Tính đa dạng thực vật của vườn chim Bạc Liêu

HỘI NGHỊ KHOA HỌC TOÀN QUỐC VỀ SINH THÁI VÀ TÀI NGUYÊN SINH VẬT LẦN THỨ 6<br /> <br /> TÍNH ĐA DẠNG THỰC VẬT CỦA VƢỜN CHIM BẠC LIÊU<br /> TRẦN THANH LÂM, LÊ THỊ NGỌC NGÀ<br /> <br /> Trường Đại học Bạc Liêu<br /> Khu Bảo tồn thiên nhiên (KBTTN) Vƣờn chim Bạc Liêu có vị trí địa lý là 105o42’19”105o42’38” vĩ độ Bắc và 9o14’4”-9o14’53” kinh độ Đông nằm trên địa bàn khóm Kinh tế,<br /> phƣờng Nhà Mát, Thành phố Bạc Liêu, tỉnh Bạc Liêu, cách Thành phố Bạc Liêu khoảng 4 km<br /> hƣớng ra Biển Đông. Diện tích vùng lõi bảo vệ nghiêm ngặt là 130 ha và vùng đệm quy hoạch<br /> là 258,8 ha. Trong thời gian qua có nhiều nghiên cứu về thành phần loài thực vật tại đây, tuy<br /> nhiên kết quả giữa các lần nghiên cứu chênh lệch nhau nhiều, do đó chúng tôi đã điều tra lại để<br /> có số liệu mới nhất về danh lục các loài thực vật tại đây nhằm phục vụ cho việc bảo tồn, quy<br /> hoạch vƣờn trong thời gian tới.<br /> I. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> 1. Thu thập số liệu ở thự địa<br /> Chọn tuyến điều tra và lập ô tiêu chuẩn: Dựa vào sơ đồ Vƣờn chim và quan sát thực tế để<br /> lập các ô tiêu chuẩn sao cho các ô tiêu chuẩn phải bao quát hầu hết số loài thực vật có trong<br /> vƣờn và phân bố ở các sinh cảnh khác nhau. Diện tích mỗi ô tiêu chuẩn là 50 m x 50 m.<br /> Điều tra ô tiêu chuẩn: Với diện tích vƣờn chim là 130 ha, chúng tôi đã bố trí 30 ô tiêu chuẩn,<br /> tổng diện tích ô tiêu chuẩn là 50 m x 50 m x 30 = 75.000m2 (7,5 ha), chiếm 5,77% diện tích của<br /> vƣờn chim. Ô tiêu chuẩn đƣợc lập để xác định thành phần loài, số loài, số họ, loài ƣu thế.<br /> Thu mẫu và xử lý mẫu: Dựa vào phƣơng pháp nghiên cứu của Nguyễn Nghĩa Th n (2004).<br /> - Dùng túi polyetylen đựng mẫu và sổ ghi chép. Mỗi mẫu có đủ các bộ phận, nhất là cành, lá<br /> và hoa đối với cây lớn hay cả cây đối với cây thân thảo. Cố gắng thu mẫu có cả hoa, quả.<br /> - Mỗi cây thu 3-10 mẫu, đối với cây thân thảo tìm các mẫu giống nhau và c ng thu với số<br /> lƣợng trên. Các mẫu thu trên cùng một cây thì ghi cùng một số hiệu.<br /> - Khi thu mẫu ghi chép đầy đủ các đặc điểm của loài cây vào sổ ngoại nghiệp, nhất là các đặc<br /> điểm dễ biến đổi khi mẫu sấy khô nhƣ màu sắc, mùi vị,...<br /> - Thu mẫu và ghi chép xong cho vào túi ni lông cỡ to (60 cm x 100 cm) mang về nhà mới<br /> làm mẫu. Dùng túi nhỏ và mỏng đựng một vài loài và buộc chặt lại và tất cả các túi nhỏ đó cho<br /> vào túi to. Sau mỗi ngày mẫu vật đƣợc xử lý ngay.<br /> Cách xử lý và sấy khô:<br /> Sau mỗi ngày lấy mẫu đeo nhãn cho mẫu. Nhãn ghi số hiệu mẫu còn các thông tin khác ghi<br /> vào sổ ngoại nghiệp hoặc trên nhãn ghi đầy đủ các mục nhƣ sau: Số hiệu mẫu; địa điểm và nơi<br /> lấy mẫu; ngày lấy mẫu; đặc điểm quan trọng; ngƣời lấy mẫu.