Tính đa hình thái đơn rs2294008 gen PSCA và nguy cơ với ung thư dạ dày

TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> <br /> TÍNH ĐA HÌNH THÁI ĐƠN RS2294008 GEN PSCA<br /> VÀ NGUY CƠ VỚI UNG THƯ DẠ DÀY<br /> Trần Văn Chức, Nguyễn Thị Ngọc Lan, Đặng Thị Ngọc Dung, Tạ Thành Văn<br /> Trường Đại học Y Hà Nội<br /> Gen PSCA (Prostate sterm cell antigen) mã hóa cho một protein bề mặt tế bào thuộc họ protein Thy-1/Ly<br /> -6, có vai trò trong sự bám dính và tăng sinh của tế bào. Đa hình đơn nucleotid (Single Nucleotide Polymorphism - SNP) tại vị trí rs2294008 trên gen PSCA với sự biến đổi nucleotid C > T làm thay đổi acid amin Met<br /> > Thr đã được công bố làm tăng nguy cơ ung thư dạ dày. Nghiên cứu được thực hiện với mục tiêu xác định<br /> nguy cơ gây ung thư dạ dày của đa hình đơn nucleotid rs2294008 gen PSCA. 130 bệnh nhân ung thư dạ<br /> dày và 130 người nhóm chứng được lựa chọn vào nghiên cứu. Kết quả cho thấy kiểu gen rs2294008 TT làm<br /> tăng nguy cơ ung thư dạ dày 2,81 lần so với kiểu gen CC (95% CI = 1,02 - 7,74) và làm tăng nguy cơ ung<br /> thư dạ dày 2,69 lần (95% CI = 1,01 - 7,18) so với kiểu gen CC + CT. Kết luận có sự tương quan giữa đa hình<br /> đơn nucleotid rs2294008 của gen PSCA với nguy cơ ung thư dạ dày ở người dân miền Bắc Việt Nam.<br /> Từ khóa: Ung thư dạ dày, đa hình rs2294008, gen PSCA<br /> <br /> I. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> <br /> ung thư dạ dày vẫn thường diễn ra ở giai<br /> <br /> Ung thư dạ dày là bệnh lý ác tính, đứng<br /> <br /> đoạn muộn nên hiệu quả điều trị chưa cao.<br /> <br /> thứ năm trong các ung thư thường gặp và<br /> <br /> Vì vậy trong y học hiện đại việc nghiên cứu<br /> <br /> đứng thứ ba trong các nguyên nhân gây tử<br /> <br /> sâu hơn về cơ chế bệnh sinh phân tử, tìm ra<br /> <br /> vong do ung thư [1]. Việt Nam nằm trong khu<br /> <br /> các yếu tố nguy cơ do nhân tố di truyền (các<br /> <br /> vực có tỷ lệ mắc ung thư dạ dày cao, với tỷ lệ<br /> <br /> đột biến, đa hình đơn nucleotid) liên quan<br /> <br /> mắc ung thư dạ dày chuẩn hóa theo tuổi ở<br /> <br /> đến bệnh là rất cần thiết, giúp tìm ra hướng<br /> <br /> nam là 23,7/100000 và ở nữ 10,2/100000. Cơ<br /> <br /> mới trong phòng bệnh, chẩn đoán sớm và<br /> <br /> chế bệnh sinh ung thư dạ dày là một bức<br /> <br /> điều trị bệnh.<br /> <br /> tranh phức tạp, có nhiều yếu tố nguy cơ liên<br /> quan như nhiễm Helicobacter pylori được cho<br /> là nguyên nhân chính gây ung thư dạ dày,<br /> được Tổ chức Y tế Thế giới xếp vào tác nhân<br /> gây ung thư dạ dày nhóm I, ngoài ra còn liên<br /> quan đến tình trạng sử dụng rượu, thuốc lá,<br /> chế độ ăn, yếu tố genM[2]. Mặc dù có nhiều<br /> tiến bộ trong chẩn đoán và điều trị ung thư dạ<br /> dày, nhiều yếu tố nguy cơ với ung thư dạ dày<br /> đã được nghiên cứu, tuy nhiên việc chẩn đoán<br /> <br /> Gen PSCA nằm trên nhiễm sắc thể 8q24.3,<br /> mã hóa cho protein gồm 123 acid amin. PSCA<br /> là một protein màng tế bào, thuộc họ Thy-1/Ly<br /> -6. Các kết quả nghiên