Tín ngưỡng liên quan đến nông nghiệp của người Sán Dìu ở huyện Đồng Hỷ, Thái Nguyên

Mai Thị Hồng Vĩnh<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 105(05): 75 - 79<br /> <br /> TÍN NGƯỠNG LIÊN QUAN ĐẾN NÔNG NGHIỆP CỦA NGƯỜI SÁN DÌU<br /> Ở HUYỆN ĐỒNG HỶ, TỈNH THÁI NGUYÊN<br /> Mai Thị Hồng Vĩnh*<br /> Trường Đại học Khoa học – ĐH Thái Nguyên<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Tín ngưỡng là một hình thức văn hóa đặc trưng của con người; ra đời cùng với quá trình tồn tại và<br /> phát triển của nhân loại. Đối với người Sán Dìu ở huyện Đồng Hỷ, một địa phương nằm ở khu vực<br /> Trung du miền núi phía Bắc, hoạt động kinh tế chủ yếu là nông nghiệp với điều kiện sản xuất còn<br /> nhiều hạn chế, điều kiện tự nhiên khó khăn. Do đó, tôn giáo tín ngưỡng, đặc biệt tín ngưỡng liên<br /> quan đến sản xuất nông nghiệp chiếm một vị trí quan trọng trong đời sống tộc người. Các hoạt<br /> động tín ngưỡng liên quan đến sản xuất nông nghiệp là một nhân tố quan trọng cấu thành nên đời<br /> sống tinh thần của cộng đồng dân tộc Sán Dìu.<br /> Từ khóa: tôn giáo tín ngưỡng, văn hóa tinh thần, tín ngưỡng nông nghiệp, Đồng Hỷ.<br /> <br /> VÀI NÉT VỀ NGƯỜI SÁN DÌU *<br /> Người Sán Dìu sang Việt Nam từ khoảng<br /> cuối đời Minh, đầu đời Thanh, vào thế kỷ<br /> XVII thành từng đợt, từng nhóm. Lê Quý<br /> Đôn trong Kiến văn tiểu lục đã nhắc đến cư<br /> dân này dưới tên gọi là Sơn Man, phổ biến<br /> với tên gọi là Trại Đất, Mán Quần Cộc. Họ cư<br /> trú ở vùng chân núi và vùng đồi suốt một dải ở<br /> miền trung du Bắc Bộ, rải rác từ Hà Cối, Tiên<br /> Yên, Móng Cái, Đầm Hà, Đồng Triều (Quảng<br /> Ninh), từ đó một nhóm tách ra ở Chí Linh (Hải<br /> Dương), đại bộ phận nay ở Lục Ngạn, Lục<br /> Nam, Lạng Giang (Bắc Giang), qua Thái<br /> Nguyên, Phú Thọ, Vĩnh Yên lên đến Tuyên<br /> Quang. Họ sống xen kẽ với các cư dân trong<br /> vùng kề cạnh người Kinh, nên ở họ có hiện<br /> tượng đa ngữ, đa văn hóa. Ở tỉnh Thái Nguyên,<br /> người Sán Dìu cư trú tập trung đông nhất là<br /> huyện Đồng Hỷ người Sán Dìu ở Đồng Hỷ có<br /> 16.322 người chiếm hơn 15% dân số toàn<br /> huyện (106.769 người).<br /> Người Sán Dìu ở Việt Nam nói chung và<br /> huyện Đồng Hỷ nói riêng, là những cư dân<br /> làm nghề nông trồng lúa nước ở vùng nhiệt<br /> đới gió mùa. Ngay từ thời xa xưa, con người<br /> ở đây cũng như nhiều tộc người khác chịu ảnh<br /> hưởng của quan niệm vũ trụ luận nguyên sơ<br /> âm – dương tương khắc tương sinh, sự giao<br /> hòa đầy bí ẩn giữa âm dương là nguồn gốc<br /> *<br /> <br /> Tel: 0982050611; Hongvinh.dhkhtn@gmail.com<br /> <br /> sản sinh ra con người và vạn vật của vũ trụ.