Tình hình nghiên cứu các kiểu câu đặc biệt trong tiếng Trung Quốc tại Trung Quốc

Tạp chí Khoa học Viện Đại học Mở Hà Nội 55 (05/2019) 09-18 9<br /> <br /> <br /> TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CÁC KIỂU CÂU ĐẶC BIỆT<br /> TRONG TIẾNG TRUNG QUỐC TẠI TRUNG QUỐC<br /> <br /> A STUDY OF CHINESE SPECIAL SENTENCE PATTERNS IN CHINA<br /> <br /> Trần Thị Ánh Nguyệt, Vũ Đình Hoàng Anh Tuấn<br /> Nguyễn Quốc Việt, Nguyễn Quang Hưng*§<br /> <br /> Ngày tòa soạn nhận được bài báo: 5/11/2018<br /> Ngày nhận kết quả phản biện đánh giá: 6/5/2019<br /> Ngày bài báo được duyệt đăng: 24/5/2019<br /> <br /> Tóm tắt: Câu chữ “把” , câu chữ “被” , câu liên động , câu kiêm ngữ, câu tồn hiện là<br /> các kiểu câu đặc biệt trong tiếng Trung Quốc hiện đại. Hiện tại, nghiên cứu về các kiểu câu<br /> này tại Việt Nam tương đối ít hoặc gần như không có. Bài nghiên cứu tập trung giới thiệu bức<br /> tranh tổng quan về tình hình nghiên cứu các kiểu câu đặc biệt này tại Trung Quốc, phát hiện<br /> thấy rằng, nghiên cứu về các kiểu câu đặc biệt này chủ yếu hoàn thiện và có tính hệ thống từ<br /> khoảng những năm 80 cùa thế kỉ XX; các quan điểm nghiên cứ vô cùng đa dạng, nhiều chiều;<br /> các nghiên cứu tiêu biểu chủ yếu tập trung vào các vấn đề như: định nghĩa kiểu câu, phân loại<br /> câu, cấu trúc ngữ pháp, ngữ nghĩa và ngữ dụng. Đây chính là cơ sở đáng tin cậy về mặt lý<br /> thuyết, làm tiền đề cho việc đối chiếu sang tiếng Việt, giảng dạy các kiểu câu này cho sinh viên<br /> chuyên ngành tiếng Trung Quốc tại Việt Nam.<br /> Từ khóa: 把；被；tiếng Trung Quốc; tồn hiện; liên động; kiêm ngữ.<br /> <br /> <br /> Abstract: The sentence structure with “ 把 ”, “ 被 ”, the sentence with serial-verb<br /> construction, pivotal statement, existential-emergence sentence are special types of sentences<br /> in modern Chinese. Currently, the research studies on these types of sentences in Vietnam are<br /> relatively few or almost nonexistent. The paper focuses on introducing an overview on the states<br /> of studying these special types of sentences in China, finding that the study of these special<br /> sentence types is mostly complete and systematic from around the 1980s of the twentieth<br /> century; The views are extremely diverse and multi-dimensional; Typical studies mainly focus<br /> on issues as sentence type definition, sentence classification, grammatical, semantic and<br /> pragmatic structure. This is a reliable theoretical basis, a premise for comparing with<br /> Vietnamese, and teaching these types of sentences to students of Chinese majors in Vietnam.<br /> Keywords: 把,被,Chinese language, existential-emergence sentence, serial-verb construction,<br /> pivotal statement.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> * Trường Đại học Mở Hà Nội<br /> §<br /> 10 Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion<br /> <br /> 1. Đặt vấn đề 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu<br /> Trong tiếng Trung Quốc hiện đại, câu tại Trung Quốc<br /> chữ “把” (把字句), câu chữ “被” (被字句), 2.1 Tổng quan tình hình nghiên cứu<br /> câu liên động (连动句), câu kiêm ngữ (兼 câu chữ “把 ”<br /> Các nghiên cứu về cấu trúc câu chữ<br /> 语句), câu tồn hiện (存现句) là các kiểu câu<br /> “把” chủ yếu nghiên cứu các thành tố trong<br /> có cấu trúc đặc thù, khác biệt so với cấu trúc<br /> câu thông thường. Do vậy các kiểu câu này câu chữ “把” và các mối quan hệ lôgic giữa<br /> được các học giả, giới nghiên cứu ngôn ngữ các thành tố đó, các nghiên cứu cũng chỉ ra<br /> Hán đặc biệt quan tâm. Số lượng công trình, các mô hình khác nhau của câu chữ “把”.<br /> luận văn, luận án, bài báo khoa học nghiên Điển hình là nghiên cứu của Kim Lập Hâm1 **<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> cứu về các kiểu câu này theo như kết quả chia câu chữ “把” thành 3 loại cấu trúc bao<br /> điều tra trên kho dữ liệu các công trình gồm A 把 B – VR; A 把 B – V; A 把 B –<br /> nghiên cứu khoa học của Trung Quốc – 中 DV/ A 把 B – V– NM . Lưu Bồi Ngọc đã<br /> 国知网 (www.cnki.net) đến thời điểm hiện khái quát câu chữ “ 把 ” thành mô hình<br /> tại như sau: Nghiên cứu về câu chữ “把” ( “NP1+把+NP2+V+X”, từ đặc điểm của các<br /> 把字句)có 2247 nghiên cứu; câu chữ “被” thành phần câu chia câu chữ “把” thành 4<br /> (被字句) có 1682 nghiên cứu; câu liên động loại lớn và 27 loại cấu trúc nhỏ, đồng thời<br /> (连动句) có 904 nghiên cứu; câu kiêm ngữ phân tích làm rõ mối quan hệ giữa các loại<br /> (兼语句) có 480 nghiên cứu; câu tồn hiện ( câu đó2.