cứu cho thấy PSCA có<br /> liên quan đến nhiều loại ung thư khác nhau<br /> như ung thư tiền liệt tuyến, bàng quang, túi<br /> mật, phổiM [3; 4]. Đối với ung thư dạ dày,<br /> PSCA được dự đoán có vai trò như gen ức<br /> chế sinh ung thư [5]. Đã có nhiều nghiên cứu<br /> tìm hiểu mối liên quan giữa các đa hình đơn<br /> nucleotid của gen PSCA với nguy cơ ung thư<br /> <br /> Địa chỉ liên hệ: Đặng Thị Ngọc Dung, Bộ môn Hóa Sinh,<br /> Trường Đại học Y Hà Nội.<br /> Email: ngoczung@hmu.edu.vn<br /> Ngày nhận: 24/9/2018<br /> Ngày được chấp thuận: 22/10/2018<br /> <br /> TCNCYH 115 (6) - 2018<br /> <br /> dạ dày, trong đó tập trung vào đa hình đơn<br /> nucleotid rs2294008 được nghiên cứu nhiều<br /> và có ý nghĩa nhất [5]. Đa hình đơn nucleotid<br /> rs2294008 nằm trên exon 1 của gen PSCA,<br /> <br /> 25<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> sự thay đổi nucleotid C > T làm biến đổi bộ ba<br /> ACG mã hóa cho acid amin threonin thành bộ<br /> <br /> - Thiết kế nghiên cứu: Nghiên cứu bệnh có<br /> đối chứng.<br /> <br /> ba mở đầu ATG mã hóa cho acid amin me-<br /> <br /> - Địa điểm nghiên cứu: Trung tâm kiểm<br /> <br /> thionin, việc thay đổi nucleotid C > T làm giảm<br /> <br /> chuẩn chất lượng xét nghiệm y học Trường<br /> <br /> phiên mã gen PSCA ở tế bào ung thư dạ dày<br /> <br /> Đại học Y Hà Nội<br /> <br /> [6] [7]. Nhiều nghiên cứu trên quần thể người<br /> Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản, Châu ÂuM<br /> đã khẳng định sự thay đổi alen rs2294008 C ><br /> <br /> - Thời gian nghiên cứu: Từ tháng 10/2016<br /> đến tháng 9/2018.<br /> <br /> T là yếu tố nguy cơ gây ung thư dạ dày [5; 8 -<br /> <br /> Phương pháp phân tích mẫu nghiên cứu<br /> <br /> 10]. Nghiên cứu chúng tôi được tiến hành<br /> <br /> - Đối tượng nghiên cứu được lấy 2 ml máu<br /> <br /> nhằm xác định nguy cơ mắc ung thư dạ dày<br /> <br /> tĩnh mạch vào ống chống đông EDTA (1mg/<br /> <br /> liên quan đa hình đơn nucleotid rs2294008<br /> <br /> ml).<br /> <br /> trên người Việt Nam.<br /> <br /> II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> <br /> - Tách chiết DNA tổng số từ các mẫu máu<br /> thep phương pháp tách cột silica.<br /> - Xác định kiểu gen rs2294008 bằng<br /> <br /> 1. Đối tượng<br /> <br /> phương pháp RFLP - PCR (Restriction Frag-<br /> <br /> Nhóm bệnh (n = 130): Gồm những bệnh<br /> <br /> ment Length Polymorphism - PCR)<br /> <br /> nhân chẩn đoán xác định mắc ung thư dạ dày<br /> <br /> + Khuếch đại vùng gen chứa rs2294008<br /> <br /> được theo dõi và điều trị tại các bệnh viện Đại<br /> <br /> của gen PSCA bằng phương pháp PCR, sử<br /> <br /> học Y Hà Nội, Bệnh viện Việt Đức, bệnh viện<br /> <br /> dụng cặp mồi đặc hiệu:<br /> <br /> Trung ương Quân đội 108, Bệnh viện K.<br /> <br /> F: 5’ - TAG GCT CTG TCC TCC AGA G - 3’.<br /> <br /> Tiêu chuẩn lựa chọn bệnh nhân<br /> <br /> R: 5’ - TCT GTC TAC CTG CCC CCT AG - 3’.<br /> <br /> - Có triệu chứng ung thư dạ dày dựa trên<br /> <br /> + Phân tích RFLP: Sản phẩm PCR được ủ<br /> <br /> lâm sàng, hình ảnh nội soi dạ dày.