<br /> Hơn thế nữa, trong điều kiện xã hội cổ truyền<br /> còn lạc hậu, với sự trắc trở và khắc nghiệt của<br /> lụt bão, hạn hán, thiên tai, con người đành bất<br /> lực và hướng sự trợ giúp vào thần linh, ma<br /> quỷ, như câu ca dao của người Việt: “Trông<br /> trời, trông đất, trông mây; Trông mưa, trông<br /> gió, trông ngày, trông đêm”, chính là phản<br /> ánh sự bất lực của con người.<br /> Và từ đó, hàng loạt nghi lễ, ma thuật về nông<br /> nghiệp ra đời. Đúng như quan niệm của<br /> S.A.Tôcarep khi ông bàn tới nguồn gốc của lễ<br /> nghi nông nghiệp: “Nguồn gốc này chính là<br /> sự bất lực của con người trồng trọt. Cây<br /> trồng không phải bao giờ cũng được<br /> mùa,mùa màng bị phụ thuộc vào những điều<br /> kiện mà con người viện đến sự phù trợ, giúp<br /> đỡ việc trồng cấy, từ đó các nghi lễ ma thuật<br /> ra đời” [4, tr.84].<br /> Ở người Sán Dìu cũng như nhiều tộc người<br /> thiểu số khác ở vùng núi, lễ nghi nông nghiệp<br /> diễn ra ở hầu khắp các công đoạn. Trong phạm<br /> vi bài viết này, dựa trên nguồn tư liệu thành<br /> văn đặc biệt là kết quả của chuyến điền dã thực<br /> tế tại địa phương chúng tôi tập trung khôi phục<br /> lại các hoạt động tín ngưỡng trong sản xuất<br /> nông nghiệp bao gồm: tín ngưỡng liên quan<br /> đến trồng trọt và chăn nuôi cũng như một số<br /> kiêng kỵ có liên quan nhằm góp phần tìm hiểu<br /> về đời sống tín ngưỡng của người Sán Dìu ở<br /> huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên.<br /> 75<br /> <br /> 80Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Mai Thị Hồng Vĩnh<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> MỘT SỐ TÍN NGƯỠNG LIÊN QUAN ĐẾN<br /> NÔNG NGHIỆP<br /> Tín ngưỡng liên quan đến nông nghiệp của<br /> người Sán Dìu đã có từ lâu đời. Mặc dù ngày<br /> nay nó không còn y nguyên như thủa ban sơ,<br /> nhưng phải thừa nhận rằng, chừng nào cơ sở<br /> nhận thức và cơ sở kinh tế - xã hội của tín<br /> ngưỡng còn tồn tại thì nó còn đóng vai trò<br /> quan trọng trong đời sống của đồng bào. Các<br /> tín ngưỡng nông nghiệp thường được tiến<br /> hành dựa theo chu kỳ mùa vụ của làng xóm<br /> bình an. Những tín ngưỡng này được sử dụng<br /> như một “vũ khí” để chống chọi với những<br /> khó khăn trong sản xuất đặc biệt là điều kiện<br /> tự nhiên.<br /> Ở người Sán Dìu, tín ngưỡng này tập trung ở<br /> một số hình thức chính sau:<br /> Lễ ra đồng: Nghi lễ này thường được tổ chức<br /> vào khoảng thời gian từ những ngày đầu của<br /> tháng giêng hàng năm tùy từng nơi có sự khác<br /> nhau, chẳng hạn trong cùng một xã Linh Sơn<br /> nhưng xóm Thông Nhãn tổ chức vào mồng 5<br /> tết; xóm Thanh Chử tổ chức vào mồng 8 tết...<br /> Sau những ngày đón tết vui vẻ, để bắt đầu<br /> mọi công việc, đặc biệt là công việc đồng áng<br /> trong năm mới, người Sán Dìu tiến hành tổ<br /> chức lễ cúng các vị Thành hoàng tại đình làng<br /> với mục đích làm vừa lòng mong tiếp tục<br /> được các lực lượng siêu nhiên phù hộ.