<br /> Sau khi đã đeo nhãn, mỗi mẫu đặt gọn trong một tờ báo gập tƣ, vuốt ngay ngắn trên mỗi mẫu<br /> có lá sấp, lá ngửa để có thể quan sát dễ dàng cả hai mặt lá mà không phải lật mẫu. Đối với hoa<br /> dùng các mảnh báo nhỏ để ngăn cách nó với các hoa hay lá bên cạnh phòng khi sấy dễ bị dính<br /> vào các bộ phận bên cạnh. Sau đó xếp nhiều mẫu thành chồng và dùng đôi cặp ô vuông (mắt<br /> cáo) để ốp ngoài và ép chặt mẫu và bó lại. Bó mẫu đƣợc phơi nắng, hàng ngày thay báo mới để<br /> mẫu mau khô và không bị ẩm.<br /> <br /> 628<br /> <br /> HỘI NGHỊ KHOA HỌC TOÀN QUỐC VỀ SINH THÁI VÀ TÀI NGUYÊN SINH VẬT LẦN THỨ 6<br /> <br /> 2. Xử lý số liệu<br /> - Định tên mẫu bằng phƣơng pháp h nh thái so sánh, đối chiếu mẫu nghiên cứu với bộ mẫu<br /> lƣu tại vƣờn chim và tra cứu tài liệu (Cây cỏ Việt Nam của Phạm Hoàng Hộ, 1999 - 2003).<br /> - Tên taxon đƣợc tra cứu theo các tài liệu Danh lục các loài thực vật Việt Nam (Nguyễn Tiến<br /> Bân, 2003) và Tên cây rừng Viêt Nam (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, 2000).<br /> - Xây dựng bảng danh lục thực vật và thống kê đánh giá đa dạng loài của các họ trên Excel.<br /> 3. Thời gian nghiên cứu<br /> Từ đầu mùa mƣa năm 2013 đến hết mùa khô năm 2014 (5 2013 đến 4/2014).<br /> II. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> 1 Cấu trúc quần xã thực vật<br /> 1.1. Quần xã Chà là – Tra<br /> Gần nhƣ chiếm ƣu thế trên toàn bộ khu vực. Quần xã hiện diện trên cả đất có địa hình cao và<br /> đất thấp. Trong quần xã này, ngoài các loài Tra (Thespesia populnea (L.) Sol. ex Corrêa.), Chà<br /> là (Phoenix paludosa Roxb.) còn có một vài loài khác hiện diện nhƣ Cóc (Lumnitzera racemosa<br /> Willd.), Giá (Excoecaria agallocha L.). Trong quần xã còn có các loài thân thảo khác nhƣ Cát<br /> lồi (Costus speciosus Koenig.), Lức (Pluchea indica (L.) Lees.), Rau trai (Commelina diffusa<br /> Burm. f.), Choại (Stenochlaena palustris Burm. f.),...<br /> 1.2. Quần xã Mấm<br /> Quần xã này hiện diện dọc theo chu vi của khu vực và rải rác theo r a các kênh mƣơng nhỏ.<br /> Xen lẫn trong quần xã là sự hiện diện của Giá (Excoecaria agallocha L.). Mấm (Avicennia<br /> officinalis L.) và Giá c ng nằm trong quần xã Chà là (Phoenix paludosa Roxb.), Tra (Thespesia<br /> populnea (L.) Sol. ex Corrêa.) nhƣng chiếm số lƣợng ít.<br /> 1.3. Quần xã Cóc<br /> Xuất hiện ở phần diện tích đất có địa hình cao ở phía góc Đông Bắc. Quần xã Cóc<br /> (Lumnitzera racemosa Willd.) c n đƣợc tìm thấy ở khu vực đất cao liền kề hồ nƣớc ngọt ở trung<br /> tâm vƣờn chim. Ngoài ra, Cóc còn có trong quần xã Chà là (Phoenix paludosa Roxb.), Tra<br /> (Thespesia populnea (L.) Sol. Ex Corrêa.) và mọc rải rác trong khu vực.<br /> 1.4. Tập đoàn thực vật trên đất hoang hóa<br /> Gồm những loài thực vật thân thảo, dây leo, ít cây bụi và cây gỗ mọc trên đƣờng đê bao<br /> xung quanh chu vi vƣờn chim. Các loài không chịu ảnh hƣởng của đất ngập mặn.