<br /> - Phải có bằng chứng kết luận ung thư dạ<br /> dày về mô bệnh học hoặc tế bào học.<br /> Tiêu chuẩn loại trừ<br /> - Có tiền sử ung thư cơ quan khác hoặc<br /> ung thư dạ dày di căn từ cơ quan khác.<br /> <br /> với enzym cắt giới hạn NlaIII ở điều kiện 370C<br /> từ 8 đến 10 giờ. Sản phẩm sau khi cắt enzym<br /> được điện di trên gel agarose 1,5% cùng với<br /> thang chuẩn 100 bp ở 130V trong 30 phút.<br /> Các băng DNA được nhuộm ethidium bromide<br /> và chụp ảnh bằng hệ thống máy EC3 Imaging<br /> system. Khi enzym NlaIII cắt đoạn gen sẽ tạo<br /> <br /> - Nhóm chứng (n = 130): Gồm những<br /> <br /> ra các đoạn DNA, kiểu gen TT cho 2 băng<br /> <br /> người khỏe mạnh khám sức khỏe tại Bệnh<br /> <br /> kích thước 335 bp, 210 bp; kiểu gen CT cho 3<br /> <br /> viện Đại học Y Hà Nội, nội soi dạ dày chỉ có<br /> <br /> băng kích thước 545 bp, 335 bp, 210 bp; kiểu<br /> <br /> tổn thương viêm cấp, không tổn thương loét,<br /> <br /> gen CC cho 1 băng kích thước 545 bp.<br /> <br /> không có tổn thương tiền ung thư. Nhóm<br /> <br /> - 5% số mẫu sản phẩm PCR khuếch đại<br /> <br /> chứng không có sự khác biệt về tuổi, giới so<br /> <br /> được kiểm tra lại ngẫu nhiên bằng kỹ thuật<br /> <br /> với nhóm bệnh.<br /> <br /> giải trình tự gen theo phương pháp Sanger<br /> <br /> 2. Phương pháp<br /> 26<br /> <br /> trên máy giải trình tự tự động.<br /> TCNCYH 115 (6) - 2018<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> nghiên cứu khi không đồng ý tiếp tục tham gia<br /> <br /> Xử lý số liệu<br /> <br /> vào nghiên cứu. Các thông tin cá nhân sẽ<br /> <br /> Sử dụng phần mềm SPSS 16.0, tính toán<br /> <br /> được đảm bảo bí mật. Nghiên cứu hoàn toàn<br /> <br /> tỷ suất chênh OR, 95% CI, sự khác biệt có ý<br /> <br /> vì mục đích khoa học.<br /> <br /> nghĩa thống kê, p < 0,05.<br /> <br /> III. KẾT QUẢ<br /> <br /> 3. Đạo đức trong nghiên cứu<br /> Bệnh nhân hoàn toàn tự nguyện tham gia<br /> <br /> 1. Đặc điểm chung của đối tượng<br /> <br /> nghiên cứu. Bệnh nhân có quyền rút lui khỏi<br /> <br /> nghiên cứu<br /> <br /> Bảng 1. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu<br /> <br /> Đặc điểm<br /> <br /> Giới<br /> <br /> Nhóm bệnh<br /> <br /> Nhóm chứng<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> Nam<br /> <br /> 83<br /> <br /> 63,8<br /> <br /> 72<br /> <br /> 55,4<br /> <br /> Nữ<br /> <br /> 47<br /> <br /> 36,2<br /> <br /> 58<br /> <br /> 40,6<br /> <br /> Tuổi trung bình<br /> <br /> 56,81 ± 11,33<br /> <br /> 56,03 ± 12,47<br /> <br /> p<br /> <br /> 0,164<br /> 0,547<br /> <br /> + Tuổi trung bình của nhóm bệnh là 56,81 ± 11,33 khác biệt không có ý nghĩa thống kê với<br /> nhóm chứng là 56,03 ± 12,47, p > 0,05. Tỷ lệ nam/nữ nhóm bệnh là 1,76/1. Tỷ lệ nam/nữ của 2<br /> nhóm bệnh - chứng khác biệt không có ý nghĩa thống kê, p > 0,05.<br /> 2. Kết quả phân tích RFLP - PCR của SNP rs2294008<br /> Kết quả khuếch đại đoạn gen chứa rs2294008 của gen PSCA<br /> <br /> 545 bp<br /> <br /> Hình 1. Hình ảnh điện di sản phẩm khuếch đại đoạn gen chứa rs2294008<br /> M: Thang chuẩn 100 bp; B1 đến B10: Mẫu sản phẩm PCR bệnh nhân; (-): Chứng âm<br /> Mẫu chứng (-) không lên vạch. Kết quả điện di kiểm tra sản phẩm PCR tốt, hình ảnh điện di<br /> cho một băng rõ nét, không có sản phẩm phụ, kích thước tương đương 545 bp của đoạn gen cần<br /> khuếch đại, đủ tiêu chuẩn cho phản ứng cắt enzym.<br /> <br /> TCNCYH 115 (6) - 2018<br /> <br /> 27<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> <br /> Hình 2. Hình ảnh điện di sản phẩm cắt đoạn gen mang rs2294008 bằng enzym NlaIII<br /> M: Thang chuẩn 100 bp; B1 đến B10: Mẫu cắt sản phẩm PCR bệnh nhân; (+): Chứng dương<br /> Mẫu chứng dương gồm 2 băng kích thước 335 bp, 210 bp mang kiểu gen TT chứng tỏ phản<br /> ứng xảy ra hoàn toàn. Mẫu B1, 2, 3, 4, 6, 8 gồm 1 băng kích thước tương đương 545 bp: Kiểu<br /> gen CC. Mẫu B5 gồm 2 băng kích thước tương đương 335 bp, 210 bp: Kiểu gen TT. Mẫu B7, 9,<br /> 10 gồm 3 băng kích thước tương đương 545 bp, 335 bp, 210 bp: Kiểu gen CT (Hình 2).<br /> Kết quả giải trình tự kiểm tra<br /> Kết quả cắt enzym giới hạn được kiểm tra lại bằng kĩ thuật giải trình tự gen<br /> Kết quả giải trình tự DNA của bệnh nhân cho thấy kết quả hoàn toàn phù hợp với kết quả cắt<br /> enzym giới hạn (hình 3).<br /> <br /> Hình 3. Hình ảnh giải trình tự sản phẩm PCR chứa rs2294008 của gen PSCA<br /> tương ứng kiểu gen CC, CT, TT<br /> 3. Mối tương quan giữa tính đa hình rs2294008 của gen PSCA ở bệnh nhân ung thư dạ<br /> dày và người bình thường<br /> Bảng 2. Tần số kiểu gen SNP rs2294008 và tỷ số nguy cơ mắc ung thư dạ dày<br /> Nhóm bệnh<br /> <br /> Nhóm chứng<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> (95%CI)<br /> <br /> CC<br /> <br /> 56<br /> <br /> 43,08<br /> <br /> 63<br /> <br /> 48,46<br /> <br /> 1,00<br /> <br /> CT<br /> <br /> 59<br /> <br /> 45,38<br /> <br /> 61<br /> <br /> 46,92<br /> <br /> 1,09 (0,66 - 1,81)<br /> <br /> TT<br /> <br /> 15<br /> <br /> 11,54<br /> <br /> 6<br /> <br /> 4,62<br /> <br /> 2,81 (1,02 - 7,74)<br /> <br /> So sánh TT<br /> <br /> CC + CT<br /> <br /> 115<br /> <br /> 88,46<br /> <br /> 124<br /> <br /> 95,8<br /> <br /> 1,00<br /> <br /> với CC + CT<br /> <br /> TT<br /> <br /> 15<br /> <br /> 11,54<br /> <br /> 6<br /> <br /> 4,62<br /> <br /> 2,69 (1,01 - 7,18)<br /> <br /> Đa hình thái<br /> <br /> Kiểu gen<br /> <br /> 28<br /> <br /> Tỷ số nguy cơ (0R)<br /> <br /> TCNCYH 115 (6) - 2018<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> <br /> Đa hình thái<br /> <br /> Nhóm bệnh<br /> <br /> Nhóm chứng<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> (95%CI)<br /> 1,00<br /> <br /> So sánh TT<br /> <br /> CC<br /> <br /> 56<br /> <br /> 43,08<br /> <br /> 63<br /> <br /> 48,46<br /> <br /> + CT với CC<br /> <br /> TT + CT<br /> <br /> 74<br /> <br /> 56,92<br /> <br /> 67<br /> <br /> 51,53<br /> <br /> C<br /> <br /> 171<br /> <br /> 65,77<br /> <br /> 187<br /> <br /> 71,92<br /> <br /> T<br /> <br /> 