<br /> Các hộ dân trong làng hàng năm thay phiên<br /> nhau đứng ra lo liệu lễ vật. Sau khi mâm lễ<br /> được đặt lên, ông chủ nhang thực hiện các<br /> nghi thức cúng thần như: đọc sách cúng để tạ<br /> các Sơn thần, Thổ địa cai quản dân làng, mời<br /> các thần về hưởng lễ và báo cáo ngày tết đã<br /> hết nay dân làng làm lễ cúng cầu mong các vị<br /> thần tiếp tục phù hộ cho dân làng khỏe mạnh,<br /> mùa màng bội thu. Kết thúc buổi lễ đại diện<br /> các hộ gia đình trong thôn cùng ăn bữa cơm<br /> cộng cảm đầu xuân năm mới và từ nay dân<br /> làng được phép ra đồng tiến hành sản xuất.<br /> Theo quy định của người Sán Dìu không ai<br /> được phép xuống đồng trước khi làm lễ tại<br /> đình bởi họ cho rằng làm như vậy là động thổ,<br /> ảnh hưởng đến các vị thần thánh dẫn đến các<br /> hiện tượng mất mùa, sâu bệnh, dân làng gặp<br /> những điều tai ương.vv.. Sau khi các nghi lễ<br /> <br /> 105(05): 75 - 79<br /> <br /> hoàn thành, mọi người trong làng thường<br /> mang theo lễ vật ra đình thắp hương để xin<br /> lộc đầu xuân năm mới.<br /> Lễ ra đồng thực chất là nghi lễ mở cửa đình<br /> đầu năm mới nhằm cầu mong các vị thần<br /> thánh phù hộ cho một năm an lành, tránh<br /> được những tai họa, dân làng khỏe mạnh...<br /> đặc biệt mong ước lớn lao nhất của họ là mùa<br /> màng không bị thiên tai, sâu bệnh.<br /> Lễ hạ điền: được tổ chức vào thời điểm bắt đầu<br /> vụ mùa (mồng 8 tháng 4 âm lịch). Tuy nhiên,<br /> thời gian cụ thể phụ thuộc vào quy định từng<br /> làng nhưng phải là ngày tốt bởi nó ảnh hưởng<br /> đến kết quả của vụ mùa năm đó. Gần đến ngày<br /> lễ dân làng có trách nhiệm góp tiền hoặc lương<br /> thực, thực phẩm làm mâm lễ cúng thần. Lễ vật<br /> gồm có: Thịt, xôi, hoa quả, hương, rượu... tất<br /> cả được mang xuống đồng ruộng, thầy cúng<br /> thực hiện các nghi thức cúng tế thần linh với<br /> nội dung: Dân làng ở các thôn….(tên thôn) có<br /> lòng thành dâng lễ vật lên các thần linh, báo<br /> cáo công việc vụ mùa bắt đầu, kính mời các<br /> thần về hưởng lễ và phù hộ cho vụ mùa màng<br /> không sâu bệnh, được mùa. Sau khi thầy hoàn<br /> thành việc cúng thần người đứng đầu làng tiến<br /> hành cày vài đường để lấy ngày. Sau lễ hạ điền<br /> dân làng bắt đầu tiến hành cày cấy trên các<br /> mảnh ruộng của mình.<br /> Lễ Thượng điền: thường tiến hành sau khi<br /> hoàn thành công việc gieo cấy (tháng 7 âm<br /> lịch). Mâm cỗ cũng được bày đặt như lễ Hạ<br /> điền, song phải có thêm một con ngựa giấy và<br /> giấy ngũ sắc làm thành chiếc cờ để Thần Nông<br /> cưỡi ngựa đi cắm ở khắp các cánh đồng, bảo<br /> vệ mùa màng. Ông chủ nhang tiến hành khấn<br /> thần với nội dung kể về công ơn của các vị<br /> thần linh: thần sinh ra hạt gạo, hạt thóc, sinh ra<br /> cánh đồng… và cầu mong các thần thánh trừ<br /> diệt sâu bệnh, phù hộ cho mùa màng tốt tươi.