản lý tìm kiếm, các tài liệu tham khảo, văn bản và địa chỉ 65 Tìm kiếm thông tin về các chủ đề cụ thể Tìm kiếm thông tin y học và sức khỏe 69 Tìm kiếm thông tin về các chuyên ngành y tế công cộng 78 Tìm kiếm thông tin theo vùng địa lý 94 Tìm kiếm thông tin cho các mục đích chuyên môn khác nhau Tìm kiếm thông tin về việc ra quyết định (Y học Chứng cứ) 99 Tìm kiếm thông tin về giảng dạy 105 Tìm kiếm thông tin về nghiên cứu và các dự án 109 Tìm kiếm thông tin về việc tìm tài trợ 117 Tìm kiếm thông tin về cách viết 125 Xử lý các nguồn thông tin bạn truy cập Cách xét đoán giá trị nguồn thông tin 133 Cách tránh đạo văn 137 Cách nêu trích dẫn đúng nguồn gốc tài liệu của bạn 140 Biểu ghi tìm kiếm Thuật ngữ Anh – Việt
Về tài liệu này Chương trình tập huấn quốc gia về thông tin y tế Tài liệu này được xây dựng để sử dụng trong chương trình “Tăng cường khả năng truy cập và sử dụng thông tin về y tế” được triển khai tại Việt Nam trong giai đoạn 2009-2010. Đây là kết quả của sự hợp tác giữa trường Đại học Y tế công cộng, Tổ chức từ thiện Anh quốc INASP (International Network for the Availability of Scientific Publications - Mạng Ấn phẩm Khoa học Quốc tế) và INFORM ở Thuỵ Điển (International Network for Online Resources and Materials - Mạng Tài liệu và Nguồn thông tin Trực tuyến Quốc tế). Chương trình được Quỹ Atlantic Philanthropies hảo tâm tài trợ. Quyền tác giả Tài liệu này được soạn thảo bởi Tiến sĩ Martha J Garrett, Giám đốc INFORM và được bổ sung và chỉnh sửa bởi các thành viên của Nhóm Huấn luyện Quốc gia Việt Nam. Đặc biệt cám ơn chị Nguyễn Thị Thu Hằng, trường Đại học Y tế Công cộng Hà Nội vì những đóng góp xuất sắc của chị. Về sao chép và phân phát các tài liệu này Tài liệu này cùng với các tài liệu huấn luyện kèm theo đều không giữ bản quyền (ở cả dạng in trên giấy và dạng kỹ thuật số). Chúng có thể được sao chép, chia sẻ không giới hạn, miễn là không mua bán. Tuy nhiên, các bản sao chép của tài liệu này phải được giữ nguyên hình thức và nội dung của bản gốc. Không được thay đổi một chút nào. Các đề nghị về các nguồn thông tin bổ sung cho những lần in sau nên được gửi đến tác giả INFORM. Địa chỉ liên hệ được nêu ở các trang sau. Hãy sao chép và chia sẻ các tài liệu này! Thông tin cũng giống như tình yêu: càng cho nhiều thì bạn càng nhận được nhiều! Về việc chọn các nguồn thông tin, chủ đề, trang web và công cụ Các nguồn thông tin trong tài liệu này được chọn theo 3 tiêu chuẩn: chúng phải miễn phí, phù hợp với ngành y tế Việt Nam và có chất lượng hàn lâm. Hầu hết các nguồn thông tin đều dựa vào các cơ quan và tổ chức chính hoạt động trong lĩnh vực y tế quốc tế. Các trang khác được đưa vào bởi chúng đã được liệt kê tại các cổng thông tin được điều hành cẩn thận. Các chỉ dẫn thường đề cập đến Google và Internet Explorer. Các lựa chọn này không dựa vào việc ưa thích chúng hơn các lựa chọn khác, mà do chúng có vẻ quen thuộc với người dùng ở Việt Nam. Tương tự, chúng tôi giả định người dùng máy tính sử dụng Microsoft Office. i
Về INFORM Công việc của chúng tôi INFORM (International Network for Online Resources and Materials - Mạng Tài liệu và Nguồn thông tin Trực tuyến Quốc tế) hỗ trợ sự phát triển bằng cách tổ chức tập huấn về thông tin tại chỗ trong các nước thu nhập thấp. Các nhóm đối tượng chủ yếu của tổ chức này là các nhà lâm sàng, nhà nghiên cứu, giảng viên, người hoạch định chính sách và nhân viên y tế cộng đồng cũng như các thủ thư và chuyên viên thông tin trong lĩnh vực này. INFORM cũng có kinh nghiệm tổ chức tập huấn về thông tin trong các chủ đề khác, bao gồm có nhân quyền, luật quốc tế, toán học và vật lý. Nơi chúng tôi làm việc INFORM được đặt ở Đại học Uppsala tại Thuỵ Điển với một mạng lưới các