<br /> Thành phần gồm những loài phổ biến có mặt hầu hết trên các tỉnh miền Tây nam bộ nhƣ Cỏ sƣớt<br /> (Achyranthes aspera L.), Thù lù (Physalis angulata L.), Bồ ngót (Sauropus androgynus (L.)<br /> Merr.), Trinh nữ (Mimosa pudica L.), Chòi mòi (Antidesma ghaesembilla Gaertn.), Me<br /> (Tamarindus indica L.), Me keo (Pithecellobium dulce (Roxb.) Benth.), Gừa (Ficus benjamina<br /> L.), Sộp (Ficus superba var. japonica Miq.)... Một số nhóm loài thuộc thực vật vùng ngập lợ nhƣ<br /> Lức (Pluchea indica (L.) Lees.), Rau trai (Commelina diffusa Burm. f.) mọc theo các r a đón ánh<br /> sáng. Cát lồi (Costus speciosus Koenig.), Ráng đại (Acrostichum aureum L.), Dây choại<br /> (Stenochlaena palustris Burm. f.), Bình bát (Annona glabra L.)... mọc theo bờ nƣớc, đất thấp ngập<br /> nƣớc. Chính số lƣợng loài của tập đoàn thực vật này làm gia tăng tính đa dạng sinh học cho khu vực.<br /> <br /> 629<br /> <br /> HỘI NGHỊ KHOA HỌC TOÀN QUỐC VỀ SINH THÁI VÀ TÀI NGUYÊN SINH VẬT LẦN THỨ 6<br /> <br /> 2. X<br /> <br /> định thành phần loài và xây dựng danh lục thực vật<br /> <br /> Chúng tôi đã thu thập đƣợc 130 loài thực vật thuộc 45 họ. Các loài thực vật thu thập đƣợc<br /> thuộc khu hệ thực vật rừng ngập mặn và hội đoàn thực vật trên đất hoang hóa. Bao gồm 5 loài<br /> (4 họ) thuộc ngành Dƣơng xỉ, 125 loài (41 họ) thực vật hạt kín (bảng 1).<br /> Bảng 1<br /> Danh lục thực vật Vƣờn chim B<br /> TT<br /> <br /> 1<br /> 2<br /> 3<br /> 4<br /> 5<br /> <br /> 6<br /> 7<br /> 8<br /> 9<br /> 10<br /> 11<br /> 12<br /> 13<br /> 14<br /> 15<br /> 16<br /> 17<br /> 18<br /> 19<br /> 20<br /> 21<br /> 22<br /> 23<br /> 24<br /> 630<br /> <br /> Tên khoa học<br /> Polypodiophyta<br /> 1. Marsileidae<br /> Marsilea quadrifolia L.<br /> 2. Parkeriaceae<br /> Ceratopteris siliquosa L.<br /> 3. Pteridaceae<br /> Acrostichum aureum L.<br /> Stenochlaena palustris Burm. F.<br /> 4. Schizeaceae<br /> Lygodium microstachyum Desv.<br /> Magnoliophyta<br /> Magnoliopsida<br /> 5. Acanthaceae<br /> Hygrophyla salicifolia (Vahl.) Ness.<br /> Ruellia tuberosa L.<br /> Acanthus ebracteatus Vahl.<br /> 6. Aizoaceae<br /> Sesuvium portulacastrum (L.) L.<br /> 7. Amaranthaceae<br /> Achyranthes aspera L.<br /> Alternanthera paronychioides St.<br /> Amaranthus spinosus L.<br /> Amaranthus lividus L.<br /> 8. Annonaceae<br /> Annona glabra L.<br /> 9. Asclepiadaceae<br /> Dischidia major (Vahl.) Merr.<br /> Heterostemma villosum Cost.<br /> Sarcolobus globosus Wall.<br /> 10. Asteraceae<br /> Ageratum conyzoides L.<br /> Blainvillea acmella (L.)<br /> Blumea lacera (Burm) D. C.<br /> Eclipta prostrata (L.) L.<br /> Eupatorium odoratum L.<br /> Grangea maderaspatana (L) Poir.<br /> Pluchea indica (L.) Lees.