<br /> Kết thúc buổi lễ, đại diện tất cả các gia đình<br /> trong làng cùng hưởng lộc của thần.<br /> Đối với những gia đình khá giả, trong dịp này<br /> họ cũng tự làm mâm cơm, các loại bánh tẻ,<br /> bẻng… cúng tổ tiên, thần thánh nhằm tạ ơn<br /> các vị thần linh, tổ tiên phù trợ cho họ hoàn<br /> thành công việc gieo cấy và cầu mong ruộng<br /> đồng xanh tốt, mùa vụ bội thu.<br /> <br /> 76<br /> <br /> 81Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Mai Thị Hồng Vĩnh<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> Lễ cúng cơm mới: Thời gian thực hiện thường<br /> vào tháng 8 âm lịch. Mỗi năm các hộ thay<br /> phiên nhau đảm nhiệm việc lo liệu tổ chức<br /> mâm cỗ cho buổi lễ, các gia đình trong làng<br /> đều có trách nhiệm đóng góp lợn, gạo, tiền.<br /> Lễ mừng cơm mới cũng được tổ chức ở đình<br /> làng. Gạo nấu cỗ phải là lúa mới gặt ở ngoài<br /> đồng đem về nấu thật đầy nồi. Ông chủ nhang<br /> đại diện cho dân làng thắp hương cúng thần<br /> báo cáo qua một năm lao động sản xuất dân<br /> làng đã đạt được vụ mùa thắng lợi, có được<br /> kết quả đó là nhờ các vị Thành hoàng và thần<br /> Nông giúp đỡ đồng thời cầu mong thần thánh<br /> tiếp tục phù hộ cho các vụ mùa sau.<br /> Trong lễ cúng cơm mới, người ta còn bày<br /> mâm cỗ ở ngoài sân đình để cúng thần Nông.<br /> Lễ vật cúng Thần Nông ngoài các lễ vật cúng<br /> Thành hoàng, họ còn dùng lá đa cuốn thành<br /> hình phễu bỏ gạo, xôi và đổ rượu lên. Các<br /> hình phễu được đem cắm xung quanh nơi thờ<br /> thần Nông với ngụ ý nhờ thần diệt trừ sâu bọ<br /> cho mùa màng. Mâm cúng Thần Nông, người<br /> ta cũng không quên cắm một bó cờ ngũ sắc.<br /> Chủ nhang thắp hương mời thần về dự lễ, mỗi<br /> gia đình cử một người đàn ông khỏe mạnh<br /> cầm chiếc cờ ngũ sắc ở mâm lễ chạy nhanh<br /> đến đám ruộng nhà mình cắm vào đó với sự<br /> reo hò cổ vũ của những người tham dự buổi<br /> lễ. Đồng bào tin rằng từ nay đám ruộng nhà<br /> mình đã có thần Nông che chở. Sau khi chủ lễ<br /> hoàn thành các thủ tục cúng tế thần linh, mâm<br /> cỗ được hạ xuống đại diện các gia đình trong<br /> làng cùng ăn mừng bữa cơm mới. Trước đây,<br /> theo lệ làng những nhà nào có con vật hoặc<br /> người sinh thì không được ra đình tham dự<br /> bữa cơm chung với làng và người ta cũng<br /> kiêng không thu lễ vật của họ trong năm đó<br /> bởi tộc người Sán Dìu quan niệm “sinh dữ tử<br /> lành” (Slang slộc slỉ hảo). Thông thường chỉ<br /> có nam giới tham gia, nữ giới chủ yếu là các<br /> cụ cao niên, được sắp xếp theo lứa tuổi, vai vế<br /> và địa vị.