cộng tác viên cá nhân và tổ chức ở hơn 15 nước, tất cả đều hoạt động để „bắt cầu cách biệt thông tin‟. Từ khi INFORM thành lập năm 2004, đã tổ chức các tập huấn ở Estonia, Latvia, Lithuania, Ukraine, Nam Phi, Tanzania, Kenya, Zambia, Uganda, Rwanda, Ethiopia, Ghana, Burkina Faso, Afghanistan, Pakistan, Sri Lanka, Việt Nam, Ấn Độ và Trung Quốc. Hai khoá tập huấn đa ngành cấp vùng đã được INFORM hỗ trợ, dành cho các nhà nghiên cứu ở Châu Phi. Chúng tôi đã nhận được các yêu cầu tổ chức tập huấn từ hầu hết các nước đã từng tổ chức hội thảo INFORM, cũng như của các nước Zimbabwe, Mozambique, Somali, Sudan, Botswana, Nigeria, Bangladesh, Nepal, Lào và Campuchia. Trong lĩnh vực y tế, các hoạt động chủ yếu của INFORM bao gồm các chương trình quốc gia „đại trà‟ kéo dài nhiều năm tại Tanzania và Vietnam (mỗi chương trình thu hút đến một ngàn bác sỹ), một dự án toàn Châu Phi tổ chức tập huấn về thông tin tại các trung tâm nghiên cứu sốt rét, một dự án vùng dành cho các nhà nghiên cứu y khoa ở Đông Phi, và một dự án đa quốc gia ở châu Á về thông tin liên quan đến tỷ lệ sống sót của bà mẹ và trẻ em. INFORM cũng xây dựng các chương trình tập huấn về thông tin y tế dành cho nhân viên chuyên môn của các tổ chức như Chữ thập đỏ Thuỵ Điển và Văn phòng Châu Âu (Brussels) của Tổ chức Bác sỹ Không biên giới. Ở Thụy Điển, INFORM huấn luyện các nhà nghiên cứu và các học viên nghiên cứu được mời đến từ các nước thu nhập thấp về truy cập dành cho họ tại nơi làm việc ở quê nhà. Ai là đối tác và cộng tác viên của chúng tôi Tập huấn INFORM luôn luôn được tổ chức với sự cộng tác của một cơ quan đối tác, có thể là một trường đại học, bệnh viện, tổ chức nghề nghiệp, bộ, hoặc tổ chức phi chính phủ. Phương pháp cộng tác của chúng tôi được hình tượng hóa trong logo của chúng tôi, có hình hai người đan tay nhau. ii
Nhiều hội thảo INFORM đã được tổ chức kết hợp INASP (International Network for Availability of Scientific Publications) ở Oxford và các chương trình cộng tác với các tổ chức và cơ quan nhằm mục đích tăng cường truy cập thông tin ở tình huống các nước thu nhập thấp. INFORM cũng có mối liên kết với cộng đồng thư viện quốc tế, đặc biệt là Hành động vì sự phát triển thông qua Chương trình Thư viện của IFLA (International Federation of Library Associations and Institutions). Tập huấn của chúng tôi bao quát những gì Tập huấn INFORM bao quát được toàn bộ các nguồn thông tin trên mạng hiện có tại nước chủ nhà các tập huấn đó, chú trọng vào tài liệu miễn phí hoặc đã được trả phí từ trước. Ở các nước đủ điều kiện truy cập các bài báo toàn văn miễn phí thông qua các chương trình truy cập quốc tế được tài trợ như HINARI của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), AGORA của Tổ chức Lương Nông Liên Hiệp Quốc (FAO), OARE của Chương trình Môi trường của Liên hiệp quốc, PERI của INASP ở Anh – các học viên học cách sử dụng truy cập đó và nếu cần, được giúp đỡ trong việc đăng ký của cơ quan họ. Nội dung cụ thể phụ thuộc vào trọng tâm của hội thảo. Bình thường, nhiều chục nguồn thông tin cụ thể được giới thiệu và thực tập. Các nguồn thông tin ví dụ có trong các hội thảo dành cho nhân viên y tế gồm: Medline/PubMed, bao gồm các vấn tin lâm sàng, các giới hạn và bộ lọc toàn văn miễn phí; GFMER và National Guideline Clearinghouse đối với các hướng dẫn điều trị; FreeMedicalJournals, Highwire, OpenJ-Gate, DOAJ, và các trang khác đối với danh sách các tạp chí truy cập miễn phí; INASP/PERI cung cấp truy cập đã trả tiền trước tới các tạp chí hàn lâm ở nhiều nước; HINARI, AGORA và OARE mà thông qua chúng, người dùng tin ở hầu hết các nước thu nhập thấp có thể truy cập hàng triệu bài báo toàn văn từ các tạp chí nghiên cứu hàn lâm hàng