<br /> ††<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 存现句) có 1185 nghiên cứu. Tuy nhiên, tại Về các thành phần cấu thành nên câu chữ “<br /> Việt Nam số lượng nghiên cứu về các kiểu 把”, có nhiều nghiên cứu đi sâu vào phân<br /> câu đặc biệt này tại Việt Nam còn tương đối tích động từ, chữ “把” và các thành phần<br /> ít. Các nghiên cứu đa phần chỉ dừng lại ở so khác trong câu với nhiều góc độ khác nhau.<br /> sánh các kiểu câu đặc biệt trong tiếng Việt Từ góc độ chức năng ngữ pháp của động từ,<br /> và tiếng Trung Quốc, gần như không có các Đinh Thanh Thụ cho rằng động từ trong câu<br /> nghiên cứu đi sâu phân tích kết cấu ngữ chữ “把” thường mang theo các thành phần<br /> pháp, phân loại, ngữ dụng, ngữ nghĩa... của khác như “zhe（着）”，“le（了）”, bổ<br /> câu tại Việt Nam. Nhóm nghiên cứu mong ngữ, tân ngữ hoặc động từ láy lại3. Theo<br /> ‡‡<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> muốn thông qua bài viết này, giới thiệu tổng Chu Đức Hy động từ trong câu chữ “把”<br /> quan về tình hình nghiên cứu các kiểu câu không bao giờ đứng một mình, trước và sau<br /> đặc thù này tại Trung Quốc. Từ đó góp phần động từ luôn có các thành phần khác hoặc<br /> hoàn thiện hơn bức tranh nghiên cứu ngữ động từ láy lại4. Thôi Hy Lượng cho rằng<br /> §§<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> pháp tiếng Trung Quốc nói chung và các động từ trong câu chữ “把” phải là những<br /> kiểu câu đặc biệt trong tiếng Trung Quốc động từ có khả năng tác động5; Kim Lập<br /> ***<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> nói riêng tại Việt Nam. Hâm nhìn từ tính tự chủ và phi tự chủ của<br /> động từ cho rằng, chỉ có các động từ có đặc<br /> <br /> <br /> 1<br /> 金立鑫. (1997). “把”字句的句法、语义、<br /> **<br /> 3<br /> 丁声树.(1961).现代汉语语法讲话.北京，商<br /> ‡‡<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 语境特征. 中国语文(6), 415-423. 务印书馆<br /> 2<br /> 刘培玉. (2001). 关于把字句的结构分析. 上<br /> ††<br /> 4<br /> 朱德熙.(1982).语法讲义.北京，商务印书馆<br /> §§<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 海财经大学学报, 3(3), 52-57. 5<br /> 崔希亮. (1995). “把”字句的若干句法语义<br /> ***<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 问题. 世界汉语教学(3), 12-21.<br /> Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion 11<br /> <br /> trưng ngữ nghĩa biểu thị hoàn thành tiếp rằng “把” là “thứ động từ” (次动词)14, “thứ †††††<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> diễn mới có thể dùng trong câu chữ “把”6; †††<br /> động từ” là các động từ không làm thành<br /> Phạm Dĩnh Duệ cho rằng động từ trong câu phần vị ngữ chính, sau “thứ động từ” phải<br /> chữ “把” phải là những động từ biểu thị có các tân ngữ là thể từ ( 体词); Hùng Trọng<br /> hành vi có tính tác động mạnh, không được Nhu15, Hoàng Chính Đức gọi “ 把 ” là<br /> ‡‡‡‡‡<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> là các động từ độc lập7. ‡‡‡.<br /> khinh động từ16. Một số nhà nghiên cứu<br /> §§§§§<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Ngoài động từ, tân ngữ đứng sau “把” cũng khác vẫn giữ quan điểm coi “把” có tính<br /> được rất nhiều nhà nghiên cứu quan tâm. Lý chất hư từ là giới từ, trợ động từ, đại diện<br /> Nhân Giám8, Chu Đức Hy9 , Bích Phượng<br /> §§§ ****<br /> cho quan điểm này có: Lý Anh Triết17 cho ******<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Sinh10, Thẩm Dương11… cho rằng tân ngữ<br /> †††† ‡‡‡‡<br /> <br /> rằng “把” là giới từ；Vương Lực cho rằng<br /> đứng sau “把” do đứng trước động từ hoặc “把” là trợ động từ hay động từ có chức<br /> mệnh đề phía sau, do vậy được xem như chủ năng giới từ, và hiện nay đa phần các nghiên<br /> ngữ. Các nghiên cứu đều đưa ra các dẫn cứu đều coi “把” là giới từ18. ††††††<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> chứng minh chứng cho luận điểm này, tuy<br /> Nghiên cứu về ngữ nghĩa câu chữ “把” , các<br /> nhiên chưa hoàn toàn nhận được sự đồng<br /> nghiên cứu chủ yếu đi sâu nghiên cứu nghĩa<br /> thuận của giới nghiên cứu.