<br /> Các nghi thức cúng tế tại đình hoàn thành, bà<br /> con tổ chức hội với các trò chơi: đánh vật,<br /> đánh cầu, đi cà kheo... và hội ca hát (soọng<br /> cô) vui nhộn. Nếu gia đình nào chưa làm lễ<br /> cơm mới thì không được ăn bữa cơm mới ở<br /> nhà khác trong làng cũng như khác làng vì sợ<br /> thần phạt.<br /> <br /> 105(05): 75 - 79<br /> <br /> Sau khi tổ chức ở đình làng, các gia đình mới<br /> được cúng cơm mới ngay tại nhà mình.Tùy<br /> vào điều kiện từng gia đình nhưng thường vào<br /> dịp này họ làm lễ rất to, mâm cỗ với các loại<br /> bánh, thịt lợn, gà và các loại rau xanh… Khi<br /> ăn cơm mới họ kiêng không được chan canh<br /> vì sợ trời mưa làm trôi hết thóc.<br /> Qua các nghi lễ liên quan đến trồng trọt cho<br /> thấy, từ các công đoạn bắt đầu mùa vụ (làm<br /> đất, cày bừa) cho đến việc gieo cấy, chăm sóc<br /> và khâu thu hoạch đạt thành phẩm trong quan<br /> niệm của người Sán Dìu tất cả đều có sự can<br /> thiệp, phù giúp của thần thánh, tổ tiên.<br /> Tín ngưỡng trong chăn nuôi: Trong dịp lễ tết<br /> Nguyên đán, người Sán Dìu có tục dán giấy<br /> màu đỏ trong khuôn viên ngôi nhà của mình,<br /> bao gồm cả dụng cụ sản xuất nông nghiệp và<br /> các chuồng trâu, bò, lợn, gà… Việc làm này<br /> nhằm mục đích cầu mong cho các con vật,<br /> dụng cụ đều không bị sự quấy nhiễu của ma<br /> quỷ, vật nuôi khỏe mạnh, chóng lớn; công cụ<br /> có thể sản xuất thuận lợi. Theo lời kể của các<br /> già làng: xưa kia trái đất của chúng ta chịu sự<br /> quản lý của ma tà, chúng luôn quấy nhiễu con<br /> người, Phật Tổ đã ra tay cứu vớt, đánh đuổi<br /> chúng đi. Mặc dù, chúng chấp nhận rời khỏi<br /> địa bàn sinh sống của con người nhưng chúng<br /> yêu cầu cứ 30 tết phải được về thăm một lần.<br /> Do vậy, để xác định quyền sở hữu của cải và<br /> súc vật tránh sự quấy nhiễu cướp bóc của ma<br /> quỷ, người ta có tục dán giấy màu đỏ [6], [12].<br /> Ngày 30 tết gia đình làm cơm cúng tổ tiên,<br /> các thần linh, khi chồng thực hiện các nghi<br /> thức cúng ở trong nhà, bên ngoài người vợ<br /> dùng một thanh cây gõ nhẹ vào chuồng gia<br /> súc và gọi tên các con vật. Chẳng hạn gõ vào<br /> chuồng lợn và gọi tên: Chuy! Chuy! Chuy!<br /> (lợn! lợn! lợn!), Ngoi ! Ngoi ! Ngoi ! (trâu!<br /> trâu! trâu!) ba tiếng. Đồng bào cho rằng làm<br /> như vậy để các vị tổ tiên, thần linh về ăn tết<br /> phù hộ cho gia súc khỏe mạnh, chóng lớn.<br /> Người Sán Dìu quan niệm: “Đất có thổ công,<br /> sông có hà bá”, ở đâu cũng có các vị thần linh<br /> cai quản. Chính vì vậy, cứ vào mồng 1 tết<br /> Nguyên đán hàng năm, họ ra bờ suối xin Hà<br /> Bá một vài viên sỏi, đá đem về bỏ vào chuồng<br /> của các vật nuôi trong gia đình với mong<br /> muốn thần linh phù hộ cho các con vật luôn<br /> khỏe mạnh, tránh được dịch bệnh.