đầu; Cochrane and và các trang EBM khác về các tổng quan hệ thống; Essential Health Links và các trang khác cung cấp các bộ liên kết có quản lý; FreeBooks4Doctors, medicalstudent.com và các nguồn thông tin khác cung cấp sách điện tử miễn phí; Các nguồn các thống kê, các tài liệu nghiên cứu và giảng dạy, hình ảnh y khoa và hơn nữa. Với mỗi hội thảo, INFORM soạn thảo một tài liệu in khoảng 100 trang, bao quát các nguồn thông tin trực tuyến phù hợp với chủ đề hội thảo. Các học viên nhận được tài liệu này, bản in các PowerPoint, các bài tập cầm tay chỉ việc và 1 đĩa CD với các tập tin tương ứng. Tất cả các tài liệu tập huấn INFORM đều không giữ bản quyền để các học viên có thể sao chép và phân phát chúng cho các đồng nghiệp và sinh viên. iii
Điều làm nên sự khác biệt trong nội dung tập huấn của chúng tôi INFORM không phải là chương trình tập huấn thông tin duy nhất hoạt động ở các nước thu nhập thấp. Tuy nhiên, đó là chương trình tập huấn duy nhất tổ chức tập huấn đáp ứng được các tất cả các tiêu chuẩn sau: Được thực hiện tại chính các cơ quan yêu cầu tập huấn; Không chỉ dành cho các chuyên gia thông tin mà còn tới người dùng tin; Cung cấp đầy đủ các thực hành cầm tay chỉ việc trên máy tính; Bao quát đầy đủ các nguồn thông tin mà nước đó được phép truy cập; và Mang tính tập trung vào chủ đề và có thể thay đổi để bao quát từ một đến nhiều chủ đề. Công việc của chúng tôi được chi trả thế nào INFORM là tổ chức phi lợi nhuận, nhưng tất cả các chi phí tập huấn đều phải được chi trả. Các cơ quan có nhu cầu tập huấn nên tính đến các nguồn chi trả khác. Tập huấn INFORM được đưa vào một vài chương trình nghiên cứu và nâng cao năng lực tài trợ bởi các cơ quan phát triển. INFORM cũng nhận được các hợp đồng từ INASP, SIDA, Viện Raoul Wallenberg, International Science Programs, Multilateral Initiative on Malaria, Bác sỹ Không Biên giới, Hội Chữ thập Đỏ Thuỵ Điển, Ngân hàng Thế giới, cũng như các tài trợ của Virtual IT Faculty và Medical Faculty tại Đại học Uppsala, Swedish Programme for Information and Communication Technology in Developing Regions (SPIDER), và Swedish InDevelop Foundation. Làm sao liên hệ với chúng tôi Những ai muốn có thêm thông tin hoặc muốn tổ chức tập huấn có thể liên hệ với Martha Garrett hoặc Anders Wändahl. Nếu gặp khó khăn, xin hãy email cho quản lý INFORM, Karin Törnblom. Dr Martha J Garrett, PhD Director, INFORM c/o International Maternal and Child Health University Hospital, Uppsala University SE-751 85 Uppsala, Sweden Tel: +46-(0)18-611 5986 Mobile: +46 (0)730 500 368 E-mail: martha.garrett@kbh.uu.se Mr Anders Wändahl Trainer, INFORM Librarian, Karolinska Institute Tel: +46-(0)8-524-84059 Email: anders@golonka.se, anders.wandahl@ki.se Ms. Karin Törnblom Administrator, INFORM Email: karin.tornblom@kbh.uu.se iv
Khám phá Truy cập Bạn Đã Có Bạn là ai Bạn là một nhân viên làm việc trong ngành y tế. Bạn có thể là bác sĩ, điều dưỡng, dược sĩ, nữ hộ sinh, vật lý trị liệu, thủ thư y khoa, kỹ thuật viên phòng thí nghiệm, giảng viên, nhà nghiên cứu hay nhà hoạch định chính sách. Bạn có thể làm việc tại trường đại học, viện, bệnh viện, cơ quan nhà nước, tổ chức, thư viện hoặc trung tâm học liệu. Bạn là một nhân viên chuyên môn làm việc trong ngành y tế ở Việt Nam Loại truy cập thông tin bạn có Dù giữ vai trò gì, bạn có thể tin rằng - bởi vì bạn đang ở Việt Nam – truy cập thông tin trực tuyến chất lượng cao về sức khỏe và y học của bạn là rất hạn chế so với truy cập thông tin mà các đồng nghiệp ở các nước thu nhập cao được hưởng. Thật ra, bạn có thể - nếu như biết cách - truy cập các nguồn thông tin trực tuyến trị giá hàng triệu đô la một năm, bao gồm các bài báo toàn văn từ các tạp chí quốc tế, sách y khoa