<br /> “xử lý” của câu. Vương Lực trong “Lý luận<br /> Một số nghiên cứu đi sâu làm rõ tính<br /> về ngữ pháp Trung Quốc” cho rằng câu chữ<br /> chất, chức năng của chữ “把” trong câu chữ<br /> ‘把’ biểu thị sự ‘xử lý19. “Xử lý” nghĩa là<br /> ‡‡‡‡‡‡<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> “把”. Chữ “把” vốn là động từ “把” là thực<br /> sắp xếp, điều chỉnh, đối xử như thế nào đó<br /> từ được hư từ hoá trở thành giới từ. Tuy đối với người, hoặc vật. Nói chung tác dụng<br /> nhiên một số nhà nghiên cứu vẫn cho rằng<br /> cơ bản của câu chữ ‘把’ là sự ‘xử lý’ của<br /> “把” trong câu chữ “把” vẫn là thực từ hoặc<br /> động từ đối với tân ngữ. Ý kiến này nhận<br /> nửa thực từ nửa hư từ, có thể kể đến các<br /> được sự đồng thuận của đa số các nhà<br /> nghiên cứu của Lý Nhân Giám12, Trình §§§§<br /> <br /> <br /> nghiên cứu ngữ pháp Trung Quốc, tuy nhiên<br /> Công13; Lữ Thúc Tương ( 吕叔湘), Chu<br /> *****<br /> <br /> cũng có nhiều nhà nghiên cứu cho rằng điều<br /> Đức Hy（朱德熙）(1952) gọi “把” là “phó này chưa thể hiện được đầy đủ ý nghĩa của<br /> động từ” (副动词)； Đinh Thanh Thụ cho<br /> <br /> <br /> <br /> 6<br /> 金立鑫. (1997). “把”字句的句法、语义、<br /> †††<br /> 12<br /> 李人鉴. (1988). 试论“使”字句和“把”字句<br /> §§§§<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 语境特征. 中国语文(6), 415-423. . 扬州大学学报(人文社会科学版)(3), 105-<br /> 7<br /> 范颖睿. (2012). 现代汉语“把”字句谓语动<br /> ‡‡‡ 110.<br /> 词的语义特征. 内蒙古师范大学学报(哲学社 13<br /> 程工. (1999). 名物化与向心结构理论新探<br /> *****<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 会科学版), 41(3), 137-140. . 现代外语(2), 131-144.<br /> 8<br /> 李人鉴. (1988). 试论“使”字句和“把”字句<br /> §§§<br /> 14<br /> 丁声树.(1961).现代汉语语法讲话.北京，<br /> †††††<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> . 扬州大学学报(人文社会科学版)(3), 105- 商务印书馆<br /> 110. 15<br /> 熊仲儒. (2004). 动结式的致事选择. 安徽<br /> ‡‡‡‡‡<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 9<br /> 朱德熙.(1982).语法讲义.北京，商务印书<br /> **** 师范大学学报（人文社科版）, 32(4), 471-<br /> 馆 476.<br /> 10<br /> 薛凤生. (1987). 试论“把”字句的语义特性<br /> ††††<br /> 16<br /> 黄正德. (2007). 汉语动词的题元结构与其<br /> §§§§§<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> . 语言教学与研究(1), 4-22. 句法表现. 语言科学, 6(4).<br /> 11<br /> 沈阳. (1997). 名词短语的多重移位形式及<br /> ‡‡‡‡<br /> 17<br /> 李英哲. (1990). 实用汉语参考语法.<br /> ******<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 把字句的构造过程与语义解释. 中国语文(6),<br /> 18<br /> 王力. (1954). 中国语法理论.下册.<br /> ††††††<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 402-414. 19<br /> 王力. (1954). 中国语法理论.下册.<br /> ‡‡‡‡‡‡<br /> 12 Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion<br /> <br /> <br /> câu chữ ‘把’, do vậy phải mở rộng phạm vi trong bài viết “Đối xứng và bất đối xứng<br /> ý nghĩa kiểu câu này. giữa câu chữ ‘被’ và câu chữ ‘ba’” đã sử<br /> 2.2 Tổng quan tình hình nghiên dụng phương pháp nghiên so sánh đối chiếu<br /> cứu câu chữ “被” về cấu trúc và ngữ nghĩa của hai loại câu<br /> Trong cuốn Ngữ pháp văn bạch chữ “被” và câu chữ “把”, đồng thời đưa ra<br /> thoại （新著国语文法） được xuất bản những phân tích và so sánh về sự khác biệt<br /> năm 1924 của Lê Cẩm Hy （黎锦熙） cho giữa hai loại câu này.<br /> rằng, động từ có hai loại chính là “ bị động” Trong Nghiên cứu về câu chữ ‘被’ trong<br /> và “tản động”. Về sau những nhà nghiên Hán ngữ hiện đại, Du Thư đưa ra năm cấu<br /> cứu hàng đầu như Chu Đức Hy（朱德熙） trúc cơ bản của loại câu này, đồng thời phân<br /> ,Vương Lực（王力）cũng lần lượt đưa ra tích thành phần và tính chất “ẩn” của loại<br /> câu này23; tác giả vận dụng học thuyết<br /> những nghiên cứu về những phương thức<br /> ‡‡‡‡‡‡‡<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> HNC24 (Hierarchical Network of<br /> biểu đạt mang tính chất bị động về cấu trúc<br /> §§§§§§§<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> ngữ pháp, sự phát triển của câu hay ngữ Concepts) phân tích câu chữ “被” từ việc<br /> nghĩa trong tiếng Hán hiện đại và đây cũng lấy dữ liệu từ máy tính về phân tích ngôn<br /> là loại câu được rất được coi trọng trong ngữ, đưa ra phương thức xử lý và phương<br /> nghiên cứu về Hán ngữ. Đến nay, giới hướng tiếp cận mới về loại câu này.