<br /> 77<br /> <br /> 82Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Mai Thị Hồng Vĩnh<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> Người xưa thường có câu: “con trâu là đầu<br /> cơ nghiệp” để khẳng định vai trò vị trí của<br /> con trâu trong sản xuất nông nghiệp. Với<br /> người Sán Dìu, con trâu là “lực lượng lao<br /> động” quan trọng làm nên thóc gạo nuôi sống<br /> con người, con trâu cũng được vật linh hóa.<br /> Trước Cách mạng tháng Tám (1945), người<br /> Sán Dìu kiêng ăn thịt trâu, bởi họ cho rằng:<br /> “trâu ăn cỏ giả, mình ăn cỏ thật” cỏ giả là cỏ<br /> tự nhiên, cỏ thật chính là thóc gạo do sức kéo<br /> cày của trâu mà có, ăn thịt trâu có nghĩa là<br /> “phản lại nó, là có tội”, ở một số nơi trâu chết<br /> người ta mang đi chôn. Và khi gia đình có<br /> con trâu cái đẻ họ làm cơm báo cáo, cầu<br /> mong sự bảo vệ của tổ tiên [12].<br /> Kiêng kỵ trong các ngày lễ tiết liên quan đến<br /> tín ngưỡng nông nghiệp: Tết Thanh minh<br /> (Sênh minh triệt) hàng năm mang ý nghĩa là<br /> ngày tảo mộ, dịp để con cháu báo hiếu với<br /> công lao của những người đã khuất. Ngày<br /> hôm đó, người Sán Dìu kiêng không được<br /> làm gì động đến long mạch, thần thánh quở<br /> phạt gây ra hạn hán ảnh hưởng đến mùa<br /> màng. Làng quy định ngay từ tối hôm trước<br /> nhà nào cũng phải gánh đủ lượng nước dùng<br /> cho cả ngày tết thanh minh, người đứng đầu<br /> làng trực tiếp giám sát ngay tại giếng làng,<br /> nếu gia đình nào vi phạm sẽ bị xử phạt theo<br /> luật tục của làng.<br /> Theo quan niệm của tộc người Sán Dìu Tết<br /> mồng 8 tháng 4 là ngày sinh nhật của Trâu.<br /> Hôm đó, trâu phải được nghỉ ngơi, người ta<br /> làm bánh cho các thành viên trong gia đình<br /> thưởng thức và thiết đãi con trâu.<br /> Tết Đoan ngọ (Ngủ nhọt triệt) mồng 5 tháng 5<br /> là thời điểm chuyển từ mùa xuân sang mùa hạ<br /> dịch bệnh dễ bùng phát, vì thế họ tổ chức lễ<br /> giết sâu bọ. Trước đây, nếu ruộng gia đình<br /> nào có nhiều sâu bọ phá hoại họ chuẩn bị lễ<br /> vật mời thầy ra hành lễ tại đồng ruộng. Ông<br /> thầy niệm thần chú, cầu khấn Ngọc hoàng sai<br /> khiến các loại chim, cò đến bắt các loại sâu<br /> bệnh, thầy yểm bùa ngay trên các đám ruộng<br /> để sâu bệnh không thể tái phát [6], [7]. Ngày<br /> nay, vào dịp tết Đoan ngọ họ chỉ tổ chức cúng<br /> tổ tiên tại mỗi gia đình. Sáng sớm, bà chủ nhà<br /> dậy nấu cháo chè cúng tổ tiên và các thành<br /> <br /> 105(05): 75 - 79<br /> <br /> viên trong gia đình ăn hoa quả mỗi thứ một ít<br /> để giết sâu bọ. Buổi trưa họ làm mâm cúng tổ<br /> tiên, nhằm cầu mong sự phù hộ cho một vụ<br /> mùa không bị sâu bệnh, tốt tươi.<br /> Tết Vu lan (Shiết nhọt sịp slị triệt) được tổ<br /> chức vào ngày 14 tháng 7 hàng năm, là ngày<br /> xá tội vong nhân. Song theo quan niệm của<br /> người Sán Dìu đây còn là ngày lúa giao hợp, vì<br /> thế vào buổi sáng hôm đấy không ai được phép<br /> ra đồng sợ lúa thẹn thóc bị lép, gây mất mùa.