điện tử, hướng dẫn điều trị, số liệu thống kê, hướng dẫn nghiên cứu, hình ảnh y khoa, hợp phần giảng dạy, bài PowerPoint để giảng dạy, và nhiều hơn nữa, tất cả đều miễn phí. Một số nguồn thông tin này có sẵn cho bạn nhờ những chương trình truy cập thông như INASP/PERI và HINARI, được xây dựng riêng để cải thiện truy cập thông tin ở các nước thu nhập thấp. Các nguồn thông tin khác có sẵn nhờ các chương trình như là Dự án INFO, FreeBooks4Doctors và E-medicine, cung cấp thông tin miễn phí cho nhân viên y tế ở mọi nơi trên khắp thế giới. Những chương trình này, cùng với nhiều chương trình khác sẽ được mô tả chi tiết trong tài liệu này. Tiếc là các nguồn thông tin trực tuyến miễn phí về y học và sức khỏe lại ít được sử dụng một cách đáng buồn. Nguyên nhân chính là nhân viên y tế (ở Việt Nam và ở nơi khác) không biết đến chúng. Điều thú vị này đúng với tất cả các loại nguồn tài nguyên – không chỉ nguồn thông tin – như các câu chuyện minh hoạ sau đây: 1
Phiến đá ở sân làng: câu chuyện về việc tưởng rằng thiếu khả năng truy cập Vài năm trước đây, một ngôi làng nhỏ của một đất nước thuộc châu Mỹ Latinh gặp phải khó khăn nghiêm trọng về nguồn nước sạch. Ngôi làng này cách một con sông lớn nhiều kilomet. Tuy nhiên, nhiều thế kỷ trước đây, một cơn lũ đã mở dòng chảy mới, tạo ra một nhánh sông chảy qua gần ngôi làng trước khi nhập trở lại vào sông cái ở hạ lưu. Qua thời gian, nhánh sông này bị tắc, dân làng nay mỗi ngày phải mất nhiều thời gian để mang nước từ sông cái về làng. Tình trạng đó không thể chịu nổi và chính quyền địa phương đã tính đến chuyện di dời ngôi làng. Phương án đào giếng cũng đã được xem xét, nhưng bị bác bỏ vì chi phí quá cao. Một phụ nữ - là chuyên gia về nước - được chính quyền cử đến để bàn bạc với các vị chức sắc trong làng về vấn đề trên và các giải pháp khả thi. Hàng ngày, cô đi bộ từ nhà cô ở đến trụ sở của làng. Trên đường đi, cô đi qua sân làng và thường dừng lại, trò chuyện với dân làng, những người đang ngồi đó và bàn tán về việc không lấy được nước… Một ngày nọ, khi đến sân, cô lại nhìn vào một phiến đá phẳng mà trên đó một số dân làng đang ngồi. Đó là một phiến bê tông tròn, đường kính khoảng hai mét và dày khoảng nửa mét. “Đây là cái gì ạ?” Cô hỏi một người dân làng. “Đây chỉ là chỗ chúng tôi có thể ngồi và nói chuyện thôi mà.” - Người đàn ông trả lời. “Thế nó ở đây đã lâu chưa ạ?” – Cô hỏi. “Lâu đời lắm rồi!” - một người phụ nữ lên tiếng. Cô chuyên gia về nước nhờ dân làng đưa cô tới gặp người cao tuổi nhất trong làng, một ông cụ rất già. “Khi ông còn trẻ, phiến đá có nằm giữa sân làng không?” – cô hỏi. “Ồ, không!” Cụ trả lời. “Khi tôi còn trẻ, đã có một hố sâu ở đó và lũ trẻ con không được phép đến gần. Sau đó, một ngày kia người ta đến và đặt phiến đá lên miệng hố”. Cô chuyên gia về nước đưa một nhóm đông đảo những người tình nguyện khỏe mạnh trở lại sân làng, nhấc phiến bê tông sang một bên và nó thật ra là… cái nắp giếng. Bên dưới, họ tìm ra một cái giếng hoàn hảo, chứa đầy nước sạch. Trong vòng hơn một năm, dân làng đã ngồi trên một cái giếng… ngồi đó và than thở chuyện không lấy được nước. 2
Thông báo không được đọc: câu chuyện về chuyện tưởng rằng thiếu truy cập Một giảng viên INFORM sắp đến một nước thu nhập thấp để hỗ trợ một số cuộc hội thảo - được các đồng nghiệp đề nghị đến gặp một nhóm nghiên cứu, nhóm nói rằng họ không thể truy cập được bất kỳ tạp chí nào. “Họ nói rằng họ chẳng có gì hết.” Các bạn đồng nghiệp của anh nói. “Chúng tôi đã cùng hợp tác nghiên cứu với họ và họ gửi email cho chúng tôi, đề nghị chúng tôi gửi cho họ tài liệu qua đường fax. Nhưng cũng không dễ cho chúng tôi khi giải quyết vấn đề theo cách đó vì chúng tôi không chắc chắn lắm về vấn đề bản