<br /> nghiên cứu vẫn đang rất quan tâm và tiến Về cấu trúc ngữ nghĩa của câu chữ “被”,<br /> hành nghiên cứu loại câu này dưới nhiều Hình Phúc Nghĩa trong cuốn Ngữ pháp Hán<br /> góc độ và với nhiều thành quả nghiên cứu ngữ25 đã chỉ ra rằng câu chữ “被”có thể<br /> ********<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> khác nhau. được sử dụng rộng rãi trong văn viết. Hiện<br /> Về phân loại câu chữ “ 被 ” , Lữ Thúc nay, những nghiên cứu về dạng thức câu bị<br /> Tương, Chu Đức Hy trong Giảng thoại tu động ngày được hoàn thiện và ngày càng đi<br /> từ ngữ pháp nhận định “被” là phó động từ sâu vào những vấn đề cần nghiên cứu. Một<br /> và chia câu chữ “被” thành ba loại: loại trong những nghiên cứu sâu và toàn diện<br /> hơn cả về loại câu bị động này phải kể đến<br /> truyền thống, loại đầy đủ và loại giản<br /> “Tái nhận thức câu bị động” của Triệu<br /> lược20. Năm 1994, Lý San21 trong cuốn<br /> §§§§§§ *******<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Thanh Dũng, chỉ riêng những loại câu bị<br /> Nghiên cứu câu chữ “被” trong tiếng Hán<br /> động mang chữ “被 ” đã được ông phân<br /> hiện đại đã miêu tả những đặc điểm khác<br /> thành 19 loại26.<br /> nhau của loại câu này, đồng thời đưa ra so<br /> ††††††††<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Lưu Tuân trong Nhập môn giảng<br /> sánh qui nạp và phân tích những đặc điểm,<br /> dạy Hán ngữ đối ngoại đã đưa ra so sánh kết<br /> ngữ nghĩa của loại câu này với những loại<br /> cấu câu bị động trong tiếng Hán và tiếng<br /> câu bị động khác. Trương Bách Giang22 †††††††<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Anh27; Trong “Vị trí ngữ pháp của chữ ‘被<br /> ‡‡‡‡‡‡‡‡<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 20<br /> .吕叔湘, 朱德熙 (1979). 语法修辞讲话. 中<br /> §§§§§§<br /> 24<br /> 黄曾阳.(1998). HNC (概念层次网络) 理论<br /> §§§§§§§<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 国科技术语(5). : 计算机理解语言研究的新思路.<br /> 21<br /> 李珊.(1994).现代汉语被字句研究.北京大<br /> *******<br /> 25<br /> 邢福义.(1996). 汉语语法学.<br /> ********<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 学出版社, 1994 26<br /> 赵清永. (1993). 对被动句的再认识. 北京<br /> ††††††††<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 22<br /> 张伯江.(2001). 被字句和把字句的对称与<br /> ††††††† 师范大学学报(6), 98-103.<br /> 不对称’. 中国语文(6), 519-524. 27<br /> 刘珣.(2000). 对外汉语教学引论.:北京语<br /> ‡‡‡‡‡‡‡‡<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 23<br /> 游舒.(2005). 现代汉语被字句研究.<br /> ‡‡‡‡‡‡‡ 言大学出版社<br /> (Doctoral dissertation, 武汉大学).<br /> Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion 13<br /> <br /> ’” của Thạch Định Hú, Hồ Kiện Hoa đã Lữ Thúc Tương trong Lữ Thúc<br /> phân chia vị trí ngữ pháp của “被” thành 05 Tương toàn tập, tập 631 đã đưa ra định<br /> ‡‡‡‡‡‡‡‡‡<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> loại lớn28. Lưu Tiến trong “Các vấn đề chủ<br /> §§§§§§§§<br /> nghĩa về câu liên động như sau: “hai động<br /> yếu về nghiên cứu câu chữ “被” trong tiếng từ trong câu nếu không có quan hệ đẳng lập,<br /> Trung Quốc hiện đại” đã đưa ra được nguồn cũng không phân định được thành động từ<br /> gốc và sự phát triển của câu chữ “被”, đồng chính phụ thì gọi là cấu trúc liên động. Đinh<br /> Thanh Thụ và nhiều tác giả trong cuốn<br /> thời cũng đặt ra câu hỏi về mối quan hệ về<br /> Giảng thoại ngữ pháp Hán ngữ hiện đại32<br /> ngữ nghĩa của câu chữ “被”, chữ “被” xuất<br /> §§§§§§§§§<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> đã bàn luận khá chi tiết về hình thức liên<br /> hiện trong câu tạo sự kết nối về mặt ngữ<br /> động, theo tác giả: “Hình thức liên động là<br /> nghĩa29. Tổ Nhân Thực trong “Phân tích<br /> kết cấu gồm nhiều động từ dùng liên tiếp,<br /> *********<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> đặc trưng biểu nghĩa của câu chữ ‘被’”30,<br /> trong đó tất cả các động từ đều thuộc cùng<br /> †††††††††<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> đã căn cứ vào tình hình thực tế sử dụng loại một chủ ngữ”. Các tác giả cũng đồng thời<br /> câu này đưa ra trường hợp bắt buộc hoặc chỉ ra sự khác nhau giữa cấu trúc liên động<br /> không sử dụng hoặc có thể sử dụng hoặc và cấu trúc đẳng lập, nếu như trong cấu trúc<br /> không dạng thức câu bị động, đồng thời đẳng lập các động từ có cấu trúc ngang<br /> phân tích lỗi sai thường gặp khi sử dụng câu hàng, có thể đổi vị trí cho nhau thì động từ<br /> bị động của sinh viên nước ngoài, từ đó chỉ trong cấu trúc liên động là không thể thay<br /> ra ngữ cảnh và phạm vi sử dụng của loại câu đổi vị trí trước sau do phải tuân theo thứ tự<br /> này. cấu trúc cố định.