<br /> Như vậy, ngoài ý nghĩa của ngày lễ tiết,<br /> trong quan niệm của người Sán Dìu còn gắn<br /> với các kiêng kỵ liên quan đến sản xuất nông<br /> nghiệp. Điều đó càng khẳng định kinh tế nông<br /> nghiệp chiếm vai trò quan trọng, ảnh hưởng<br /> đến hoạt động tín ngưỡng nói chung của cộng<br /> đồng tộc người.<br /> KẾT LUẬN<br /> Một khi cơ sở tín ngưỡng còn tồn tại thì<br /> những hoạt động tín ngưỡng không thể mất đi<br /> theo thời gian. Đối với người Sán Dìu ở Đồng<br /> Hỷ, tín ngưỡng liên quan đến sản xuất nông<br /> nghiệp từ xưa cho đến nay vẫn là chỗ dựa<br /> giúp con người vượt qua những khó khăn, bế<br /> tắc trong cuộc sống lao động sản xuất; là hoạt<br /> động tinh thần không thể thiếu trong đời sống<br /> của người Sán Dìu ở địa phương.<br /> Đồng Hỷ là huyện nằm ở khu vực trung du<br /> miền núi phía Bắc, đặc điểm địa hình, điều<br /> kiện tự nhiên... đã chi phối đến hình thức<br /> chăn nuôi đa phần theo lối quảng canh; mặt<br /> khác vai trò của chăn nuôi còn hạn chế, sản<br /> phẩm chủ yếu nhằm phục vụ cho các nhu cầu<br /> trong phạm vi gia đình. Chính vì vậy, hệ<br /> thống tín ngưỡng nông nghiệp tập trung vào<br /> tín ngưỡng trồng trọt là chủ yếu.<br /> Việt Nam vốn là nước nông nghiệp, tín<br /> ngưỡng nông nghiệp vốn tồn tại ở hầu hết các<br /> dân tộc. Tuy nhiên, mỗi một tộc người lại có<br /> những biểu hiện khác nhau mang đặc trưng<br /> riêng mặc dù các dân tộc sinh sống trong<br /> cùng một khu vực nhất định. Hoạt động tín<br /> ngưỡng của người Sán Dìu ở Đồng Hỷ bên<br /> cạnh những đặc điểm chung còn thể hiện<br /> những nét khác biệt so với các dân tộc khác<br /> như: Tày, Nùng, Dao... cư trú trên cùng địa<br /> <br /> 78<br /> <br /> 83Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Mai Thị Hồng Vĩnh<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> bàn (huyện Đồng Hỷ). Chẳng hạn như: vào<br /> dịp đầu xuân năm mới các dân tộc Tày, Nùng<br /> tổ chức lễ hội Lồng Tồng mang ý nghĩa<br /> xuống đồng cầu mong cho mùa màng bội thu.<br /> Vào dịp này, người Sán Dìu cũng tổ chức lễ<br /> ra đồng, song về địa điểm, cách thức tổ chức<br /> và ý nghĩa của buổi lễ có điểm khác biệt. Nơi<br /> tiến hành thường gắn với ngôi đình, bên cạnh<br /> ước mong mùa màng bội thu còn mang ý<br /> nghĩa mở cửa đình đầu xuân năm mới, cách<br /> thức tổ chức có phần đơn giản hơn nhiều. Một<br /> số kiêng kỵ mang tính chất nông nghiệp trong<br /> các dịp lễ tiết hàng năm đều thể hiện những<br /> khác biệt so với các dân tộc anh em khác<br /> trong vùng.