<br /> <br /> Liêu năm 2014<br /> Bổ sung so<br /> với 2010<br /> <br /> Tên Việt Nam<br /> Ng nh Dƣơng xỉ<br /> Họ Rau bợ<br /> Rau bợ<br /> Họ Ráng G t Nai<br /> Ráng Gạt Nai<br /> Họ Ráng<br /> Ráng đại<br /> Dây Choại<br /> Họ Bòng bong<br /> Bòng bong<br /> Ngành Ngọc Lan<br /> Lớp Ngọc Lan<br /> Họ Ô rô<br /> Đ nh lịch<br /> Nổ<br /> Ô rô<br /> Họ Sam biển<br /> Sam biển<br /> Họ Rau Dệu<br /> Cỏ sƣớt<br /> Diếc<br /> Dền gai<br /> Dền cơm<br /> Họ Na<br /> B nh bát nƣớc<br /> Họ thiên lý<br /> Song ly to<br /> Dị hùng lông<br /> Dây cám<br /> Họ Cúc<br /> Cỏ cứt lợn<br /> Núc vàng<br /> Cải trời<br /> Cỏ mực<br /> Cỏ lào<br /> Rau cóc<br /> Lức ấn<br /> <br /> x<br /> <br /> HỘI NGHỊ KHOA HỌC TOÀN QUỐC VỀ SINH THÁI VÀ TÀI NGUYÊN SINH VẬT LẦN THỨ 6<br /> <br /> 25<br /> 26<br /> 27<br /> 28<br /> 29<br /> 30<br /> 31<br /> 32<br /> 33<br /> 34<br /> 35<br /> 36<br /> 37<br /> 38<br /> 39<br /> 40<br /> 41<br /> 42<br /> 43<br /> 44<br /> 45<br /> 46<br /> 47<br /> 48<br /> 49<br /> 50<br /> 51<br /> 52<br /> 53<br /> 54<br /> 55<br /> 56<br /> 57<br /> 58<br /> 59<br /> 60<br /> 61<br /> <br /> Pluchea pteropoda Hemsl.<br /> Sphaeranthus africanus L.<br /> Spilathes oleracea L.<br /> Synedrella nodiflora (L.) Gaerrtn.<br /> Thespis divaricata D.C.<br /> Wedelia biflora (L.) DC.<br /> 11. Combretaceae<br /> Lumnitzera racemosa Willd.<br /> Terminalia catappa L.<br /> 12. Convolvulaceae<br /> Ipomoea aquatica Forst.<br /> Ipomoea gracilis R. Br.<br /> Ipomoea pes caprae (L.)R. Br.<br /> Merremia hirta (L.) Merr.<br /> 13. Cucurbitaceae<br /> Gymnopetalum integrifolium (Roxb.) Kurz.<br /> 14. Elaeocarpaceae<br /> Elaeocarpus griffithii (Wight) A. Gray<br /> Muntingia calabura L.<br /> 15. Euphorbiaceae<br /> Antidesma ghaesembilla Gaertn.<br /> Bridelia stipularis (L.) Blume.<br /> Excoecaria agallocha L.<br /> Glochidion littorale Blume.<br /> Phyllanthus indicus (Dalz.) Muell.<br /> Phyllanthus amarus (L.)<br /> Sauropus androgynus (L) Merr.<br /> Securinega virosa (Willd.)<br /> 16. Fabaceae<br /> Aeschynomene americana L.<br /> Canavalia cathartica Thouars.<br /> Mimosa pigra L.<br /> Mimosa pudica L.<br /> Pithecellobium dulce (Roxb.) Benth.<br /> Senna alata (L.) Roxb.<br /> Sesbania paludosa (Roxb.) Prain.<br /> Tamarindus indica L.<br /> Acacia auriculaeformis<br /> Samanea saman (Jacq.) Merr<br /> Delonix regia<br /> Sesbania javanica Miq.<br /> 17. Flacourtiaceae<br /> Scolopia macrophylla (Wight & Arn.)<br /> 18. Leeaceae<br /> Leea rubra Blume ex Spreng.<br /> 19. Loranthaceae<br /> <br /> Cỏ sài hồ<br /> Cỏ chân vịt<br /> Cỏ the<br /> Bọ xít<br /> Cỏ lức<br /> Rau mui<br /> Họ Bàng<br /> Cóc vàng<br /> Bàng<br /> Họ Bìm<br /> Rau muống<br /> Bìm mảnh<br /> Rau muống biển<br /> Hắc sửu<br /> Họ Bầu bí<br /> Dây cứt quạ<br /> Họ óng nƣớc<br /> Cứt chuột<br /> Trứng cá<br /> Họ Thầu Dầu<br /> Chòi mòi<br /> Đởm leo<br /> Giá<br /> Trâm bột<br /> Diệp hạ châu Ấn<br /> Chó đẻ<br /> Bồ ngót<br /> Kim