<br /> 2.3 Tổng quan tình hình nghiên<br /> cứu câu lien động（连动句）<br /> <br /> Về phạm vi và phân loại câu liên động: Lý Lâm Định（李临定）trong Các kiểu câu Hán ngữ<br /> hiện đại đã phân chia cấu trúc câu liên động thành sáu loại:<br /> **********<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Trần Kiến Dân trong Luận bàn về các kiểu câu Hán ngữ hiện đại 33 đã chỉ ra các đặc<br /> ††††††††††<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> điểm và tính chất của câu liên động, đồng thời căn cứ vào đặc điểm của vị ngữ chia câu liên<br /> động thành mười loại:<br /> <br /> <br /> <br /> 28<br /> 石定栩, 胡建华. (2005). “被”的句法地位<br /> §§§§§§§§<br /> 31<br /> 吕叔湘. (2012).吕叔湘全集，第六卷，辽<br /> ‡‡‡‡‡‡‡‡‡<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> . 当代语言学, 7(3), 213-224. 宁教育出版社，2012<br /> 29<br /> 刘进. (2009). 近代汉语“被”字句研究中的<br /> *********<br /> 32<br /> 丁声树等.(1999）.现代汉语语法讲话，商<br /> §§§§§§§§§<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 主要问题. 殷都学刊,30(1), 118-125. 务印书馆，北京，1999，112 页<br /> 30<br /> 祖人植. (1997). “被”字句表义特性分析<br /> †††††††††<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> . 汉语学习(3), 47-51. 33<br /> †††††††††† 陈建民.(1986).现代汉语句型论.语文出版<br /> 社<br /> 14 Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Lận Hoàng nghiên cứu đặc điểm, liên động trên phương diện cấu trúc và chức<br /> phạm vi của câu liên động, trên cơ sở đó năng; Hứa Lợi nghiên cứu đặc trưng cấu<br /> chia câu liên động thành năm loại34; Thẩm ‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡ trúc của câu liên động, trên cơ sở so sánh<br /> Khai Mộc nghiên cứu về thuộc tính của câu đặc điểm động từ trong cấu trúc liên động<br /> liên động, từ đó chỉ ra ba điều kiện hình với các cấu trúc khác, từ đó đưa ra phạm vi<br /> thành và 把 hình thức cơ bản của câu liên câu liên động40. Ngoài ra còn có các<br /> ************<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> động35.§§§§§§§§§§<br /> nghiên cứu sự khác nhau giữa cấu trúc liên<br /> Nghiên cứu tiêu biểu về cấu trúc, ngữ động và các cấu trúc khác, điển hình có<br /> nghĩa câu liên động có thể kể đến Nhiêu nghiên cứu của Mã Minh Xuân nghiên cứu<br /> Cần, tác giả tập trung phân tích cấu tạo từ so sánh câu liên động với câu vị ngữ động<br /> trong cấu trúc liên động36; Hồng Miểu<br /> ***********<br /> từ41; Tống Ngọc Trụ so sánh câu liên động<br /> ††††††††††††<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> nghiên cứu cấu trúc và ngữ nghĩa câu liên với câu vị ngữ là hai cụm chủ vị42; Trịnh ‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> động trong tiếng Hán hiện đại37; Lý Lâm †††††††††††<br /> Hồng Minh nghiên cứu ranh giới giữa câu<br /> Định nghiên cứu về đặc điểm cấu trúc, quan liên động và câu rút gọn43; Ngô Phong §§§§§§§§§§§§<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> hệ ngữ nghĩa của hai động từ trong câu liên nghiên cứu về sự giống nhau giữa câu kiêm<br /> động38, ngoài ra còn nghiên cứu về quan<br /> ‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡<br /> ngữ và câu liên động44. *************<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> hệ tầng bậc của trạng ngữ, giới từ… trong 2.4. Tổng quan tình hình<br /> câu liên động; Dương Thành Khải39 đã §§§§§§§§§§§ nghiên cứu câu kiêm ngữ（兼语句）<br /> đưa ra định nghĩa câu liên động từ góc độ Về định nghĩa câu kiêm ngữ, Lê<br /> cấu trúc và ngữ nghĩa từ đó phân loại câu Cẩm Hy45; Triệu Nguyên Nhiệm46 đều<br /> ††††††††††††† ‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 34<br /> 蔺璜. (1983). 连动式的特点与范围. 山西师大学报：社会科学版(3), 71-75.<br /> 35<br /> 沈开木. (1986). 连动及其归属. 汉语学习(5), 19-21.<br /> 36<br /> 饶勤. (1993). 从句法结构看复合词中的一种新的构词方式——连动式构词. 汉语学习(6), 15-16.