<br /> Một đặc điểm nổi bật là hầu hết các nghi lễ<br /> liên quan đến nông nghiệp đều gắn với đình<br /> làng, Thành hoàng của làng đó, đặc biệt là vị<br /> thần Dương Tự Minh. Điều đó chứng tỏ<br /> Thành hoàng làng chiếm một vị trí to lớn đối<br /> với các hoạt động tín ngưỡng nông nghiệp<br /> của người Sán Dìu ở địa phương.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> [1]. Ma Khánh Bằng (1983), Người Sán Dìu ở<br /> Việt Nam, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội.<br /> <br /> 105(05): 75 - 79<br /> <br /> [2]. Vũ Ngọc Khánh (2001), Tín ngưỡng dân gian<br /> Việt Nam, Nxb Văn hóa Dân tộc.<br /> [3]. Nguyễn Thị Quế Loan (2008), Tập quán ăn<br /> uống của người Sán Dìu ở Thái Nguyên, Luận án<br /> tiến sĩ, Viện khoa học xã hội Vidệt Nam.<br /> [4]. S.A.Tocarep (1994), Các hình thái tôn giáo sơ<br /> khai và sự phát triển của chúng, Nxb Chính trị<br /> Quốc gia, Hà Nội.<br /> [5]. Đàm Thị Uyên (2007), Phong tục và tín<br /> ngưỡng, tôn giáo của dân tộc Tày ở Cao Bằng, Đề<br /> tài khoa học cấp bộ, Trường Đại học Sư phạm<br /> Thái Nguyên.<br /> Tư liệu điền dã:<br /> [6]. Hoàng Văn Bình, 74 tuổi, xóm Cao Phong, xã<br /> Hợp Tiến, thầy cúng.<br /> [7]. Lý Văn Hòa, 71 tuổi, xóm Cầu Đất, xã Nam<br /> Hòa, loàm ruộng.<br /> [8]. Lý Văn Chuyền, 57 tuổi, xóm Ao Lang, xã<br /> Linh Sơn, thầy cúng.<br /> [9]. Đặng Văn Tiến, 80 tuổi, xóm Ao Lang, xã<br /> Linh Sơn, thầy cúng.<br /> [10]. Lý Thị Ngọc, 70 tuổi, xóm Bà Đanh , xã<br /> Minh Lập, làm ruộng.<br /> [11]. Lý Văn Bảo, 53 tuổi, xóm Cầu Đất, xã Nam<br /> Hòa, trưởng xóm.<br /> [12]. Mạc Văn Sâm, 80 tuổi, xóm Thông Nhãn, xã<br /> Linh Sơn, thầy cúng.<br /> [13]. Mạc văn Thành, 65 tuổi, xóm Thông Nhãn,<br /> xã Linh Sơn, hưu trí.<br /> <br /> SUMMARY<br /> THE BELIEF RELATING TO AGRICULTURE PRODUCTION OF THE SAN<br /> DIU IN DONG HY DISTRICT, THAI NGUYEN PROVINCE<br /> Mai Thi Hong Vinh*<br /> College of Sciences – TNU<br /> <br /> Belief is human typical culture performance, which came into being together with the existence<br /> and development of human being. For the San Diu in Dong Hy, a moutainous area in the North,<br /> economic activity is largely agriculture production with limited production and disadvantaged<br /> nature condition.Therefore, religious belief, especially those relating to agriculture production<br /> occupies a larger part in the tribal life. Their belief is characterized by communality and focues<br /> greatly on farming. Religious activities relating toagriculture is a component of the San Diu's<br /> mental life.<br /> Key words: religious beliefs, spiritual culture, agriculture Beliefs, Dong Hy.<br /> <br /> Ngày nhận bài: 16/4/2013; Ngày phản biện: 24/4/2013; Ngày duyệt đăng: 06/6/2013<br /> *<br /> <br /> Tel: 0982050611; Hongvinh.dhkhtn@gmail.com<br /> <br /> 79<br /> <br /> 84Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br />