quyền và cũng không muốn họ phải phụ thuộc vào chúng tôi về các tài liệu. Anh xem có thể giúp đỡ chúng tôi được không?” Khi người giảng viên đến nước đó, anh gặp thủ thư của các trường đại học để chuẩn bị cho các buổi hội thảo. Họ bàn bạc về cách truy cập thông tin tại các cơ sở giáo dục của nước này. Người giảng viên đó biết rằng một phần của việc truy cập các tạp chí được thực hiện thông qua INASP/PERI, và các thư viện cũng đã thành lập liên hiệp thư viện quốc gia, đã đăng ký sử dụng nhiều nguồn thông tin khác nhau được cung cấp trong phạm vi cả nước. Để đảm bảo rằng mọi người đều biết đến các nguồn thông tin này, liên hiện thư viện đã gửi đi một thông báo, được in trên giấy vàng chói - để khó bị bỏ qua! Khi các cuộc hội thảo này hoàn tất, người giảng viên đó liên lạc với viện nghiên cứu và đặt lịch hẹn gặp một số nhà nghiên cứu đang làm việc ở đó. Họ bắt đầu buổi làm việc với việc than phiền với người giảng viên về việc không thể truy cập các tạp chí. Người giảng viên không tranh luận với họ mà thuyết phục họ ngồi xuống trước máy tính, chỉ cho họ cách vào trang web INASP và cho họ thấy rằng cơ quan của họ có thể truy cập được hàng ngàn tạp chí khoa học nếu như họ đăng ký sử dụng. Mặc dầu các nhà nghiên cứu vui lòng học cách truy cập, họ vẫn rất khó chịu. “Chúng tôi không hiểu được các thủ thư”. Nhà nghiên cứu này phàn nàn tại văn phòng của ông ấy, nơi tổ chức gặp mặt. “Họ đã giúp sắp xếp tất cả việc truy cập này là tốt rồi, nhưng vì sao họ không nói cho những người nghiên cứu như chúng tôi biết về điều đó?” Đến lúc đó, người giảng viên nhìn xuống mặt bàn của nhà nghiên cứu và thấy nằm trên đống giấy tờ là một hướng dẫn màu vàng chói - tờ giấy từ liên hiệp thư viện! Anh cầm nó lên và trao cho nhà nghiên cứu và anh ta bắt đầu đọc nó. Một phút sau, nhà nghiên cứu nọ nhìn lên, mỉm cười và rụt rè nói: “…có lẽ các nhà nghiên cứu chúng tôi nên chấm dứt than phiền về việc thiếu truy cập và bắt đầu nói chuyện với các thủ thư và đọc những thông tin mà họ gửi cho chúng tôi.” 3
Tìm đúng chỗ Bản đồ tư duy của bạn Tài liệu này và các tài liệu tập huấn đi kèm không định dạy bạn mọi thứ về các nguồn thông tin sức khỏe và y học. Cũng không định giúp bạn trở thành một chuyên gia công nghệ thông tin. Thay vào đó, mục đích của chúng là giúp bạn thành thạo trong việc tìm kiếm thông tin phù hợp, chất lượng cao một cách nhanh gọn và hiệu quả. Dĩ nhiên bạn đã có một số kiến thức về cách tìm kiếm nguồn thông tin chuyên ngành phù hợp, bao gồm các trang web trực tuyến. Những kiến thức này phản ánh „bản đồ tư duy‟ của bạn về vũ trụ thông tin, những ghi nhận của bạn về: Nguồn thông tin hiện có là gì Chúng ở đâu Cách nào truy cập chúng Mỗi lần vào mạng và tìm kiếm thông tin, bạn tham khảo „bản đồ‟ này và chọn ra một trang phù hợp để tìm kiếm. Vấn đề là bản đồ tư duy của bạn có thể rất hẹp và chỉ gồm một số ít trang web, bao gồm Google. Tại sao chỉ tìm kiếm trên Google không phải là câu trả lời Trong tất cả các công cụ tìm kiếm thông tin trực tuyến hiện có, Google chắc chắn là công cụ phổ biến nhất hiện nay. Công cụ tìm kiếm Google căn bản được nhân viên y tế sử dụng trên toàn thế giới để tìm kiếm thông tin, và các chức năng Google đặc biệt như Google Scholar và Google Book Search cũng ngày càng nổi tiếng trong giới học thuật. Bởi tìm kiếm Google cho ra một số lượng kết quả khổng lồ, nhiều nhân viên y tế tin rằng Google là cách tốt nhất để tìm ra mọi thứ. Những không phải vậy. Như bạn sẽ biết được qua tài liệu này, một số nguồn thông tin tốt nhất, chất lượng cao nhất không truy cập được bằng Google. Hơn nữa, Google không thẩm định chất lượng. Khi bạn tìm thông tin y khoa bằng Google, một số trang web mà bạn tìm thấy sẽ đáng nghi ngờ hoặc có thể chứa những hiểu lầm nguy hiểm. Điều đó không có nghĩa là bạn nên chấm dứt sử dụng Google. Mà là nên hạn chế việc sử dụng Google vào những việc phù hợp và tìm kiếm thông tin chuyên ngành ở một nơi khác trên mạng. Tài liệu này và những tài liệu đi kèm sẽ giúp bạn thực hiện điều đó thông qua việc cung cấp những kiến thức và kinh nghiệm để mở rộng bản đồ tư duy của bạn. Khi hoàn thành khoá học, bạn sẽ biết thêm nhiều: các nguồn thông tin hiện có là gì, chúng ở đâu, cách truy cập chúng. Nếu sử dụng kiến thức mới này, bạn sẽ tìm kiếm thành công hơn nhiều. 4
Nguy cơ của việc chỉ tìm kiếm trên các trang web mà bạn đã biết Cố gắng tìm kiếm mọi thứ bằng Google chỉ là ví dụ của một vấn đề lớn hơn - tìm sai chỗ. Mọi người thường bỏ sót các nguồn thông tin mà họ cần, đơn giản vì họ chỉ tìm ở các trang web mà đã biết, dù thông tin họ cần không có ở đó. Câu chuyện dưới đây, cải biên từ chuyện ngụ ngôn Mulla Nasrudin nổi tiếng, minh hoạ cho vấn đề này. Chìa khoá bị đánh mất Một buổi tối nọ, một phụ nữ đang đi bộ về nhà lúc trời vừa sẩm tối. Khi cô đến khu mình ở, sắp vào đến nhà, cô thấy có một người dưới bóng đèn đường, cứ lần sờ ở dưới đất, vòng quanh vòng quanh vùng sáng đèn. Lúc đầu, cô ấy sợ vì hành vi kỳ quặc này, nhưng sau đó cô nhận ra người đó chính là một trong những hàng xóm của mình. Cô dừng lại và hỏi anh ta đang làm gì “Tôi đang tìm chìa khoá. Tôi đã đánh rơi nó” - người đàn ông trả lời. “Ôi, khổ thật!” Người phụ nữ nói “Mất chìa khóa bao giờ cũng rất rắc rối. Tôi sẽ giúp anh tìm”. Và cô đi bộ quanh trong vòng ánh sáng dưới cây đèn đường, tìm kiếm cẩn thận dưới đất để tìm chìa khoá nhưng chẳng may mắn chút nào. Sau vài phút, cô ngừng lại và quay sang phía người hàng xóm vẫn đang bò lê bò toài lòng vòng vẫn quanh một chỗ cũ. “Tôi chẳng tìm thấy gì cả!” Cô nói. “Anh có chắc là đã làm rơi chìa khoá ở đây không?” “Ồ không!” người hàng xóm trả lời “Tôi làm rơi chúng ở ngoài kia!” Và anh ta chỉ vào chỗ bóng tối nằm ngoài vòng sáng của đèn đường. “Thế… thế sao anh lại chỉ tìm ở chỗ này thôi?” Người phụ nữ hỏi với vẻ không hiểu. “Bởi vì chỉ ở đây mới có ánh đèn mà thôi” - người hàng xóm trả lời. Đừng tìm kiếm ở những nơi “sáng sủa”, nơi bạn thoải mái tìm kiếm! Hãy tìm ở nơi có thể có thông tin. 5
Học các kỹ năng tin học căn bản Sử dụng tài liệu này và CD trên máy tính Cách tốt nhất để học các tài liệu này là sử dụng cả bản in và bản điện tử cùng một lúc. Bản điện tử có ở trên đĩa CD. Ngồi trước máy tính với tập tài liệu này trên bàn, mở vào đúng chương bạn muốn sử dụng. Mở máy tính, cho đĩa CD vào và mở tập tin. Nhấp vào nút „Edit‟ trên thanh công cụ, sau đó nhấp vào „Go to‟, gõ số trang phù hợp rồi nhấp vào „Go to‟. Khi đã đến trang bạn cần, hãy bắt đầu đọc và nhấp vào liên kết www màu xanh. Vì bạn cũng có bản in của tài liệu này đang mở, bạn có thể đọc các chỉ dẫn về những gì cần tìm kiếm trên trang web này. Khi bạn hoàn tất một trang web cụ thể, trở lại tài liệu điện tử và tiếp tục đọc phần văn bản cho đến liên kết tiếp theo. Điều này nghe có vẻ khó, nhưng thực ra rất dễ. Nắm vững các kỹ năng tin học khác http://www.itrainonline.org Sau đây là các cơ bản mà bạn nên biết về việc sử dụng máy tính. Nếu bạn không biết cách thực hiện những việc này, hãy nhờ đồng nghiệp hướng dẫn. Bạn cũng có thể vào những trang web có cung cấp những hướng dẫn trực tuyến như ItrainOnline. Mở một trình duyệt web như Internet Explorer. Gõ địa chỉ trang web mà bạn muốn vào, bắt đầu kết nối bằng cách nhấn nút Enter. Kéo màn hình lên/xuống (cuộn) khi bạn vào trang web. Chuyển từ trang web này sang trang khác bằng cách nhấp vào các liên kết. Kết nối với một trang web bằng cách nhấp vào một liên kết được nhúng vào văn bản