89<br /> <br /> 34,23<br /> <br /> 73<br /> <br /> 28,08<br /> <br /> Kiểu alen<br /> <br /> Tỷ số nguy cơ (0R)<br /> <br /> 1,24 (0,76 – 2,03)<br /> 1,00<br /> 1,04 (0,72 – 1,49)<br /> <br /> Kết quả phân tích kiểu gen rs2294008 theo hai nhóm ung thư dạ dày và không ung thư dạ dày<br /> được sử dụng tỷ suất chênh hay tỷ số nguy cơ (OR) để xác định nguy cơ mắc bệnh của kiểu gen<br /> TT so với kiểu gen CC và CC + CT. Kết quả cho thấy kiểu gen TT của rs2294008 làm tăng nguy<br /> cơ ung thư dạ dày 2,81 lần so với kiểu gen CC, 95% CI 1,02 – 7,74, tăng nguy cơ ung thư dạ dày<br /> 2,69 lần so với kiểu gen CC + CT, 95% CI 1,01 - 7,18. Chưa tìm thấy mối liên quan giữa alen T<br /> so với C trong nguy cơ ung thư dạ dày (95 % CI chứa 1).<br /> <br /> IV. BÀN LUẬN<br /> Trong nghiên cứu của chúng tôi, kiểu gen<br /> <br /> tích gộp dựa trên 19 nghiên cứu trước về SNP<br /> <br /> TT làm tăng nguy cơ ung thư dạ dày hơn so<br /> <br /> rs2294008 với ung thư dạ dày cũng có kết<br /> <br /> với kiểu gen CC và CC + CT lần lượt 2,81 lần<br /> <br /> quả kiểu gen TT tăng nguy cơ ung thư dạ dày<br /> <br /> (95% CI 1,02 - 7,74) và 2,69 lần (95% CI 1,01<br /> <br /> hơn so với kiểu gen CC 1,75 lần (95% CI 1,5 -<br /> <br /> - 7,18). Kết quả này của chúng tôi tương tự<br /> <br /> 2,04). Kết quả chúng tôi khác so với kết quả<br /> <br /> như nghiên cứu của tác giả Song [8] nghiên<br /> <br /> nghiên cứu Li-xin Qiu trên người Trung Quốc<br /> <br /> cứu trên quần thể người Hàn Quốc với 3245<br /> <br /> [9] kiểu gen TT không làm tăng nguy cơ ung<br /> <br /> bệnh và 1245 chứng kiểu gen TT tăng nguy<br /> <br /> thư dạ dày so với kiểu gen CC (OR = 0,83,<br /> <br /> cơ so với kiểu gen CC 1,71 lần (95% CI 1,43 -<br /> <br /> 95% CI 0,63 - 1,1). Chúng tôi cũng tiến hành<br /> <br /> 2,04), nghiên cứu của Matsuo trên người Nhật<br /> <br /> tính tỷ suất chênh để xác định nguy cơ với<br /> <br /> Bản [11] TT làm tăng nguy cơ ung thư dạ dày<br /> <br /> ung thư dạ dày của kiểu gen CT so với CC,<br /> <br /> so với CC + CT 1,37 lần (95% CI 1,11 – 1,68),<br /> <br /> kiểu gen TT + CT so với CC, của alen T so với<br /> <br /> nghiên cứu trên quần thể người Châu Âu kiểu<br /> <br /> alen C tuy nhiên không tìm ra mối liên quan<br /> <br /> gen TT cũng làm tăng nguy cơ so với kiểu gen<br /> <br /> trong nguy cơ gây bệnh ung thư dạ dày. Kết<br /> <br /> CC 2,02 lần (95% CI 1,49 - 2,76) [10], nghiên<br /> <br /> quả này khác so với nghiên cứu đã được<br /> <br /> cứu của tác giả Li-Xin Qiu [9] tiến hành phân<br /> <br /> công bố trên quần thể khác nhau (bảng 4).<br /> <br /> Bảng 4. Nguy cơ gây ung thư dạ dày của kiểu gen CT, TT + CT so với CC, alen T so với C<br /> SNP rs2294008 trên một số quần thể<br /> Quần thể<br /> <br /> OR (95% CI)<br /> CT với CC<br /> <br /> TCNCYH 115 (6) - 2018<br /> <br /> T với C<br /> <br /> 2,07 (1,45 – 2,95)<br /> <br /> Nhật Bản [11]<br /> Hàn Quốc [8]<br /> <br /> TT + CT với CC<br /> <br /> 1,5 (1,28 – 1,76)<br /> <br /> 1,29 (1,18 – 1,41)<br /> 29<br /> <br />