<br /> 37<br /> 洪淼. (2004). 现代汉语连动结构研究. (Doctoral dissertation, 南京师范大学).<br /> 38<br /> 李临定（1981）.“连动句”，语文研究，1981（2）<br /> 39<br /> 杨成凯（2000）.连动式研究，语法研究和探索，商务印书馆，2000，119 页<br /> 40<br /> 许利. (2006). 汉语连动式的结构特征. 大学时代：b 版(2), 18-19.<br /> 41<br /> 马鸣春. (1984). 连动句与动词状语句的对比. 兰州学刊(6), 96-100.<br /> 42<br /> 宋玉柱. (1978). 也谈“连动式”和“兼语式”——和张静同志商榷. 郑州大学学报(哲学社会科学版<br /> )(2), 32-40.<br /> 43<br /> 郑红明. (1991). 谈《提要》中“紧缩句”和“连动句”的划界. 高校教育管理(2), 45-46.<br /> 44<br /> 吴峰. (1992). 难以区别的兼语句与连动句. 语文教学与研究(1).<br /> 45<br /> 黎锦熙（1992）.新著国语文法，湖南教育出版社，1992，65.<br /> 46<br /> 赵元任（1948）.Mandarin Primer, An Interrise Course in Spoken Chinese, Harvard University<br /> Press, 1948<br /> Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion 15<br /> <br /> cho rằng những thành phần câu vừa có chức phân loại đều căn cứ trên đặc điểm ngữ<br /> năng chủ ngữ, vừa có chức năng tân ngữ gọi nghĩa của động từ thứ nhất, đồng thời động<br /> là thành phần kiêm ngữ. Lữ Thúc Tương47 §§§§§§§§§§§§§ từ thứ nhất thường là động từ mang ngữ<br /> gọi câu liên động là câu chuyển vị（递谓式 nghĩa cầu khiến hoặc mệnh lệnh.<br /> ）, ông cho rằng: “Câu chuyển vị là câu có Về ngữ nghĩa câu kiêm ngữ các nghiên cứu<br /> hai động từ không cùng thuộc một chủ ngữ, chủ yếu phân tích quan hệ ngữ nghĩa giữa<br /> chủ ngữ của động từ thứ hai là tân ngữ của các thành phần trong câu như: mối liên hệ<br /> động từ thứ nhất, động từ thứ nhất thường giữa động từ thứ nhất, thành phần kiêm ngữ<br /> là các động từ như 使, 叫, 让 hoặc các động và động từ thứ hai; Quan hệ ngữ nghĩa của<br /> động từ thứ nhất với thành phần kiêm ngữ;<br /> từ có ý nghĩa tương đương với các động từ<br /> Quan hệ ngữ nghĩa giữa thành phần kiêm<br /> này.” ; Hoàng Bách Vinh, Liêu Tự<br /> ngữ với động từ thứ hai; Quan hệ ngữ nghĩa<br /> Đông48 cho rằng, hình thức kiêm ngữ là tân<br /> giữa động từ thứ nhất với động từ thứ hai.<br /> **************<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> ngữ của động từ đứng trước kiê chủ ngữ của<br /> Điển hình là nghiên cứu của Du Nhữ<br /> động từ đứng sau, cấu trúc này tạo ra thành<br /> Kiệt53 tác giả cho rằng đặc điểm chung của<br /> phần mang hai chức năng vừa là tân ngữ<br /> †††††††††††††††<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> động từ trong câu kiêm ngữ động là luôn<br /> vừa là chủ ngữ gọi là thành phần kiêm ngữ.<br /> biểu thị ý nghĩa cầu khiến, mệnh lệnh, đồng<br /> Về phân loại câu kiêm ngữ, Lữ Thúc<br /> thời động từ thứ nhất là tác nhân để động từ<br /> Tương49 căn cứ vào đặc điểm của động từ<br /> thứ hai xuất hiện. Về quan hệ của động từ<br /> ††††††††††††††<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> thứ nhất chia câu kiêm ngữ thành ba loại:<br /> thứ nhất và động từ thứ hai trong câu kiêm<br /> động từ mang hai tân ngữ biểu thị “mệnh<br /> ngữ, tác giả Thẩm Song Thắng cho rằng<br /> lệnh”; động từ mang hai tân ngữ biểu thị<br /> mức độ động tác được biểu thị trong động<br /> “tán đồng” hoặc “trách mắng”; động từ<br /> từ thứ hai thường yếu hơn động từ thứ nhất,<br /> mang ba tân ngữ biểu thị “cho”, “tặng”.<br /> giữa hai động từ có quan hệ tầng bậc54. Tác<br /> Đinh Thanh Thụ cho rằng động từ thứ nhất<br /> ‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> giả Hoàng Hiểu Đông thì cho rằng cấu trúc<br /> trong câu kiêm ngữ có thể là từ “有” hoặc“<br /> ngữ nghĩa giữa các thành phần trong câu<br /> 没有”50. Tống Ngọc Trụ căn cứ ngữ nghĩa<br /> kiêm ngữ là cấu trúc phức đa nguyên, đa<br /> ‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> của động từ thứ nhất phân chia động từ câu tầng, đối với quan hệ ngữ nghĩa giữa động<br /> kiêm ngữ thành năm loại: mệnh lệnh, trợ từ thứ nhất, thành phần kiêm ngữ với động<br /> giúp, sở hữu, tâm lý, giới thiệu51. Du Nhữ<br /> §§§§§§§§§§§§§§<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> từ thứ hai, tác giả cho rằng có một nhân tố<br /> Kiệt chia câu kiêm ngữ thành 11 loại bao C – là nhân tố ẩn trong quan hệ ngữ nghĩa<br /> gồm: sai khiến, mệnh lệnh, khuyên nhủ, nhờ này, nó có thể biểu thị mục đích kết quả,<br /> vả, cung cấp, giới thiệu, phối hợp, giúp đỡ,<br /> tháp tùng, yêu ghét, có không52. Từ các ***************<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> phân loại câu kiêm ngữ cho thấy các cách<br /> <br /> <br /> <br /> 47<br /> 吕叔湘（2012）.