Word hay pdf. Lưu một trang web vào favorites/bookmarks và quản lý những liên kết này. Chép các tập tin và trang web vào máy tính hoặc thẻ nhớ USB của bạn. Lập các thư mục và sắp xếp các văn bản bên trong. Các chỉ dẫn về một số kỹ năng vi tính hữu ích (cách nhập và chèn một hình vẽ, cách chuyển các favorites/bookmarks từ máy tính này sang máy tính khác)… được cung cấp trong phần sau của tài liệu này. Di chuyển trên WWW theo những cách khác nhau http://www.refdesk.com/factbeg.html Học cách sử dụng WWW cũng giống như học cách hiểu biết một thành phố lớn vậy. Lúc đầu, bạn có thể bối rối trước số lượng cũng như sự đa dạng của các trang web. Đừng lo lắng - bạn sẽ thân thuộc không lâu sau. 6
Nếu cần trợ giúp, bạn có thể vào mạng, sử dụng một trong số rất nhiều chỉ dẫn và minh họa về Internet. Trong Refdesk có danh sách các chỉ dẫn này. Khi bạn mở máy tính và vào mạng, một trang web cụ thể (như trang chủ của cơ quan) sẽ được hiển thị, hoặc có thể là một trang trắng. Khi vào mạng, bạn thấy trang gì cũng không thành vấn đề. Khi bạn đã kết nối, bạn có thể vào một trang web theo 3 cách sau: Gõ địa chỉ vào thanh địa chỉ ở phía trên màn hình trình duyệt (Như Internet Explorer hoặc Mozilla Firefox), sau đó nhấn nút „Enter‟ trên bàn phím. Các địa chỉ web được đưa ra trong tài liệu này đều dưới dạng đầy đủ, bắt đầu bằng http://. Nó chỉ giao thức truyền liên kết, định dạng để truy cập tư liệu trên web. Bạn không cần phải gõ phần http:// vào thanh địa chỉ trình duyệt; nó sẽ được tự động thêm vào. Nhấp vào địa chỉ chứa favorites hay bookmarks của trình duyệt WWW của bạn. Bạn sẽ dần dần xây dựng được bộ sưu tập các trang web ưa thích của bạn. Nhấp vào „liên kết‟ trên một trang web hoặc một tập tin văn bản. Khi di chuyển trên mạng, bạn sẽ khám phá ra rằng gần như mọi trang web đều chứa các liên kết đưa bạn tới các trang web khác. Tất cả những gì bạn cần làm là nhấp vào liên kết đó và bạn được kết nối. Bạn cũng làm tương tự như vậy với các liên kết trong bản CD của tài liệu này. Liên kết tới các trang web có màu xanh. Có 3 cách để bạn vào một trang web: Gõ địa chỉ, sử dụng favorites, hoặc nhấp vào liên kết trong trang web hoặc tập tin. Tránh những lỗi thường gặp trong tìm kiếm và lưu trữ Một vài lỗi có thể gây ra nhiều trục trặc trong việc tìm kiếm và lưu trữ thông tin từ trên WWW. Nếu tránh được những lỗi hay gặp này, bạn sẽ tránh được nhiều mệt mỏi. 7
Lỗi 1: Sử dụng Google để tìm những địa chỉ mà bạn đã có Nếu bạn đã có một địa chỉ web trong văn bản của tài liệu này, bạn có thể vào trang này bằng việc cài đĩa CD đi kèm vào máy tính có kết nối Internet, mở tập tin tài liệu này và nhấp vào địa chỉ bạn muốn. Bạn không phải gõ bất kỳ một địa chỉ nào cả. Nếu tìm thấy một địa chỉ thú vị từ một nguồn khác, bạn có thể cần phải gõ địa chỉ vào trình duyệt web (Internet Explorer hoặc Mozilla Firefox) trên máy tính của bạn. Nhưng nếu có địa chỉ, bạn không cần phải sử dụng Google để tra tìm. Làm như vậy rất phí thời gian. Ngoài ra, bạn còn có thể vào một trang không đúng. Như nếu bạn dùng Google tìm „Medline‟, kết quả trên cùng là MedlinePlus, chứ không phải là Medline. Trường hợp ngoại lệ là khi trang web có địa chỉ quá dài, quá phức tạp với các dấu cách lạ, như là http://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?db=nlmcatalog, là địa chỉ thư mục trực tuyến của Thư viện Y khoa Quốc gia Hoa Kỳ. Nếu có một địa chỉ như vậy, sử dụng Google để tìm ra trang web và nhấp vào liên kết đã tìm được thì hay hơn. Lỗi 2: Nhập sai địa chỉ Địa chỉ web cần phải được gõ cẩn thận, nếu không bạn sẽ vào nơi khác hoặc được một thông báo địa chỉ không tìm thấy. Những lỗi hay gặp nhất thuộc loại này là: Mắc lỗi chính tả Sử dụng tên miền sai (edu, gov, com, org...) Bắt đầu địa chỉ bằng www dù nó không phải là một phần của một địa chỉ cụ thể (Như www.highwire.stanford.edu thay vì highwire.stanford.edu) Nhập cả dấu ngoặc đơn hoặc dấu chấm hết vào các địa chỉ. Mục cuối cùng này cần phải được nói rõ. Đôi khi bạn sẽ gặp một địa chỉ web trong một câu văn và đặt trong dấu ngoặc đơn như: (www.pubmed.org). Dấu ngoặc đơn không là một phần của địa chỉ web này. Nếu nhập chúng vào, bạn sẽ nhận được thông báo địa chỉ không tìm thấy. Nếu địa chỉ web nằm ở cuối câu, đằng sau nó sẽ là một dấu chấm báo hiệu rằng đã hết câu. Dấu chấm hết không là một phần của địa chỉ web này. Nếu như vẫn nhập vào, bạn có thể sẽ nhận được thông báo địa chỉ không tìm thấy. Lỗi 3: Gõ các địa chỉ và các chuỗi tìm kiếm vào sai chỗ Các trình duyệt web như Internet Explorer và Mozilla Firefox có chứa thanh địa chỉ ở phía trên cùng, nơi bạn có thể gõ địa chỉ vào, sau đó nhấn nút Enter để vào trang web có địa chỉ đó. Các công cụ tìm kiếm và các cơ sở dữ liệu cũng có thanh tìm kiếm, là nơi bạn gõ vào một từ hoặc một cụm từ để chỉ ra bạn muốn tìm cái gì. Thanh địa chỉ trong trình duyệt web và thanh tìm kiếm trong các công cụ tìm kiếm và các cơ sở dữ liệu trông giống nhau - đều có hình chữ nhật dài và trống. Xin đừng lẫn lộn chúng với nhau. Gõ địa chỉ web vào thanh địa chỉ và gõ các từ/cụm từ tìm kiếm vào thanh tìm kiếm. 8
Medline đầy phiền toái (#1) Một nghiên cứu sinh đang làm việc trong một chương trình vắc xin sốt rét tham gia hội thảo INFORM, rất muốn học cách tìm thông tin trực tuyến. Tuy nhiên, khi mà các học viên bắt đầu tìm kiếm trong Medline/PubMed, cô ngồi yên và thở dài rầu rỉ. Giảng viên khoá tập huấn hỏi xem cô có tìm được cái gì liên quan đến các bài báo không. “Không” – cô trả lời. “Dù tôi có gõ vào thế nào đi nữa thì tôi cũng chỉ thu được đường dẫn tới các trang web, chứ không phải là tài liệu tham khảo đến các bài báo. Thật là điên đầu!” “Các trang web?” - người giảng viên hỏi. “Tôi có thể xem qua được không?”. Và anh ta bắt đầu nhìn qua vai cô khi cô tìm kiếm. Và anh phát hiện ra rằng cô đang gõ từ tìm kiếm vào thanh địa chỉ của trình duyệt web như sau: Thay vì vậy, cô cần gõ chuỗi tìm kiếm vào thanh tìm kiếm PubMed: Các giảng viên INFORM thường thấy lỗi nhỏ này ở các nhân viên y tế và các nhà nghiên cứu nhiều kinh nghiệm. Nếu như nhận được các kết quả tìm kiếm khác thường, bạn hãy kiểm tra xem mình có gõ từ tìm kiếm vào đúng chỗ chưa. 9
Lỗi 4: Lưu các tập tin không theo một hệ thống nào Khi bạn lưu một văn bản trực tuyến vào máy tính, hãy chắc rằng nó đã được lưu vào một thư mục phù hợp và được đặt tên phù hợp. Nếu chỉ đơn giản đổ toàn bộ các văn bản lên màn hình nền, bạn sẽ nhanh chóng quá tải các tập tin không được phân loại. Và nếu vẫn giữ nguyên tên gốc của tập tin (thường khó hiểu), bạn sẽ không thể tìm được các bài báo về những chủ đề cụ thể. Hãy dành thời gian tạo các thư mục để lưu trữ các tài liệu tải được. Đặt tên chúng cho phù hợp. Ví dụ, bạn có thể có thư mục tên “Tài liệu tải về” và trong thư mục này có thể có các thư mục con đặt tên theo lĩnh vực cụ thể. Ví dụ, giả sử bạn quan tâm đến quản lý bệnh viện, phát triển nhân lực y tế, và sức khỏe bà mẹ - trẻ em. Trong thư mục các bài báo được tải về của bạn, bạn hãy tạo ba thư mục con cho ba chủ đề trên. Sau đó, bạn vào mạng và bắt đầu tìm kiếm. Đầu tiên bạn tìm thông tin tham khảo đến một bài báo, xuất bản năm 2006 về việc sống còn của trẻ em ở Campuchia và sau đó thì bạn tìm thấy chính bài báo toàn văn này. Bạn lưu nó vào ổ cứng máy tính, trong thư mục con “Sức khỏe bà mẹ và trẻ em” nằm trong thư mục “Bài báo tải về” và bạn đặt một cái tên phù hợp cho tài liệu này, ví dụ „Sống còn của trẻ em ở Campuchia 2006‟. 10