mộc<br /> Họ Đậu<br /> Điền ma<br /> Đậu cộ<br /> Mai dƣơng<br /> Mắc cỡ<br /> Me keo<br /> Muồng trâu<br /> Điên điển phao<br /> Me<br /> Tràm bông vàng<br /> Còng<br /> Phƣợng vĩ<br /> So đ a<br /> Họ Mùng Quân<br /> Bƣớm bà<br /> Họ Gối h c<br /> Gối hạc<br /> Họ Chùm gửi<br /> <br /> x<br /> <br /> x<br /> <br /> x<br /> x<br /> x<br /> x<br /> <br /> 631<br /> <br /> HỘI NGHỊ KHOA HỌC TOÀN QUỐC VỀ SINH THÁI VÀ TÀI NGUYÊN SINH VẬT LẦN THỨ 6<br /> <br /> 62<br /> 63<br /> 64<br /> 65<br /> 66<br /> 67<br /> 68<br /> 69<br /> 70<br /> 71<br /> 72<br /> 73<br /> 74<br /> 75<br /> 76<br /> 77<br /> 78<br /> 79<br /> 80<br /> 81<br /> 82<br /> 83<br /> 84<br /> 85<br /> 86<br /> 87<br /> 88<br /> 89<br /> 90<br /> 91<br /> <br /> 632<br /> <br /> Dendrophthoe pentandra (L.)<br /> Viscum ovalifolium Wall.<br /> 20. Malvaceae<br /> Hibiscus rosa-sinensis<br /> Hibiscus tiliaceus<br /> Thespesia populnea (L.) Soland.ex.Correa.<br /> Urena lobata (L.)<br /> 21. Molluginaceae<br /> Glinus oppositifolius (L.) DC.<br /> 22. Moraceae<br /> Ficus benjamina L.<br /> Ficus superba (Miq) var Japonica Miq.<br /> 23. Onagraceae<br /> Ludwigia adscendens (L.)<br /> Ludwigia hyssopifolia (G. Don.)<br /> 24. Passifloraceae<br /> Passiflora foetida L.<br /> 25. Piperaceae<br /> Peperomia pellucida (L.)H.B.K.<br /> 26. Polygonaceae<br /> Polygonum hydropiper L.<br /> 27. Portulacaceae<br /> Portulaca oleracea L.<br /> 28. Rhamnaceae<br /> Ziziphus oenoplia (L.) Mill.<br /> 29. Rhizophoraceae<br /> Rhizophora apiculata Blume.<br /> 30. Rubiaceae<br /> Canthium glabrum Blume.<br /> Morinda citrifolia L.<br /> Psychotria serpens L.<br /> Paederia consimilis<br /> 31. Salvadoraceae<br /> Azima sarmentosa (Blume.) Benth.&Hook.<br /> 32. Scrophulariaceae<br /> Lindernia pierreana Bonati.<br /> Mimulus nepalensis Benth.<br /> 33. Solanaceae<br /> Physalis angulata L.<br /> Solanum nigrum L.<br /> 34. Urticaceae<br /> Pouzolzia zeylanica (L.) Benn.<br /> 35. Verbenaceae<br /> Avicennia officinalis L.<br /> Lantana camara L.<br /> Clerodendron inerme (L.)<br /> <br /> Chùm gửi<br /> Ghi đông phƣơng<br /> Họ Bông<br /> Giâm bụt<br /> Tra nhớt<br /> Tra lâm vồ<br /> Ké<br /> Họ Cỏ bụng cu<br /> Rau đắng đất<br /> Họ Dâu tằm<br /> Gừa<br /> Sộp<br /> Họ Rau Dừa<br /> Rau dừa<br /> Rau mƣơng<br /> Họ Chùm bao<br /> Chùm bao<br /> Họ Tiêu<br /> Càng cua<br /> Họ Rau răm<br /> Nghể<br /> Họ Rau Sam<br /> Rau sam<br /> Họ Táo<br /> Táo rừng<br /> Họ Đƣớc<br /> Đƣớc<br /> Họ Cà phê<br /> Xƣơng cá<br /> Nhàu<br /> Lấu<br /> Dây mơ<br /> Họ Gai me<br /> Chùm lé<br /> Họ Hoa Mõm Sói<br /> Lữ đằng<br /> Cỏ đồng tiền<br /> Họ Cà<br /> Thù lù cạnh<br /> Thù lù đực<br /> Họ Cây ngứa<br /> Thuốc giòi<br /> Họ Cỏ roi ngựa<br /> Mấm đen<br /> Thơm ổi<br /> Ngọc nữ biển<br /> <br /> x<br /> x<br /> <br /> x<br /> <br /> x<br /> <br />