吕叔湘全集，第六卷， 51<br /> 宋玉柱（1986）.现代汉语语法十讲，南<br /> 辽宁教育出版社 开大学出版社，天津，1986，91-93.<br /> 48<br /> 黄伯荣，廖序东（2007）.现代汉语，北 52<br /> 游汝杰. (2002). 现代汉语兼语句的句法和<br /> 京高等教育出版社 语义特征. 汉语学习(6), 1-6.<br /> 49<br /> 吕叔湘（1980）.现代汉语八百词，北京 53<br /> 游汝杰. (2002). 现代汉语兼语句的句法和<br /> 商务印书馆 语义特征. 汉语学习(6), 1-6.<br /> 50<br /> 丁声树，吕叔湘，李荣（1957）.现代汉 54<br /> 沈双胜. (2004). 汉语兼语式谓语与汉英对<br /> 语语法讲话，北京商务印书馆 应表达. 四川外语学院学报, 20(4), 93-96.<br /> 16 Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion<br /> <br /> nguyên nhân, sở hữu tồn tại, xưng hô giải động từ vị ngữ luôn là danh từ chỉ người<br /> thích.55<br /> §§§§§§§§§§§§§§§. hoặc vật tồn tại, xuất hiện hoặc biến mất.<br /> Về cấu trúc câu kiêm ngữ, các nghiên cứu (Ngữ pháp Hán ngữ hiện đại ứng dụng- Cố<br /> còn tồn tại các ý kiến trái chiều. Do hiện Vy Hoa, Phan Văn Ngu, Lưu Nguyệt<br /> tượng kiêm ngữ là hiện tượng khá đặc thù Hoa)58. ‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> trong tiếng Trung Quốc, nhiều nhà nghiên Nghiên cứu về đặc tính, phạm vi và<br /> cứu ngôn ngữ Trung Quốc dùng các lý phân loại câu tồn hiện, thông qua tổng hợp<br /> thuyết ngôn ngữ phương Tây để giải thích và phân tích các tài liệu liên quan, nhóm<br /> hiện tượng này. Hồ Dụ Thụ, Phạm Hiểu nghiên cứu nhận thấy, trong giới nghiên cứu<br /> không công nhận chức năng kiêm ngữ của Trung Quốc tồn tại tương đối nhiều các<br /> thành phần kiêm ngữ trong câu, tuy nhiên quan điểm khác nhau, thậm chí là trái<br /> vẫn cho rằng đây là một cấu trúc rất đặc biệt ngược. Các quan điểm nghiên cứu được tóm<br /> trong tiếng Trung Quốc, đồng thời cho rằng tắt dưới đây:<br /> trong cấu trúc câu này tồn tại một phạm trù Trong giới nghiên cứu Trung Quốc,<br /> trống（空语类—empty category）làm chủ có nhiều ý kiến tranh luận về việc câu tồn<br /> ngữ của động từ thứ hai. Về nghiên cứu đối hiện nên được xếp là loại câu phân loại theo<br /> chiếu câu kiêm ngữ trong tiếng Hán với các kết cấu ngữ pháp hay là loại câu phân loại<br /> ngôn ngữ khác điển hình có Thẩm Song theo mục đích nói. Đa số các nhà nghiên<br /> Thắng, Trần Tú Quyên56 nghiên cứu đối<br /> ****************<br /> cứu Trung Quốc vẫn ủng hộ quan điểm câu<br /> chiếu câu kiêm ngữ trong tiếng Trung Quốc tồn hiện là loại câu phân loại theo kết cấu<br /> với câu tân ngữ phức trong tiếng Anh. ngữ pháp, tuy nhiên trong bài viết “Luận<br /> 2.5. Tổng quan tình hình nghiên bàn về phạm vi và tính chất của câu tồn<br /> cứu câu tồn hiện (存现句） hiện”59, tác giả Phan Văn đã đưa ra quan<br /> §§§§§§§§§§§§§§§§<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Trong Hán ngữ hiện đại57 xuất bản ††††††††††††††††<br /> điểm trái ngược. Phan Văn cho rằng kết cấu<br /> năm 1991, hai tác giả Hoàng Bá Vinh - Liêu cú pháp của câu tồn hiện thiếu tính thống<br /> Tự Đông đã đưa ra định nghĩa về câu tồn nhất, nhưng mục đích giao tiếp của loại câu<br /> hiện như sau: câu tồn hiện là một kiểu câu này thì lại đồng nhất, đều tập trung biểu đạt<br /> đặc thù dùng để miêu tả môi trường xung ý nghĩa tồn tại. Vì vậy, tác giả khẳng định<br /> quanh, kiểu câu này biểu thị ở đâu đó tồn việc xếp câu tồn hiện vào loại câu phân loại<br /> tại, xuất hiện, biến mất người hoặc vật nào theo mục đích giao tiếp hợp lí hơn là xếp<br /> đó. Với các nghiên cứu về sau, định nghĩa câu tồn hiện vào loại câu phân loại theo kết<br /> này ngày càng được hoàn thiện hơn. Câu cấu ngữ pháp.<br /> tồn hiện không chỉ biểu thị ý nghĩa tồn tại Về phạm vi và phân loại câu tồn<br /> mà còn phải thỏa mãn được điều kiện về hiện, phạm vi khoanh vùng câu tồn hiện phụ<br /> hình thức, tức là: thành tố đầu của câu tồn thuộc rất nhiều vào tiêu chuẩn nhận diện của<br /> hiện luôn là từ ngữ chỉ địa điểm, phía sau loại câu này. Đa số các nghiên cứu hiện nay<br /> <br /> <br /> <br /> 55<br /> 黄晓冬. (2009). 试论兼语短语的语义结构 57<br /> 黄伯荣, & 廖序东. (1991). 现代汉语 (增订<br /> . 四川师范大学学报（社会科学版）, 36(6), 版). 高等教育出版社.<br /> 38-43. 58<br /> 刘月华, 潘文娱等. (2001). 实用现代汉语<br /> 56<br /> 陈秀娟. (2010). 致使义的汉语兼语句和英 语法.增订本. 商务印书馆.<br /> 语复合宾语句的对比研究. (Doctoral 59<br /> 潘文. (2003). 现代汉语存现句研究，（<br /> dissertation, 吉林大学). Doctoral dissertation, 复旦大学）<br /> Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion 17<br /> <br /> về câu tồn đều kết hợp hai tiêu chí ý nghĩa thành phần đi sau động từ, như “Câu tồn<br /> biểu đạt và kết cấu để nhận biết câu tồn hiện. hiện”của Trương Học Thành (1982)63, §§§§§§§§§§§§§§§§§<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Về mặt kết cấu, một câu tồn hiện phải có các “Câu tồn hiện động thái” của Tống Ngọc<br /> thành tố cấu tạo theo mô hình: “Từ ngữ chỉ Trụ (1982)64 Thành tố (C) trong câu tồn<br /> .******************<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> thời gian, không gian (thành tố A) + động hiện thường là danh từ và thường là danh từ<br /> từ + 着/了(thành tố B) + danh từ/ cụm danh không xác định, tuy nhiên trong một số điều<br /> từ(thành tố C)” đồng thời, kết cấu trên phải kiện nhất định, (C) có thể là danh từ xác<br /> biểu đạt ý nghĩa “tồn tại”. định, thậm chí là danh từ riêng. Nghiên cứu<br /> Nghiên cứu về cấu trúc ngữ pháp trong câu về mối liên hệ giữa các thành phần trong câu<br /> tồn hiện chủ yếu nghiên cứu các thành phần tồn hiện còn tương đối ít và chưa có nhiều<br /> cấu thành trong câu. Trong cuốn Các vấn đề quan điểm nổi bật. Nhìn chung, các học giả<br /> tân ngữ - chủ ngữ trong tiếng Hán60 của *****************<br /> đều chỉ ra rằng khi câu tồn hiện khuyết đi<br /> Lữ Nghệ Bình (1956), có nhiều nghiên cứu thành tố B, chỉ có “thành phần A + thành<br /> đã đưa ra các quan điểm về đặc tính ngữ phần C”, lúc này phía trước thành tố C bắt<br /> pháp của thành tố đầu (A) trong câu tồn buộc phải có số lượng từ, nếu không câu sẽ<br /> hiện. Đa phần các nhà nghiên cứu đều cho không có nghĩa.<br /> rằng thành tố đứng đầu trong câu tồn hiện Các nghiên cứu về ngữ nghĩa và<br /> (còn gọi là thành tố A) luôn là chủ ngữ của ngữ dụng của câu tồn hiện không nhiều, các<br /> câu. Phạm Phương Liêni (范芳莲，1963), nghiên cứu có liên quan chủ yếu vận dụng<br /> Lý Lâm Địnhii (李临定，1984) nghiên cứu các lí thuyết vị từ - tham thể, lí thuyết phân<br /> về thành tố (A) cho rằng (A) được tạo thành tích đặc điểm ngữ nghĩa (语义特征分析法<br /> bởi kết cấu “động từ kiêm giới từ + tân /Semantic feature analysis) để phân tích<br /> ngữ”; Nghiên cứu về giới từ “zai” (在) khi động từ trong câu tồn hiện.<br /> Trương Học Thành (1982)65 đã căn cứ vào<br /> cụm giới từ - tân ngữ làm thành tố đầu trong<br /> ††††††††††††††††††<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> động từ và đặc điểm ngữ nghĩa của động từ<br /> câu tồn hiện có nghiên cứu của Trữ Trạch<br /> phân câu tồn hiện thành bốn loại: câu chữ<br /> Tương (1996) . Các nghiên cứu về thành tố<br /> (B) trong câu tồn hiện tương đối phong phú. “you”(有)，câu chữ “shi”（是）, câu động<br /> Các nghiên cứu này chủ yếu tập chung đưa từ tĩnh thái, động từ động thái; Thôi Kiến<br /> ra quan điểm thảo luận về các loại động từ Tân (1987) trong bài “Động từ vị ngữ trong<br /> có thể làm thành tố B, ví dụ như “Phân tích câu tồn hiện”66, thì lại căn cứ trên đặc điểm<br /> ‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> câu tồn hiện có sử dụng động từ ‘you’(有)” ngữ nghĩa của động từ để tiến hành phân<br /> chia động từ trong câu tồn hiện thành ba loại<br /> của Cao Thận Quý (1990)61, “Câu tồn hiện<br /> chính: động từ biểu thị sự xuất hiện hay biến<br /> †††††††††††††††††<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> chứa chữ ‘you’(有) và câu tồn hiện chứa<br /> mất nhanh chóng, động từ biểu thị xu<br /> chữ ‘shi’ ( 是 )” của Cố Chí Cương<br /> hướng, động từ biểu thị động tác. Phan Văn<br /> (1992)62. Ngoài ra còn có các nghiên cứu<br /> ‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> (2003) đã tiến hành phân loại khá chi tiết<br /> về đặc điểm ngữ nghĩa của động từ và các<br /> <br /> <br /> 60<br /> 吕冀平. (1956). 汉语的主语宾语问题. 中 63<br /> 张学成（1982）.存现句.语言学年刊<br /> 华书局. 64<br /> 宋玉柱（1982）.动态存现句.汉语学习<br /> 61<br /> 高慎贵(1990).用”有”的存现句试析.逻辑与 65<br /> 潘文, & 延俊荣. (2007). 论现代汉语存现句<br /> 语言学习, 2 的语用分类. 江苏社会科学(1), 209-213.<br /> 62<br /> 顾志刚(1992).是‘字’存现句一兼析‘有’字 66<br /> 崔建新. 隐现句的谓语动词[J]. 语言教学与<br /> 存现句.南通师专学报, 2 研究, 1987(2):45-54.<br />